23و باريك شرك و كفر پاك شده است، و فايده عملش در همۀ قوا و سپاهيان و دسته‌هاى مددكار آنها سرايت نموده، و همه را اسلام آورنده، و در راهى كه خداوند متعال مقرر فرموده پشتيبان يكديگر و هم دست و هم آهنگ و يگانه و خرسند مى‌بيند، و نفس او به روح تبديل گشته، و گمان و انديشه بى‌جاى او را تعقل، و دانش‌هاى بى‌حقيقت او را حكم و برهان جايگزين گشته، و صفات زشت او نيكو و پسنديده گرديده؛ شهوات او عفت و پاكدامنى، خشم او بردبارى و عزم بر كارهاى خير، لذت شخصى او دوستى و محبت، و نوميدى او از خير و رحمت خداوندى به اميدوارى، و ناسپاسى او به سپاسگزارى، و آز او به توكل بر خدا، و توانايى او به مهربانى، و حماقت او به فهم و زيركى، و بى‌پروايى و رسوايى او به نيكى و پرستش خداوندى، و خودخواهى او به فروتنى و نرمى، و بيهوده‌گويى او به خاموشى، و برترى خواستن و گردنكشى او به تسليم و پاكى از هر گزندى مبدل گرديده، و جز اينها از فضائل ديگرى نيز بهره گرفته كه نتيجه و اثر حج است، و چنانكه آثار الكتريسته از روشنايى و غير آن بسيار و اطلاع بر كيفيت تأثير آن دشوار است، حج نيز عاملى است كه كليد تمام سعادت‌ها و كاميابى‌ها است.
در عصر ما بين ملل پيشرفته جهان مادى چنين مرسوم است كه همه ساله در بعض اوقات جوانان را به تمرين‌هاى نظامى وامى‌دارند. و اين خود اندك شباهتى به عمل حج دارد كه يك