44اسلام تشكيل شده، داراى تمام ويژگى‌هاى نظام تبليغى است و از همه عناصر زمانى و مكانى و كالبدى براى انتقال معنا و پيام تبليغى استفاده مى‌كند.
بنابراين اسلام در 1400 سال پيش، حج را به عنوان رسانه‌اى پويا و پايا قرار داده است كه تمام ويژگى‌هاى يك رسانه مدرن تبليغى را دارد. از اين جهت بايد اسلام را دينى بسيار مترقى و به‌روز دانست كه در بستر سنت، ابزارى با كاركردهاى فوق‌مدرن را در اختيار امت اسلامى قرار داده است.
تمدن غرب به عنوان تمدن رقيب اسلام، از ابزارهاى جديدى براى تبليغ خود استفاده مى‌كند. در اين بين رسانه‌ها جايگاه ويژه‌اى دارند. هرچند رسانه‌ها محصول تمدن غرب هستند، ولى ابزار قدرتمندى براى تقويت و صدور تمدن غرب در عصر جامعه اطلاعاتى به‌شمار مى‌روند. اگر زمانى جنگ و فتح سرزمين، قالب مناسبى براى صدور تمدن بود، اما امروزه رسانه‌ها با فتح فرهنگى، ابزارى ارزان، راهگشا و كاملاً متفاوت در جوامع پساصنعتى به حساب مى‌آيند و جامعه مجازى بسيارى از واقعيت‌هاى جامعه بيرونى و عينى را مشخص مى‌كند. امروزه رسانه‌ها با بازتوليد مبانى مدرنيته، بيشترين نقش را در عرصه تمدنى غرب بازى مى‌كنند و بازيگرى فعال و تمام‌عيار هستند.
در اين فضا، اهميت ابعاد تبليغى حج در حفظ و تداوم تمدن اسلامى خود را نشان مى‌دهد.
در اين بخش پس از ذكر چارچوب مفهومى و نظرى تحقيق، ارتباط ابعاد تبليغى حج و امت اسلامى را ذكر مى‌كنيم و سپس ويژگى و ظرفيت تبليغ دينى حج براى امت اسلامى را بيان مى‌كنيم؛ ويژگى‌هايى كه دين را با مشخصه هويتى امت اسلامى تبليغ مى‌كند و از هرگونه گرايش قومى، تاريخى، فرقه‌اى، نژادى و زمانى به دور است.
تأثير مكان در شكل‌گيرى و پذيرش پيام تبليغى
ترسيم ابعاد تبليغى حج در راستاى تقويت امت اسلامى، تا حد زيادى مبتنى بر تأثير مكان در پيام تبليغى است. فضاى كالبدى و مكانى حج، ويژگى و شرايط تبليغى ويژه‌اى را