21پرداخت خمس و زكات موجب پاكى اموال و مصونيّت بخشيدن به نفس از ابتلا به مال پرستى است.

«جهاد» عبادتى است كه انسان بايد با فداكارى و ايثار و از خود گذشتگى و كشتن و كشته شدن به خدا نزديك شود.

اما «حجّ» عبادتى است كه در آن هم تعب و رنج نفس است و هم محروميت از محرّمات احرام، هم عبادت بدنى است و هم مالى، هم عبادت قولى است و هم عملى؛ قلب و زبان و جوارح بايد در آن هماهنگ عمل كنند. گذشته از اينكه عبادت حج، مشروط به زمان خاصّ ( اَلْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومٰاتٌ ) (شوّال، ذى قعده و ذى حجّه) و حضور در مكانهاى معيّن (ميقاتها، مكه، صفا، مروه،عرفات، منا و...) است. از اين جهت جمعيت ميليونى مسلمانان را در ايّام معيّنى از سال و در جاهاى معينى فراهم مى‌آورد. اين امور و امور ديگر، به اين عمل عبادى ابعاد مختلفى بخشيده است؛ ابعاد و جنبه هايى چون عبادت خدا، خالص كردن نيّت و عمل، سياست و تدبير جوامع اسلامى، بررسى وضعيّت دشمنان داخلى و خارجى، ابعاد فرهنگى، اخلاقى، اجتماعى، اقتصادى، تربيتى و...

اين ابعاد گوناگون در اعمال حج، آنچنان در هم آميخته است كه تفكيك آنها از هم امرى بسيار دشوار است. از اين جهت نگريستن به حج تنها از دريچه عبادت فردى و يا اقتصادى، مُثلَه كردن اين عمل بزرگ عبادى و از اثر انداختن آن است و لازم است كه مسلمانان آن را با توجه به ابعاد و جنبه‌هاى گوناگونش بياموزند.

در اين جا با رعايت اختصار، به بعضى از اين جنبه ها و آثار و اسرار اين كنگرۀ عظيم و باشكوه اسلامى اشاره مى‌كنيم.