سرشناسه : بیات، حجت‌الله، ۱۳۴۷ -
عنوان و نام پدیدآور : حج ۲۹/حجت‌الله بیات، حسین اسحاقی.
مشخصات نشر : تهران: مشعر، ۱۳۸۸.
مشخصات ظاهری : [۵۹۸]ص.:مصور، عکس.
شابک : ۶۵۰۰۰ریال‌978-964-540-195-3:
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : عنوان دیگر: گزارش حج سال ۱۴۲۹ه.ق.
موضوع : بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت
موضوع : حج
موضوع : حج -- فلسفه
شناسه افزوده : اسحاقی، سیدحسین، ۱۳۴۱ -
رده بندی کنگره : BP۳/ب۶‌ب۹ ۱۳۸۸
رده بندی دیویی : ۲۹۷/۰۶
شماره کتابشناسی ملی : ۱۸۰۸۰۹۰
ص: 1

ص: 28

اشاره

چرخش منظم برنامههای حج، از تدبیر و مدیریت پویا در ابعاد مختلف این اردوی عظیم حکایت میکند. عملیات سترگ حج با همه فراز و فرودهایش، در بُعد فرهنگی و اجرایی، هر ساله انبوهی از تجارب ارزنده مدیریتی را به همراه دارد که شایسته است برای انتقال به آیندگان ثبت و تدوین شوند.
وقایع نگاری و ثبت تاریخ حج، در شمار مسؤولیتهای معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری است. لکن ناگفته پیداست که امکان بازنمایی تمام وقایع حج امکانپذیر نیست. از این رو، جهتدهی به اطلاعات و انتخاب وقایع تأثیرگذار در ایجاد یک حرکت با ثبات و جریان ساز، در حجگزاری ضروری مینماید. بر این اساس و با توجه به انبوه اخبار، اطلاعات و کارکردهای بخشهای مختلف، رویکرد تنظیم محورها، فهرست و نگارش کتاب حج، از روز شمار محوری به ساختار محوری و تمرکز موضوعی تغییر یافت.
طبیعی است، هر تغییری رویکردی تازه و زمانی مناسب را برای سپری شدن دوره انتقال می‌طلبد و نمیتوان ادعا کرد آنچه مدنظر بوده، در اولین سال محقق شود اما به جرأت میتوان گفت این جهت‌گیری‌ها، دست‌یابی به مطالب را سهل الوصول می‌کند و راه را برای تکامل و تعالی، هموار می‌سازد. اصولًا ارزیابی عملکردها و انجام اصلاحات و بازنگری در آن، از جهت ساختاری و روشی، بسیار حایز اهمیت است. مهم‌ترین ویژگیهای این رویکرد موارد زیر است:
الف: فرایندنگری و توجه به همه مراحل و حلقههای مختلف در عملیات حج.
ب: داشتن نظاممنطقی و پرداختن به همه ابعاد در تنظیم مطالب.
ج: هماهنگ بودن انعکاس وقایع و اخبار با ساختار سازمانی حج.
د: روشن بودن نقش همه معاونتها و واحدها و مشارکت آنها در عملیات حج.
ه: توجه به نهادها و سازمان‌های همکار و پرداختن به عملکرد آنها.

ص: 29
و: تمرکز در طرح موضوعات و پیشگیری از تکرار برخی مطالب.
ز: دسترسی آسان مخاطبان به محتوای کتاب به صورت موضوعی.
ح: انسجام محتوایی و امکان تحلیل در باره موضوعات مختلف.
محورهای مصوبی که قرار است هر سال کتاب حج بر اساس آن تدوین گردد عبارتاند از:
1. ثبت عملکرد قابل ارائه بخشها، معاونتها و واحدهای مختلف بعثه.
2. فعالیت‌ها و عملکردهای معاونتها و واحدهای مختلف اجرایی حج(اتفاقات و عملکردهای جدید هر سال).
3. ملاقاتها، دیدارها، گفت‌وگوها و مصاحبه‌های نماینده محترم ولی‌فقیه.
4. رویدادهای مهم و اتفاقات ویژه‌هر سال.
5. شعار ویژه هر سال و کارهای انجام شده مرتبط با آن.
6. حج گزاری ایرانیان در هر سال و بیان ویژگیهای روحی، اخلاقی و معنوی زائران.
7. حج گزاری سایر اقوام و ملل و ثبت ویژه‌های مربوط به آنان.
8. ثبت تغییر و تحولات عمرانی، اجتماعی و فرهنگی در عربستان، ویژه‌هر سال؛ مانند جمرات، صفا و مروه و مانند آن.
9. محورهای مربوط به حج، عربستان، همایشها، پیام‌ها و مانند آن.
10. مصاحبه با شخصیت‌ها و میهمانان ویژه هر سال.
11. دستورالعملها و مقررات ابلاغ شده هر سال.
12. مراسم عمومی؛ مانند برائت، دعای کمیل، ندبه و همایشها.
البته به جهت گستردگی عملیات حج و ابعاد گوناگون آن، انعکاس همه وقایع، آن‌گونه که شایسته است، در این کتاب مقدور نمی‌باشد. همچنین نوع کار معاونتها و اطلاعات متفاوتی که به دست اندرکاران تدوین کتاب رسید، جهت‌دهی و یکسان‌سازی آن‌ها بسیار مشکل می‌نمود. با این حال مساعی لازم برای تدوین کتاب حج صورت

ص: 30
گرفت.
امید است در سال نوآوری و شکوفایی، این تلاش و جهتگیری، منشأ تغییرات بیشتری در تدوین کتاب حج در سالهای آتی باشد و بخشهای مختلف بعثه در طول سال و به ویژه در موسم حج، در کنار کارهای خود، پوشهای را به کتاب حج هر سال اختصاص دهند و هر اقدامی که پس از موسم در راستای برگزاری حج آتی انجام می‌گیرد ثبت و ضبط شده و تلاش‌های بی‌شائبه دست‌اندرکاران در قالب کتاب حج به حافظه تاریخ سپرده شود.
معمولًا رسم چنین است که آیندگان بر خوان گذشتگان بنشینند و از خرمن تجارب آنان خوشه برچینند. ما نیز بر خود لازم دیدیم از زحمات تدوینگران کتاب حج در سال‌های قبل، حداکثر بهره‌برداری را داشته باشیم و تلاش بی‌دریغ و ستودنی آنان را ارج نهیم.
بدون شک هرساله تدوین کتاب حج روند تکاملی داشته است اما آن چه در سال نوآوری و شکوفایی ما را به تغییر اساسی در رویکرد نگارش این کتاب مهم واداشت کاربردیتر کردن تجارب ارزشمند عملیات عظیم حج و برطرف کردن برخی کاستیها و توسعه مخاطبان آن بود که به اعتقاد ما، علاوه بر کارگزاران حج و زیارت، گروههای دیگری همچون نهادها، سازمانها و مسؤولان فرهنگی کشور و دانشجویان و علاقمندان به فعالیتهای فرهنگی و اجرایی در عرصه حج و زیارت میتوانند از این اثر بهرهمند شوند.
اجرای منظم و شایسته این فریضه و عملیات بزرگ و تدوین کتاب حج 87، مرهون همدلی و همکاری همه معاونتها، مدیریتها و مشارکت بسیاری از سازمانها و نهادهای دیگر است؛ از این رو، کوشیدهایم با نگاهی فراگیر، در حد امکان به فعالیت‌های همه آنها بپردازیم.

چگونگی تدوین کتاب‌

ص: 31
برای گردآوریِ مطالب و رخدادهای حجّ 87، بر پایه محورهای پیشگفته، ابتدا بر اساس ساختار بعثه مقام معظم رهبری و عملکرد معاونتها و مدیریت‌های آن و با توجه به تغییر رویکرد کتاب، فهرستی تنظیم و از طریق معاون محترم آموزش و پژوهش حجت الاسلام و المسلمین، آقای سیدعلی قاضی عسکر به نماینده محترم ولی‌فقیه و سر پرست حجاج ایرانی، آیت الله ری‌شهری ارائه گردید.
ایشان ضمن تأیید فهرست پیشنهادی، ذیل آن نوشتند: «با توجه به اینکه سازمان حج و زیارت گزارش جداگانهای برای خود تهیه میکند، فعالیت‌های مربوط به امور اجرایی حذف گردد».
از این رو، گزارشِ عملکرد سازمان حج و زیارت، به عنوان یک بخش مستقل، حذف گردید و به صورت مستقل از سوی روابط عمومی سازمان حج و زیارت منتشر خواهد شد.
با توجه به مشارکت همه بخشها و واحدها، فهرست اصلاح شده، برای آنان نیز ارسال گردید تا ضمن آگاهی از چگونگی تدوین و محتوای کتاب و تأمین محتوای مورد نظر، پیشنهادهای خود در مورد محتوا و شیوه نگارش را اعلام کنند. خوشبختانه، با توجه به اینکه فهرست نسبت به عملکرد همه اجزای بعثه، نگاهی فراگیر داشت، مورد استقبال معاونان و مدیران محترم قرار گرفت و همه واحدها به خوبی با دست اندرکاران تدوینِ کتاب، همکاری مطلوبی به عمل آوردند که جای بسی تقدیر است.
در مرحله بعد، محتوای هر بخش پس از تایپ و آماده سازی به مسؤولین مربوطه ارائه شد تا قبل از چاپ کتاب نسبت به مطالب مربوط به حوزه کاری خود اعلام نظر کنند و به اصطلاح و بازنگری اطلاعات اقدام نمایند، با این کار، اولًا اطلاعات برجا مانده اخذ شده و ثانیاً مطالب کتاب مورد تأیید معاونان، مسؤولان و دست‌اندرکاران

ص: 32
حج قرار گرفت.
عمده محتوای کتاب از طریق مصاحبه با معاونتها، مدیریتها و واحدهای بعثه مقام معظم رهبری، بخش‌های سازمان حج و زیارت، شخصیت‌ها و اندیشمندان حوزه حج، سایت‌های اینترنتی به ویژه بعثه مقام معظم رهبری، نشریه زائر و مطالب ارسالی از بخش‌های مختلف بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت تأمین شده است که اسناد همه آن‌ها در سوابق تدوین کتاب حج 87 در معاونت آموزش و پژوهش موجود است.
از آنجا که برخی از مطالب دارای ابعاد مختلفی است به منظورپیشگیری از تکرار، تفصیل آن‌ها یک بار آمده و موارد دیگر در پاورقی ارجاع داده شده و محتوای کتاب در هفت فصل به شرح ذیل تنظیم شده است:
فصل اول: اختصاص به فعالیت‌های پیش از سفر حج به ویژه نقطه اوج آن یعنی هفته حج دارد و در حقیقت آینه اقدامات در ایران و هنگامه عزیمت به ویژه هفته حج است.
فصل دوم: بازتاب تلاش‌های بیدریغ معاونتها، مدیریتها و واحدهای بعثه مقام معظم رهبری و ارزیابی آن‌ها آمده است.
فصل سوم: به عملکرد و چگونگی حج‌گزاری و مخاطبان حج، اعم از کاروان‌ها و زائران مربوط میشود.
فصل چهارم: بازنمایی همکاریهای سازمان‌ها و نهادهایی است که در تدارک و سازماندهی عملیات بزرگ حج سهیمبوده‌اند.
فصل پنجم: به تمهیدات، اقدامات و برنامههای فرهنگی و اجرایی کشور عربستان برای برگزاری حج 87 پرداخته شده است.
فصل ششم: چگونگی حجگزاری، آمار و اخبار مسلمانان سایر کشورهای جهان منعکس شده است.
فصل هفتم: ملحقات، شامل مصاحبه‌ها می‌باشد.

ص: 33
در پایان نیز دیدار کارگزاران پس از انجام مراسم حج با مقام معظم رهبری و پیام نماینده محترم ولی فقیه در امور حج و زیارت آمده و با ضمیمه تصاویر شیرازه کتاب بسته شده است.
در نهایت وظیفه خود میدانیم تا از تمامی کسانی که ما را در تدوین سند مکتوب حج 87 یاری داده‌اند، صمیمانه تشکر کنیم و اجر همگان را به خداوند مناّن حوالت نماییم.
وانّه ولی التوفیق

ص: 34

فصل اول: در آستانه حج 87

گذری بر نوگرایی در ابعاد حج‌

اشاره

ص: 35
نیک می‌دانیم که هر ساله، کنگره جهانی امّت اسلام، با همه فرصت‌ها و ظرفیت‌های خاص خود در موسم حج، به فرمان خداوند بزرگ و بناگذاری ابراهیم خلیل و استمراربخشیِ پیامبران- به ویژه پیامبر اعظم اسلام- و اولیای الهی شکل گرفته است و برگزاری این همایش جهانی، پس از فترتی طولانی، دیگر بار با پیروزی انقلاب اسلامی، به حج ابراهیمی نزدیک شده است.
بیگمان از با اهمیت‌ترین ره‌آوردها و نوآوری‌های حضرت امام خمینی 1، احیای حج ابراهیمی است و دشمن همواره برای مشوّه نمایاندن این نواندیشی و پیشگیری از انتقال چنین تفکری به دیگر مسلمانان جهان، لحظه‌ای از پای ننشسته و کوشیده است تمامی ابزار و امکانات خویش را زیر لوای اسلام آمریکایی بسیج کند تا از ابلاغ پیام حرکت‌زا و حیات آفرینِ احیاگر اسلام ناب محمدی 9 جلوگیری نماید. نقطه‌اوج این تقابل را می‌توان در حج خونین 1366 ش. شاهد بود.
پس از امام راحل، رهبر فرزانه انقلاب اسلامی نیز همان تفکر را پیگرفتهاند. مهم‌ترین نوآوری و نگرش‌های حضرت امام و رهبر فرزانه انقلاب نسبت به مقوله حج را می‌توان در موارد زیر دنبال کرد:

الف: نگاه نو، به بُعد معنوی حج‌

حضرت امام 1 در پیامی خطاب به مسلمانان، به مناسبت برگزاری کنگره عظیم عبادی- سیاسی حج و عید سعید قربان، در تاریخ 7/ 6/ 1363 فرمودند:
مراتب معنویِ حج، که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افُق توحید و

ص: 36
تنزیه نزدیک می‌نماید، حاصل نخواهد شد، مگر آن که دستورات عبادی حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانیون معظم کاروان‌ها، تمام همّ خود را صرف تعلیم و تعلّم مناسک حج کنند ....
و بُعد سیاسی و اجتماعی آن [حج] حاصل نمی‌گردد، مگر آن که بُعد معنوی و الهی آن، جامه عمل پوشد. (1) امام امت به همه حجاج توصیه می‌نماید که با منظر جدیدی به سفر روحانی حج بنگرند و این سفر روحانی را از این دریچه ببینند که:
سفر حج، سفر کسب نیست، سفر تحصیل دنیا نیست، سفر الی الله است. شما دارید به طرف خانه خدا می‌روید. تمام اموری که دارید انجام می‌دهید، به طور الهیت باید انجام بدهید. سفرتان از اینجا که شروع می‌شود، «وَفْد» الی الله است. سفر به سوی خدای تبارک و تعالی است. (2) چه بسیار افرادی که پیش از انقلاب، برای خودنمایی و چشم و هم‌چشمی به حج میرفتند. امام امت، با عنایت به این دیدگاه، بر بازگشت به معنویت و خلوص نیت تأکید ورزیده، فرمودند:
از مهمّات در همه عبادات، اخلاص در عمل است که اگر خدای نخواسته کسی عملی را برای خودنمایی و عرضه به دیگران انجام دهد و خوبی عملش را به رخ دیگران بکشد، عمل او باطل است و حجّاج محترم مواظب باشند که رضای غیر خداوند را در اعمال خود شرکت ندهند. (3) رهبر فرزانه انقلاب نیز در سال 1372، در دیدار با مسؤولان و کارگزاران

1- صحیفه امام، ج 19، ص 25

2- همان، ج 10، ص 175

3- همان، ج 19، ص 337

ص: 37
حج، همچون معمار کبیر انقلاب، همین مسأله را مورد تأکید قرار داده و فرمودند:
اگر کار برای خدا و به قصد انجام تکلیف و کسب مرضات الهی شد، خداوند به آن برکت می‌دهد، اثر می‌دهد، جذابیت می‌دهد و دل‌ها را به طرف آن جلب می‌کند ... نگاه کنید در همه این کارها، آن مرد الهی و معنوی، نیت‌اش نیت خدایی بود، خدا هم برکت داد. تبدیل حج از یک عمل تجاریِ نیمه سیاحتیِ تفنّنی، به یک حرکت عظیم اسلامی با ابعاد جهانی، کار کوچکی نبود. این کار با برنامه‌ریزی‌های سیاسی و دنیایی و این چیزها قابل تحقق نبود. این را خدا کرد و آن هم به خاطر نیت خالص آن مرد بزرگ بود. ما هم باید این را یاد بگیریم و در کارهایمان نیت‌ها را خدایی کنیم. (1) رهبر فرزانه انقلاب معتقدند که همه منابع در حج لحاظ شده، از این رو در دیدار با کارگزاران و مسؤولان حج می‌فرماید:
فریضه حج ... یک گنجینه عظیم، یک ذخیره تمام نشدنی و یک سرچشمه همیشه فیاّض برای مسلمین است. در حج، هم دنیا برای مسلمانان است و هم آخرت. هم تربیت فردی و تهذیب نفسانی است و هم تربیت اجتماعی و سیاسی. علاوه بر این، احساس اخوت هست. احساس وحدت و یگانگی هست. نظم و ترتیب هست، نشان دادن عظمت اسلام به غیر مسلمین و تقویت روحیه مسلمین به خاطر مشاهده عظمت اسلامی هم هست. نهایتاً این که حج مجمعی برای متحد کردن آرا و دل‌ها در زمینه‌های گوناگون است. همه چیز در این مجموعه ملاحظه شده است. آن‌جا که قرآن کریم به منافع اشاره می‌کند و می‌فرماید: یشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ (2) مقصودش فقط منفعت معنوی

1- 8/ 2/ 1372، بیانات رهبری در دیدار با مسؤولان و کارگزاران حج

2- حج: 28

ص: 38
نیست. فقط مسأله شخصی نیست. فقط جنبه روحی و روانی یا جنبه عبادی نیست و یا فقط جنبه دنیایی و تجارت نیست بلکه همه چیز است؛ سیاست است اقتصاد است، معنویت است، روحیه فردی است، روحیه جمعی است و اقتدار جهانی است. (1)

ب: نگاه نو به فلسفه و اعمال حج‌

امام خمینی(قدس سره) با نگاهی نو به فلسفه اعمال و مناسک حج، نظریه‌ای جدید ارایه داده و می‌فرماید:
گردش به دور خانه خدا، نشان دهنده این است که به غیر از خدا، گِرد دیگری نگردید و رَجْم عقبات، رَجْم شیاطین انس و جنّ است (2) ... در لبّیک لبّیک، «نه» بر همه بت‌ها گویید و فریاد «لا» بر همه طاغوت‌ها و طاغوت‌چه‌ها کشید و در طواف حرم خدا که نشانه عشق به حق است، دل را از دیگران تهی کنید. و جان را از خوف غیر حق پاک سازید و به موازات عشق به حق، از بت‌های بزرگ و کوچک و طاغوت‌ها و وابستگان شان برائت جویید که خدای تعالی و دوستان او از آنان برائت جستند و همه آزادگان جهان از آنان بری هستند. (3) رهبر معظم انقلاب نیز که درس‌آموز مکتب خمینی بزرگ است، چون ایشان به فلسفه حج می‌نگرد و می‌فرماید:
حج می‌تواند روح توحید را در دل‌ها زنده کند، تکه پاره‌های امت بزرگ اسلامی را به هم وصل کند، عظمت مسلمین را به آنان برگرداند و آنان را از حقارت و احساس ذلّتی که بر ایشان تحمیل کرده‌اند، نجات دهد. حج

1- 16/ 12/ 1375 رهبر معظم انقلاب

2- صحیفه امام، ج 10، ص 160

3- همان، ج 20، ص 89

ص: 39
می‌تواند دردهای مسلمین را به علاج نزدیک کند و بزرگ‌ترین درد آنان را که سلطه فرهنگی و اقتصادی و سیاسی کفر و استکبار است، درمان نماید. حج می‌تواند دلبستگی‌های اسارت‌آفرین را از دل‌ها بشوید و در مقابل، ارتباط خدا و بندگان خدا را در فرد و جمع مسلمانان تقویت نماید. (1)

ج. توجه به قرآن و انس با آن در حج‌

قرآن کتاب زندگی و سرشار از معنویت و نورانیت است. حضرت امام 1 در نگرشی نوین به کتاب آسمانی، حجاج را به انس با این صحیفه آسمانی در طول حج فرا می‌خواند و می‌فرماید:
به زائران محترم تذکر می‌دهم که در این مواقف معظّمه و در طول سفر به مکه مکرّمه و مدینه منوره، از انس با قرآن کریم- این صحیفه الهی و کتاب هدایت- غفلت نورزند ... (2) خدای نخواسته مباد که مهجور شود و گرچه ابعاد مختلفه آن و در هر بُعد، مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادی دور است، لکن به اندازه علم و معرفت و استعدادهای اهل معرفت و تحقیق در رشته‌های مختلف، به بیان‌ها و زبان‌های متفاوت نزدیک به فهم، از این خزینه لایتناهای عرفان الهی و بحر موّاج کشف محمدی 6 بهرههایی بردارند و به دیگران بدهند ... (3) باید بدانیم حکمت آن که این کتاب جاوید ابدی که برای راهنمایی بشر، به هر رنگ و ملیت و در هر قطب و قطر، تا قیام ساعت نازل گردیده است، آن است که مسائل مهم و حیاتی را چه در معنویات و چه در نظام ملکی زنده نگه دارد و بفهماند که مسائل کتاب برای یک عصر و یک ناحیه نیست و

1- پیام به حجاج بیت‌الله الحرام، 7/ 4/ 1369 ه. ش

2- صحیفه امام، ج 20، ص 91

3- همان، ج 20، ص 92

ص: 40
گمان نشود قصد ابراهیم و موسی و محمد- علیهم‌و علی آلهم السلام- مخصوص به زمان خاصی است. (1) چه زیباست پیروی رهبر فرزانه از مراد و راهنمای خود که در توصیه‌ای حکیمانه، راهِ خمینی کبیر را به حجاج یادآور شده، می‌فرماید:
می‌توان با برنامه‌ریزی حج، سنّت ختم قرآن در حج را احیا کرد و علاوه بر برگزاری مراسم بسیار مهم و ارزشمند دعای کمیل، قرآن را محور فعالیت‌ها و اقدامات فرهنگی- سیاسی قرار داد و فضای حج را فضایی کاملًا قرآنی و معنوی ساخت. (2)

د. حج و تحکیم وحدت بین مسلمانان‌

حضرت امام چاره مسلمانان را در وحدت و همدلی می‌دید و به روشنی دریافته بود که هرگونه تفرق و تشتت، باعث سلطه بیگانگان بر مسلمانان می‌شود. از این رو، شاخصه‌های مهم حج ابراهیمی را وحدت اسلامی دانسته و فرمودند:
حج، بهترین میعادگاه معارفه ملت‌های اسلامی است که مسلمانان با برادران و خواهران دینی و اسلامی خود از سراسر جهان آشنا می‌شوند و در آن خانه‌ای که متعلّق به تمام جوامع اسلامی و پیروان ابراهیم حنیف است، گردهم می‌آیند و با کنار گذاردن تشخّص‌ها و رنگ‌ها و ملیت‌ها و نژادها، به سرزمین و خانه اولّین خود رجعت می‌کنند و با مراعات اخلاق کریمه اسلامی و اجتناب از مجادلات و تجمّلات، صفای اخوت اسلامی و دورنمای تشکّل امت محمدی(ص) را در سراسر جهان به نمایش می‌گذارند. (3)

