566. با توجه به بيان كردن دو گروه پياده و سواره در آيه مورد بحث، آيا كسى كه راهش منحصر به درياست مشمول آيه نيست و حج از او ساقط است؟

برخى چنين پنداشته‌اند و شافعى نيز بر اين مبنا فتوا داده است، ولى برخى ديگر آيه را بر موارد غالب حمل كرده‌اند. نه آنكه مثلاً اگر كسى بتواند با اسب، الاغ و قاطر به مكه برود، حج بر او واجب نباشد؛ براى آنكه «ضامر» به شتر گفته مى‌شود و كسى كه اسب و الاغ مركب اوست، شتر سوار نيست و قرآن فقط به دو حالت پياده و شترسوار اشاره كرده است. بديهى است كه چنين استنباطى درست نخواهد بود و ذكر دو مورد ياد شده از باب موارد غالب است. همين طور است اگر كسى بتواند با كشتى به جدّه برود و از آنجا پياده يا سواره خود را به مكه برساند. بنابراين ذكر نكردن اين‌گونه موارد، مستلزم واجب نبودن حج در اين‌گونه موارد نيست، بلكه منظور از آن، رفتن به سوى خانه خداست با هر وسيله ممكن، خواه پياده، خواه سوار بر شتر، اسب، الاغ، كشتى و غيره كه وسايل آن زمان بوده است و در اين زمان، ماشين، قطار و هواپيما و... .

با توجه به توضيح فوق، برخى در پاسخ به اين سؤال گفته‌اند: «نظر به اينكه كشتى‌ها، تنها تا جدّه مى‌توانند بيايند و از آنجا حاجيان پياده يا سواره بايد به مكه بروند، پس آيه شامل آنان نيز خواهد بود» البته اين پاسخ، درست نخواهد بود؛ زيرا در آيه، سخن از جدّه نيست، بلكه سخن از هر راه دور است، همان‌طور كه مى‌فرمايد: ( مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ ).