43
الاُصولِ وَ الفُروع .
در سخنان او [امام على عليه السلام ] از رازهاى توحيد و عدل و نبوت و قضا و قدر مطالبى هست كه در سخنان ديگر صحابه نيست و اكنون همه فرقه‌هاى اسلامى، در اصول و فروع، خود را منتسب به او ميدانند.
و نيز آيه «وَ تَعِيَهٰا أُذُنٌ وٰاعِيَةٌ» (الحاقه: 12) و بسيارى از آياتى را كه شيعه، در موضوع امامت حاشيه‌اى مى‌داند، ايشان در بحث خود آورده است.
اين نشان مى‌دهد فضاى حاكم بر جامعه اسلامى، از آن زمان تاكنون، با مدافعه‌هاى مذهبى شيعه آميخته است. وجهِ ديگرِ روش «ايجى» كه با روش امام فخر رازى در كتاب «البراهين در علم كلام» هم مشترك است و هر دو تحت تأثير شرايط فكرى حاكم بر جامعه پديد آمده، اين است كه آنان ادله شيعه را بسيار مفصل و مبسوطتر از عالمان شيعه نقل مى‌كنند و سپس به پاسخگويى و نقد آن مى‌پردازند. 1 اين متكلمان، ادلۀ دفاعى شيعى را مفصل و متعدد مطرح كرده و اشكالات آن ادله را هم آورده‌اند. اما قوت اشكالات به اندازه‌اى نيست كه ادله را از صحت و اعتبار بيندازد. بنابراين شكل‌گيرى استدلال و شيوۀ دفاع عقيدتى شيعه از گذشته وجود داشته و مربوط به دوران اخير نيست.