1- پیام امام خمینی 1 به زائران بیت‌الله الحرام در تاریخ 16/ 5/ 65 صحیفه نور، ج 20، ص 19

2- 5/ 12/ 82 پیام رهبر معظم انقلاب به کارگزاران حج

3- صحیفه امام، ج 20، ص 334

ص: 41
حضرت امام در پیامی دیگر می‌فرماید:
باید بدانند که یکی از فلسفه‌های مهم اجتماعی عظیم، از سراسر جهان در این مقام مقدس و مهبط وحی، به هم پیوستن مسلمانان جهان و تحکیم وحدت بین پیروان پیامبر اسلام و پیروان قرآن کریم در مقابل طاغوت‌های جهان است ... (1) زائران محترم که در جوار خانه خدا و محل رحمت او هستند، با همه بندگان خدا با رفق و مروت و اخوّت اسلامی رفتار نمایند و همه را بدون در نظر گرفتن رنگ و زبان و منطقه و محیط، از خود بدانند و همه با هم، ید واحده و ملّت واحد قرآنی باشند تا بر دشمنان اسلام و انسانیت چیره شوند. (2) حضرت امام از خطبا، روحانیون و سیاستگذاران حج می‌خواهند که برای دست‌یابی به وحدت اسلامی، در موسم حج تلاش کنند و در رهنمودی از آنان می‌خواهند:
از جمله وظایف در این اجتماع عظیم، دعوت مردم اسلامی به وحدت کلمه و رفع اختلافات بین طبقات مسلمین است که خطبا و گویندگان و نویسندگان در این امر حیاتی اقدام نمایند و کوشش کنند در بوجود آوردن جبهه مستضعفین که با وحدت جبهه و وحدت کلمه و شعار «لا اله الّا الله» از تحت اسارتِ قدرت‌های شیطانی اجانب واستعمارگران و استثمارگران بیرون آیند و با اخوّت اسلامی بر مشکلات غلبه پیدا کنند. (3) حضرت امام هرگونه تفرقه‌ای را از سوی دشمنان اسلام می‌داند و برای هوشیاری امّت اسلامی، همگان را به وحدت و برادری توصیه می‌کند:

1- صحیفه امام، ج 19، ص 340

2- همان، ج 19، ص 340

3- همان، ج 10، ص 159

ص: 42
هان! ای مسلمانان قدرتمند، به خود آیید و خود را بشناسید و به عالم بشناسانید و اختلافات فرقه‌ای و منطقه‌ای را، که به دست قدرت‌های جهانخوار و عمّال فاسد آن‌ها برای غارت شما و پایمال کردن شرف انسانی و اسلامی شما بار آمده، به حکم خدای تعالی و قرآن مجید به دور افکنید ... (1) ای مسلمانان جهان و ای پیروان مکتب توحید، رمز تمام گرفتاری‌های کشورهای اسلامی، اختلاف کلمه و عدم هماهنگی است و رمز پیروزی، وحدت کلمه و ایجاد هماهنگی است که خداوند تعالی در یک جمله بیان فرموده: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا «اعتصام به حبل الله» بیان هماهنگی جمیع مسلمین است. همه برای اسلام و به سوی اسلام و برای مصالح مسلمین و گریز از تفرقه و جدایی و گروه‌گرایی که اساس همه بدبختی‌ها و عقب‌افتادگی‌هاست. (2) رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز نقش حج در تحکیم وحدت اسلامی را بسیار مهم و اساسی می‌شمارند و در جای‌جای پیام خود به حجاج و کارگزاران حج بر این امر تأکید می‌نمایند:
در حالی که مراکز استکبار جهانی، تمام تلاش خود را برای مقابله با ایمان، حرکت و وحدت اسلامی متمرکز کرده‌اند. موسم حج، فرصت بزرگی برای مسلمانان است تا با استفاده از این نعمت الهی، نیروی عظیم و معنوی خود را به میدان بیاورند و نشان دهند که قدرت امت اسلامی، باید در معادلات جهانی مورد محاسبه قرار گیرد. (3) با توجه به دیدگاههای حضرت امام و مقام معظم رهبری، نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی نیز برای تحقّق وحدت اسلامی، به برگزاری نشست‌های

1- صحیفه امام، ج 19، ص 336

2- همان، ج 10، ص 160

3- 6/ 10/ 82

ص: 43
وحدت بخش با اندیشمندان مذاهب اسلامی در موسم حج پرداخته و در گزارشی به مقام معظم رهبری اظهار کرد:
همایش بین‌المللی با شرکت زائران کشورهای مختلف برگزار شد و مباحث علمی خوبی با اندیشمندان اهل سنت صورت گرفت. (1) رهبر انقلاب از این‌که حجاج کشورهای مسلمان، کم‌و بیش در کنار هم در مراسم برائت از مشرکین مشارکت دارند، احساس رضایت نموده و می‌فرماید:
حجاج بیت‌الله الحرام اکنون حج را فریضه‌ای عبادی- سیاسی می‌دانند که حضور گسترده مسلمانان از نژادها و مذاهب مختلف در مراسم برائت از مشرکان، نشانه آن است. (2) حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظلّه العالی، تلاش اجانب را در ایام حج برای ایجاد تفرقه و تشتت گوشزد نموده و همدلی و وحدت اسلامی را چاره‌ساز می‌دانند:
در حج، فرصت خوبی برای استکبار و آمریکاست، تا شیعه را از سنی و سنی را از شیعه عصبانی کنند، آن را وادار کنند به مقدساتِ این اهانت کند، این را وادار کنند به مقدسات و محبوبات او اهانت کند؛ باید هوشیار بود. (3) فرصت حج را برای روشنگری در این زمینه‌ها و اعلام برائت از استکبار وآمریکا نباید از دست داد. دنیای اسلام باید بداند که با چه قضایایی مواجه است. این‌ها برای دنیای اسلام باید وسیله نشاط و حرکت شود. در تبلیغاتِ آنها این طور وانمود می‌شود که دیگر فایده‌ای ندارد. استکبار تسلّط پیدا می‌کند و نمی‌شود کاری کرد، مشت است و درفش، واقع قضیه این نیست، واقع قضیه این است که امت اسلامی یک موجود زنده و توانمند است. آن

1- 5/ 12/ 82 قای ری‌شهری

2- 25/ 10/ 86 رهبر معظم انقلاب

3- 30/ 9/ 83 رهبرمعظم انقلاب.

ص: 44
جایی که بخواهد و اراده و اقدام کند نه قدرت آمریکا و نه بالاتر از آمریکا، هیچ تدبیر و کاری علیه او نمی‌توانند بکنند. (1) ایشان در سخنی دیگر، برای خنثی سازی توطئه دشمنان در صفوف متحد مسلمانان، در رهنمودی حکیمانه می‌فرماید:
حج باید آئینه اتحاد باشد نه آئینه اختلاف، اگر قرار باشد ما همه یک جا جمع بشویم تا در آنجا یکی به یکی بگوید تو بدی آن دیگری بگوید تو بدتری، این چه جمع شدنی است؟ اگر اختلافی هم وجود دارد، جای بروزش آنجایی نیست که خدای متعال فرموده است: جمع بشوید تا لِیَشْه دُوا مَنافِعَ لَهُمْ (2) که منافع خودشان را در آنجا به دست بیاورند! بعضی‌ها- حالا نگاه خوش بینانه همین‌است که بگوییم کج سلیقگی است و الّا اگر به چشم بدبینانه نگاه کنیم، حرف‌های دیگر هم می‌شود زد- حج را جایی قرار می‌دهند برای دندان نشان دادن و لج کردن و چهره در هم کردن نسبت به اختلافات فرقه‌ای و طائفی، شیعه و سنی را آنجا مقابل هم قرار دادن، چقدر باید به ما بگویند تا باور کنیم که امروز بیش از گذشته، اختلافات شیعه و سنی یکی از محورهای اساسی است که دشمنان اسلام دارند رویش سرمایه‌گذاری می‌کنند، حاضرند پول‌های کلان خرج کنند که شیعه را علیه سنی و سنی را علیه شیعه تحریک کنند. (3)

ه. تحقّق نوآوری، در پرتو مدیریت نوگرا

رهبر فرزانه انقلاب، همواره بر ابتکار و نوآوری در مراسم و مناسک حج تأکید داشته‌اند، ایشان در دیدار با اعضای شورای بعثه حج مقام معظم رهبری فرمودند:

1- 30/ 9/ 83 رهبرمعظم انقلاب

2- حج: 28

3- 1/ 9/ 1385 رهبر معظم انقلاب.

ص: 45
برادرانی که‌یک حج مفید را طراحی می‌کنند، ببینند اگر قرار شد ما در حج سال آینده باز هم نتوانیم برائت را به شکلی که تا پارسال معمولمان بوده انجام دهیم، چه باید بکنیم؟ ممکن است دیگر. ممکن است پیش بیاید. ممکن است خدای نکرده، العیاذبالله، سال آینده عرفات را آب بگیرد و نتوانیم وقوف عرفات کنیم. چنین فرضی ممکن است. ممکن است پیش بیاید دیگر. به هر حال راهی دارد. علاجی دارد.
به حال اگر سال آینده نتوانستیم برائت را انجام دهیم، چه کار کنیم که آن کار، بهترین باشد، برای این که حج قِیاماً لِلنَّاسِ شود. حج، حج نبوی و علوی شود. راجع به این مسأله باید فکر کنیم. همه‌راه‌های نو و ناپیموده و ابتکاری و ممکن را فکر کنید. با دقت برنامه‌ریزی کنید و همه مقدماتش را از همین امروز فراهم نمایید. اگر بناست کاری انجام گیرد، کتابی برود، نوشته‌ای برود، کسی برود این کارها را انجام دهید تا سال آینده حج ما به صورت بهترین حج انجام گیرد. (1) ایشان تأکید فراوانی بر نوگرایی و خلاقیت در برگزاری حج دارند؛ به همین منظور می‌فرمایند:
باید با ابتکارات جدید، زمینه تبلیغ و آگاهی در میان حجاج بیت‌الله الحرام گسترش یابد. (2) رهبر معظّم انقلاب، همواره برای ایجاد ابتکار و نوآوری در برنامه‌های حج، به رهنمودهای ارزنده‌ای نیز اشاره می‌نمایند. به عنوان نمونه ایشان در یکی از فرمایشات خود می‌فرماید:
هم نگاه به سازمان و کیفیت کارهای سازماندهی شده‌ای که هست، هم نوعِ

1- 10/ 3/ 1373 رهبر معظم انقلاب

2- 26/ 10/ 85 رهبر معظم انقلاب.

ص: 46
وظایف و کارهایی که باید انجام بگیرد، ان‌شاءاللَّه روز به روز بایستی با نگاه نو و احساس مسؤولیت، این مجموعه حج را- هر دو بخش را- تعالی و تکامل بخشید و بهتر از گذشته کرد. (1) در تحقق این مهم، باید گفت: امروز در سایه تدبیر و درایت سرپرست حجاج ایرانی و بازوهای فکری و اجرایی ایشان در عرصه‌های مختلف حج، شاهد دگرگونی و تغییرات جدی بوده‌ایم و افق‌های جدیدی نیز پیش رو داریم. معاونت‌های محترم بعثه مقام معظم رهبری، در پرتو تدبیر آیت‌الله ری شهری، تحولات بنیادینی را در برنامه‌ریزی، سازماندهی و اجرا به وجود آورده‌اند.
نماینده ولی‌فقیه در طلیعه برنامه‌ریزی حج 87 نقشه‌راه را برای عوامل طرح، چنین ترسیم نمودند:
ما در سال نوآوری به سه عنصر نیاز داریم، عنصر برنامه‌ریزی، عنصر تلاش و عنصر اخلاق که باید به آن توجه ویژه صورت گیرد و راهکارهای عملی، آسیب‌ها و موانع اجتماعی تحقق نوآوری مورد مطالعه قرار گرفته و به صورت کاربردی مطرح شوند.
بحمدالله انتظاری که رهبر معظم انقلاب از آقای ری‌شهری- در حکم انتصاب ایشان در سال 1370- داشته‌اند، تا حدود زیادی محقق شده است. رهبر فرزانه انقلاب در طلیعه انتصاب ایشان فرموده بودند:
انتظار می‌رود که حجاج محترم، با راهنمایی و ارشاد جناب‌عالی فرصت یابند به برکت مناسک و شعائر حج، دل‌های خود را در زلال ذکر خدا تزکیه و تطهیر کرده، در کنار آن، با مشاهده شکوه جماعت مسلمین که از اقطار میهن بزرگ اسلامی به طواف کعبه آمده‌اند، فکر و ذهن خود را به عظمت

1- رهنمودهای رهبر معظم انقلاب به دست‌اندرکاران حج، 1/ 9/ 85

ص: 47
اسلام و مسلمین متوجه سازند و قدرتی را که خداوند در ید واحده امت اسلامی به ودیعه نهاده، به چشم ببینند. (1) اکنون با تدبیر و درایت کاروانسالار حجاج ایرانی و نوآوریهای کارگزاران حج در جای جای این کنگره عظیم، حضور گسترده مسلمانان دیگر کشورها مشهود است؛ چه در نشست علمی و تخصصی با مذاهب گوناگون یا حضور در مراسم برائت از مشرکین و ...

آهنگ حج‌

لَبَّیکَ‌اللّهُمَ‌لَبَّیکَ
لَبَّیکَ‌لا شَریکَ لَکَ لَبَّیکَ انّ الْحَمْدَ والنِّعْمَهَ لَکَ وَالْمُلْکَ‌لا شَریکَ لَکَ لَبَّیکَ
این آهنگ روح بخش آسمانی است که در موسم حج، از حلقوم صدها هزار عاشق دلباخته حق و دل‌های موّاج از محبّت ربّ برمی‌آید فضای مکه را پر می‌کند و روح را از تنگنای عالم مادّه و خاک بالا می‌کشد و در فضای بلند و وسیع و منوّر الهی به پرواز درمی‌آورد.
تلبیه آهنگی شورانگیز و نوایی است پر سطوت که از گفتن و شنیدنش، هیبتی عجیب، سراپای انسان را فرا می‌گیرد، دل‌ها فرو می‌ریزد وسیلاب اشک از دیدگان سرازیر می‌شود و خود را مهمان مدعو حضرت حق و محفوف فرشتگان مقرّب ربّ‌العالمین می‌بیند.
میزبان کریم، خوان کرم گسترده است، بندگان فقیر از همه جا و همه کس بریده و خیمه به درگاهش زده‌اند و در آستان اقدسش، بر خاک نشسته‌اند.

1- حکم انتصاب آیت‌الله ری‌شهری 6/ 2/ 1370

ص: 48
آن جای که ابرار نشستند، نشستیم و آن راه که احرار گزیدند، گزیدیم
ما را همه مقصود به بخشایش حق بود المنه لله که به مقصود رسیدیم
عجب زمزمه‌ای دارد این رودِ چرخنده بر دور این خانه یکتا! هر که و هر چه هستی از خود بی‌خود می‌شوی، تهی از پیرایه‌های الفاظ و القاب و رها از بند منیت و همه او می‌شوند. امام صادق(ع) فرمود: «آن‌گاه که آهنگ حج کردی، دل خودت را از غیر خدا خالی کن و تمام امورت را به خالقت بسپار و در همه حرکات و سکنات به خدا توکل کن و تسلیم قضا و حکمت و قدرت خدا شو و دنیا را کنار بگذار». (1) خدامحوری در جای جای حج موج می‌زند و چون مغناطیسی، قلب‌های شیفته را به خود جذب می‌کند، آنان نیک می‌دانند که از چه رحمت و برکتی بازمانده‌اند، دنیا دنیا معرفت، برکت و آمرزش در انتظار راهیان کوی دوست می‌باشد، امام راحل در این باره می‌فرماید:
حج تنظیم و تمرین و تشکیل یک زندگی توحیدی است (2)؛ مهم این است که حاج بداند که کجا می‌رود و دعوت کی را اجابت می‌کند و مهمان کیست و آداب این مهمانی چیست؟ ... و لبیک به راستی مقرون به ندای حق تعالی تحقق حقیقی یابد. انسان در همه میدان‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و حتی نظامی پیروز می‌شود و برای چنین انسانی شکست مفهومی ندارد. (3) رهبر معظم انقلاب نیز در ارتباط با بُعد تربیتی و انسان‌سازی حج می‌فرماید:

1- مصباح الشریعه، ص 47

2- 2. صحیفه امام، ج 21، ص 775

3- 2. همان، ج 19، ص 337

ص: 49
حج و ترتیب آن، هم‌نشانه اسلام است و هم آیت رحمت، با این شناخت که دل‌ها به مشاهده کعبه شریف در مسجدالحرام منقلب می‌شود و بیراهه‌ها به صراط مستقیم می‌پیوندند و انسان‌ها دگرگون می‌شوند. (1) کسانی که در سرزمین وحی گرد هم میآیند، تنها خدای واحد را می‌پرستند و امّت یک پیغمبرند، کتاب واحد دارند و در صفی واحد رو به یک قبله می‌ایستند و دوش به دوش هم بر مدار یک مرکز می‌چرخند و مسیر و هدفی واحد می‌پیمایند و این چنین وحدتی در فکر و عمل، به طور قطع جمعیت‌ها را فشرده و متراکم می‌سازد. نور هدایت الهی، بر دل‌های مستعد و قابل می‌تابند و آنها را از خاکدان طبیعت بالا می‌کشد و اهلیت انس با خدا می‌یابند. به محض نیت حج، باب رحمت مفتوح می‌شود تا چگونه بهره‌مندی‌اش استمرار یابد.
اگر چه اجرای موفقیت آمیز هر ساله عملیات حج مرهون برنامهریزیها و تلاش‌های بیدریغ کارگزاران بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت است اما در آستانه حج این فعالیتها دو چندان میشود.
همه ساله برای فراهم شدن مقدمات اجرای عملیات حج اقدامات مختلفی از طرف مجموعه دست اندر کاران صورت میگیرد. در سال 87 نیز پیش از شروع حج، برنامه‌های گوناگونی در دستور کار قرار داشت که ذیلًا به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

دیدار کارگزاران حج با مقام معظم رهبری‌

روز چهارشنبه (2)، در هفته حج کارگزاران حج برای بهرهگیری از رهنمودها و دیدگاههای رهبر فرزانه انقلاب اسلامی با ایشان دیدار کردند. در ابتدای این ملاقات که در فضایی سرشار از عشق به ولایت و شادی و مسرت از عزیمت آنان به سوی سرزمین وحی انجام شد ابتدا نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی گزارشی از

1- 3. پیام به حجاج، 14/ 13/ 1368

2- 15. 1/ 8/ 87 مطابق با 6 ذیقعده.

ص: 50
فعالیت‌های فرهنگی حج امسال ارایه کرد. پس از آن جناب آقای قهرودی نیز گزارشی از اقدامات اجرایی را ارایه داد.
سپس رهبر معظم انقلاب با بیانات حکیمانه خود، همه کارگزاران را از سرچشمه معارف قرآن و عترت جرعههایی نوشاند. هر فراز از سخنان ایشان نشانگر تعیین سیاست‌ها و خطمشی‌ها و راهبردهای حج است از این رو کوشیده‌ایم با عنوان‌بندی مناسب، امکان بهره‌گیری بیشتر آن‌ها را فراهم آوریم.

مشروح سخنان مقام معظم رهبری‌

خلوص مایه رضایت نبوی‌

بسم‌الله الرّحمن‌الرّحیم؛ از خداوند متعال صمیمانه مسألت می‌کنیم که همت و تلاش شما را مشمول برکات خود قرار دهد و این تلاش که ان‌شاءالله با نیت خالص و قربه الی الله انجام می‌گیرد، به همان نتایجی منتهی بشود که در دل شما و آرزوی شما وجود دارد؛ یعنی تحقق یک حج اسلامی حقیقی مرضی روح مطهر حضرت خاتم‌الانبیاء(ص).

فرصت عظیم حج‌

فریضه حج یک فرصت است که خدای متعال در اختیار ما قرار داده است.
هم یک فرصت برای شخص مسلمان است، هم یک فرصت برای امت بزرگ اسلامی است، هم امروز یک فرصت برای نظام جمهوری اسلامی است که پرچم حاکمیت اسلام و شریعت اسلامی را برافراشته است. باید همه از این فرصت استفاده کنیم.

حج، دریچهای به معنویت و ریاضتی اختیاری‌

ص: 51
برای فردِ انسان، فرصت حج، فرصت ورود یک انسان در فضای بیکرانه معنویت است؛ از لابه‌لای زندگی معمولی خودمان با همه آلودگی‌هایش، با همه اشکالاتش، خودمان را بیرون می‌کشیم و به فضای صفا و معنویت و تقرب الی‌الله و ریاضت اختیاری می‌رویم. از اولی که وارد این مراسم می‌شوید، چیزهایی را که در زندگی متعارف معمولی مباح است، بر خودتان حرام می‌کنید؛ احرام. احرام، حرام کردن چیزهایی است بر خود که در زندگی متعارفِ معمولی رایج و مباح است، جائز است؛ و بسیاری از آن‌ها هم مایه غفلت است، بعضی هم مایه انحطاط است.

حج، مایه گریز از تفاخر و مادیت‌

همه وسایل تفاخر ظاهری و مادی از ما گرفته می‌شود؛ اولش لباس. درجه و مقام و رتبه و لباس و لباس فاخر و همه این‌ها کنار می‌رود و همه در یک لباس قرار می‌گیرند. به آینه نگاه نکنید که یک جلوه‌ای از خودخواهی و خودشیفتگی است. بوی خوش استعمال نکنید که وسیله‌ای برای جلوه‌گری است. از زیر آفتاب یا زیر باران نگریزید، زیر سقف نروید- در حال حرکت- که مظهر راحت‌طلبی و آسایش‌طلبی است. اگر از جایی عبور می‌کنید که بوی متعفنی دارد، بینی‌تان را نگیرید؛ و همین طور بقیه کارهای احرام؛ حرام کردن بر خود چیزهایی را که مایه راحت و مایه شهوت نفس، شهوات جنسی محرَّم، در این مدت است؛ چه مایه تفاخر است، چه مایه تبعیض است. این‌ها همه برداشته می‌شود.

دریافت شکوه معنوی حج‌

بعد وارد فضای بیت‌الله و مسجدالحرام شدن و آن شکوه و عظمتی را که در عین سادگی و بی‌پیرایگی وجود دارد، با چشم، با دست، با همه وجود لمس کردن. عظمت، شکوه، منتها نه از نوع شکوه مادی و زر و زیورهای مادی؛ از نوع دیگری که برای انسان‌های معمولی قابل توصیف هم حتّی نیست. بعد وارد شدن در این سیل

ص: 52
خروشان دوار، بر گرد یک مرکز حرکت کردن، آن هم با ذکر، با دعا، با گریه، با خشوع، با تکلم با خدای متعال. بعد سعی صفا و مروه همین جور است، وقوف عرفات و مشعر همین جور است، فرایض روزهای منا همین جور است. این حج است.

