49

2 - ابراهيم عليه السلام و قلب سليم

مى‌دانيم قلب در اصطلاح قرآن به معنى روح و عقل است، بنابر اين قلب سليم به روح پاك و سالمى گفته مى‌شود كه از هرگونه شرك و شك و فساد خالى است.

قرآن مجيد، بعضى از قلوب را به عنوان قاسيه (قساوت‌مند) توصيف كرده است (مائده - 13).

گاه قلوبى را به عنوان ناپاك معرفى نموده (مائده - 41).

قلبهايى را بيمار معرفى مى‌كند (بقره - 6).

قلبهايى را مهر خورده و بسته معرفى مى‌نمايد. (توبه - 87).

در مقابل آنها قلب سليم را مطرح مى‌كند كه هيچ‌يك از اين عيوب در آن نيست، هم پاك است و هم نرم و پر عطوفت، هم سالم و هم انعطاف‌پذير در مقابل حق است.

اين همان قلبى است كه به عنوان حرم خداوند در روايات توصيف شده است، چنانكه در حديثى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم: «الْقَلْبُ حَرَمُ اللّٰهِ فَلاٰ تَسْكُنُ حَرَمَ اللّٰهِ غَيْرَ اللّٰهِ»؛ «قلب حرم خداوند است، غير خدا را در حرم خدا ساكن مكن!» ¹

اين همان قلبى است كه مى‌تواند حقايق غيب را ببيند و به ملكوت عالم بالا نظر كند، چنان كه در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است: «لَوْ لاٰ أَنَّ الشَّيٰاطِينَ يَحُومُونَ عَلىٰ قُلُوبِ بَنِي آدَمَ لَنَظَرُوا إِلَى الْمَلَكُوتِ!»؛ «اگر شياطين قلوب فرزندان آدم را احاطه نكنند مى‌توانند به جهان ملكوت نظر افكنند!» ²

در هر حال بهترين سرمايه براى نجات در قيامت همين قلب سليم است و همان بود كه ابراهيم عليه السلام با آن به بارگاه پروردگارش شتافت و فرمان رسالت را دريافت كرد.

اين سخن‌را با حديث ديگرى پايان مى‌دهيم. درروايتى‌آمده‌است: «أَنَّ للّٰهِ‌ِ فِي‌عِبٰادِهِ آنِيَةٌ وَ هُوَ الْقَلْبُ فَأَحَبَّهٰا إِلَيْهِ أَصْفٰاهٰا وَ أَصْلَبَهٰا وَ أَرَقَّهٰا أَصْلَبَهٰا فِي دِينِ اللّٰهِ وَأَصْفٰاهٰا مِنَ الذُّنُوبِ وَ أَرَقَّهٰا عَلَى الْإِخْوٰانِ»؛ «خداوند در ميان بندگانش ظرف و پيمانه‌اى دارد به نام دل كه از همۀ آنها بهتر همان ظرفى است كه صاف‌تر، محكم‌تر و لطيف‌تر باشد،