33
آثار تاريخى
توجه نويسنده آثار تاريخى، جداى از گرايشى كه به هر حال هر سفرنامه‌نويسى براى ثبت ديده‌هاى خود دارد، سفرنامه حاضر را از نوعى زاويه «تاريخى» بودن برخوردار كرده و نشان مى‌دهد كه نويسنده حساسيت‌هاى ويژه‌اى روى اين قبيل آثار بويژه شرح حرم امام رضا - عليه‌السّلام - دارد، گرچه همان‌طور كه شاهديم، در مكه و مدينه، مع الاسف اين حساسيت بسيار كم شده و اطلاعات ارائه شده از اماكن و آثار آنجا بسيار كم است. در اين باره احتمال مى‌دهيم دليل مسأله بيمارى وى بوده كه به اختصار برگزار كرده است. در اين زمينه، آگاهى‌هايى كه وى در باره مشهد و به خصوص استانبول مى‌دهد، هرچند در مورد دوم كلى است، قابل توجه است. در اينجا فقط به نمونه‌هايى اشاره مى‌كنيم.
در باره جندق و واقع شدن وى ميان كوير و عدم دسترسى آسان به آن مى‌نويسد: «مى‌گويند محبس انوشيروان بود. از شاهزادگان و بزرگان بسيارى را در آنجا حبس نموده‌اند تا آنكه مرده‌اند، و واقعاً محبس است، اگر كسى را آنجا حبس كنند، به خودى خود نمى‌تواند از آنجا فرار كند. از هر سمت كه برود از بى‌آبى و بى‌نانى و طول مسافت تلف مى‌شود» سپس مى‌افزايد: «قلعه عظيمى دارد در نهايت استحكام و بلندى ديوارها و طول و قطر برج‌ها، اما بيشتر اهل جندق اين اوقات در خارج قلعه خانه دارند». در باره قلعه انارك نيز آنچه شنيده، آورده كه جالب است: «قلعه تازه‌ساز خوبى دارد. مى‌گويند در اوائل دولت شاه شهيد ناصرالدين شاه قاجار ساخته شده است، يعنى مرحوم محمد شاه بنا داشته، و فرمان داده بسازند، ولى عمرش وفا نكرده، از قرار گفته خودشان در آن زمان بلوچ دستبرد برده‌اند به آنجا و شتر زياد از آنها برده‌اند، با اموال و اثقال. چند نفر از ابطال اهلش تعاقب آنها كرده‌اند و تمام آنها را كشته‌اند، و دو نفرى از آنها اسير كرده‌اند و تمام آنچه برده‌اند، پس آورده‌اند. اين خبر كه به مرحوم محمد شاه رسيده، نهايت امتنان را از آنها پيدا كرده، و عزم كرده كه قلعه براى آنها بنا گذارد».
وى در وقت عبور از كوير از دشوارى و سختى و وحشت غريبى كه در آن مسير