19در مفردات راغب آمده: نسىء، كه عرب انجام مى‌داد. از ماده «نسأ» به معناى «تأخير وقت» آمده و آن عبارت بود از تأخير بعضى ماههاى حرام به ماه ديگر.
بنا به محاسبه ابوريحان بيرونى، عرب حجاز ومكه، از دويست سال پيش از هجرت، در تقويمشان اين كار را اعمال مى‌كرده‌اند. 1 و چون اين كار احتياج به محاسبه و آگاهى‌هاى نجومى داشت، توليت اين كار را به عهده مردى از قبيله كِنانه گذاشتند كه در عصر خود از دانش رياضى و نجومى آگاهى و مهارت داشت و او را «نسأه» يا «قلمس» ناميدند و ظاهراً اين منصب در بنى حارِث بن كِنانه مدت‌ها باقى بود. 2
استاد نبئى مى‌نويسد 3: دو سالِ اعراب، روى هم بيست و پنج ماه مى‌شد و همواره هر دو سال كار قلمس تعيين و اعلام ماه اول سال بود تا اين كه يك دوره بيست و چهار ساله تمام مى‌شد و بعد از يك دوره كامل و سير ماه، حجّ اعراب در ماههاى ديگرِ سال به ذى‌حجه حقيقى بر مى‌گشت و به قول ابومعشر بلخى، عرب در هر بيست و چهار سال قمرى، نُه ماه قمرى كبيسه مى‌گرفتند.
مؤلف كتاب «محاضرات تاريخ الأمم الإسلامية» 4 از كتاب «نتايج الافهام فى تقويم العرب قبل الاسلام» نقل مى‌كند كه نسىء، تأخير محرّم به صفر همان سال تا سال آتيه بوده است، نه در هر سه سال يكسال كبيسه نمودن، كه ابومعشر بلخى هِيَوى گفته و ابوريحان بيرونى و مسعودى از وى پيروى نموده‌اند.
ولى استاد رشيدالجميلى اين نظريه را مردود دانسته و گفته است كه گروهى از محققان معتقدند كه نسىء همان اضافه كردن يكماه در سه سال قمرى است كه به منظور تطابق سال شمسى و قمرى انجام مى‌شده است. 5
به هر حال سرانجام عمل «نسىء» به دستور قرآن در اسلام ممنوع گرديد: (إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيٰادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عٰاماً وَ يُحَرِّمُونَهُ عٰاماً لِيُوٰاطِؤُا عِدَّةَ مٰا حَرَّمَ اللّٰهُ فَيُحِلُّوا مٰا حَرَّمَ اللّٰهُ ...) 6