40 3. اربعين امام حسين(ع)

بايد ديد در كهن‌ترين متون مذهبى ما، از «اربعين» چگونه ياد شده است. به عبارت ديگر دليل برزگداشت اربعين چيست؟ چنان‌كه در آغاز اشاره شد، مهم‌ترين نكته درباره اربعين، روايت امام حسن عسكرى(ع) است كه فرمود:

نشانه‌هاى مؤمن پنج چيز است: 1.خواندن پنجاه و يك ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23 نوافل)؛ 2. زيارت اربعين؛ 3. انگشترى در دست راست؛ 4. وجود آثار سجده بر پيشانى؛ 5. بلند خواندن «بسم الله» در نماز.

اين حديث تنها مدرك معتبرى است كه جداى از خود زيارت اربعين كه در منابع دعايى آمده، به اربعين امام حسين(ع) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است. اما درمورد اينكه منشأ اربعين چيست، بايد گفت در منابع، به اين روز به دو اعتبار نگريسته شده است: نخست، روزى است كه اسيران كربلا از شام به مدينه مراجعت كردند. دوم، روزى است كه جابر بن عبدالله انصارى، صحابى پيامبر خدا(ص)، از مدينه به كربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسين(ع) را زيارت كند. شيخ مفيد در «مسار الشيعه» كه در مورد ايام تولد و درگذشت ائمه اطهار(عليهم السلام) است، به روز اربعين اشاره كرده و نوشته است: «اين روزى است كه حرم امام حسين(ع)، از شام به سوى مدينه مراجعت كردند. نيز روزى است كه جابر بن عبدالله، براى زيارت امام حسين(ع) وارد كربلا شد». ¹

كهن‌ترين كتاب دعاى مفصل موجود، كتاب «مصباح المتهجّد» شيخ طوسى، از شاگردان شيخ مفيد است كه ايشان هم همين مطلب را آورده است. شيخ طوسى پس از بيان اينكه روز نخست ماه صفر، روز شهادت زيد بن على بن الحسين(ع)