32سخن به ميان آورده است. 1
5- و نيز فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله ده بار، مخفيانه حج انجام داد، و در روايت ديگرى مجموع حج‌هاى آن حضرت را بيست بار شمرده است. 2
مرحوم فيض كاشانى قدس سره براى جمع بين اين دو روايت، ده مورد آن را (به اضافۀ يك حج پس از هجرت) مربوط به بعد از بعثت دانسته و الباقى را مربوط به قبل از بعثت 3، چنانكه فيض و علّامۀ مجلسى، با توجّه به اشارۀ قرآن (إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيٰادَةٌ فِي الْكُفْرِ...)، 4 علت آن را اين جهت دانسته، كه اعراب جاهليت به خاطر گرماى هوا يا خستگى از پى‌درپى بودن سه ماه از ماه‌هاى حرام، آن‌ها را جابجا مى‌كردند و انجام علنى حج در ماه‌هاى حرام از سوى آن حضرت با مخالفت و آزار آنان مواجه مى‌شد و بدين جهت آن حضرت مخفيانه حج انجام مى‌داد. 5
همچنين طبق روايت امام صادق عليه السلام پيامبر صلى الله عليه و آله پس از هجرت و ده سال اقامت در مدينه، كه دستور وجوب حج براى مسلمانان رسيد، آمادۀ انجام «حجّ وداع» شد، به مؤذنان دستور داد به اهالى محل‌هاى بالا و پايين مدينه اعلام كنند، براى انجام حج آماده شوند و هيچ مسلمانى در مدينه نماند جز اين كه آمادۀ حج گرديد، آنگاه حضرت، روز 24 ذى‌قعده در حالى كه همۀ مسلمانان همراه او بودند، به «ذو حُلَيفه» رسيد، بعدازظهر غسل كرد و احرام بست، همسران آن حضرت نيز همراه بودند و در حالى