فراغت حجاج برای سیر الی الله‌

دوستان اشاره کردند به این‌که من برای آسایش حجاج سفارش کرده‌ام. بله، معلوم است؛ اما این آسایش به معنای تن‌پروری نیست. این را هم من همیشه به دوستان برگزارکننده حج در طول سال‌ها گفته‌ام که این آسایش، فراغت است برای همین دلباختگی و دل‌سپردگی و انقطاع الی الله. کاری کنید که مردم فراغت پیدا کنند، دغدغه‌ای نداشته باشند، بتوانند این فریضه را به بهترین وجهی انجام بدهند؛ مراد این است. والّا آسایش حیوانی و خور و خواب و بیشتر خوردن و بهتر خوردن، نه؛ این‌ها سلیقه بنده نیست، که ما در حج دنبال این چیزها برویم.

حج، سفر قلبی و روحی‌

حج یک سفر تفریحی نیست، حج یک سفر معنوی است. سفر الی‌الله است با جسم و جان؛ هر دو. سفر الی‌الله برای اهل سلوک سفر جسمانی نیست، سفر قلبی و روحی است. اینجا برای همه ما مردم این سفر الی‌الله با جسم و جان هر دو هست. حالا جسم را آن‌جا ببریم، دل را نبریم؛ این که نشد. یا خدای نکرده کسانی بر اثر تکرر این نعمت- که مکرر توفیق پیدا کردند حج مشرف بشوند، خانه خدا را ببینند، زیارت کنند- به تدریج حج برای این‌ها حالت بی‌تفاوتی و کم‌اهمیتی پیدا کند و دیگر آن انقلاب درون را نتوانند به خودشان تلقین کنند و در خودشان بیابند. این، چیز خوبی نیست.

ص: 53

حضور قلب در حج وسیله‌انقطاع الی الله‌

رحمت خدا بر مرحوم شیخ محمد بهاری که در یکی از نوشته‌هایشان می‌گویند که دعا و ذکر و شاید نماز، وقتی بی‌توجه تکرار می‌شود، قساوت می‌آورد! نماز می‌خوانیم، نمازِ مایه قساوت. چرا؟ چون در حال نماز حضور قلب نداریم، توجه نداریم. پس این نماز یا با توجه است، که مایه رقت و قرب و لطافت و صفاست؛ یا نمازِ بی‌توجه است، که آن وقت به گفته ایشان مایه قساوت قلب است.
حج هم همین جور است. این اعمال را با توجه، با حضور باید انجام داد. أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ (1)، مَعْلُوماتٌ (2)- مجموع ایام حج و عمره- چند روز بیشتر که نیست. این فرصت چند روزه حج، یک تمرین و آموزش تجربی است؛ یعنی انسان می‌بیند که این جوری هم می‌شود زندگی کرد. بی‌تفاخر و بی‌اعتنای به لذایذ مادی هم می‌شود زندگی کرد. نه این‌که حالا بیاییم همه زندگی را در حال احرام زندگی کنیم؛ این مراد نیست؛ نه، از طیبات رزق که خدای متعال برای شما حلال کرده، باید استفاده کنید؛ اما دل بستن، بی‌تاب شدن، زندگی را همین دانستن- که ما دچارش هستیم که زندگی را همین لذایذ و شهوات مادی و همین هوس‌های بی‌مورد و بی‌جا گمان می‌بریم- باید در هم بشکند تا بفهمیم نه، میشود فصلی از زندگی، بخشی از شبانه‌روز، ساعاتی از نیمه شب را اختصاص داد به همین حالت انقطاع الی‌الله و به این حالت صفا. این را آن‌جا تمرین می‌کنید، یاد می‌گیرید؛ حاجی یاد می‌گیرد که این کار را می‌شود انجام داد. ببینید، چه فرصت عظیمی است.

1- اشاره به سوره بقره: آیه 184

2- اشاره به سوره حج: آیه 28

ص: 54

بهره گیری بهینه از فرصت حج‌

شما دست‌اندرکاران حج باید کاری کنید که این خیل عظیم مردمی که با شما حج می‌آیند، یا آنجا هستند- از کشورهای دیگر می‌آیند- به این نکته حج واقف شوند، این فرصت را بشناسند و تحریض شوند بر این‌که این فرصت را به چنگ بیاورند. یکی از مهم‌ترین کارهای دست‌اندرکار حج- چه رئیس کاروان، چه روحانی حج، چه مدیریت‌های بخش‌های گوناگون؛ فرهنگی، غیر فرهنگی- این است. این احساس که یک فرصت است، در اختیار قرار داده شده و همیشه هم به دست نمی‌آید، برای همه هم به دست نمی‌آید.
چقدر افرادی هستند که آرزوی یک روز از آن روزهای شما را در آنجا دارند؛ اما امکان برایشان پیدا نمی‌شود. در دنیا افرادی که مشتاق حج باشند، فراوانند. حالا که برای شما فراهم شده، این فرصت را مغتنم بشمارید. این فرصت فرد است و بر اساس او، وظیفه مسؤول حج و کارگزار حج مشخص می‌شود. این، فرصت اول.

حج فرصتی برای وحدت امت اسلام‌

فرصت دوم، فرصت برای امت اسلامی است؛ برای این‌که امت اسلامی با تکثر قومیت‌ها و نژادها، مناطق عالم و فرهنگ‌ها و عادت‌ها و سلیقه‌ها، به طور طبیعی در معرض شکاف‌ها و جدایی‌هایی هست. چون خداوند متعال اسلام را برای یک نژاد خاص، برای یک فرهنگ خاص، برای یک منطقه خاص از دنیا که نیاورد، برای همه بشریت آورد. همه بشریت از لحاظ رنگ، از لحاظ زبان، از لحاظ عادات، از لحاظ سلایق، از لحاظ محیطهای تاریخی و جغرافیایی با هم متفاوتند.
پس زمینه اختلاف در امت اسلامی وجود دارد. این اختلاف بایستی بروز نکند، بایستی تحقق و فعلیت پیدا نکند. حج آن فرصت بزرگی است برای امت اسلامی که التیام خود را پس از جدایی‌های طبیعی و احیاناً جدایی‌های مصنوعی و تحمیلی، بار

ص: 55
دیگر برای خودش تأمین کند.
حج برای امت اسلامی یک فرصت است. در این خیل عظیمی که در حج هر سال شرکت می‌کنند، شما یک مقطع ده ساله را در نظر بگیرید، ببینید در این ده سال چند میلیون انسان از آفریقا، از آسیا، از اروپا، از همه مناطق عالم- زن، مرد، باسواد، کم‌سواد، دارای سلایق مختلف- شرکت می‌کنند.
اگر ندای اتحاد اسلامی،(وَ لا تَفَرَّقُوا) (1) ی اسلامی بر این مجموعه حاکم باشد، شما ببینید چه اتفاق عظیمی می‌افتد. دیگر همه این مایه‌های اختلاف کمرنگ می‌شود. یکی سنی است، یکی شیعه است؛ در بین شیعه فِرق مختلف، در بین سنی فِرق مختلف؛ فقه‌های مختلف، مذهب‌های مختلف، عادت‌های مختلف است که به طور طبیعی به جدایی می‌انجامد. همه این‌ها را این دست مهربان حج جمع می‌کند، به هم نزدیک می‌کند، درهم فشرده می‌کند.

عدم استفاده ابزاری از حج‌

حالا اینجا من حاشیه‌ای بزنم. چقدر جفاست که کسی از این وسیله وحدت، ابزاری درست کند برای اختلاف و شکاف. این، خطاب به همه است. این فقط خطاب به آن فرد تکفیری سلفی متعصب که در مدینه بایستد و مقدسات شما را دشنام بدهد، نیست؛ خطاب به همه است. مسؤولین حج- مسؤولین کاروان‌ها، روحانیون حج- مراقب باشند که از این وسیله وحدت، ابزاری برای تفرقه درست نکنند و دل‌ها را از یکدیگر پر از کینه و درد نکنند.
من چیزهایی را که می‌تواند وسیله جدایی شود، نمی‌شمرم؛ خودتان فکر کنید، ببینید چه چیزی است که دل شیعه را نسبت به برادر مسلمان غیر شیعه خود پر از کینه

1- آل‌عمران: 103

ص: 56
میکند؛ دل سنی را نسبت به برادر مسلمان شیعه خود پر از بغض می‌کند؛ ببینید این‌ها چی است، این‌ها را بیرون بکشید، بیندازید کنار و حج را که وسیله التیام، وسیله وحدت، وسیله یکسان‌سازی دل‌ها و نیت‌ها و عزم‌ها در دنیای اسلام است، به عکس، وسیله جدا کردن، وسیله بغض ایجاد کردن نباید قرار داد. شناختن این مسأله و مصادیق این مسأله خیلی هوشیاری و خیلی دقت می‌طلبد. این‌ها شوخی نیست.

حج فرصتی برای جمهوری اسلامی‌

فرصت سوم، فرصت برای جمهوری اسلامی است. جمهوری اسلامی مظلوم است. من به شما عرض بکنم- من سال‌هاست این را گفته‌ام- جمهوری اسلامی نظامی است که تمام ارکان اقتدار معنوی در او جمع است؛ مقتدر است، اما مقتدرِ مظلوم. این‌ها با هم منافات ندارد. مظلوم است به خاطر چی؟ به دلایل مختلف؛ یکی‌اش این است که دشمنان جمهوری اسلامی برای این‌که فکر و آرمان جمهوری اسلامی در بین جامعه عظیم مسلمان‌ها گسترش پیدا نکند، انواع و اقسام دروغ‌ها را به جمهوری اسلامی بسته‌اند؛ از دروغ‌های اعتقادی و فکری بگیرید تا دروغ‌های فرقه‌ای و سیاسی و اجرایی.
این کار را می‌کنند، آن کار را می‌کنند، این جور می‌گویند، آن‌جور می‌گویند، این‌جور فکر می‌کنند، آن‌جور عمل می‌کنند. سی سال است که دارند علیه ما دروغ میبافند. شما که کارگزار حج‌اید، شما که دل‌تان لبالب از اعتقاد و ایمان به نظام جمهوری اسلامی است، در حج در کنار این برادر مسلمانی که در معرض این تبلیغات قرار گرفته است، تکلیف اولتان چیست؟ تبیین. معارف اسلامی و معارف نظام اسلامی را تبیین کنید. جمهوری اسلامی، جمهوری «اسلامی» است. ما اکثریت مردم ایران شیعه هستیم، اما نظام ما نظامی است که شامل شیعه و سنی می‌شود. دلیلش هم این است که هم در انقلاب، هم بعد از پیروزی انقلاب، هم در جنگ

ص: 57
تحمیلی، هم برادران سنی ما در داخل، هم یک کثرت عظیمی از مسلمانان عالم که سنی هستند، از ما حمایت کردند، از ما دفاع کردند، برای خاطر جمهوری اسلامی ایستادند و عده‌ای کشته شدند. جمهوری اسلامی این است.

جمهوری اسلامی ایران بازتاب دهنده‌مظلومیت مسلمانان‌

در کشورهای اسلامی، چه در آفریقا، چه در آسیا، چه در همه مناطق دنیا، حتّی در قلب آن کشوری که بیشترین دشمنی را با ما کرده است- یعنی ایالات متحده آمریکا- مسلمانانی هستند که شیعه نیستند، اما دلشان لبریز از محبت جمهوری اسلامی و محبت امام و محبت این ملت بزرگِ باعزم و اراده است؛ چون جمهوری، جمهوری اسلامی بود. این‌ها این را تحریف می‌کنند؛ تبدیل می‌کنند و می‌خواهند به‌دروغ مارک دشمنی با فِرق اسلامی را به سینه جمهوری اسلامی بزنند. بروید این‌ها را تبیین کنید.
برادران مسلمان ما، خواهران مسلمان ما در سراسر دنیا بدانند که اینجا مال آن‌هاست؛ بدانند اینجا همان کاری انجام گرفته است که دل هر مسلمانی در آرزوی انجام گرفتن آن هست. کدام مسلمان است که در دنیا نخواهد که قرآن حاکمیت پیدا کند. اینجا قرآن حاکمیت پیدا کرده؛ اینجا شریعت حاکمیت پیدا کرده.
امروز در دنیای اسلام کیست که از تسلط و نفوذ بیگانگان و کفار در کشورهای اسلامی دلش خون نباشد؟ دل‌هایشان خون است و نمی‌توانند حرف بزنند؛ به آنها اجازه نمی‌دهند حرف بزنند. جمهوری اسلامی همان منبر بزرگ و عظیم و جهانی و آزادی است که همان حرفِ در دل آن‌ها و فریاد شکسته در گلوی آن‌ها را در اینجا با صدای رسا بلند می‌کند.
مستکبرین هم به همین جهت با او مخالفند. دشمنی آمریکا با ما به خاطر همین است. ما حرف دل ملت‌های مسلمان را داریم می‌زنیم. ملت‌های مسلمان که همین چند تا حکومت فاسد نیستند.

ص: 58
ملت‌های مسلمان از نفوذ آمریکا، از دخالت آمریکا، از تکبر آمریکا، از تکبر استکبار- اعم از آمریکا و غیر آمریکا- دل‌هایشان پر است؛ دل‌هایشان خون است؛ منتها دستشان نمی‌رسد. این حرف‌ها در اینجا در همه سطوح حکومت از بالا تا پایین، با صراحت دارد بیان می‌شود. این‌ها حقایق خیلی شیوا و زیبایی از جمهوری اسلامی است؛ این‌ها را بگویید تا این‌ها را دنیای اسلام و ملت‌های اسلام بفهمند؛ بدانند.
البته این تبیین فقط مخصوص یک عده از خواص، مثلًا دانشجوها که در کشورهای اسلامی و در دانشگاه‌ها به خاطر ارتباطات گوناگون عمومی بین‌المللی به این چیزها دست پیدا می‌کنند، نباشد؛ بلکه آحاد مردم بدانند؛ بفهمند. این‌ها فرصت‌های تبیین برای نظام جمهوری اسلامی است.

خودسازی و اصلاح اجتماعی‌

البته بنده عقیده ندارم که ما باید بیرونمان را درست کنیم، درونمان هرچه بود، بود؛ نه. من بِجد اعتقاد دارم که اولین وظیفه و دستور ما این است که خودمان را اصلاح کنیم؛ چه داخل قلب خودمان و درون خودمان را، چه داخل کشور خودمان را. داخل کشور خودمان را هم باید خودمان اصلاح کنیم.
ملت ما ملت مؤمن و باعزم و اراده‌ای است، ملت آماده‌ای است، ملت صادقی است؛ اما در گوشه و کنار افرادی، جریان‌هایی، مجموعه‌هایی به اسم‌های مختلفِ نخبگان سیاسی و غیر این‌ها، فضای جامعه را مشوش می‌کنند، فضای جامعه را از صفا و صداقت تهی می‌کنند، مردم را دچار اغتشاش ذهنی، دچار تردید می‌کنند.

پاسداری از دستاوردهای انقلاب‌

این ملت همان ملتی است که این انقلاب عظیم را به پیروزی رسانده، این نظام مستحکم و باعظمت را شالوده‌ریزی کرده و سی سال با قدرت، او را حفظ کرده.

ص: 59
این آنچنان ملتی است، این آنچنان ایمانی است، این آنچنان عزم راسخی است.
این دستاوردها که مفت به دست نمی‌آید. تا ملتی فداکار نباشد، تا ملتی بااراده و مصمم نباشد، که این چیزها به دست نمی‌آید. ما بیاییم به خاطر دشمنی با زید و عمرو و این دولت و آن دولت و مسؤولین اجرایی یا مسؤولین کذا و کذا، اصل نظام را زیر سؤال ببریم؛ سیاه‌نمایی کنیم! کاری که متأسفانه بعضی از نخبگان سیاسی می‌کنند.
فضای تبلیغاتی کشور، فضای مطبوعاتی کشور، فضای تبلیغات سیاسی کشور به هیچ وجه فضای خرسندکننده‌ای نیست. ما بایستی از اسلام برای عمل خودمان، برای رفتارهای خودمان، برای موضع‌گیری‌های خودمان درس بگیریم و بدانیم بقای نظام اسلامی، برکات الهی، تفضلات و رحمت الهی تا وقتی است که ما پایبند و مقید باشیم. خدا که با ما قوم و خویشی ندارد.
بارها من عرض کرده‌ام بنی‌اسرائیل همان کسانی هستند که خدای متعال در قرآن مکرر می‌فرماید:(اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ). (1) خدا بنی‌اسرائیل را بر عالمین تفضیل داد؛ اما همین بنی‌اسرائیل به خاطر این‌که لوس شدند، قدر نعمت خدا را ندانستند و کفران کردند،(کُونُوا قِرَدَهً خاسِئِینَ) (2)،(ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّهُ وَ الْمَسْکَنَهُ) (3)؛ تبدیل شدند به این.
وقتی رحمت الهی برای ما پیش خواهد آمد که مواظب و مراقب خودمان باشیم؛ مراقب حرف زدنمان، مراقب اقدام کردنمان، مراقب تبلیغاتمان. این فضای بی بند و باری در حرف زدن، در اظهارات علیه دولت، علیه کی به خاطر اغراض، این‌ها چیزهایی نیست که خدای متعال از این‌ها به‌آسانی بگذرد. آن وقت کسانی خطا

1- بقره: 103

2- همان: 65

3- همان: 61

ص: 60
میکنند، خدای متعال(وَ اتَّقُوا فِتْنَهً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّهً) (1)؛ بله اینجوری است. بعضی از ظلم‌ها، بعضی از کارها هست که نتیجه و اثر آن دامن همه، نه فقط دامن آن ظالم را می‌گیرد؛ بر اثر رفتار یک عده‌ای که در گفتار خودشان، در عمل خودشان، در قضاوت خودشان ظلم می‌کنند. باید مراقب این چیزها بود.
حج برای ما باید درس باشد؛ هم برای حاجی که به حج می‌رود، هم برای ما که نگاه می‌کنیم و دعا می‌کنیم و آرزو می‌کنیم که حج مقبول و کاملی ان‌شاءالله انجام بدهند. خداوند ان‌شاءالله همه ما را توفیق بدهد که بتوانیم از درس‌های حج حداکثر استفاده را بکنیم. والسّلام علیکم و رحمه الله و برکاته‌

گزارش سرپرست حجاج ایرانی‌

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در ابتدای این دیدار، گزارشی از فعالیت‌های بعثه مقام معظم رهبری در سال نوآوری و شکوفایی را به این شرح به استحضار معظمله رساند.
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ (2)
از دیداری که مرحمت فرمودید تشکر می‌کنم. دیدار حضرتعالی قبل از حج در جهت تقویت روحیه خدمت در کارگزاران فرهنگی و اجرایی حج است و رهنمودهای مقام معظم رهبری، سرمایه معنوی خدمتگزاران و زائران خانه خدا در این سفر مهم سیاسی عبادی است.
به فضل خداوند منان در جهت تحقق رهنمودها و منویات مقام معظم رهبری و براساس ارزیابی فعالیت‌ها و اقداماتی که سال‌های گذشته انجام شده، در سال جاری بیش از یکصد برنامه در بخش‌های مختلف بعثه مقام معظم رهبری در حال اجرا است که در این فرصت کوتاه به ده نمونه از فعالیت‌های فرهنگی اشاره می‌کنم.

1- انفال: 103

2- اعراف: 143

ص: 61
1. تشکیل شوراهای تخصصی در حوزه‌های مختلف آموزش، پژوهش، فناوری اطلاعات و اطلاع‌رسانی، بین‌الملل، روحانیون و اهل سنت و بهره‌گیری از فضلای حوزه و دانشگاه در این شوراها.
2. تشکیل بانک پژوهشگران و ارباب تحقیق و صاحب اثر جهت بهره‌گیری از آنان در تألیف کتاب‌های مورد نیاز.
3. جذب شمار قابل توجهی از نخبگان حوزه‌های علمیه در شبکه روحانیون حج و عمره براساس آیین‌نامه‌ای ویژه، و بهره‌گیری از همکاری مراکز تخصصی حوزه برای پر بار نمودن دوره‌های آموزشی.
4. اقدام جهت تدوین برنامه پنج ساله بعثه مقام معظم رهبری با همکاری شوراهای تخصصی، که به موازات برنامه پنجم توسعه قابل اجرا است.
5. طراحی رشته کارشناسی و کارشناسی ارشد تبلیغ در حج که مورد تأکید حضرتعالی در دیدار سال گذشته با شورای هماهنگی بود. سرفصل دروس این رشته تهیه شده و اگر وزارت آموزش عالی در تصویب آن تسریع کند، امیدوارم سال آتی بتوانیم برای این رشته دانشجو بپذیریم.
6. فراهم ساختن مقدمات تدوین دائره المعارف حج و حرمین شریفین پس از بررسی‌های لازم در سال‌های گذشته.
7. برنامه ریزی و اقدام جهت تدوین کتب آموزشی و کمک آموزشی برای مخاطبان مختلف در عمره و حج مانند: دانش آموزان، دانشجویان و دیگر مخاطبان.
8. تهیه بسته‌های فرهنگی برای زائران عازم عتبات به صورت کتابخانه سیار شامل حدود 50 کتاب جیبی، همچنین فیلم و سخنرانی که در اتوبوس مورد استفاده قرار می‌گیرند.
9. برنامه ریزی جهت بهره‌گیری از توان فرهنگی زائران برای ایجاد تحول

ص: 62
فرهنگی در کاروان‌ها در قالب شوراهای فرهنگی.
10. برنامه‌ریزی جهت بهره گیری از ابزارهای نو و کارآمد در آموزش و اطلاع رسانی مانند اینترنت و تلفن همراه.
از خداوند متعال مسألت می‌نمایم ما را در انجام وظیفه و برگزاری حجی آبرومند و با عزّت و اقتدار و بهره‌گیری از ظرفیت‌های معنوی و فرهنگی حج یاری کند و در این باره موجبات رضایت حضرت بقیه الله الأعظم و مقام معظم رهبری را فراهم فرمایند.

همایش سراسری روحانیون و مدیران کاروان‌ها

اشاره

روز چهارشنبه (1)، پس از برنامه دیدار با مقام معظم رهبری مسؤولان بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت، روحانیون و مدیران کاروان‌ها راهی شهرری شدند تا در جوار مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم و سایر امامزادگان، علاوه بر اقامه نماز ظهر و عصر و زیارت، در همایش مدیران و روحانیون کاروان‌ها شرکت کنند. این همایش در مصلای بزرگ آستانه حضرت عبدالعظیم برگزار شد. در این همایش علاوه بر سرپرست حجاج، برخی از معاونین بعثه مطالبی را مطرح کردند.

سخنان نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج‌

آقای ریشهری در این همایش با اشاره به نامگذاری امسال به عنوان سال نوآوری و شکوفایی گفت: مسأله قابل توجه در تحقق نوآوری در خدمت‌رسانی فرهنگی و اجرایی این است که با شعار، نمی‌توان به نوآوری رسید، بلکه میبایست زمینه‌ها و عوامل نوآوری در خدمت‌رسانی فرهنگی و اجرایی را فراهم آورد.
ایشان از دانش‌افزایی به عنوان یکی از عوامل نوآوری یاد کرد و گفت: توفیق در هر کاری نیازمند شناخت لازم و دانش افزایی در آن کار است.

