57

د) منشأ عصمت پيامبران

«عصمت» اساسى‌ترين صفت پيامبران الهى است كه متكلمان اسلامى به بررسى آن پرداخته‌اند. واژه عصمت در لغت به معناى «امساك»، «حفظ» و «منع» است. ¹در اصطلاح، معصوم به كسى گفته مى‌شود كه با داشتن قدرت معنوى ويژه، از ارتكاب هرگونه گناه و اشتباه، مصون و محفوظ است. ²

شيعه و سنى در اين باره اختلافى ندارند كه پيامبران الهى داراى مقام عصمت هستند. اختلاف ايشان در آن است كه منشأ و ريشه عصمت چيست و گستره آن چه مقدار است؟ ³

اهل سنت (اشاعره) كه نظام اسباب و مسببات را نپذيرفته‌اند و حوادث را بى‌واسطه به اراده الهى نسبت مى‌دهند، عصمت را «نيافريدن گناه در معصوم از جانب خداوند» تعريف كرده‌اند. ⁴ اما اماميه كه به قاعده لطف و وجوب آن بر خداوند معتقدند، عصمت را امتناع و پرهيز اختيارى فرد معصوم از گناه مى‌دانند؛ اين امتناع اختيارى از لطفى برآمده است كه خداوند در حق او انجام داده است. ⁵

ه) گستره عصمت پيامبران

از ديدگاه همه متكلمان اسلامى، پيامبران پيش از نبوت و پس از آن، از شرك و كفر معصومند. بر خلاف آنچه به شيعه نسبت داده شده، ايشان هيچ‌گاه نگفته‌اند كه پيامبران مى‌توانند از سر تقيه اظهار كفر كنند. ⁶ فاضل مقداد رحمه الله در اين باره مى‌گويد: «اظهار كفر از سر تقيه، باطل است؛ زيرا لازمه آن اين است كه دين به كلى مخفى بماند». ⁷