18بى‌نظير و در جوى آكنده از معنويت و پاكى و خلوص توأم با قدرت و حاكميت اسلام، حجةالوداع را به جا آورد. 1حجى كه با وجود نفى اكراه در دين 2 و سيرۀ پيامبر مبنى بر نفى اجبار مردم بر كارى كه دوست نمى‌دارند 3 و گفته صريح امير مؤمنان على - عليه‌السلام - : «لَسْتُ ارىٰ انْ اجْبِرَ احَداً عَلىٰ عَمَلٍ يُكْرِهُهُ» 4، والى و زمامدار مى‌تواند به خاطر احياى حج بيت‌اللّٰه جمعى را براى انجام آن اجبار نمايد. 5حجى كه آزمايش بزرگ بندگان خداست 6 و سروكار انسان در آن با سنگ و صحرا و صخره و ريگى است كه نه سودى دارد و نه زيان 7 و ظاهر اعمالش موجب تحيّر بسيارى ازانديشه‌هاى سرگردان بوده است. 8