1- 15/ 8/ 87 مطابق با 6 ذیقعده 1429

ص: 63
وی از تشکیل شوراهای تخصصی حج در حوزه‌های آموزش و پژوهش، فناوری اطلاعات و اطلاع‌رسانی و بهره‌مندی از نیروهای کارآمد و همچنین طرح تشکیل حلقات دانش‌افزایی که هم اکنون در منطقه خراسان رضوی در حال اجراست به عنوان برنامه‌های مفید و کارآمد برای نوآوری فرهنگی نام‌برد و افزود: طرح حلقات دانش افزایی به دلیل کارآمدی و تأثیرات مناسبی که داشته، در آینده نزدیک، در بعثه مقام معظم رهبری تکمیل شده و برای سایر استان‌ها ابلاغ خواهد شد.
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت گفت: نوآوری در برنامه ریزی از دیگر عوامل تحقق نوآوری در خدمت رسانی فرهنگی و اجرایی است، و هرچند که این مسأله در بعثه و سازمان حج در حال انجام است، اما نباید به اقدامات بعثه و سازمان اکتفا کرد و لازم است روحانیون و مدیران کاروان ها، برای اجرای سیاست‌های بعثه و سازمان حج برنامه ریزی مجزا داشته باشند.
سرپرست حجاج ایرانی در این همایش به بیان نقطه نظراتی از زائران و نتایج نظرسنجی‌های انجام شده در خصوص خدمت رسانی فرهنگی و اجرایی در سال گذشته پرداخت و گفت: از مهم‌ترین ملاک‌های ارزیابی، میزان رضایتمندی زائران از خدمت رسانی فرهنگی و اجرایی است.
وی به رضایت زائران از پزشکان و روحانیون کاروان‌ها در سال گذشته اشاره کرد و به روحانیان کاروان‌ها توصیه کرد که با هدف ایجاد جاذبه برای مخاطبان خود، با در نظر گرفتن سطوح مختلف تحصیلات و معلومات زائران آمادگی‌های لازم را برای تبلیغ کسب کرده و برای آن برنامه ریزی کنند.
وی تبیین اسرار حج را در حرمین شریفین حائز اهمیت دانست و گفت: پرداختن به اسرار و رموز مناسک حج یکی از کارهای لازم است که می‌بایست در کنار آموزش مناسک حج مورد توجه قرار گیرد.
آقای ریشهری افزود: آموزش مناسک حج نباید به نحوی باشد که آثار و

ص: 64
برکات معنوی حج را به دلیل بروز اضطراب و دلهره زائر از بین ببرد.
وی گفت: انضباط در اجرای مراسم و برنامه‌ها از دیگر اموری است که می‌بایست مورد توجه کارگزاران اجرایی و فرهنگی قرار گیرد.
ایشان با تاکید بر تقویت وحدت و الفت میان روحانی و مدیرکاروان، از انصاف به عنوان عامل مهم ایجاد الفت میان افراد نام‌برد و گفت: می بایست مدیران و روحانیون کاروان‌ها به این نکته واقف باشند که فقط در سایه الفت و وحدت می‌توانند به موفقیت‌های لازم نایل شوند.
آقای ریشهری همچنین از تقویت انگیزه معنوی و اخلاص و استمداد از خداوند به عنوان دیگر عوامل مهم تحقق نوآوری در خدمت رسانی فرهنگی و اجرایی نام‌برد و گفت: برگزاری حج آبرومند نقش مهمی در آینده کشور خواهد داشت.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد کارگزاران حج با خلوص در برگزاری حجّی آبرومند به مفهوم حقیقی و دارای ابعاد سیاسی و معنوی تلاش کنند تا رضایت حضرت حق، پیامبر مکرم اسلام(ص) حضرت ولی عصر(عج) و مقام معظم رهبری حاصل شود.

سخنان رییس سازمان در همایش‌

دیگر سخنران همایش سراسری روحانیون و مدیران کاروانها آقای قهرودی بود. وی گفت: با پی‌ریزی «ساختار»، «برنامه‌ریزی» و «حمایت و پشتیبانی» مناسب از این برنامه‌ها و تلاش در جهت رفع کاستی‌ها و نقایص کوشیده‌ایم گامی عملی در جهت تأمین بیشترین بهره‌برداری از معنویت حج برداریم.
رییس سازمان حج و زیارت با اشاره به سخنان اخیر رهبر معظم انقلاب و نیز تذکر ایشان در یک سخنرانی در سال 79 مبنی بر ضرورت تأمین حداکثر آسایش ممکن برای حجاج به نحوی که بتوانند فریضه حج را به خوبی انجام دهند، افزود: با نوآوری در برنامه‌های سازمان و نگاه فرهنگی حاکم بر برنامه‌ها، انتظار می‌رود با

ص: 65
اجرای دقیق برنامه‌ها توسط شورای فرهنگی کاروان‌ها و همدلی و همکاری میان روحانی و مدیر کاروان، شاهد تحقق کامل این هدف و دغدغه رهبری باشیم.
رییس سازمان حج و زیارت تأکید کرد: رویکرد این سازمان در موضوع حج و به ویژه حج تمتع، حاکم کردن نگرش و باور فرهنگی در همه عرصههاست و از این رو تشکیل شورای فرهنگی در هر کاروان و برنامهریزی فرهنگی و اجرایی برای همه کاروانها قبل از اعزام، در همین راستا بوده است.

گردهمایی کارگزاران حج اهل سنت‌

گردهمایی کارگزاران حج اهل سنت در محل نمازخانه سازمان حج و زیارت کشور برگزار شد.
مولوی اسحاق مدنی در این گردهمایی گفت: تلاش مسؤولان حج و زیارت این است که هر سال حج نسبت به سال گذشته بهتر برگزار شود و لازم است کارگزاران حج نیز برای ارایه خدمت بیشتر به زائران، سطح دانش و آگاهی‌های خود را بالا ببرند.
وی با بیان این‌که باید در انجام اعمال اخلاص داشت، افزود: چنانچه عمل بسیار مقدسی مثل حج بدون اخلاص انجام شود، در واقع خود را به زحمت انداخته‌ایم.
اسحاق مدنی با اشاره به این‌که اعمال حج سنگین است، افزود: اگر انسانی در هر کاری اخلاص داشته و برای خدا کار کند آن وقت همه چیز برای او آسان می شود که انجام اعمال حج نیز یکی از آن‌ها است و چنانچه انسان اعمال را بااخلاص انجام دهد خدمت به مردم برای او شوق‌آور خواهد بود.
مشاور رییس جمهوری در امور اهل سنت بابیان این‌که هرچه انقلاب پیشرفت می‌کند دشمنان نیز در جهت تخریب بیشتر گام بر می‌دارند و راه‌های جدیدی برای مقابله با آن به کار می‌گیرند، افزود: نباید بهانه به دست دشمنان بدهیم و در رفتار و

ص: 66
اعمالمان باید همواره منافع اسلام و کشور را در نظر بگیریم.

گردهمایی بزرگ حجاج‌

اشاره

در روز شنبه (1)، گردهمایی زائران تهرانی حج تمتع سال جاری در استادیوم دوازده هزار نفری آزادی، با حضور انبوهی از زائران اعزامی به حج تمتع برگزار شد.
در این مراسم که در فضایی معنوی و همزمان با سالروز شهادت امام صادق(ع) برگزار شد نمادی از مسجدالحرام و کعبه نصب شده بود و به صورت نمادین، مناسک حج و شیوه نماز خواندن در حرمین شریفین و اقامه نماز میت، برای حاضران به نمایش در آمد که با حضور نمادین افرادی به عنوان زائران کشورهای مختلف، زائران نسبت به الزامات سفر به مکه مکرمه و مدینه منوره آشنا شدند.
در این همایش، سرپرست حجاج، ریاست سازمان حج و زیارت و نیز معاون آموزش و پژوهش بعثه با زائران بیت‌الله الحرام سخن گفتند.

سخنان نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج‌

آقای ری شهری در این همایش گفت: مهم‌ترین فلسفه حج ایجاد تفاهم، تحکیم برادری و اتحاد بین مسلمانان جهان است که زائران باید به این موضوع توجه ویژه داشته باشند.
نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج جمهوری اسلامی ایران، ارتکاب گناه، بداخلاقی و بدرفتاری زائران را از آفات حج دانست و تصریح کرد: نیت پاک، عمل صالح و اخلاص در عمل، انسان را به عرش الهی می‌رساند و اگر عبادت و اعمال ما با اخلاص همراه باشد در همه ابعاد زندگی ما تحول ایجاد می‌شود و انسان به معنویت کامل دست می‌یابد.

1- 4/ 7/ 87 مطابق با 25 شوال.

ص: 67
ایشان تأکید کرد: انسان باید در سفرهای معنوی همچون سفر حج، با تدبر و تعقل با هدف ایجاد تحول روحی گام بردارد تا به رشد و شکوفایی و کمال معنوی برسد.
آقای ریشهری با بیان اینکه زیارت خانه خدا، آداب ویژه و مخصوص دارد که باید رعایت شود، گفت: رعایت احکام و شؤونات در این سفر سراسر رحمت، واجب و ضروری است.
وی همچنین بر تشکیل جلسات آموزشی و توجیهی برای حجاج و آشنایی بیشتر آنان با مسائل شرعی این سفر تأکید کرد.

مصاحبه معاون آموزش و پژوهش بعثه‌

حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی عسکر- معاون پژوهشی و آموزشی بعثه مقام معظم رهبری در ادامه این مراسم، در جمع خبرنگاران گفت: آماده‌سازی حجاج برای حج از اهداف این مراسم است که تاکنون با استقبال خوب مردم مواجه شده است و بیش از 90 درصد آن‌ها از این برنامه احساس رضایت کرده‌اند.
ایشان ایجاد حال‌وهوای سفر معنوی حج و توسعه این فرهنگ در جامعه را از اهداف این برنامه برشمرد و درباره آخرین تغییرات صورت‌گرفته در عربستان و اطلاع‌رسانی به زائران گفت: درباره این مسایل اطلاع‌رسانی شده است و امسال مشکلی ایجاد نمی‌شود.
معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری از ارایه الگوی جدید حجاب برای حج تمتع امسال خبر داد و افزود: این الگو امسال طراحی شده و به کاروان‌ها ارایه می‌شود تا در رفت‌وآمدها و در طول سفر، ضمن رعایت حجاب کامل با مشکل مواجه نشوند.
وی اهدای قرآن به زائران، برگزاری مسابقه‌های فرهنگی، ارایه نرم‌افزارهایی برای آموزش در جلسات کاروانی و تهیه حدود 25 نرم‌افزار برای نصب در تلفن

ص: 68
همراه زایران که رایگان در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، از جمله برنامه‌های امسال اعلام کرد و گفت: برنامه‌های آموزشی امسال با نظارت بیشتری دنبال می‌شوند.
قاضی عسکر در باره آثار منتشرشده برای مقابله با اقداماتی که افراطی‌ها و وهابیون در عربستان انجام می‌دهند، توضیح داد: امسال 80 اثر جدید در کنار آثار سال گذشته برای معرفی شیعه و پاسخگویی به شبهات منتشر شده‌اند و در کل، 250 اثر آماده می‌شوند. سال گذشته، اثرگذاری این اقدام را دیدیم و مردم نیز اکنون احساس می‌کنند، این خلأ توسط این نهاد پر شده و پاسخگویی ما به‌روز است.

سخنان مدیر حج و زیارت استان تهران‌

آقای سعید شیبانی مدیر حج و زیارت استان تهران گفت: این همایش در طول عمره 6 الی 7 بار برگزار می‌شود و امروز نیز برای آمادگی بیشتر زائران برای اعزام به حج تمتع این مراسم برگزار شده است.
وی اظهار داشت: 10 جلسه آموزشی برای مدینه اول و 12 جلسه آموزشی برای مدینه دوم در این همایش‌ها برگزار می‌شود که تکمیل‌کننده اطلاعات و آموزش‌های زائران است.
مدیر حج و زیارت یادآور شد: سازمان حج و زیارت تمام تلاش خود را می‌کند تا امکانات مناسبی را برای زائران متناسب با هزینه‌ای که برای این سفر انجام می‌دهند، فراهم کنند اما حتماً در این سفر مشکلاتی نیز وجود دارد.
ایشان در خصوص حمل و نقل زائران در عربستان گفت: از بهترین وسایل حمل و نقل عربستان استفاده خواهیم کرد اما به دلیل نوع سفر و ازدحام جمعیت قطعاً با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد.
شیبانی از زائران ایرانی خواست رعایت اصول بهداشتی، فردی و عمومی را داشته و همچنین قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت کنند تا دچار مشکلی در هنگام عبور از عرض خیابان نشوند.

ص: 69
مدیر حج و زیارت استان تهران با اشاره به سرقت‌های صورت گرفته در سال‌های قبل، از زائران ایرانی، گفت: شاهد حجم سنگینی از سرقت و وجوه نقد زائران ایرانی بوده‌ایم و توصیه می‌شود تا زائران پول زیاد و اجناس گرانقیمت خود را به همراه نبرند.

سخنرانی معاون آموزش و پژوهش بعثه در نمازجمعه تهران‌

حجت الاسلام و المسلمین سید علی قاضی‌عسکر معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری در سخنرانی خود پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران گفت: اگر دولت‌های اسلامی به فکر بودند و از این ظرفیت عظیم حج استفاده می‌کردند امروز می‌توانستیم مشکلات جهان اسلام را به راحتی حل کنیم.
وی آمرزش گناهان، بشارت بهشت، عنایت نورانیت، آرامش قلب و تشخیص مسیر درست زندگی را از برکات فردی حج بر شمرد و عدم تکرار گناه را علامت قبولی حج خواند.
معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری با بیان این‌که دنیای اسلام به واسطه انجام فرایض در حج می‌تواند در ایجاد تحولات رفتاری و اخلاقی در همه جهان سرآمد باشد بر لزوم توجه حاجیان به اخلاق سفر تأکید کرد و گفت: وقتی حاجی می‌خواهد به سفر حج برود باید در اموالش بنگرد و آن را پاک کند و اگر مال حرام در اموالش هست به صاحبانشان مسترد کند و حق فقیران را بدهد تا اموالش پاک شود و الّا حجش قبول نیست.
وی به برکات سیاسی و اقتصادی حج نیز اشاره کرد و گفت: جهان اسلام از نظر منابع و ثروت ممتازترین کشورهای جهان را داراست و با توجه به ظرفیت عظیم منابع نفتی جهان و جمعیت یک میلیارد و صد میلیونی مسلمانان، باید گفت خداوند این ظرفیت را ایجاد کرده است که مسلمانان سالی یکبار در ایام حج تجمع کنند و از این ظرفیت برای مقابل با دشمنان بهره بگیرند ولی متأسفانه شاهد از دست رفتن

ص: 70
این ظرفیت بزرگ هستیم.
آقای قاضی عسکر گفت: اگر کشورهای اسلامی یک بازار بین الملل و مشترک را در ایام حج درست می‌کردند تا کشورهای اسلامی بتواند با هم تعامل داشته باشند مشکلات دنیای اسلام، به ویژه در زمینه اقتصاد حل می‌شد و با ایجاد تحولی بزرگ امروز جامعه اسلامی در برابر دنیای استکبار خوار و ذلیل نمی‌شد.
معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری خاطرنشان کرد که اگر مسلمانان از ظرفیت حج به درستی استفاده می‌کردند امروز شاهد این جنایت‌های دشمنان در افغانستان، عراق، فلسطین و دیگر مناطق دنیای اسلام نبودیم.
ایشان همچنین با انتقاد از دعوت رژیم صهیونیستی به کنفرانس نیویورک توسط عربستان گفت: متأسفانه برخی از سران کشورهای اسلامی تحت عنوان گفت‌وگوی بین ادیان از برخی سران رژیم اشغالگر قدس برای مذاکره دعوت می‌کنند.
وی با اشاره به برخی مسایل و مشکلات فرهنگی در کشور، گفت: باید با معضلات و مشکلات فرهنگی به درستی مقابله کنیم.

گردهمایی «شکوه حج»

اشاره

با توجه به قطعی شدن زمان پرواز حجاج ایرانی، گردهمایی «شکوه حج» از طرف هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران" هما" در مجتمع فرهنگی تفریحی هما در تهران برگزار شد در این همایش، نماینده ولی‌فقیه، رییس سازمان حج و زیارت و مدیر عامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران سخنانی ایراد نمودند.

سخنان سرپرست حجاج ایرانی‌

آیت الله ری شهری در این گردهمایی اظهار داشت: امیدوارم در سال نوآوری و شکوفایی، شاهد نوآوری در خدمت رسانی به زائران باشیم و با امکانات کم خدمات

ص: 71
بیشتر و بهتری به زائران رائه کنیم.
سرپرست حجاج ایرانی بیت الله الحرام، انتقال زائران را یکی از حلقه‌های بسیار مهم و تعیین کننده در رضایت زائران ذکر کرد و گفت: اصولًا عملیات حج اعم از اجرایی و فرهنگی حلقه‌های به هم پیوسته است که هر یک از این حلقه‌ها چنانچه ضعیف باشد مجموع عملیات را ضعیف نشان خواهد داد.
وی افزود: مسؤولیت هواپیمایی جمهوری اسلامی، مسؤولیتی بسیار مهم، سنگین و ارزنده است و انجام این کار بسیار سخت جز با برنامه‌ریزی قوی، تلاش فشرده، مداوم و استمداد از حضرت حق، امکان پذیر نیست.
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، با اشاره به شعار سال جاری مبنی بر نوآوری در خدمات رسانی فرهنگی و اجرایی به زائران گفت: خدمت به زائران بیتاللهالحرام اگر همراه با خلوص نیت باشد بسیار ارزشمند است و این خدمت برکات فراوانی در دنیا و آخرت برای کار، مدیریت، زندگی خانوادگی و شخصی انسان به همراه دارد.
وی با اشاره به روایتی از رسول مکرم اسلام(ص) گفت: اگر مسلمانی به هر نحوی کاری برای مسلمان دیگر انجام دهد و مشکلی از دوش او بردارد خداوند در بهشت برین خدمتکاران بیشتری در اختیار او قرار می‌دهد.
آیت الله ری شهری در تشریح فرازی از دعای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه تصریح کرد: براساس رهنمودهای اهل بیت(ع) انسان موظف است همه کارهایش در جهت خدا باشد و رنگ خدایی داشته باشد.
وی گفت: خدمت به مسلمان باید با هدف کسب رضای خداوند به گونه‌ای باشد که نه تنها زبان و دست برای خدا حرکت کند بلکه آنچه در خاطر و ذهن و فکر او می‌گذرد نیز برای خدا باشد.
او افزود: هر چه انگیزه الهی قوی‌تر باشد کار و خدمت به بندگان خدا نورانی‌تر

ص: 72
می‌شود و برکات بیشتری خواهد داشت.

سخنان ریاست سازمان حج و زیارت‌

آقای قهرودی رییس سازمان حج و زیارت کشور نیز در این گردهمایی گفت: در سال‌های اخیر به خصوص در دولت نهم خدمات ارزشمندی در امور حج و زیارت صورت گرفته و آمار نشان دهنده این موفقیت‌ها است.
وی افزود: با توجه به عنایت نظام و دولت به مقوله حج، حق این است که شاهد مجاهدت‌هایی برای خوب‌تر برگزار شدن حج باشیم که می‌تواند از مصادیق کارآمدی و توانمندی جمهوری اسلامی باشد.
آقای قهرودی افزود: بیش از 20 دستگاه اجرایی درگیر کار حج هستند که اگر مجاهدت‌های شبانه‌روزی آن‌ها نباشد عملیات حج به شکل شایسته انجام نخواهد شد.

سخنان مدیر عامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران‌

دکتر سعید حسامی مدیرعامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(هما) نیز در این مراسم طی گزارشی از آمادگی کامل هواپیمایی برای خدمت به زائران خانه خدا خبر داد و گفت: عملیات رفت زائران به عربستان سعودی از صبح روز چهارشنبه 22 آبان ماه‌به مدت 21 روز، تا 12 آذرماه 87 ادامه خواهد داشت. عملیات برگشت حجاج ایرانی نیز از 23 آذر ماه آغاز می‌شود و به مدت 19 روز ادامه خواهد داشت.
حسامی افزود: از تعدا د 104 هزار زائر ایرانی حدود 52 هزار زائر توسط ناوگان هوایی هما به عربستان منتقل می‌شوند که نسبت به سال گذشته حدود دو هزار نفر افزایش نشان می دهد.
وی سپس پیش بینی کرد، عملیات رفت و برگشت زائران خانه خدا در مجموع با 290 پرواز انجام شود. به گفته وی، هما برای جابه جایی زائران به طور میانگین

ص: 73
روزانه هشت پرواز به فرودگاه‌های مدینه و جده انجام خواهد داد.
مدیرعامل هما ادامه داد: امسال عملیات انتقال زائران خانه خدا از 17 مبدأ پروازی در سطح کشور به مقصد مدینه و جده انجام می‌شود.

بدرقه اولین کاروان با حضور سرپرست حجاج ایرانی‌

با تمهیدات لازم، برنامه اجرایی حج ابراهیمی در زمان مقرر شکل گرفت و بر اساس زمان‌بندی پیش‌بینی شده، زمان پرواز اولین گروه زائران بیت‌الله الحرام فرارسید و در فضایی آکنده از معنویت در حالی که اشک شوق در چشمان مسافران دیار وحی می‌درخشید، با بدرقه امیر الحاج جمهوری اسلامی، نخستین پرواز کاروانیان کلید خورد.
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت در مراسم بدرقه نخستین کاروان زائران ایرانی خانه خدا گفت: کارگزاران اجرایی و فرهنگی حج و زائران خانه خدا در سال نوآوری و شکوفایی نسبت به ادای حق حج بکوشند.
وی با استناد به روایتی از امام سجاد(ع) حج را درآمدن به آستان الهی دانست و با بیان این‌که حق حج، پاسداری از این نعمت بزرگ است افزود: بر اساس این نگرش، کارگزاری حج به منزله کارگزاری درآمدن به آستان پروردگار و زیارت خانه خدا به مفهوم حرکت به سوی حق و رعایت آداب ضیافت الهی است.
آیتالله ریشهری با اشاره به این‌که مطابق فرمایش امام زینالعابدین(ع) حج نیز برانسان حقی دارد، تأکید کرد: اولین نکته این است که زائر بیتاللهالحرام حق حج را بشناسد و با کولهباری از معنویت و روحانیت از این سفر بازگردد.
ایشان افزود: تحول در اخلاق فردی و دگرگونی معنوی انسان پس از سفر حج به منزله شناخت قدر نعمت حج است.
آقای ریشهری از زائران تمتع امسال خواست با رعایت آداب و اخلاق اسلامی،

ص: 74
خوش اخلاقی و برخورد محبتآمیز با برادران و خواهران دینی خود، شیرینی انجام مناسک نورانی حج را دو چندان کنند.
وی ابراز امیدواری کرد امسال نیز با عنایت و لطف حق تعالی، حجاج ایرانی در کنار حجاج سایر کشورهای اسلامی، حجَی با عزت و اقتدار را رقم بزنند.
ساعاتی پس از انجام این مراسم نخستین گروه از زایران ایرانی خانه خدا با قلبی سرشار از عشق و ارادت به خاندان رسالت و امامت راهی شهر پیامبر شدند و افتخار زیارت حرم نبوی و قبرستان بقیع را پیدا کردند.

شرکت سرپرست حجاج در برنامه گفت‌وگوی خبری‌

چند روز قبل از عزیمت، سرپرست حجاج ایرانی در یک گفت‌وگوی خبری خط مشی و سیاست‌های عملیاتی حج 87 را یک بار دیگر بیان کرد و با اعلام خبری مبنی بر قرعه‌کشی 25 درصدی راهیان حج تمتع از سال آتی، موجی از شادمانی و امید را در صفوف مشتاقان انجام حج تمتع ایجاد نمود.
آقای ری‌شهری در این برنامه درباره برنامه فرهنگی بعثه گفت: بیش از 100 برنامه فرهنگی برای ارتقای ظرفیت‌های فرهنگی حج امسال پیش بینی کردیم که تشکیل شوراهای تخصصی در حوزه‌های بین‌الملل، آموزش، پژوهش و فناوری اطلاعات با حضور کارشناسان حج، فضلای حوزه‌های علمیه و استادان دانشگاه، تشکیل بانک پژوهشگران و نیز تدوین دایره‌المعارف بزرگ حج از جمله آن‌هاست.
وی گفت: به منظور افزایش فرصت تشرّف ثبت‌نام کنندگان حج تمتع، از سال آینده 25 درصد سهمیه سال آینده از طریق قرعه‌کشی تعیین می‌شود.
ایشان کوتاه کردن زمان حج تمتع را به لحاظ مشکلات اجرایی دشوار دانست و یادآوری کرد که زائران نیز به حج طولانی مدت علاقه بیشتری دارند.
سرپرست حجاج ایرانی در باره ورود بخش خصوصی به حج عمره و ایجاد رقابت در این زمینه افزود: براساس نظر مقام معظم رهبری حج عمره به صورت

ص: 75
متمرکز اداره می‌شود و از آنجا که مبالغ دریافتی از ثبت‌نام کنندگان به قیمت تمام شده محاسبه می‌شود و سازمان حج و زیارت از این موضوع هیچ منفعتی نمی‌برد، قطعاً ورود دیگران به این حوزه موجب افزایش قیمت‌ها خواهد شد.
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت در پاسخ به پرسشی در خصوص رفتار ناشایست برخی مأمورین سعودی با زائران ایرانی، این گونه رفتارها را نوعی تبلیغ منفی برای عربستان دانست و تصریح کرد: موضوع برخوردهای مأموران سعودی در فرودگاه و به ویژه قبرستان بقیع بارها در مذاکرات اینجانب و سایر مسؤولان نظام با دولتمردان عربستان مطرح شده که البته به نتیجه قابل قبولی نرسیده است؛ ضمن این‌که برخوردهای خشونت‌آمیز در این زمینه راهگشا نیست و بهتر است مسأله، مورد اختلاف از طریق استدلال و بحث و منطق حل شود.

ص: 77

فصل دوم: فعالیتهای بعثه مقام معظم رهبری‌

اشاره

ص: 78
فعالیت‌های بعثه مقام معظم رهبری
بعثه مقام معظم رهبری

ص: 79

بخش اول: دفتر نمایندگی ولی فقیه‌

استقبال از سرپرست حجاج ایرانی‌

روز دوشنبه (1) نماینده ولی‌فقیه با استقبال علما و مسؤولان بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت وارد مدینه منوره شد. وی در آغاز ورود به مدینه، در فرودگاه این شهر با اشاره به منویات مقام معظم رهبری در جمع کارگزاران حج گفت:
از همین روز اول حضور در مدینه منوره، سنگینی این مسؤولیت را احساس میکنم و امیدوارم با عنایت رسول خدا 9، با برنامه‌های مفصلی که در طول سال گذشته؛ چه در زمینه‌های اجرایی، چه برنامه‌های فرهنگی تدارک شده است، بتوانیم شعاری که مقام معظم رهبری که به نام سال شکوفایی و نوآوری داشته‌اند، در بخشی که مسؤولیت آن به عهده ماست آن را محقق کنیم.
آیت‌الله ری شهری با توجه به رویکرد فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری گفت:
در حج امسال بیش از صد برنامه فرهنگی در حال اجرا است و انشاء الله شاهد برگزاری حجی بهتر از سال‌های دیگر خواهیم بود.
وی درباره چگونگی ارائه خدماتِ امسال گفت:
در این‌باره قضاوت زود است ولی کارها تا امروز به نحو احسن در حال انجام است و تاکنون مشکلی گزارش نشده است.

1- 27/ 8/ 87 مطابق با 18 ذیقعده.

ص: 80

ملاقاتهای سرپرست حجاج‌

اشاره

حج، از سویی محل برخورد و بههم پیوستن برادرانی است که گاه محدودیت‌های جغرافیایی و سیاسی، آن‌ها را از یکدیگر دور میکند و از سویی دیگر فرصتی است مغتنم برای گفتگو و تبادل نظر درباره جهان اسلام و اوضاع مسلمانان؛ چراکه این همایشِ بینظیر، با کمترین هزینه ممکن به هم پیوستنِ اندیشمندان، مسؤولان و مسلمانان کشورهای مختلف را در سرزمین وحی فراهم می‌سازد.
از ابتکارات دیگر بعثه جمهوری اسلامی ایران، دیدارهای رسمی و غیر رسمی با بعثهها، مسؤولان و علمای دیگر کشورهای مسلمان است که با همه محدودیتها و حساسیتها، هر ساله با نظم و سامان خاصی انجام میشود و آثار مستقیم و غیر مستقیمی در روابط ما با دیگر کشورها و مسلمانان دارد.
این ملاقاتها با همکاری بی‌دریغ و تلاشطاقتفرسای همکاران معاونت بین الملل میسر میشود که هر سال روند رو به رشدی را نشان میدهد. امسال که از سوی مقام معظم رهبری لقب گرفته است بعثه جمهوری اسلامی ایران در حد توان، با ابتکاراتی تلاش کرده است از این فرصت به خوبی بهره برداری کند.
در موسم حج 87 ملاقاتها و دیدارها نسبت به سال گذشته، رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. اکنون این ملاقاتها را مرور میکنیم:

الف: ملاقاتها در مدینه منوره‌

اشاره

بخشی از ملاقات‌های سرپرست حجّاج ایرانی در مدینه اتفاق افتاد که آن‌ها را مرور می‌کنیم.

ملاقات با نمایندگان دفاتر مراجع عظام تقلید

ص: 81
صبح پنج‌شنبه (1) نمایندگان مراجع عظام تقلید با حضور در بعثه مقام معظم رهبری، با نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار کردند.
در این دیدار، که طبق برنامه زمانبندی شده انجام گرفت، نمایندگان بعثه‌های مراجع تقلید؛ حضرات آیات عظام: مکارم شیرازی، موسوی اردبیلی، سیستانی، بهجت، سبحانی، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی، حائری، سیدسعید حکیم، فیاض، شاهرودی و صانعی، به ترتیب در محل بعثه مقام معظم رهبری حاضر شدند و در باره مسائل و کارهای گوناگون فرهنگی و اجراییِ حج، رایزنی کردند.
از مسائلی که در این ملاقاتها، از سوی نمایندگان مراجع عظام تقلید مطرح شد، نارضایتی از رفتارهای برخی نیروهای ارشادی و مأموران مستقر با زائران در بقیع بود.
نمایندگان مراجع از نماینده ولی‌فقیه خواستند با انتقال این دغدغهها به مسؤولان دولتیِ عربستان، از ادامه این حرکت‌ها جلوگیری شود.
آنان همچنین به محدودیتهای ایجاد شده به وسیله طناب‌کشی‌در قبرستان بقیع اعتراض کرده و ابراز امیدواری نمودند در تعاملات مقامات جمهوری اسلامی ایران با مقامات سعودی، این‌گونه مسائل مورد بررسی و تجدید نظر قرار گیرد و مشکلات فراروی زائران قبرستان بقیع برطرف شود.

دیدار با بعثه عراق‌

آقای مولا، مسؤول بعثه عراق، روز جمعه (2) همراه اعضای بعثه عراق با سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفتگو کردند.
در آغاز این نشست که در فضایی سرشار از صمیمت و امید انجام شد، نماینده

1- 30/ 8/ 87 مطابق با 21 ذیقعده 1429

2- 1/ 9/ 87 مطابق با 22 ذیقعده.

ص: 82
ولی‌فقیه پس از خوشآمدگویی، خطاب به مهمانان گفت:
از همان آغازین سال‌های نمایندگی، همه ساله یکی از مسائل مهم ایام حج برای ما، مسأله عراق بوده است.
وی با گرامیداشت یاد شهید حکیم گفت:
ایشان قبل از آن‌که از ایران به عراق عزیمت کنند، همواره در موسم حج همراه ما بودند و از نظرات ارزشمندشان بهره‌مند می‌شدیم.
آقای ریشهری با اشاره به تحوّلات اخیر در عراق گفت:
بحمدالله برخی از مشکلات اساسی عراق، همچون سقوط رژیم بعثی تحقّق یافته و دولت مردمی در عراق شکل گرفته و مردم پس از مدت‌ها، از قانون اساسی برخوردار شدند. امّا آنچه که امروز بسیار مهم می‌نماید، توافق‌نامه‌ای است که در پارلمان عراق مورد بررسی قرار گرفته و رهبران سیاسی و مراجع دینی با آزمون سخت و دشواری از این رهگذر مواجه شده‌اند. دعای ما این است که مردم عراق با هدایت مراجع دینی و پختگی و تدبیر سیاستمداران عراقی و همراهی ملت شریف عراق، از این آزمایش نیز سربلند بیرون آیند.
وی ادامه داد:
آنچه که به نظر ما مهم است توجه به این اصل قرآنی است که حضرت امام خمینی و رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید می‌نمایند و آن مسأله «نفیسبیل» بر اساس آموزه‌های قرآنی است. امیدواریم با نورانیت حج و دعاهایی که در حرمین شریفین می‌شود و با عنایتی که پیامبر اکرم می‌نمایند، روزی فرا رسد که بیگانگان از عراق بیرون بروند و سرنوشت ملت مظلوم عراق را به دست خودشان بسپارند. ما تردیدی نداریم که اگر ملت عراق به مراجع دینی خود اقتدا کنند، همان‌طوری که حضرت امام فرمودند: امریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند، نمی‌تواند زیانی به ملت عراق وارد کند.

ص: 83
پس از آن آقای مولا ضمن تشکر از مهمان نوازی و همکاری بعثه ایران گفت: از افتخارات هر ساله ما حضور در بعثه و هم‌نشینی و ارتباط با شماست. البته همانطور که واقفید، در موقعیت خاصی هستیم و تحت فشار دولت‌های استکباری هستیم و تنها دولتی که به معنی واقعی آغوش به روی مردم ما باز کرده جمهوری اسلامی ایران است.
البته پیش از سقوط صدام هم ظلم و ستم فراگیر بود و رژیم بعثی تعداد زیادی از مردم را به خاک و خون کشید و حضرت آیت الله حکیم از طریق ایران و سایر کشورها مظلومیت مردم عراق را منتقل کرد. ما نیز امروز سعی می‌کنیم در موسم حج و کنگره عظیم امت اسلامی که همه ملل اسلامی در آن حضور می‌یابند، پیام مظلومیت عراق را به همگان برسانیم. با این حال خداوند را شاکریم که شرّ رژیم بعثی را از ما دور کرد. سرنوشت کشور به دست فرهیختگان قرار گرفت و قانون اساسی به دست آنان نوشته شد و از همه مهم‌تر ما را از نعمت مراجع و در رأس آنان آیت الله العظمی سیستانی بهره‌مند ساخت، وارد عرصه انتخابات شدیم، حکومت را خودمان انتخاب کردیم و امروز یک حکومت ملی داریم که همه‌اقشار و اقلیت‌ها در آن دخیل‌اند. اما باید هوشیار باشیم؛ چون مشکل ما تمام نشده و دشمن در پی تفرقه‌افکنی ملی و مذهبی است، گروه‌های تندرو را تجهیز می‌کنند و با نسبت کفر و شرک به شیعیان، راه ترور در پیش می‌گیرند.
مولا ادامه داد: «در توافق‌نامه اخیر هم تلاش کرده‌ایم که زمان خروج نیروهای اشغالگر را تغییر دهیم. بحمدالله بعضی‌ها از شهرها از دست نیروهای بیگانه بیرون آمده و در دست ماست. ناگفته نماند این اشغالگر نیز از آخرین سوغات‌های رژیم صدام برای ملت عراق بود. ما تأکید داریم که اشغالگران تا سال 2009 از استان‌ها و تا سال 2012 از کشور خارج شوند و اداره عراق به خودشان واگذار شود. در عین حال این توافق‌نامه را به آقای سیستانی ارجاع داده‌ایم و ایشان هم سیادت و عزت‌مداری کل عراق و تمام گروه‌ها را ملاک قرار داده‌اند.»

ص: 84
در ادامه این نشست، رییس دیوان وقف شیعی عراق نیز طی سخنانی گفت: «الآن شاهد وحدت حقیقی در عراق بین تشیع و تسنن هستیم و هر روز یک گام به جلو برمی‌داریم. بیگانگان نیز تمام تلاش خود را به کار گرفته‌اند تا اختلافات را تشدید کنند. نکته قابل توجه این‌که در عراق، همه گوش به فرمان مرجع بزرگ هستند.»
در ادامه رییس اتحادیه علمای اهل سنت نیز گفت: «همه طوایف عراق، دست برادری و وحدت به هم داده‌اند و شما می‌بینید که با توجه به دشمنی‌ها و کارشکنی‌های امریکا، در پرتو عزم ملی و مذهبی، قانون اساسی کشورمان را خودمان تنظیم کردیم و ان‌شاءالله در آینده کارهای مهم‌تری را به انجام می‌رسانیم.»

دیدار با رییس بعثه مصر

در ادامه ارتباط بعثههای کشورهای اسلامی با بعثه جمهوری اسلامی ایران، روز شنبه (1) سرتیپ «محمد المصری»، رییس بعثه حج جمهوری عربی مصر در مدینه با حضور در محل بعثه جمهوری اسلامی ایران با مسؤولان بعثه نمایندگی مقام معظم رهبری دیدار کرد.
در این دیدار رییس بعثه مصر، با حضرات آقایان: محمد شریف مهدوی و سیدعلی قاضی عسکر، معاونان بین‌الملل و آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری دیدار کرد و طرفین با اشاره به فرهنگ عمیق، تمدن تأثیرگذار و اشتراکات فرهنگی دو کشور، از اهتمام مسؤولان تهران و قاهره در زدودن ریشه‌های اختلاف و دستیابی به روابط متین و گسترده در حوزه‌های مختلف جانب‌داری کردند.
در این دیدار یادآوری شد که نخستین زمزمه‌های وحدت بین فِرَق اسلامی در دوران اخیر از ایران و مصر، در زمان شیخ شلتوت آغاز شد و طبعاً ارتباط و پیوند هر چه بیشتر دو کشور به سود دو طرف و جهان اسلام خواهد بود.

1- 2/ 9/ 87 مطابق با 23، ذیقعده.

ص: 85
محمد المصری با ابراز مسرت از فراهم شدن این دیدار، از ملاقات قریب‌الوقوع رییس بعثه مصر در عربستان با بعثه ایران خبر داد و اظهار امیدواری کرد که این ملاقاتها ادامه یابد.

دیدار با رییس بعثه سنگال‌

از دیگر میهمانان بعثه جمهوری اسلامی ایران، رییس بعثه حج سنگال «شیخ ابراهیم جاه» بود. وی بعد از ظهر روز یکشنبه (1) همراه برخی از اعضای بعثه این کشور، با حضور در بعثه مقام معظم رهبری با نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار کرد.
آقای ری‌شهری در این دیدار، ابراز امیدواری کرد که ملاقات مسؤولان بعثه جمهوری اسلامی ایران و سنگال در موسم حج، زمینه‌ساز دیدارهای بیشتر مسؤولان و توسعه مناسبات دو کشور باشد.
وی یکی از اهداف مهم حج بر اساس تعالیم اسلام و رهنمودهای امام راحل و مقام معظم رهبری را نزدیک‌تر شدن هر چه بیشتر کشورهای اسلامی به یکدیگر دانست و گفت: بر اساس آموزه‌های قرآنی، «منافع حج» فردی نیست، بلکه حج دارای منافع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای عموم مسلمانان است.»
نماینده ولی‌فقیه ابراز امیدواری کرد دیدار مسؤولان بعثه‌های حج کشورهای اسلامی به فضل الهی، منافعی برای امت اسلامی در پی داشته باشد و این دیدارها موجب تقویت مناسبات جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورهای اسلامی شود.
آقای ری‌شهری با اشاره به هراس دشمنان از جهانی شدن اسلام گفت: «دشمنان اسلام برای ممانعت از حاکمیت جهانی اسلام با دسیسه‌های مختلف سعی دارند مسلمانان را از هم جدا کنند تا به مقاصد شوم خود برسند.»

1- 3/ 9/ 87 مطابق با 24 ذیقعده.

ص: 86
ایشان ابراز امیدواری کرد با نزدیک شدن مسلمانان به ویژه متفکران و سیاست‌مداران دلسوز به یکدیگر، به فضل الهی در آینده نزدیک شاهد جهانی شدن اسلام باشیم.
در ادامه این نشست، شیخ ابراهیم رییس بعثه سنگال نیز با ابراز خرسندی از حضور در بعثه مقام معظم رهبری، از جمهوری اسلامی ایران به دلیل حمایت از مسلمانان تجلیل کرد.
وی گفت: «در شرایطی که دشمنان اسلام علیه اسلام توطئه می‌کنند، مسلمانان باید وحدت و انسجام خود را بیشتر کنند.» وی عزت روز افزون جمهوری اسلامی ایران و مردم مسلمان ایران را از درگاه خداوند آرزو کرد.
رییس بعثه سنگال افزود: «با توجه به اهمیت و جایگاه مهم هر دو کشور در جهان اسلام، حج فرصت مغتنمی برای تبادل اطلاعات و تجربیات میان دو بعثه در زمینه امور اجرایی حج و همچنین مسائل فراروی جهان اسلام است.»

ملاقات با بعثه لبنان‌

روز یکشنبه (1) آقای «عثمان منیمنه» مدیر بعثه لبنان، به اتفاق برخی از اعضای بعثه این کشور با آقای ریشهری دیدار کردند.
در ابتدای این ملاقات سرپرست حجاج ایرانی ضمن خیرمقدم و آرزوی موفقیت برای حزب‌الله لبنان، به‌ویژه سید حسن نصرالله، با اشاره به اهمیت ذکر خداوند در ایام «معلومات» و ایام «معدودات»، روایتی از پیامبر گرامی اسلام درباره ذکر نقل کرد که در آن «جهاد»، شعبه‌ای از ذکر خداوند شمرده شده است.
وی گفت: «آنچه به مقاومت لبنان و حزب‌الله در برابر رژیم صهیونیستی قدرت داده، ذکر خداست و این ابزاری است که از همه سلاح‌هایی که در اختیار انسان‌است، کارایی بیشتری دارد و اگر در جنگ 33 روزه هم، گروه اندکی توانستند در

1- 3/ 9/ 87 مطابق با 24 ذی‌قعده.

ص: 87
مقابل ارتش بزرگی- که مجهزترین سلاح‌ها را در اختیار داشت- مقاومت کنند همین مسأله است.»
آقای ریشهری با اشاره به توطئه‌های دشمنان برای به چالش کشیدن مقاومت لبنان گفت: «رهبر حزب‌الله توانسته است با تدبیر، در برابر همه مشکلات بایستد و پیروز شود و من امیدوار هستم که این نهضت و مقاومت تا نابودی کامل رژیم صهیونیستی ادامه یابد و در آینده‌ای نه چندان دور، این حرکت به انقلاب جهانی امام مهدی(عج) منتهی شود.»
در ادامه این دیدار، رییس بعثه لبنان با تشکر از فراهم شدن زمینه‌های این ملاقات گفت: «ما از این مقالات بسیار خوشحالیم و کلام زیبایی که شما از پیامبر اکرم(ص) نقل کردید، ما را به عالم دیگری منتقل کرد. این مقاومت از برکات ولایت است و حضور ما در بعثه امام خامنه‌ای برای ما برکاتی دارد و از خداوند می‌خواهیم که امام خامنه‌ای و مردم ایران را حفظ کند؛ زیرا با حفظ آن‌ها اسلام و مقاومت لبنان و خون مسلمانان حفظ می‌شوند و آن‌ها زمینه‌ساز ظهور امام زمان(ع) هستند که(إِنَّهُمْ یرَوْنَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیباً) (1).
وی با قدردانی از فراهم شدن این فرصت، با اشاره به روایتی از علی(ع) به شایستگی‌های امیرالحاج جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و گفت: «ما صبر و شجاعت و جرئت را از مکتب امام خمینی آموخته‌ایم و مقاومت لبنان دارای استراتژی معینی است و ان‌شاءالله تا جایی پیش خواهد رفت که به آزادی فلسطین منجر شود.»
وی با اشاره به سفر اخیر «میشل عون» به تهران و ارشادهای حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب گفت: «ما الآن به هیچ‌وجه در موضع ضعف نیستیم و سرزمین خود را از

1- معارج: 6

ص: 88
سیطره آمریکا بیرون آورده و به یک دولت توافقی رأی داده‌ایم که ایران در این موضوع نقش بسیار مهمی داشته است. تا جایی که حتی مسیحیت لبنان هم از ایران به بزرگی یاد می‌کند و این نتیجه حسن تدبیر برادران ایرانی است.»
رییس بعثه لبنان در ادامه گفت: «دفاع از اسلام با دفاع از خط ولایت و اهل‌بیت(ع) محقق می‌شود و خداوند را شاکریم که رهبری فهمیده و شجاع به ما عنایت کرده که سید مقاومت و سید همه ماست و در قلب او جز حبّ مردم و اسلام و ولایت وجود ندارد و با خلوص نیت کار می‌کند و امیدواریم که این دولت به آرزوی امام خمینی- که همان آزادی فلسطین است- بینجامد که هیچ‌کس به اندازه امام خمینی ارزش فلسطین را نمی‌دانست.»
در پایان، وی با تشکر مجدّد از فراهم شدن این فرصت گفت: «ما الآن این امانت را در زیر پرچم امام خامنه‌ای به دوش می‌کشیم و از خداوند می‌خواهیم که ما را در رسیدن به اهدافمان کمک کند.»

