34رسول‌اللّٰه صلى الله عليه و آله برجاى اين بناى پرشكوه مسجدى بنا كرد كه پس از مسجدالحرام مشهورترين و با فضيلت‌ترين مسجد تاريخ اسلام شد.
بهترين و موجزترين معرفى از گذشتۀ مسجدالنَّبى صلى الله عليه و آله را در كتاب «عرشيان» دكتر شهيدى يافتم. وى در اين كتاب مى‌نويسد:
«مسجد مدينه تاريخى دراز دارد. هنگامى كه رسول گرامى صلى الله عليه و آله از مكه به مدينه رسيد. در خانۀ ابو ايوبِ انصارى منزل كرد و جايى را كه شتر وى بر آن خفت (و در آن خرما مى‌خشكاندند) و از آنِ دو يتيم بود، از آن دو طفل به ده دينار خريد و بر آن مسجدى ساختند. مساحت زمين در آن روز حدود هفتصد و پنجاه متر (مربع) بوده است (30*25).
صحن مسجد را با ريگ سياه فرش كردند و ديوارها را با خشت و گِل بالا بردند. پيغمبر صلى الله عليه و آله شخصاً در ساختمان اين مسجد كمك مى‌كرد. قسمتى از مسجد را با شاخ و برگ درخت خرما و بر پايه‌هايى از تنۀ درخت خرما مسقف ساختند. سه در از جانب شرق و غرب و جنوب بر آن گشودند. جهت شمال متوجه اوّلين قبلۀ مسلمانان (مسجد الاقصى) بود. سپس جهت قبله به خانۀ كعبه تغيير يافت. در داخل مسجد صُفّه‌اى (ايوانچه مانند) آماده كردند كه مستمندان در آنجا به‌سر مى‌بردند. اين‌ها همان دسته بودند كه معروف به اصحاب صفّه شدند.
خانه‌هاى زنان پيغمبر نيز، كه حجره‌هايى بود، در اطراف مسجد قرار داده شد. چون رسول اللّٰه صلى الله عليه و آله از جنگ خيبر