9
درآمد
1-سرايندۀ مثنوى
سرايندۀ اين مثنوى زيبا كه مشتمل بر 1200 بيت است،بانويى فرهيخته و دانشمند از دورۀ باشكوه و درخشان صفوى است.
وى مثنوى خويش را در راه سفر حج به نظم كشيده و افزون بر آگاهى‌هايى كه از شهرها و سرزمين‌ها عرضه كرده،نكات زيبايى را در وصف مردمان شهرها و خُلق و خوى آن‌ها به دست داده است.مهمتر از اين‌ها،تصويرى است كه وى از چگونگى حج‌گزارى مسلمانان،به‌ويژه شيعيان در قرن دوازدهم هجرى،ارائه داده است.وى همچنين نكات عارفانه‌اى را كه خودْ به تجربه دريافته،بيان كرده است.
با كمال تأسف،دربارۀ هويت سراينده،آگاهى ويژه‌اى نداريم،هر چند اميد مى‌رود كه اگر نسخۀ ديگرى از اين مثنوى يافت شود،بتوانيم شخصيت وى را بهتر بشناسيم.در مجموعۀ باارزشى كه اين مثنوى هم در آن قرار داشت،چند سطرى در معرفى وى آمده كه تا اندازه‌اى،هويت وى را بر ما آشكار مى‌كند.اين معرفى،مربوط به زمانى نزديك همان عصر بوده و روشن است كه كاتب آن،با سراينده و خانوادۀ وى آشنايى داشته است.وى مى‌نويسد:
مثنوى كه عليا جناب عصمت و عفت و طهارت شعار،بلقيس الاوانى،خديجة الدورانى،حليلۀ جليلۀ مكرّمه توفيق...
مرحمت و غفران‌پناه،ميرزا خليل،رقم نويس ديوان اعلى،در حين حركت از دارالسلطنۀ اصفهان،به