دیدار با اعضای بعثه یمن‌

در ادامه ملاقاتهای بعثه مقام معظم رهبری با بعثههای کشورهای اسلامی، روز سهشنبه (1) آیه‌الله ری‌شهری پذیرای آقای «رحمان الثیبی» و هیئت همراه بود. ایشان ضمن خوش‌آمدگویی، بعثه مقام معظم رهبری را خانه میهمانان گرامی دانست و گفت: «امیدواریم این دیدارها مقدمه دیدار و تعامل بیشتر در مدینه، مکه، ایران و یمن باشد؛ چرا که ارتباط فرهنگی- سیاسی بین این دو کشور مهم است.»
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به توطئههای دشمنان اسلام گفت: «آن‌ها تلاش می‌کنند از هرگونه وحدت و انسجام کشورهای اسلامی جلوگیری کنند؛ زیرا تشتّت و تفرقه جهان اسلام از آمال و آرزوهای دیرینه آنان است و این در

1- 5/ 9/ 87 مطابق با 26 ذی‌قعده 1429

ص: 89
حالی است که اسلام دائماً بر وحدت تأکید می‌کند و حج می‌تواند نقش بسیار مهمی در تأمین این هدف متعالی ایفا کند.»
آقای ریشهری گفت: «پیام جمهوری اسلامی ایران و در رأس همه، پیام رهبر عزیز انقلاب، وحدت کلمه برای اعتلای اسلام است. کشور یمن از نقاط بسیار مهم و استراتژیک برای جامعه اسلامی است و شایسته است که در کنار دیگر کشورهای اسلامی از سیاست‌های این دولت‌ها پیروی کرده و با سیاست‌های استکباری مقابله کند.»
سرپرست حجاج ایرانی در فرازی دیگر از سخنان خود افزود: «از قدیم‌الأیام علاقه‌مند بودم که از مراکز فرهنگی کشور یمن دیدار کنم. امیدوارم شما به ایران بیایید و از مراکز فرهنگی ما، به ویژه «دارالحدیث» بازدید نمایید و متقابلًا ما نیز از مراکز شما بازدیدی داشته باشیم.»
سپس آقای رحمان الثیبی گفت: «حج فرصت خوبی برای آشنایی بیشتر ما با یکدیگر است. ما نیز معتقدیم که ایران کشور بسیار مهم و تأثیرگذاری در منطقه و جهان است. ارزش امت اسلامی به اسلام و آموزه‌های نورانی آن است و این آموزه‌ها اجازه نمی‌دهد که دولت‌های اسلامی از یکدیگر فاصله بگیرند. عزّت از خدا و مؤمنان است همانطور که قرآن می‌فرماید:(وَ لِلَّهِ الْعِزَّهُ وَ لِرَسُول هِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ). (1) باید امت اسلامی متحد و یک‌پارچه در مقابل آمریکا و صهیونیسم بایستند.»
در ادامه این دیدار، جناب آقای مصطفوی، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات و مشاور رییس جمهور گفت: «فرصت را مغتنم می‌شمارم و ضمن خوش‌آمدگویی به ایشان و همراهان اعلام می‌کنم که اخیراً به مناسبت افتتاح مسجد صالح که خدمت برادران یمنی بودیم و رییس جمهور محترم یمن جناب آقای علی عبدالله صالح ما را پذیرا شدند و اعلام تمایل نمودند که طی چند ماه آینده از ایران اسلامی دیدار

1- منافقون: 8

ص: 90
نمایند. مسلماً این ملاقات، راه ارتباط بیشتر بین دو کشور را فراهم می‌نماید و ان‌شاءالله با تشکیل کمیسیون‌های مشترک، می‌توان راهبردهایی برای همکاری بیشتر در زمینه فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراهم آورد. در ضمن سفر به یمن، ملاقاتی هم با رییس اوقاف داشتیم و ظاهراً قرار بود امسال به حج مشرف شوند، مایلیم تا از دیدار و نظرات ایشان استفاده کنیم.»
در این نشست صمیمانه جناب آقای «علی سنبل»، مدیر کل میراث مکتوب وزارت اوقاف یمن، با رایزنی‌هایی که با حضرت حجه‌الاسلام و المسلمین سیدعلی قاضی عسکر، معاونت محترم آموزش و پژوهش بعثه داشتند، علاقه‌مندی خود را برای همکاری در جهت احیای نسخ خطی اعلام کردند و مقدمات این تعامل نیز انجام شد.

دیدار با علمای اندونزی‌

روز پنج شنبه (1) گروهی از علمای اندونزی میهمان بعثه مقام معظم رهبری بودند. در این دیدار که در فضایی صمیمی برگزار شد، نمایندگان علمای اهل‌سنت و تشیع اندونزی، با ارائه گزارشی از فعالیت‌های فرهنگی و اسلامی در اندونزی، از مواضع جمهوری اسلامی ایران در حمایت از مسلمانان و نیز برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری برای نزدیکی و وحدت مسلمانان در ایام حج تقدیر کردند.
آیه‌الله ری‌شهری نیز با اشاره به رهنمودهای امام راحل(قدس سره) و مقام معظم رهبری گفت: «کنگره عظیم حج فرصتی بی‌نظیر برای رایزنی و تبادل‌نظر علما و اندیشمندان جهان اسلام در مورد مشکلات و چالش‌های فراروی مسلمانان است.»

ب: ملاقات‌ها در مکه مکرمه‌

اشاره

بیشتر ملاقات‌های سرپرست حجاج ایرانی در مکه مکرمه انجام شد که آن‌ها را

1- 7/ 9/ 87 مطابق با 28 ذی‌قعده 1429

ص: 91
مرور می‌کنیم:

دیدار با بعثه لبنان‌

دوشنبه شب (1) با رییس و اعضای بعثه حزب‌الله لبنان در بعثه مقام معظم رهبری، در مکه مکرمه دیدار و گفت‌وگو کرد. وی در این دیدار، سیدحسن نصرالله را مایه عزت و افتخار جهان اسلام خواند و گفت: «در سرزمین وحی و در کنار بیت‌الله الحرام برای موفقیت و بهروزی مقاومت اسلامی لبنان در تمامی صحنه‌ها دعا می‌کنیم.»
ایشان با اشاره به روایتی از پیامبر گرامی اسلام(ص) در اهمیت ذکر و یاد خداوند گفت: «در روزهای اولیه ذی‌حجه که «ایام معلومات» است بیش از همیشه ذکر خدا و توجه به حضرت حق مورد تأکید قرار دارد و امیدواریم خداوند به همه ضیوف‌الرحمان توفیق عنایت کند تا در همه حالات و ایام، به خصوص در «ایام معلومات» نهایت بهره‌برداری را از سرزمین وحی- برای توجه به حضرت حق و در پرتو آن خودسازی- داشته باشند.
وی با اشاره به پیروزی حزب‌الله در جنگ 33 روزه گفت: «با ذکر خداوند و توجه حقیقی به حضرت حق، لبنان و عزیزان حزب‌الله از قدرت مقاومت برخوردار شدند.»
نماینده ولی‌فقیه افزود: «سلاح ذکر خدا- که بیش از هر سلاحی از کارآیی برخوردار است- باعث پیروزی سپاه حزب‌الله در برابر قدرت مجهز به انواع سلاح و تجهیزات شده است.»
وی با اشاره به ناتوانی رژیم صهیونیستی در برابر مجاهدان حزب‌الله گفت: «رژیم صهیونیستی که خود را در مقابل حزب‌الله ناتوان می‌بیند، با حمایت قدرت‌های هم‌سوی خود، تلاش می‌کند با محاصره نیروی مقاومت حزب‌الله و به چالش کشیدن

1- روز دوشنبه، 11/ 9/ 87 مطابق با 2 ذی‌حجه.

ص: 92
آن در مسائل منطقه‌ای، بین‌المللی و داخلی لبنان، مقاومت اسلامی را در برابر مشکلاتی قرار دهد که قادر به تداوم راه مقاومت نباشد.»
وی ابراز امیدواری کرد که با تدبیر رهبر شجاع حزب‌الله، مقاومت اسلامی تا نابودی کامل رژیم صهیونیستی ادامه یابد و در آینده‌ای نه چندان دور با همراهی و همکاری جمهوری اسلامی ایران، نهضت اسلامی به حرکت جهانی حضرت مهدی(عج) منتهی شود و انقلاب اسلامی، سراسر جهان را فرا بگیرد.
«شیخ محمد یزبیک»، رییس بعثه حزب‌الله نیز حضور در بعثه مقام معظم رهبری را یکی از ثمرات نعمت ولایت دانست و گفت: «ما در کنار بیت‌الله الحرام برای طول عمر امام خامنه‌ای و موفقیت‌های جمهوری اسلامی ایران که مایه حفظ و صیانت اسلام و مقاومت اسلامی و زمینه‌ساز دولت جهانی امام مهدی(عج) است، دعا می‌کنیم.»
وی در واکنش به سخنان نماینده ولی‌فقیه در مورد شکست قطعی توطئه‌های دشمن گفت: «سخنان شما مرا یاد خطبه عید فطر امام خامنه‌ای انداخت که بشارت دادند که آزادی قدس شریف چندان دور نخواهد بود.»
رییس بعثه حزب الله افزود: از امام خمینی 1 آموخته‌ایم که صبر و استقامت را پیشه خود کنیم و یقین داریم فداکاری و مقاومت ما، در نهایت، پیروزی را به دنبال دارد.
شیخ یزبیک با اشاره به توطئه‌های رژیم صهیونیستی گفت: «ما هرگز اجازه ندادیم که مقاومت اسلامی لبنان درگیر مسائل داخلی شود؛ زیرا ما دارای استراتژی‌ای هستیم که امام راحل 1 برای مقاومت ترسیم کرده‌اند و به فضل الهی آرزوی امام برای آزادی قدس را با الهام از رهنمودهای امام خامنه‌ای تحقق خواهیم بخشید.»
وی با اشاره به سفر رییس جمهوری لبنان به ایران گفت: «اظهارات میشل عون به عنوان یک رهبر مسیحی در تأیید پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران برای همه جهان جالب توجه بود. وی تحت‌تأثیر دیدار خود از ایران، به‌ویژه ملاقات با رهبر

ص: 93
فرزانه انقلاب قرار گرفته بود و از اشراف و احاطه ایشان به مسائل لبنان متعجب بود.
ایشان با تجلیل از رهبر شجاع و آگاه حزب‌الله که مخلصانه برای خدا تلاش می‌کند گفت: «ما افتخار می‌کنیم که سربازان رهبر انقلاب اسلامی در دفاع از اسلام خط ولایت و اهل‌بیت باشیم.»

دیدار با رییس بعثه چین‌

روز سه‌شنبه (1) «مصطفی یانک» مسؤول بعثه و نایبرییس جمعیت اسلامی چین و هیئت همراه، در ادامه دیدارها، با نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی ملاقات کرد.
امیرالحاج مسلمانان چین در ابتدای این ملاقات گفت: «ما از این‌که در بعثه ایران هستیم، خوشحالیم و این کار عادت سالانه ما شده و تمایل داریم از تجارب و تخصص ایرانیان در زمینه برگزاری حج استفاده کنیم.» وی با اشاره به فرهنگ کهن ایران و چین گفت: «این ارتباطات باعث می‌شود روابط این دو کشور بهترشود.»
وی همچنین به جایگاه ویژه ایران در جهان امروز اشاره کرد و گفت: «چینی‌ها علاقه دارند زبان عربی و فارسی را برای آموختن دین اسلام فرا بگیرند و ما اشتیاق داریم شما را در چین زیارت کنیم.»
آیه‌الله ری‌شهری با خیر مقدم و اظهار خرسندی از حضور بعثه چین به بازدید خود از چین و خاطرات شیرین آن اشاره کرد و گفت: «این سفر منشأ ملاقات‌های ما با اعضای جامعه اسلامی چین در موسم حج هر سال شده است.»
امیرالحاج جمهوری اسلامی ایران با اشاره به زیبایی‌ها و جاذبه‌های اسلام گفت: «اگر مردم جهان با ارزش‌های اسلامی آشنا شوند، به آن گرایش می‌یابند و وعده‌ای که قرآن کریم نسبت به جهانی‌شدن دین اسلام داده، محقق خواهد شد.»
وی با اشاره به مسؤولان، مبلغان و انجمن‌های اسلامی گفت: «آنچه وظیفه ما را

1- 12/ 9/ 87، مطابق با 3 ذی‌حجه.

ص: 94
سنگین‌تر می‌کند، دو نکته است؛ اول، دین است که با معارف اصیل اسلام آشنا شویم و آن‌ها را به دیگران منتقل کنیم و دوم، این است که با عمل خود زیبایی‌های اسلام را به غیرمسلمانان نشان دهیم».
سرپرست حجاج ایرانی با اشاره به آثار حج گفت: «حج می‌تواند هم در تقویت بنیه علمی مسلمانان و هم بنیه معنوی و اخلاقی آنان تأثیرگذار باشد و مهم‌ترین نکته‌ای که حج به ما می‌آموزد، وحدت بین مسلمانان و زندگی مسالمت‌آمیز با دیگر ادیان است.»
وی با اشاره به همایش تقریب بین مذاهب- که هر ساله در موسم حج در بعثه مقام معظم رهبری برگزار می‌شود- گفت: «پیام جمهوری اسلامی ایران در حج، محبت و برادری بین مسلمانان است. متأسفانه عده‌ای به نام اسلام به جان مسلمانان افتاده‌اند و کارهای افراطی آنان باعث بدبینی نسبت به مسلمانان می‌شود و مسلمانان در چین نیز باید به این نکته توجه داشته باشند و اجازه ندهند جوانانشان در این دام بیفتند.»
ایشان با تشکر از حضور مسؤول بعثه چین نسبت به توسعه روابط فرهنگی بین دو کشور اعلام آمادگی کرد و گفت: «مقام معظم رهبری هر سال، بیانیه‌ای را برای همه مسلمانان جهان در موسم حج صادر می‌کنند که به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شود که یک نسخه آن را به شما هدیه می‌کنیم.»
در این دیدار که با حضور معاون پارلمانی وزارت امور خارجه و معاون سازمان حج و زیارت برگزارشد، آیه‌الله ری‌شهری، جایگاه بی‌بدیل حج را در میان مسلمانان‌برشمرد و گفت: «حج می‌تواند علاوه بر تقویت بنیه علمی در اخلاق و رفتار زائران نیز مؤثر باشد. مهم‌ترین نکته آموزنده حج، وحدت و همدلی مسلمانان و همزیستی مسالمت‌آمیز آنان با دیگران است.»
نماینده ولی‌فقیه، پیام حج جمهوری اسلامی ایران را تقویت وحدت و اخوت میان مسلمانان دانست و گفت: «متأسفانه عده‌ای افراطی به نام اسلام به جان مسلمانان افتاده‌اند و با عمل‌کرد خود آبروی اسلام و مسلمین را می‌برند.»

ص: 95
وی به مسلمانان چینی توصیه کرد که با هوشیاری اجازه ندهند جوانان مسلمان در دام افراطیون ییفتند. آقای ریشهری همچنین به مناسبات نزدیک جمهوری اسلامی ایران و چین اشاره و ابراز امیدواری کرد که دیدار سالانه رهبران مسلمانان چین از بعثه مقام معظم رهبری، زمینه تقویت مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشوررا فراهم کند.
ایشان از رییس بعثه مسلمانان چین برای سفر به تهران و مشاهده دستاوردهای فرهنگی و علمی جمهوری اسلامی ایران دعوت کرد.
«مصطفی یانک» نیز با اشاره به مشترکات فرهنگی مسلمانان چین با ایران و جایگاه زبان فارسی در چین گفت: «حج فرصتی برای تبادل‌نظر میان همه مسلمانان جهان است و ما آن را برای برقراری دیدارهایی میان مسلمانان چین با سایر مسلمانان از جمله مسؤولان بعثه جمهوری اسلامی ایران غنیمت می‌شماریم.»
وی از بهبود نسبی اوضاع مسلمانان در چین طی سال‌های اخیر سخن گفت و خاطر نشان کرد: «در حال حاضر ارتباط خوبی میان مسلمانان چینی با دولت این کشور و همچنین پیروان سایر ادیان و مذاهب وجود دارد.»
در پایان، اعضای بعثه چین با اشاره به پیشرفت‌های ایران در عرصه‌های مختلف نسبت به عمق روابط دو کشور تأکید کردند.

دیدار با بعثه عمان‌

ملاقاتروز چهارشنبه (1) نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی با «شیخ عیسی بن یوسف» رییس بعثه عمان بود. آقای ریشهری در این دیدار ضمن اظهار خوشحالی از این ملاقات، موضوع فلسطین را مهم‌ترین مسأله امروز جهان اسلام دانست و از نمایندگان جهان اسلام خواست تا علاوه بر دعا برای پیروزی مظلومان

1- 13/ 9/ 87 مطابق با 4 ذیحجه 1429

ص: 96
فلسطین، برای جلب هر نوع همکاری دولت‌ها در جلوگیری از تجاوزات رژیم صهیونیستی تلاش کنند.
در این دیدار که رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات، معاون وزارت خارجه و سفیر جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس اسلامی نیز حضور داشتند، سرپرست حجاج ایرانی به شرایط اسفبار فلسطین اشاره کرد و گفت: «در این روزها که فاجعه انسانی در غزه در حال پدید آمدن است بیش از هر زمان حمایت از مظلومان فلسطین- که با عزت و اقتدار از وطن خود دفاع کرده‌اند- ضروری است.»
ایشان به برگزاری «همایش قدس» در بعثه مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: «بعثه جمهوری اسلامی ایران همه ساله با برگزاری همایش قدس، در کنار برادران مسلمان خود، از ملت مظلوم فلسطین حمایت می‌کند.»
وی وحدت‌کلمه را نیاز حیاتی جهان اسلام دانست و گفت: «بی‌تردید اگر امت اسلامی وحدت‌کلمه را در کشورهای اسلامی حاکم کنند، متجاوزان اسراییل با شکست و رسوایی مواجه خواهند شد.»
آقای ری‌شهری اظهار داشت: «دشمنان اسلام می‌دانند اگر مسلمانان با هم باشند، می‌توانند در برابر دولت‌های استکباری و اسرائیل غاصب بایستند؛ از این رو به بهانه‌های مختلف در بین جوامع اسلامی ایجاد اختلاف می‌کنند.»
در ادامه، نماینده ولی‌فقیه افزود: «عده‌ای دانسته یا ندانسته برای تأمین منافع دشمن تلاش می‌کنند. افراطیون تندرو که به نام مسلمان، مسلمانان را تکفیر می‌کنند، با حرکت زشت خود و عملیات تروریستی علاوه بر جدایی مسلمانان، چهره اسلام را کریه و زشت نشان می‌دهند.»
سرپرست حجاج ایرانی در پایان به مناسبات حسنه دو کشور جمهوری اسلامی ایران و عمان اشاره و ابراز امیدواری کرد که دیدار رؤسای بعثه دو کشور تقویت مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در پی داشته باشد. همچنین از رییس بعثه

ص: 97
عمان برای سفر به ایران و بازدید از «دارالحدیث» دعوت کرد.
رییس بعثه عمان نیز با ابراز خرسندی از حضور در بعثه جمهوری اسلامی ایران گفت: «حج فواید بسیار زیادی دارد که یکی از آن‌ها دیدارهای مسؤولان بعثه‌های کشورهای اسلامی است.»
وی در تأیید نظر نماینده ولی‌فقیه در مورد ضرورت مقابله با افراطگرایی در جوامع اسلامی گفت: «اسلام با تندروی و ارتجاع مخالف است.»
ایشان در مورد اوضاع فلسطین نیز گفت: «همه مسلمانان از برادران خود در فلسطین، عراق، افغانستان و سایر نقاط جهان حمایت می‌کنند.»
وی با ابراز خرسندی از مناسبات حسنه جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عمان از دعوت آیه‌الله ری‌شهری برای سفر به ایران استقبال و متقابلًا سرپرست حجاج ایرانی را برای سفر به عمان دعوت کرد.

دیدار با رییس بعثه بحرین‌

در روز پنجشنبه (1) سرپرست حجاج ایرانی با «شیخ عدنان بن عبدالله القطانی» رییس و اعضای بعثه یمن دیدار و گفت‌وگو کرد. وی در ابتدای این دیدار که در محل بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد، گفت: «در شرایطی که دشمنان اسلام بین مسلمانان تفرقه ایجاد می‌کنند بر هر مسلمانی واجب است در مقابل تلاش دشمنان برای نزدیکی هر چه بیشتر دولت‌ها و ملت‌های اسلامی، به‌ویژه کشورهای منطقه و همسایه به یکدیگر تلاش کنند.»
نماینده ولی‌فقیه به دیدارهای خود با رؤسای بعثه‌های کشورهای اسلامی در ایام حج اشاره کرد و گفت: «اساسی‌ترین اقدام بعثه مقام معظم رهبری تلاش برای نزدیک‌تر شدن هر چه بیشتر با برادران مسلمان سایر کشورها است؛ زیرا ما معتقدیم

1- 14/ 9/ 87 مطابق با 5 ذیحجه.

ص: 98
این اقدام علاوه بر برکات فردی، برای امت اسلام نیز منافعی در بر دارد.»
وی همچنین با اشاره به رهنمودهای حضرت امام خمینی(قدس سره) و مقام معظم رهبری در مورد ضرورت وحدت کلمه مسلمانان گفت: «اگر ملت‌ها و دولت‌های اسلامی ید واحدی باشند، شرایط اسفبار کنونی بر فلسطین و غزه حاکم نخواهد بود و توطئه‌های دشمنان برای تضعیف مسلمانان تحقق پیدا نخواهد کرد.»
ایشان ایران را پرچمدار وحدت اسلامی دانست و اظهار داشت: «جمهوری اسلامی ایران برای نزدیک شدن هر چه بیشتر جوامع اسلامی و مقابله با تهدیدهای دشمنان علیه مسلمانان، در کنار برادران دینی خود از سایر کشورهای اسلامی است.»
آقای ری‌شهری با تقبیح تحرکات عناصر افراطی- که به نام دین و مذهب چهره اسلام و قرآن را خدشه‌دار می‌کنند- خواستار روشن‌گری مسلمانان، به‌ویژه علما و نخبگان جهان اسلام در برابر تفرقه‌افکنان شد.
نماینده ولی‌فقیه با اشاره به مناسبات نزدیک جمهوری اسلامی ایران و بحرین و همکاری‌های سیاسی اقتصادی و فرهنگی، اظهار امیدواری کرد که این ملاقاتها به ارتقای سطح روابط هر دو کشور منجر شود.
رییس دانشگاه علوم حدیث، با اشاره به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی این دانشکده در جهت نشر معارف اسلامی، از رییس بعثه بحرین برای سفر به جمهوری اسلامی ایران و دیدار از «دارالحدیث» و دیگر مراکز فرهنگی دعوت کرد.
سرپرست حجاج ایرانی آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای تشکیل کمیته مشترک حج با بحرین با هدف تبادل همکاری و تجربیات دو کشور اعلام داشت.
شیخ عدنان نیز در این دیدار با ابراز خرسندی از حضور در بعثه جمهوری اسلامی ایران بر آمادگی کشورش برای افزایش همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در امور فرهنگی تأکید کرد.
وی با اشاره به مشترکات فرهنگی و تاریخی دو کشور گفت: «بعثه پادشاهی

ص: 99
بحرین برای تبادل‌نظر و تجربیات با جمهوری اسلامی ایران آماده است.»
رییس بعثه بحرین، از حج به عنوان فرصتی برای هم‌فکری و تبادل‌نظر نمایندگان کشورهای اسلامی یاد کرد و گفت: «در ایام حج برای پیروزی اسلام و مسلمین و رفع مشکلات مسلمانان دعا می‌کنیم.»
در این دیدار رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات، معاون وزارت امور خارجه و معاون سازمان حج و زیارت نیز حضور داشتند.

