45معرفت و معنويت و فيض حق به واسطه آنان به انسان‌ها مى‌رسد؛ به قول «شيخ محمود شبسترى»:
نبى چون آفتاب آمد، ولى ماه
مقابل گردد اندر لى مع الله 1
در عرفان، پيامبر، ولى الله اعظم است كه ولايت از طريق ايشان به فرزندانشان انتقال يافته است. بسيارى از بزرگان اهل سنت، ولايت باطنى و معنوى خاندان رسول خدا(ص) را مى‌پذيرند. ولى ولايت سياسى مسلمين را بر اساس اجماع آراى مردم و بزرگان قوم پذيرفته‌اند. (در بحث كلامى به آنان اشاره شد). به‌هرحال، فيض حق از باطن ولايت به نبوت مى‌رسد و از ايشان به سالكان راه حقيقت.
همان‌گونه كه گفته شد، «ولايت»، اساسى‌ترين مسئله در عرفان نظرى است. بر اين اساس مى‌توان عرفان را «علم ولايت‌شناسى» ناميد. در عالم هستى، وجود نبى و رسول و ولى براى هدايت و رشد انسان‌ها ضرورى و اجتناب‌ناپذير است؛ به‌گونه‌اى‌كه در همه دوره‌هاى تاريخ پيوسته يك يا چند نفر از آنها حضور و ظهور داشته‌اند. ازاين‌رو، ميان نبوت و رسالت و ولايت، ارتباط تنگاتنگى وجود دارد.
دست پير از غايبان كوتاه نيست
دست او جز قبضه الله نيست 2
بنابراين، اگر كسى به تنهايى طى طريق كرد و تا حدودى به سعادت رسيد، بايد بداند كه دورادور به‌وسيله يكى از اولياى الهى هدايت مى‌شده است. پس هنگامى كه پيرى انتخاب كرد، بايد تسليم اوامر او باشد و هرگز به او اعتراض نكند: