102در پاسخ مى‌گوييم مفهوم اين سخن اين نيست كه امام مردم را اجبارا به حق مى‌رساند، بلكه مردم با حفظ اصل اختيار و داشتن آمادگى و شايستگى مى‌توانند از نفوذ ظاهرى و باطنى امام، هدايت يابند.

درست همانگونه كه مى‌گوييم خورشيد براى تربيت موجودات زنده آفريده شده، يا اينكه قرآن مى‌گويد كار باران زنده كردن زمين‌هاى مرده است، مسلما اين تأثير جنبه عمومى دارد، اما در موجوداتى كه آماده پذيرش اين آثار و مهياى پرورش باشند.

2 - سئوال ديگر اينكه لازمه تفسير فوق اين است كه هر امام بايد نخست نبى و رسول باشد و بعد به مقام امامت برسد، در صورتى كه جانشينان معصوم پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله چنين نبودند.

در پاسخ مى‌گوييم: لزومى ندارد كه حتما شخص امام قبلا به مقام نبوت و رسالت برسد، بلكه اگر كسى قبل از او باشد كه مقام نبوت و رسالت و امامت در او جمع شود (مانند پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله ) جانشين او مى‌تواند برنامه امامت او را تداوم بخشد و اين در صورتى است كه نياز به رسالت جديدى نباشد، مانند پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله كه خاتم پيغمبران است.

به تعبير ديگر اگر مرحله گرفتن وحى الهى و ابلاغ تمام احكام، انجام يافته و تنها مرحله اجرا باقى مانده است، جانشين پيامبر مى‌تواند خط اجرايى پيامبر را ادامه دهد، و نيازى به اين نيست كه نبى يا رسول باشد. ¹

ابراهيم به تنهايى يك امت بود

إِنَّ إِبْرٰاهِيمَ كٰانَ أُمَّةً قٰانِتاً لِلّٰهِ حَنِيفاً وَ لَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (120)

شٰاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَبٰاهُ وَ هَدٰاهُ إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِيمٍ (121)

وَ آتَيْنٰاهُ فِي الدُّنْيٰا حَسَنَةً وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصّٰالِحِينَ (122)

ثُمَّ أَوْحَيْنٰا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرٰاهِيمَ حَنِيفاً وَ مٰا كٰانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (123)