45آخرت را مى‌خواهد بايد آهنگ اين خانه كند».

آن حضرت(ص) همچنين فرمود: «

حُجُّوا تَستَغْنُوا » ¹؛ «حج به‌جا آورديد تا بى‌نياز گرديد».

6. حج و مسئله استطاعت اخلاقى و روحى

معمولاً هرگاه كه در بحث حج، سخن از «استطاعت» مى‌رود، ذهن‌ها به «استطاعت مالى» سوق مى‌يابد و اينكه تا «استطاعت مالى»، حاصل نشود حجّى بر انسان واجب نمى‌شود؛ درحالى‌كه درباره حج، «استطاعت روحى و اخلاقى» نيز بسيار درخور توجّه است؛ چرا كه اگر اين استطاعت حاصل نشود، چه بسا حج يا پذيرفته نشود يا به كمترين اندازه قبول برسد و در نتيجه، كمترين ثمره و دستاورد را داشته باشد.

شهيد مرتضى مطهرى دراين‌باره سخن ارزشمندى دارد. وى مى‌گويد:

گاهى بعضى افراد مى‌پرسند: چطور است كه از نظر اسلام، استطاعت مالى و استطاعت بدنى و استطاعت طريقى شرط است، اما استطاعت روحى و اخلاقى شرط نيست؟ يعنى چطور است كه حاجى بايد از لحاظ مالى آن‌قدر ثروت داشته باشد كه به‌راحتى به مكه برود و برگردد و ضربه‌اى به كار و كسب و وضع خانواده‌اش وارد نشود، و از لحاظ بدنى بايد سالم باشد، مريض نباشد، از لحاظ راه بايد امنيت داشته باشد، اما لازم نيست كه حاجى از لحاظ روحى و اخلاقى سرمايه كافى داشته باشد؟ چرا؟ جواب اين است كه استطاعت روحى و اخلاقى هم شرط است، اما با يك تفاوت و آن اينكه ساير استطاعت‌ها شرط وجوب است و اما استطاعت روحى و اخلاقى، شرط وجود است. توضيح مطلب اينكه شرط وجوب، يعنى شرطى كه تا پيدا نشود تكليفى در كار نيست. مثلاً رسيدن مال به حدّ نصاب، شرط وجوب زكات است؛ تا مال