14
مدينه پس از اسلام
هجرت پيامبر، مهم‌ترين انگيزۀ تاريخى در شكل‌گيرى و تحوّلات شهرى مدينه است و چنان كه مى‌دانيم، شهر مدينه با هجرت پديد آمد. در آغاز، همۀ مسؤوليت‌هاى دينى، و پس از چندى، همۀ امور دينى و حكومتى در مسجد شريف مدينه جريان داشت. خلفا نيز مدينه را پايگاه دولت خود قرار دادند. هجرت مسلمانان موجب شد كه دگرگونى‌هاى چشم‌گيرى در بافت شهر پديد آيد كه مهم‌ترين آنها چنين است:
* برپايى مسجد شريف نبوى در شهر كانونى آفريد كه تا امروز، همۀ گرايشهاى توسعۀ شهرى را جهت مى‌دهد و هيچ جايى نيست كه در جذّابيت و گيرايى با آن هماوردى كند. خيابانها، محلّه‌هاى مسكونى، مناطق عمومى و خصوصى، همه و همه گرداگرد مسجد نبوى شكل مى‌گيرد.
* جاهايى در مدينه ساخته شد كه پيش از آن، نشانى از آبادانى نداشت.
مهاجران مكّه در مناطق قُبا، العيون و ديگر زمين‌هاى باير، سكنىٰ گزيدند و منزلگاه ايشان در طول و عرض اين مناطق گسترده شد.
* مهاجران در فضاى مستطيل شكل گسترده در غرب مدينه، بازارى برپا كردند كه اينك به «مناخه» معروف است.
* در سمت جنوب شرقى مسجد، گورستانى به‌نام بقيع‌الغرقد شكل گرفت.
مسجد نبوى
شتر پيامبر بر زمينى زانو زد كه محلّ كنونى مسجد نبوى است. پيامبر
نمايى از بام مسجد با سه گنبد متحرّك و بخشى از حرم قديم با پس زمينۀ شهر مدينه. -