373
فصل پانزدهم:اماكن مدينۀ منوّره
برگزيدن رسول خدا-ص-مدينه را به عنوان مقر دائمى خود و فرمانروايى سه تن از خلفا در آنجا،سبب شد كه شمار كثيرى از مردم نه تنها از مكه بلكه از ميان قبايل مجاور به آنجا رخت اقامت كشند.
علاوه بر اين،شمار كثيرى از ملل غير عرب در مدينه زيستن گرفتند.اينان يا اسيرانى بودند كه برده شده بودند و به اجبار در آنجا زندگى مى‌كردند يا بندگان آزاد شده و موالى بودند كه به ميل خود در آنجا مانده بودند و يا كسانى بودند كه صرفا براى امور بازرگانى و كسب و كار مدينه را اختيار كرده بودند.مدينه به سرعت توسعه يافت تا به صورت بزرگترين شهر اسلامى درآمد.تغيير محل خلافت از آنجا به كوفه،در زمان على-ع-يا به دمشق در عصر امويان تا اواسط عصر اموى تأثيرى در رونق و اعتبار مدينه نداشت.هر چند مدينه از آن زمان رو به ضعف نهاد ولى به سبب وجود مرقد مطهر پيامبر و صحابه در آنجا و جايگاه فرزندان و خاندانهاى آنها هرگز احترام و اعتبار خود را از دست نداد.
پس از هجرت رسول خدا-ص-مدينه كه مجموعه‌اى از محلات پراكنده بود به صورت يك واحد متصل شهرى درآمد،ولى ديگر ميسر نبود كه قبايل،پيراسته از عناصر خارج از قبيله باقى بمانند.مهاجرين جديد در اراضى باير و غير مزروع زيستن گرفتند يا در مزارعى كه كم كم به صورت محلات مسكون درآمد.اينان نيز به زودى مجامعى مبتنى بر وحدت نسب ترتيب دادند و هر محلّه به اعتبار ساكنانش كه از چه قبيله‌اى بودند نام تازه‌اى يافت.حتى مهاجرين مكه كه با پيامبر آمده بودند،عموما در اطراف مسجد استقرار يافتند و اينان نيز مجتمع خاصى تشكيل دادند.به طور كلى بافت شهر مدينه بافت قبيله‌اى بود و هر