65ابراهيم عليه السلام پيامبر است و معصوم و هرگز دروغ نمىگويد، در تفسير اين جمله، مطالب مختلفى گفتهاند.
آنچه از همه بهتر به نظر مىرسد اين است كه ابراهيم عليه السلام به طور قطع اين عمل را به بت بزرگ نسبت داد، ولى تمام قراين شهادت مىداد كه او قصد جدى از اين سخن ندارد، بلكه مىخواسته عقايد مسلم بتپرستان را كه خرافى و بىاساس بوده است به رخ آنها بكشد، به آنها بفهماند كه اين سنگ و چوبهاى بىجان آنقدر بىعرضهاند كه حتى نمىتوانند يك جمله سخن بگويند و از عبادتكنندگانشان يارى بطلبند، تا چه رسد كه بخواهند به حل مشكلات آنها بپردازند! نظير اين تعبير در سخنان روزمرۀ ما فراوان است كه براى ابطال گفتار طرف، مسلمات او را به صورت امر يا اخبار و يا استفهام در برابرش مىگذاريم تا محكوم شود و اين به هيچ وجه دروغ نيست، دروغ آن است كه قرينهاى همراه نداشته باشد.
در روايتى كه در كتاب كافى از امام صادق عليه السلام نقل شده مىخوانيم:
«إِنَّمَا قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هٰذٰا إِرَادَةَ الْإِصْلاٰحِ وَ دَلالَةً عَلَى أَنَّهُمْ لاٰ يَفْعَلُونَ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلُوهُ وَ مَا كَذَبَ» ابراهيم عليه السلام اين سخن را به خاطر آن گفت كه مىخواست افكار آنها را اصلاح كند و به آنها بگويد كه چنين كارى از بتها ساخته نيست، سپس امام اضافه فرمود: «به خدا سوگند بتها دست به چنان كارى نزده بودند، ابراهيم عليه السلام نيز دروغ نگفت».
جمعى از مفسران نيز احتمال دادهاند كه ابراهيم عليه السلام اين مطلب را به صورت يك جملۀ شرطيه ادا كرد و گفت: «بتها اگر سخن بگويند دست به چنين كارى زدهاند»، و مسلما تعبير خلاف واقع نبود؛ زيرا نه بتها سخن مىگفتند و نه چنين كارى از آنها سر زده بود، به مضمون همين تفسير نيز حديثى وارد شده است.
اما تفسير اول صحيحتر به نظر مىرسد؛ زيرا جملۀ شرطيۀ: إِنْ كٰانُوا يَنْطِقُونَ قيدى است براى سؤال كردن «فَسْئَلُوهُمْ» ، نه براى جمله بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ .
نكتۀ ديگرى كه در اينجا بايد به آن توجه داشت اين است كه: بايد از بتهاى دست و پا شكسته سؤال شود كه اين بلا را چه كسى بر سر آنها آورده است؟ نه از بت بزرگ زيرا ضمير «هم» و همچنين ضميرهاى إِنْ كٰانُوا يَنْطِقُونَ همه به صورت جمع است و اين با