22

3. وقوع شيء در خارج

يعنى ممكن است شيء واجد امكان ذاتى و وقوعى باشد، اما در خارج محقق نشده باشد؛ مثل اينكه فردى در حال حاضر فرزند پسر ندارد. اما به هر حال داشتن فرزند پسر براى او امكان ذاتى و وقوعى دارد.

بنابراين اگر بخواهيم از راه برهان عقلى، امكان ذاتى و وقوعى رجعت را نتيجه بگيريم، به يقين اين امرى صحيح است. اما اگر بخواهيم با مقدمات مذكور اصل ضرورت وقوع رجعت را نتيجه بگيريم، بايد گفت: اولاً، با قبول وجود قوه تعليم و ارشاد در نبي(ص) و امام(ع)، چنانچه اين قوه هيچ‌گونه بروزى نكرده باشد، صحيح است كه بگوييم چنين امرى، خلاف حكمت، و قسر دايم غيرممكن است. اما بر فرض بروز اين قوه، هرچند به صورت غيردايمى، رجعت نكردن نيز عملى خلاف حكمت نخواهد بود؛ زيرا غرض از ايجاد اين قوه، منحصر در فعليت و بروز همگانى آن نيست. شايد يكى از آثارش اتمام حجت بر بندگان باشد؛ هرچند با بقاى آثار دعوتش در سنت و قرآن؛

ثانياً، با فرض وجود امام عصر(عج) كه مكمل نبوت است، جعل چنين قوه‌اى لغو نيست؛

ثالثاً، حتى با فرض قبول تمام مقدمات، رجعت خاصه ثابت مى‌شود؛ يعنى رجعت پيامبر و ائمه، كه در واقع اين