دیدار با رهبر مسلمانان ساحل عاج‌

در روز شنبه (1) امام «ادریس قدوس»، مشاور رییس‌جمهوری ساحل‌عاج و رهبر مسلمانان این کشور و هیئت همراه با آیه‌الله ری‌شهری ملاقات کردند.
سرپرست حجاج ایرانی در این دیدار با خوش‌آمدگویی به رهبر مسلمانان و رییس بعثه علمای ساحل‌عاج گفت: «یکی از برکات حج، آشنایی با مسلمانان سایر کشورها به‌ویژه علما، خطبا و اندیشمندان است. حج باید زمینه را برای هرچه نزدیک‌تر شدن مسلمانان فراهم کند.»
وی به توطئه‌های دشمنان اسلام برای ایجاد تفرقه بین مسلمانان و مخدوش کردن چهره اسلام اشاره کرد و گفت: «دشمنان اتهاماتی غیرواقعی و کذب را علیه مسلمانان مطرح می‌کنند. نمونه‌های روشن آن اهانت‌های پاپ‌به پیامبر مکرم اسلام(ص) و انتشار کاریکاتورهای موهن است.
وی با اشاره به انتشار کتاب حکمت نامه پیامبر اعظم(ص) در مؤسسه علمی- فرهنگی «دارالحدیث»، از علما و خطبای ساحل عاج دعوت کرد تا در خطبه‌های نماز با استفاده از منبع دینی، از جمله مطالب این کتاب که از منابع شیعه و سنی استفاده شده در مورد توطئه‌های دشمنان روشن‌گری کنند.

1- 16/ 9/ 87 مطابق 7 ذیحجه.

ص: 100
آیه‌الله ری‌شهری با محکوم کردن تحرکات افراطیون گفت: «علمای متعهد باید با تندروی‌هایی که به نام اسلام و مسلمانان، چهره مسلمانان را مخدوش می‌کند مقابله کنند.»
وی با اشاره به شرایط تأسف‌بار در غزه گفت: «کم‌ترین وظیفه مسلمانان در حج، دعا برای رهایی این مظلومان و رساندن مظلومیت آن‌ها به جهان اسلام است.» نماینده ولی‌فقیه افزود: «با کمال تأسف کسانی که قدرت دفاع از مردم مظلوم فلسطین را دارند، سکوت اختیار کرده‌اند.»
«ادریس قدوس» نیز با ابراز خرسندی از حضور در بعثه مقام معظم رهبری گفت: «دولت اسلامی ایران به رهبری قائد اکبر، امام خامنه‌ای، نماینده همه مسلمانان است و از حقوق همه مسلمانان دفاع می‌کند. سلام گرم ما را به دولت و ملت مسلمان ایران و به‌ویژه امام خامنه‌ای برسانید. آنچه می‌تواند به مظلومیت مسلمانان فلسطین پایان دهد، اتحاد جهان اسلام است که حج برای تحقّق آن سهم مؤثری دارد.»
وی با تأیید و استقبال از سخنان نماینده ولی‌فقیه درباره ضرورت اتحاد مسلمانان گفت: «حج، فرصتی بی‌نظیر برای توحید کلمه مسلمانان است و مسلمانان باید از حج، برای حل مشکلات خود کمک بگیرند.»

دیدار با وزیر امور مذهبی پاکستان‌

سرپرست حجاج ایرانی روز پنجشنبه (1) با «احمد سعید کاظمی»، وزیر امور مذهبی پاکستان دیدار و گفت‌وگو کرد و خواستار تلاش همه جانبه کشورهای اسلامی برای تقویت اتحاد مسلمانان در برابر توطئه‌های دشمنان اسلام شد.
آقای ری‌شهری به وزیر امور دینی پاکستان گفت: «در حالی که بیداری اسلامی در سراسر جهان در حال گسترش است، دشمنان اسلام و در رأس آن‌ها آمریکا،

1- 21/ 9/ 87 مطابق با 12 ذیحجه 1429

ص: 101
تلاش دارند تا با ایجاد اختلاف بین مسلمانان از رشد اسلام‌گرایی و تقویت همدلی مسلمانان جلوگیری کنند.»
وی با اشاره به پیام حج‌رهبر معظم انقلاب اسلامی گفت: «حج از ظرفیت بی‌بدیلی برای نزدیکی هر چه بیشتر کشورهای اسلامی به یکدیگر برخوردار است.»
نماینده ولی‌فقیه با اشاره به تحرکات افراطیون در برخی کشورهای اسلامی گفت: «عده‌ای که به نام اسلام و مسلمانی با تندروی، باعث مخدوش شدن چهره اسلام می‌شوند؛ در حقیقت به دشمنان برای گسترش تفرقه و جدایی مسلمانان کمک می‌کنند.»
وی با اشاره به روابط نزدیک جمهوری اسلامی ایران و پاکستان گفت: «پاکستان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از جایگاه بسیار با اهمیت و استراتژیکی برخوردار است و دیدار مسؤولان دو کشور در ایام حج، می‌تواند به تقویت این مناسبات در تمامی زمینه‌ها منجر شود.»
نماینده ولیّ‌فقیه خواستار اقدام جمعی مسلمانان برای حمایت از مردم مظلوم غزه شد و گفت که اگر مسلمانان با هم متحد شوند، قادرند از مردم بی‌دفاع غزه دفاع کنند و مانع از کشتار آنان شوند.
نماینده ولی‌فقیه به شرایط اخیر مناسبات هند و پاکستان نیز اشاره کرد و گفت: «شکی نیست در تشدید اختلاف بین هند و پاکستان، دشمنان اسلام و در رأس آن‌ها امریکا، نقش اصلی را دارند و تلاش می‌کنند تا پاکستان را به عنوان کشوری مستقل اسلامی منزوی نمایند.»
ایشان به تلاش آمریکا برای جلوگیری از احداث خط گازرسانی به هند و پاکستان از طریق جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و گفت: آمریکا برای این‌که کشورهای اسلامی و همسایه از طریق احداث این خط گازرسانی بیشتر به یکدیگر نزدیک نشوند مانع از اجرای این طرح می‌شود.

ص: 102
وزیر امور مذهبی پاکستان نیز با ابراز خرسندی از دیدار با نماینده ولی‌فقیه در بعثه مقام معظم رهبری در مکه گفت: در شرایطی که کشورهای مخالف اسلام برای فشار به مسلمانان متحد شدهاند کشورهای اسلامی بیش از همیشه به همکاری و اتحاد نیازمندند.
این مقام پاکستانی پیشنهاد داد، مسؤولان امور حج کشورهای اسلامی برای تبادل نظر و رایزنی، همایشی برگزار کنند که با توجه به نقش محوری جمهوری اسلامی ایران در میان کشورهای اسلامی، نخستین جلسه این همایش می‌تواند در ایران برگزار شود. البته پاکستان نیز برای میزبانی این نشست آمادگی دارد.

دیدار با وزیر امور دینی الجزایر

بعد از ظهر پنج شنبه (1) دکتر غلام‌الله، وزیر اوقاف و امور دینی الجزایر و رییس بعثه حج این کشور در رأس هیأتی در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه حضور یافت و با نماینده ولی‌فقیه وسرپرست زائران ایرانی دیدار و گفت‌وگو کرد.
آیت‌الله محمدی ری‌شهری در این دیدار با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت حج در تقویت امت اسلامی گفت: در شرایطی که موج بیداری اسلامی در سراسر جهان گسترش یافته ودشمنان اسلام در پی اختلاف‌افکنی میان مسلمانان هستند، امت اسلامی باید با هوشیاری حول محور خانه توحید متحد شوند.
وی دیدار با مسؤولان بعثه کشورهای اسلامی در ایام حج را یکی از برنامه‌های اصلی بعثه مقام معظم رهبری برشمرد و از وزیر اوقاف الجزایر برای سفر به تهران و دیدار از مراکز فرهنگی کشورمان دعوت کرد.
در این دیدار وزیر اوقاف و امور دینی الجزایر نیز طی سخنانی با تقدیر از تلاش‌ها و موفقیت‌های علمی جمهوری اسلامی ایران گفت: «دشمنان تلاش می‌کنند مانع موفقیتِ مسلمانان جهان در زمینه‌های مادی و معنوی باشند. در چنین شرایطی

1- 21/ 9/ 87 مطابق با 12 ذیحجه 1429

ص: 103
پیشرفت علمی ایران‌خدمت به امت‌اسلامی است.»
وزیر امور دینی الجزایر با تقدیر از فعالیت‌های نماینده ولی‌فقیه و مؤسسه علمی- فرهنگی «دارالحدیث» گفت: «تجربه دارالحدیث و شما، در مورد گسترش معارف و احادیث دینی می‌تواند به جهان اسلام منتقل شود تا در قانون‌گذاری و امور اجتماعی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.»
وی همچنین با استقبال از موضع جمهوری اسلامی ایران در تقویت اتحاد اسلامی گفت، مسلمانان در ایام حج باید برای هم‌فکری و نزدیکی هر چه بیشتر امت اسلامی تلاش کنند.

دیدار وزیر امور دینی اندونزی‌

در ادامه دیدارها «محمد مفتوح بسیونی»، رییس بعثه و وزیر امور دینی اندونزی، عصر جمعه (1) همراه هیئتی با حضور در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه، با نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفت‌وگو کرد.
آیه‌الله ری‌شهری در این دیدار، یکی از برکات حج را آشنایی مسلمانان با مشکلات و آلام کشورهای اسلامی و هم‌فکری و رایزنی برای رفع آن‌ها دانست و ابراز امیدواری کرد که دیدار وزیر امور دینی اندونزی و هیئت همراه برکات زیادی برای تقویت روابط دو کشور داشته باشد.
سرپرست حجاج ایرانی مشکل فلسطین را مهم‌ترین مسأله کنونی جهان اسلام برشمرد و گفت: «امروز مردم غزه در محاصره هستند و یک فاجعه انسانی در حال پدید آمدن است، در حالی که اگر مسلمانان جهان و دولت‌های اسلامی با هم بودند و احساس مسؤولیت می‌کردند، این شرایط ایجاد نمی‌شد.»
وی به پیام مقام معظم رهبری برای کنگره حج امسال اشاره کرد و گفت:

1- 22/ 9/ 87 مطابق با 13 ذیقعده.

ص: 104
«در پیام مهم رهبر معظم انقلاب، مشکلات جهان اسلام و راه‌حل آن‌ها مطرح شده بود که به عنوان یک هدیه فرهنگی و معنوی در اختیار هیئت اندونزی قرار می‌گیرد.»
وزیر امور دینی اندونزی نیز در این دیدار با ابراز خرسندی از حضور در بعثه مقام معظم رهبری گفت: «دیدار با برادران بعثه جمهوری اسلامی ایران به عنوان مجاهدان اسلام، بسیار خوشحال‌کننده و به یادماندنی است.» وی افزود: «با پیشنهاد نماینده ولی‌فقیه موافقم که باید مسلمانان به صورتی هماهنگ برای تحقق وحدت تلاش کنند؛ زیرا تحکیم صفوف ملت‌های اسلامی یک ضرورت حیاتی است.»
وی با ابراز تأسف از رنج و عذاب مردم فلسطین، اختلاف میان گروه‌های فلسطین را عامل تداوم اشغال‌گری صهیونیست‌ها دانست و گفت: «در صورت اتحاد گروه‌های فلسطینی می‌توان دشمن را به آسانی شکست داد.»
ایشان افزود: «مسأله فلسطین تنها مربوط به خاک و سرزمین نیست؛ بلکه موضوع فلسطین، حیثیت و آبروی دنیای اسلام است و بر همه مسلمانان واجب است که از آبروی خود حفاظت و حمایت کنند.» وزیر امور دینی اندونزی تأکید کرد که یکی از وظایف اصلی همه مسلمانان، تلاش برای آزادی فلسطین و بازپس‌گیری قدس شریف از صهیونیست‌هاست و در این مسیر باید تا آخرین قطره خون تلاش کرد.»
آقای ری‌شهری نیز با استقبال از مواضع وزیر دینی اندونزی در قبال مسأله فلسطین گفت: «امام امت(قدس سره) راه‌حل مشکلات جهان اسلام را وحدت امت اسلامی می‌دانست؛ وحدتی که با تبلیغات گسترده در زمان حج از کنار خانه توحید باید شکل بگیرد.»
وزیر دینی اندونزی در پایان این دیدار با ارائه گزارشی از فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی در این کشور بزرگ اسلامی، به نماینده ولی‌فقیه گفت: «مردم مسلمان اندونزی علاقه ویژه‌ای به پیامبر مکرم اسلام(ص) و اهل‌بیت رسول الله(ص) دارند و

ص: 105
این کشور خانه دوم شما به شمار می‌آید.»

دیدار با وزیر ارشاد سودان‌

شنبه شب، (1) «دکتر الازهر التیجانی»، وزیر ارشاد و اوقاف سودان با نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار، وزیر ارشاد و اوقاف سودان با اشاره به گسترش بیداری اسلامی در جهان، بیداری روزافزون مسلمانان را زمینه‌ساز تحقق وعده الهی و تشکیل حکومت جهانی اسلامی دانست.
آقای ری‌شهری به پیام بسیار مهم رهبر معظم انقلاب به حجاج اشاره کرد و گفت: «در پیام بسیار مهم رهبر معظم انقلاب، تأکید شده که با هوشیاری جهان اسلام وعده الهی برای گسترش حکومت جهانی اسلام محقق خواهد شد.»
سرپرست حجاج ایرانی افراطگرایی را مخالف اسلام و آموزه‌های دینی دانست و گفت: «در شرایطی که استکبار با تمام توان از جمله با تشویق افراطگرایی برای مقابله با اسلام و قرآن تلاش می‌کند، نزدیکی کشورها به یکدیگر بیش از همیشه ضرورت دارد.»
وی افزود: «دشمنان اسلام با دست‌های ناپیدا و برای ایجاد تفرقه میان مسلمانان از افراطگرایی حمایت می‌کنند. در چنین شرایطی مسلمانان جهان، به‌ویژه اندیشمندان و نخبگان جهان اسلام باید تندروی را از جوامع اسلامی طرد کنند.»
نماینده ولی‌فقیه خواستار حمایت جدی مسلمانان از مردم مظلوم غزه شد و گفت، اگر مسلمانان با هم بودند، به حقوق آن‌ها در جهان تجاوز نمی‌شد و مردم غزه در شدیدترین محاصره غذایی و دارویی قرار نمی‌گرفتند.
ری‌شهری افزود: «با کمال تأسف، دولت‌های اسلامی آن‌گونه که شایسته است،

1- 23/ 9/ 87 مطابق با 14 ذیقعده.

ص: 106
از مردم تحت فشار غزه حمایت نکرده‌اند.»
وی به مواضع نزدیک و برادرانه جمهوری اسلامی ایران و سودان در مورد مسائل بین‌المللی اشاره کرد و گفت: «در شرایطی که مردم غزه به حمایت مسلمانان نیاز جدی دارند، جمهوری اسلامی ایران و سودان باید برای دفاع از مردم مظلوم فلسطین در کنار هم باشند.»
ایشان به دیدار خود از سودان و ملاقات با رییس‌جمهوری این کشور اشاره کرد و گفت: «دولت و ملت‌مسلمان سودان با وجود مشکلاتی که استکبار به صورت مصنوعی ایجاد کرده، بر مشکلات متعدد غلبه خواهند کرد.»
وی یکی از توطئه‌های دشمنان اسلام را ایجاد یأس و ناامیدی در میان انقلابیون و دوست‌داران اسلام دانست.
نماینده ولی‌فقیه با اشاره به دیدارهای خود با وزیر امور دینی سودان در ایام حج و در تهران و خارطوم، بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای گسترش مناسبات در تمام زمینه‌ها با سودان تأکید کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران از مواضع حق‌طلبانه، استقلال‌طلبانه و ارزشی سودان با تمام توان حمایت می‌کند.»
«دکتر الازهر التیجانی» نیز با ابراز شادمانی از حضور در بعثه مقام معظم رهبری به دیدار خود از تهران اشاره کرد و گفت: «در دیدار از جمهوری اسلامی ایران احساس کردم که این کشور به عنوان الگوی اسلام متعهد، یک تجربه جدّی در حاکمیت ارزش‌های اسلامی در جهان اسلام است.»
وی همچنین مواضع نماینده ولی‌فقیه را درباره ضرورت وحدت مسلمانان تأکید کرد و گفت: «ما به حجاج سودانی گفته‌ایم که برای وحدت اسلامی و مبارزه با استکبار جهانی دعا کنند.» این مقام بلندپایه سودان گفت: «سودان در کنار جمهوری اسلامی ایران با مردم مستضعف فلسطین، عراق و افغانستان اعلام هم‌بستگی می‌کند.»
وی با تقبیح افراطگرایی در جهان اسلام گفت: «ما در سودان شاهد توطئه‌های

ص: 107
استکبار غرب علیه کشور خود هستیم. پروژه‌های جدایی‌طلبانه و ایجاد فتنه مذهبی و نژادی و قبیله‌ای را درک می‌کنیم و از آن آسیب دیده‌ایم. مردم مسلمان سودان با تندروی و خشنونت‌گرایی مخالفند.»
وزیر ارشاد و اوقاف سودان افزود: «ما با هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با پیروان سایر ادیان در سودان، به روشنی اعلام کرده‌ایم که اسلام‌گرا هستیم و سکولاریسم را قبول نداریم.»
وی در پایان، آمادگی سودان را برای استفاده از تجربیات جمهوری اسلامی ایران در حج اعلام کرد.

دیدار با اعضای پارلمان افغانستان‌

نماینده ولی‌فقیه پیش از ظهر یکشنبه (1)، در دیدار با جمعی از اعضای پارلمان افغانستان و گروهی از علمای این کشور، تهاجم فرهنگی دشمنان را خطرناک‌تر از شبیخون سیاسی و نظامی آنان دانست و گفت: «علما و اندیشمندان افغانستان باید برای جلوگیری از تهاجم فرهنگی آمریکا تلاش کنند؛ در این صورت بیگانگان وادار به عقب‌نشینی می‌شوند.
شرایط کنونی در افغانستان بهتر از زمان حاکمیت کمونیست‌ها و یا طالبان است، اما با شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد. نیروهای مردمی و شخصیت‌های سیاسی، دینی و فرهنگی افغانستان و عراق فرصت تهاجم فرهنگی را از بیگانگان بگیرند.»
آقای ری‌شهری امنیت عراق و افغانستان را برای جمهوری اسلامی ایران حیاتی خواند و گفت: «از آنجا که امنیت عراق و افغانستان ارتباط تنگاتنگی با امنیت جمهوری اسلامی ایران دارد، با همه توان تلاش می‌کنیم تا ثبات و امنیت در این دو کشور تعمیق و گسترش یابد.»

1- 24/ 9/ 87 مطابق با 15 ذیحجه.

دیدار با رییس تجمع علمای مسلمین لبنان‌

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی پیش از ظهر دوشنبه (1) با «شیخ احمد زین» رییس هیئت امنای تجمع علمای مسلمین لبنان دیدار کرد و افتخارات سال‌های اخیر لبنان را ناشی از اتحاد مسلمین دانست و گفت: «اتحاد مسلمانان لبنان می‌تواند الگویی برای مسلمانان در سراسر جهان باشد.»

1- 25/ 9/ 87 مطابق با 16 ذیحجه.

ص: 109
وی با تجلیل از مقاومت اسلامی در لبنان ابراز امیدواری کرد با روحیه‌ای که در مقاومت اسلامی لبنان وجود دارد و با مقاومت مردم فلسطین، پیروزی مقاومت و مردم مظلوم فلسطین در آینده‌ای نزدیک تحقق یابد.
نماینده ولی‌فقیه همچنین حمایت از مردم مظلوم غزه را وظیفه دینی تمامی مسلمانان و دولت‌های اسلامی دانست.
رییس هیئت امنای تجمع علمای لبنان نیز با قدردانی از تلاش‌های بعثه مقام معظم رهبری در خدمت به حجاج و اعتلای «کلمه الله» در موسم حج گفت: «هدف از تشکیل تجمع علمای مسلمین، دعوت به وحدت اسلامی، مبارزه با رژیم صهیونیستی و هم‌بستگی همه‌جانبه با مقاومت اسلامی و حزب‌الله لبنان است.
وی مقاومت اسلامی را پیشتاز ارتش مردمی و میلیونی- که امام خمینی برای تشکیل آن فراخوان دادند- خواند و گفت: «مقاومت اسلامی با همه طرح‌های سازش‌کارانه و با رژیم اشغالگر با همه توان مبارزه می‌کند.»
وی با ستایش از نقش سیدحسن نصرالله، سکوت کشورهای اسلامی در برابر فاجعه انسانی غزه را محکوم کرد.

ص: 110

بازدیدهای نماینده ولی‌فقیه‌

اشاره

یکی از فعالیت‌های نماینده ولی‌فقیه در موسم حج بازدیدهایی است که از بعثه‌های حج سایر کشورها، واحدها، بخش‌ها و کاروانهای ایرانی و غیرایرانی در مدینه و مکه صورت می‌پذیرد. این فعالیت‌ها امسال نسبت به سال گذشته، رشد قابل توجهی داشته است. در این‌جا این بازدیدها را مرور میکنیم.

یک: بازدید از بعثه ها

بازدید از بعثه اندونزی‌

با توجه به این‌که کشور اندونزی بیشترین زائر را در میان کشورهای اسلامی دارد، صبح روز جمعه (1)، سرپرست حجاج ایرانی به منظور آشنایی با روند عملیات حج در این کشور در محل بعثه اندونزی حاضر شد و با مسؤولان آن دیدار و گفت‌وگو کرد.
در این دیدار، «دکتر احمد کارتنا»، رییس بعثه اندونزی در مدینه، ضمن خرسندی از این ملاقات، گزارشی از نحوه فعالیت کارگزاران حج این کشور و نیز چگونگی اسکان و تغذیه زائران اندونزی ارائه کرد.
آقای ریشهری نیز ایران و اندونزی را دو کشور دوست و برادر خواند و با اشاره به سفر چند سال پیش خود به اندونزی، گفت: «مردم مسلمان اندونزی علاقه‌مند به جمهوری اسلامی ایران هستند و علاقه‌مندی متقابلی بین دو کشور وجود دارد.»
وی با اشاره به سفر معاون سازمان حج و زیارت به اندونزی در ماه‌های اخیر گفت: «جمهوری اسلامی ایران آماده انتقال تجربیات و اطلاعات خود برای بهتر اداره کردن امور حجاج اندونزی‌است.»

بازدید از بعثه مراجع‌

1- 1/ 9/ 1387 مطابق با 22 ذیقعده.

ص: 111
در ادامه بازدیدهای نماینده ولیّ‌فقیه، ایشان پیش از ظهر روز دوشنبه (1)، با حضرات آیات صانعی، حسینی حائری، نمایندگان مراجع عظام؛ مکارم شیرازی، سیستانی، شبیری زنجانی، بهجت، فیاض، سبحانی، عزالدین زنجانی، سید سعید حکیم، شاهرودی، نوری همدانی، صافی گلپایگانی و موسوی اردبیلی دیدار کرد.
در این دیدارها که در فضایی صمیمی انجام شد، سرپرست حجاج با مراجع عظام تقلید و نمایندگان ایشان درباره مسائل مربوط به حج و ضرورت تلاش برای برگزاری حج عزّت‌مند برای نظام اسلامی و امت اسلام‌تبادل‌نظر کرد.
این بازدید در پی حضور اعضای بعثه مراجع عظام تقلید در بعثه مقام معظم رهبری و دیدار روز پنج‌شنبه آنان صورت گرفت.

