41
محمد بن حسن بن زباله
سمهودى گويد:ابن زباله و يحيى[بن الحسن العلوى]قديمى‌ترين كسانى هستند كه تاريخ مدينه را نوشته‌اند و بدون شك ابن زباله قديمى‌تر از يحيى است؛زيرا چنانكه از گفتار او بر مى‌آيد،كتابش را در سال 199 ه.نوشته است.محمد بن حسن بن زباله يكى از اصحاب مالك بن انس است. 1
ابن زباله،شيخ زبير بن بكّار است. 2و او كتاب ابن زباله را روايت كرده است. 3
ابن زباله در سال 199 ه.كتاب«اخبار المدينه»را نوشته و جز آن اثر ديگرى از او ذكر نشده است.كتاب«اخبار المدينه»از ميان رفته ولى مورخان بعد،مطالبى از آن نقل كرده‌اند؛ مثلا طبرى در تاريخ خود يازده مورد و ابن رسته در«اعلاق النّفيسه»چهار مورد،همچنين ابن النّجار در كتاب«الدّرة الثمينه فى تاريخ المدينه»بيست مورد كه بيشتر از طريق زبير بن بكّار است.زين المراغى در«تحقيق النصره بتلخيص معالم دار الهجره»شصت مورد.سخاوى در كتاب«التحفة اللّطيفه فى تاريخ المدينة الشريفه»در چند مورد.ولى بيش از همه سمهودى در كتاب«وفاء الوفا»از كتاب ابن زباله نقل كرده است،سمهودى-جز مواردى كه مطالبى از او آورده ولى نامش را نبرده-سيصد و پنجاه مورد از او روايت كرده است.از آنجا كه كتاب ابن زباله از ميان رفته،ما به آنچه سمهودى از آن نقل كرده اعتماد مى‌كنيم و بدين وسيله به سرچشمۀ فكر و انديشۀ او راه مى‌يابيم.هر چند سمهودى،چنانكه خود اشاره مى‌كند،همۀ آنچه را كه ابن زباله در تاريخ خود آورده،نقل نكرده است؛مثلا مطالب او را دربارۀ يهود بكلّى حذف كرده است. 4همچنين بعضى از مباحث را خلاصه كرده يا به مطالبى كه از ديگران گرفته درآميخته است.سمهودى با آن كه آن همه از ابن زباله نقل كرده روايات او را«ضعيف» قلمداد مى‌نمايد. 5
ابن زباله از ذكر نام شيوخى كه از آنها روايت مى‌كند،غفلت نمى‌ورزد؛مثلا بيش از صد