بازدید از بعثه عراق‌

سرپرست حجاج ایرانی در ادامه دیدار از بعثهها، یکشنبه‌شب (2) در رأس گروهی شامل معاونان بعثه مقام معظم رهبری، جمعی از علما، رییس سازمان حج و زیارت، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات و معاون پارلمانی و کنسولی وزارت امور خارجه، در بعثه عراق با مسؤولان این بعثه دیدار و گفت‌وگو کرد.
وی ضمن اظهار خرسندی از این دیدار گفت: «بسیاری از مشکلات کنونی در عراق، با هدایت مرجعیت و مسؤولیت‌شناسی مسؤولان سیاسی این کشور حل می‌شود و با خروج سلطه‌گران، عراق از استقلال همه‌جانبه برخوردار خواهد شد.
ایشان با اشاره به رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران حج مبنی بر فرصت‌های بی‌بدیل حج برای خودسازی فردی، امت اسلامی و همچنین نظام اسلامی گفت: «با الهام از سخنان مقام معظم رهبری، کنگره عظیم حج، فرصتی برای

1- 4/ 9/ 87 مطابق با 5 ذیقعده

2- 10/ 9/ 87 مطابق با 2 ذیحجه.

ص: 112
زائران عراقی، امت اسلامی و دولت و ملت عراق است.»
آقای ری‌شهری افزود: «هر مسلمانی که در سرزمین وحی حضور دارد، باید برای تقویت بنیه معنوی خود، با ذکر و یاد خدا، دل و جانش را جلا دهد و علاوه بر این، از فرصت حج برای امت اسلامی و جامعه خود بهره بگیرد.»
سرپرست حجاج ایرانی با اشاره به اهمیت وحدت صفوف ملت مسلمان ایران گفت: «بر اساس تدبیر حضرت امام(قدس سره) و خلف صالح ایشان، مقام معظم رهبری، ایران اسلامی با همه اقوام فارس، عرب، ترک، کرد، لُر و بلوچ و دیگر گروهها، الگوی خوبی برای وحدت اسلامی در عراق است.»
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت گفت: «وحدتی که به تدریج در عراق در حال شکل‌گیری است، وضعیت بهتری را از آن‌چه امروز وجود دارد، برای دولت و ملت عراق نوید می‌دهد و ما در سرزمین وحی، دعا می‌کنیم که مشکلات باقی‌مانده عراق حل شود و مردم عراق با رهبری روحانیت و مرجعیت، سرنوشت خوبی برای خود رقم بزنند.»
حجه‌الاسلام والمسلمین مولا، رییس بعثه عراق نیز با ابراز خوشحالی از حضور نماینده ولی‌فقیه و هیئت همراه در بعثه عراق گفت: «حج کنگره عظیم جهان اسلام است و باید برای تأمین منافع امت اسلامی از آن بهره گرفت.»
وی با اشاره به مشترکات جمهوری اسلامی ایران و عراق گفت که منافع و امنیت در کشور عراق، مورد توجه و اهتمام طرفین است.
رییس بعثه عراق با اشاره به جنایات صدام در جنگ تحمیلی، تجاوز به کویت و قتل‌عام عراقی‌ها گفت: «باید در حج، مشکلات و اوضاع عراق را برای همه ملت‌ها بیان کنیم.»
وی بر نقش مرجعیت و روحانیت و در رأس آن، آیه‌الله العظمی سیستانی در ایجاد وحدت و آرامشِ عراق و جلوگیری از فتنه‌های قومی تأکید و از حمایت‌های

ص: 113
جمهوری اسلامی ایران از ملت و دولت عراق قدردانی کرد.

بازدید از بعثه حزب‌الله لبنان‌

در ادامه بازدیدها، صبح روز جمعه (1)، نماینده ولی‌فقیه همراه معاونان بعثه جمهوری اسلامی ایران از بعثه لبنان بازدید و با مسؤولان آن دیدار و گفت‌وگو کردند.
در ابتدای این دیدار که در فضایی سرشار از امید و حماسه صورت گرفت، شیخ بزبک ضمن خوش‌آمدگویی گفت: «حزب‌الله لبنان‌به عنوان‌فرزندان معنوی امام خمینی(قدس سره) با پیروی از امام خامنه‌ای به راه اسلام ناب محمدی‌وفادار خواهدماند و به مقاومت اسلامی تا شکست کامل دشمن ادامه خواهد داد.»
ایشان از انقلاب اسلامی به عنوان احیاگر اسلام ناب محمدی تجلیل کرد و گفت: «با هدایت و رهنمودهای امام امت و رهبر معظم انقلاب اسلامی، حج ابراهیمی به عنوان فرصتی برای امت اسلامی به تمام مسلمانان‌معرفی شده است.»
وی نقش نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت رادر گسترش فرهنگ مکتب اهل‌بیت، ستود و تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران در برابر فشارهای دشمنان پیروز خواهد شد و مقاومت اسلامی را در کنار خود خواهد داشت.»
سپس آیه‌الله‌ریشهری طی سخنانی، با تجلیل از سید حسن نصرالله، از وی به عنوان رهبری حکیم، شجاع و مدبّر یاد کرد و گفت: «آن‌گونه که از روایات اسلامی برداشت می‌شود، جمهوری اسلامی ایران به فضل الهی، زمینه‌ساز و مقدمه حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) است و پیروزی‌های پی‌درپی‌مقاومت اسلامی نیز نزدیک شدن روز موعود و تشکیل حکومت عدل امام زمان(عج) را نوید می‌دهد.»
وی در ادامه، به شکست توطئه‌های دشمنان اسلام علیه مقاومت اسلامی اشاره

1- 15/ 9/ 87 مطابق با 6 ذی‌حجه.

ص: 114
کرد و گفت: «امروز که ایدئولوژی شرق و غرب به بن‌بست رسیده، ایدئولوژی اسلام و مکتب اهل‌بیت تنها راه نجات بشر است.»
نماینده ولی‌فقیه به اوضاع وخیم غزه نیز اشاره کرد و گفت: «آن‌چه امروز در غزه می‌گذرد، آزمونی از جانب خداوند برای عموم مسلمانان است. در حالی که فاجعه انسانی در غزه در حال شکل‌گیری است، با کمال تأسف آن‌ها که باید به یاری ملت مقاوم فلسطین بیایند، سکوت اختیار کرده‌اند. کشورهای اسلامی وظیفه دارند ملت مظلوم فلسطین را تنها نگذارند. راهی برای رهایی فلسطین از اشغال صهیونیست‌ها جز مقاومت اسلامی وجود ندارد.
وی در پایان، خطاب به رییس بعثه حزب‌الله گفت: «سلام گرم و صمیمانه ما را به رهبر حکیم و آگاه حزب‌الله برسانید. امیدواریم که ایشان را از نزدیک زیارت کنیم.»
دیدار آیه‌الله ری‌شهری و هیئت همراه از بعثه حزب‌الله لبنان، در پاسخ به دیدار شیخ بزبک و همراهانش از بعثه مقام معظم رهبری انجام شد.

دو: بازدید از واحدها و بخشها

دیدار از آشپزخانه های مرکزی در مدینه‌

در حومه شهر مدینه منوره دو آشپزخانه متمرکز با استفاده از پیشرفته‌ترین وسایل و تجهیزات پخت‌وپز، غذای مصرفی زائران ایرانی را آماده‌سازی و طبخ می‌کنند و به مکان‌های استقرار کاروان‌ها تحویل می‌دهند.
روز جمعه (1) نماینده ولی‌فقیه و سرپرست زائران ایرانی که از سوی رییس سازمان حج و زیارت همراهی می‌شد، به منظور آگاهی از وضعیت پخت غذا، چگونگی تأمین مواد غذایی و قدردانی از نیروهای شاغل در آشپزخانه، از آن‌ها دیدار کرد.

1- 1/ 9/ 87 مطابق با 22 ذی‌قعده.

ص: 115
وی در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار داشت: «با تلاش دست‌اندرکاران اجرایی حج، کیفیت تولید و توزیع غذای زائران نسبت به سال‌های گذشته رشد نسبی داشته است.»
ایشان ضمن سپاس از زحمات رییس سازمان حج و زیارت و دست‌اندرکاران تهیه غذای زائران، خواستار توجه کامل به سلامت زائران و خدمت‌رسانی مناسب به آنان شد و گفت: «باید مسؤولان توزیع غذا سعی لازم را داشته باشند تا از کیفیت غذای زائران کاسته نشود.»

بازدید از ستاد مدینه‌

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی عصر چهارشنبه (1) به همراه معاونان بعثه رهبری از ستاد مدینه دیدار کرد و در جریان جزئیات روند فعالیت‌های این ستاد قرار گرفت.
آقای مجردی، رییس ستاد مدینه، در جریان این دیدار توضیحات لازم را درباره فعالیت‌های قسمت‌های مختلف این ستاد ارائه کرد و گفت: «خوشبختانه در سال جاری، پروازهای مدینه با کمترین تأخیر و مشکل مواجه بوده و سه‌شنبه شب، پروازهای مدینه پایان می‌یابد».
نماینده ولی‌فقیه در این دیدار از تلاش‌های رییس و اعضای ستاد مدینه برای خدمات‌رسانی به زائران و کسب رضایت آنان تشکر کرد.

دیدار از ستاد مکه‌

سرپرست حجاج ایرانی همچنین روز دوشنبه (2)، پس از شرکت در سخنرانی عمومی بعثه مقام معظم رهبری، از بخش‌های مختلف ستاد مکه و بعثه دیدار کرد و در جریان روند فعالیت‌های اجرایی و فرهنگی کارگزاران حج قرار گرفت.

1- 6/ 9/ 87 مطابق با 27 ذی‌قعده

2- 11/ 9/ 87 مطابق با 2 ذی‌حجه.

ص: 116
آقای سقایی، رییس ستاد مکه و معاونان بعثه در جریان این دیدار توضیحات لازم را ارائه کردند.
نماینده ولی‌فقیه از تلاش‌های رییس و اعضای ستاد مکه و مسؤولان بعثه مقام معظم رهبری برای خدمات‌رسانی به زائران و کسب رضایت آنان تشکر کرد و خواستار تلاش بیش از پیش کارگزاران حج در روزهای حسّاس پیش‌رو، برای خدمت‌رسانی به حجاج شد.

دیدار از ایستگاههای اتوبوس‌

نماینده ولی‌فقیه سه‌شنبه شب (1) با حضور در محل ایستگاه‌های انتقال زائران به بیت‌الله الحرام، ضمن قدردانی از تلاشهای بی‌دریغ کارکنان واحد حمل و نقل، بر ضرورت تلاش جدّی دست‌اندرکاران امور حمل و نقل درون شهری، برای کسب رضایت زائران تأکید کرد.
با توجه به این که در روزهای اخیر، مسیر تردد زائران به مسجدالحرام، به‌ویژه در ساعات قبل و بعد از نمازهای یومیه، با مشکل ازدحام جمعیت در ایستگاه‌های اتوبوس درون‌شهری مواجه بودند، نماینده ولی‌فقیه همراه با این گروه از زائران راهی حرم شد تا از نزدیک مشکلات را بررسی کند.
جمعی از زائران در داخل اتوبوس و ایستگاه، با آیه‌الله ری‌شهری به گفت‌وگو پرداختند و از تلاش و زحمات دست‌اندرکاران امور حمل و نقلِ درون شهری قدردانی کردند.
رییس سازمان حج و زیارت که آیه‌الله ری‌شهری را همراهی می‌کرد، در جریان این دیدار توضیحاتی را درباره وضعیت حمل و نقل درون‌شهری ارائه کرد و گفت: «به دلیل ازدحام جمعیت در موسم حج، رفت و آمد زائران به مسجدالحرام، به‌ویژه در ساعات قبل و بعد از نمازها، با مشکلاتی روبه‌روست، اما این مشکلات نسبت به

1- 12/ 9/ 87 مطابق با 3 ذی‌حجه.

ص: 117
سال گذشته کاهش یافته است.»
وی افزود: «برنامهریزی لازم از سوی کارشناسان و مسؤولان سازمان حج و زیارت صورت گرفته تا زائران از امکانات تردد درون‌شهری در مکه مکرّمه استفاده کنند.»
قهرودی گفت: «تعدادی از هتل‌های نزدیک به مسجدالحرام اجاره شده که این موضوع از ازدحام جمعیت در ایستگاه‌های اتوبوس کاسته است.»

دیدار از مرکز هیئت پزشکی در منا

روز سه‌شنبه (1) در بازدید از مرکز پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران، از نزدیک در جریان خدمت‌رسانی به حجاج ایرانی قرار گرفت و از بیماران بستری در این مرکز عیادت کرد.
در این بازدید که حسن سقایی رییس ستاد مکه مکرمه نیز سرپرست حجاج جمهوری اسلامی ایران را همراهی می‌کرد دکتر محمد تقی حلی‌ساز، گزارشی در خصوص کیفیت خدمت‌رسانی به زائران و فعالیت‌های پزشکی در منا ارائه داد.
آیت الله محمدی ری‌شهری، در جریان این بازدید، از بخش‌های پذیرش، اورژانس، بستری، آزمایشگاه کلینیک تخصصی و داروخانه هیئت پزشکی دیدن کرد و با پراهمیت خواندن حضور در این عرصه مهم خدمت‌رسانی به حجاج ایرانی، برای دست‌اندرکاران حوزه پزشکی حج، سلامتی و توفیقات روزافزون را از خدای متعال مسألت داشت.

دیدار از نمایشگاه محصولات فرهنگی‌

با تلاش روحانیون و مدیران کاروان‌ها در موسم حج، نمایشگاهی از محصولات فرهنگی برگزار شد که آقای ری‌شهری با جمعی از مسؤولان بعثه و سازمان حج روز

1- 19/ 9/ 87

ص: 118
یک‌شنبه (1) از آن دیدن کردند.
در این دیدار که مصطفی خاکسار قهرودی رییس سازمان حج و زیارت نیز وی را همراهی می‌کرد، از نزدیک در جریان فعالیت‌های فرهنگی کاروانها و چگونگی شکلگیری این نمایشگاه‌ها قرار گرفت.
آقای ری‌شهری در این دیدار از رییس سازمان حج و زیارت، به منظور انجام هماهنگی‌های لازم و تسهیل در انجام امور فرهنگی و تأمین بودجه مورد نیاز و همچنین از اعضای شوراهای فرهنگی کاروان‌ها و معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، به منظور همکاری در ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی در کاروان‌های حجاج ایرانی تشکر کرد.
ایشان در این دیدار گفت: «کارهای فرهنگی در سال جاری از انسجام بیشتری نسبت به سال گذشته برخوردار است و این مسأله باید در سال آتی با همین حجم و با عمق بیشتر ادامه یابد.»
وی در گفت‌وگویی با خبرنگاران افزود: «با نظرسنجی از زائران، در خصوص میزان استقبال و مفید بودن فعالیت‌ها، باید کارها بر اساس ذائقه روحی و فکری زائران و سطح معلومات آن‌هاانجام گیرد.
نماینده ولی‌فقیه، انجام کارهای فرهنگی در کاروان‌های حج را به دلیل تنوع مخاطبان و وجود افراد مسن، همچنین آمار قابل توجه افراد بی‌سواد در کاروان‌ها، کاری دشوار برشمرد و آن را همراه با اجر و پاداش الهی دانست و توصیه کرد: «لازم است با نظر خواهی از زائران اقدامات فرهنگی، با نیازهای آنان هماهنگ گردد.»
آقای خاکسار قهرودی نیز در این دیدار به خبرنگاران گفت: «انجام امور فرهنگی

1- 24/ 9/ 87 مطابق با 15 ذی‌حجه.

ص: 119
را در جهت مهندسی- فرهنگی در حوزه کاروان‌های زائران ایرانی برشمرد و آن را امری موفق برای تقویت بُعد فرهنگی در کاروان‌های حج دانست.»
در دیدار نماینده ولی‌فقیه از نمایشگاه‌های فرهنگی کاروان‌های حج، اعضای شوراهای فرهنگی و زائرانی که مسؤولیت غرفه‌های این نمایشگاه را بر عهده داشتند، در خصوص نوع محصولات فرهنگی موجود در غرفه‌ها، توضیحات خود را به آقای ری‌شهری ارائه کردند.

دیدار از آشپزخانه‌های مرکزی در مکه‌

در مکه مکرّمه دو آشپزخانه مرکزی عهده‌دار تأمین پخت غذای حجاج ایرانی‌اند. روز چهارشنبه (1) به منظور بررسی وضعیت عملیات پخت غذا و تشکر از زحمات کارکنان آشپزخانهها، نماینده ولی‌فقیه همراه رییس سازمان حج و گروهی از مسؤولان، از آن‌ها دیدار کرد و از نزدیک در جریان چگونگی فعالیت دست‌اندرکاران پخت و توزیع غذای زائران ایرانی قرار گرفت.
آقای خاکسار قهرودی توضیحاتی را درباره جزئیات فعالیت‌های خود ارائه کرد و گفت: «در این آشپزخانه‌ها علاوه بر نظارت مستقیم کارشناسان مرکز بهداشت و آزمایشگاه در هر مرحله، گروه پزشکی جمهوری اسلامی ایران نیز بر سلامت و بهداشتِ دست‌اندرکاران و کیفیت تغذیه نظارت کامل دارند.»
آقای ری‌شهری در بازدید از مرکز بهداشت، آزمایشگاه، سالن آماده‌سازی، گروه‌های مختلف پخت، از عوامل دست‌اندرکار در تشکیلات تهیه و توزیع متمرکز غذا که با دقت به انجام وظایف خود مشغول بودند، قدردانی کرد.

1- 27/ 87 9 مطابق با 18 ذی‌قعده.

ص: 120

سه: دیدار از کاروانها

دیدار از کاروان‌های اندونزیایی‌

سرپرست حجاج ایرانی به منظور آشنایی با نوع خدمات‌رسانی به حجاج سایر کشورها در مدینه منوره، صبح روز جمعه (1) از کاروانهای اندونزی دیدار کرد. وی که از سوی رییس سازمان حج و زیارت و رییس بعثه اندونزی در مدینه همراهی می‌شد، در فضایی صمیمی، با نوع خدمات‌رسانی اجرایی و فرهنگی کاروانها و زائران اندونزیایی در موسم حج آشنا شد.
ایشان در این دیدار، از آشنایی زائران اندونزیایی با انقلاب اسلامی، امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامی پرسید و در آخر برای آنان، حجّی مقبول از درگاه خداوند آرزو کرد.
زائران اندونزیایی که از حضور نماینده ولی‌فقیه ابراز شادمانی می‌کردند، به هنگام دعای آیه‌الله ری‌شهری یک‌صدا آمین گفتند.
نماینده ولی‌فقیه همچنین با حضور دریک مرکز درمانی بعثه حج اندونزی، ضمن‌عیادت از بیماران بستری در این مرکز، با کادر پزشکی و پرستاران گفت‌وگوکرد و گفت: «کار شما پزشکان و پرستاران که در خدمت زائران هستید، در پیشگاه خداوند بسیار ارزش‌مند است.»

دیدار از کاروان‌های ایرانی در مدینه‌

سرپرست حجاج ایرانی و معاونان بعثه رهبری ظهر روز سه‌شنبه (2) پس از شرکت در نماز جماعت مسجدالنبی(ص) میهمان جمعی از زائران ایرانی بود و ناهار را در جمع آنان صرف کرد.

1- 1/ 9/ 87 مطابق با 22 ذی‌قعده

2- 5/ 9/ 87، مطابق با 26 ذی‌قعده.

ص: 121
نماینده ولی‌فقیه در جریان این دیدار، با زائران شهرهای کرمان، تهران، ورامین، خراسان جنوبی و سمنان از نزدیک گفت‌وگو کرد و وضعیت اسکان و تغذیه و برنامه‌های فرهنگی کاروان را از آنان جویا شد.
زائران ایرانی نیز از تلاش مدیران و روحانیون برای ارائه خدمات اجرایی و فرهنگی به زائران قدردانی کردند. در این دیدار برخی از زائران، مواردی ازبرخورد مأموران عربستان در بقیع شریف راتشریح کردند و خواستار پی‌گیری این موضوع از سوی مسؤولان ایرانی شدند.
ایشان پیش از این نیز با حضور در محل اسکان زائران اهل‌سنت و تشیع، از خراسان و زاهدان، از نزدیک در جریان چگونگی خدمت‌رسانی به آنان قرار گرفت.
آقای ریشهری همچنین با خواهر یکی از شهدا (1) دیدار کرد و فوت مادر شهید را به وی تسلیت گفت. خواهر شهید مرتضی موسوی گفت: «مادرم شب گذشته خواب طواف همراه با فرزند شهیدش را دید و برای ما تعریف کرد و پس از آن دعوت حق را در مکه مکرّمه پذیرفت و به دیار باقی شتافت.»
سرپرست حجاج ایرانی ضمن ابراز هم‌دردی با خواهر شهید، از درگاه خداوند عُلوّ درجات مادر شهید موسوی را آرزو کرد و گفت: «بر اساس روایات اسلامی هر کس در مکه و در حال طواف، جان به جان آفرین تسلیم کند، روز محشر لبیک‌گویان در پیشگاه الهی حاضر خواهد بود.»

بازدید از کاروانهای ترکیه‌

در ادامه دیدار از زائران کشورهای دیگر، نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی پیش از ظهر چهارشنبه. (2) با حضور در کاروانی از ترکیه در مدینه منوّره از

1- مرتضی موسوی

2- 6/ 9/ 87 مطابق با 28 ذی‌قعده.

ص: 122
نزدیک در جریان جزئیات خدمت‌رسانی اجرایی و فرهنگی به آنان قرار گرفت.
آقای ری‌شهری هنگام ورود به محل استقرار کاروان ترکیه‌ای از سوی معاون بعثه ترکیه، مسؤولان کاروان و زائران ترکیه‌ای مورد استقبال قرار گرفت. معاون بعثه ترکیه به نماینده ولی‌فقیه و همراهان وی خیر مقدم گفت.
نماینده ولی‌فقیه در جمع زائران ترکیه، در سخنانی کوتاه اظهار داشت: «جمهوری اسلامی ایران و ترکیه مناسباتی‌بسیار نزدیک و برادرانه دارند و در ایام حج، مسؤولان بعثه دو کشور با هم دیدار و تبادل نظر می‌کنند.»
یکی از زائران کاروان ترکیه نیز به نمایندگی از سوی سایر زائران گفت: «ایران برادر ماست و ما جمهوری اسلامی ایران را از صمیم قلب دوست داریم.»
زائران ترکیه‌ای با ابراز شادمانی از ملاقات با نماینده ولی‌فقیه، از وی برای قبولی زیارات و طاعات خود طلب دعا کردند که در پاسخ، آیه‌الله ری‌شهری از درگاه خداوند برای آنان حجّی مقبول و سعیی مشکور آرزو کرد.

دیدار از کاروان‌های ایرانی در مکه‌

به‌منظور آشنایی از وضعیت اسکان و خدمات‌رسانی به زائران ایرانی، سرپرست حجاج ایرانی، روز دوشنبه (1)، به اتفاق رییس سازمان حج و زیارت در محل اسکان بیش از 3200 زائر در قالب 16 کاروان در مکّه مکرمه حاضر شد و ضمن صرف ناهار همراه آنان، با زائران دیدار و گفت‌وگو کرد.
این زائران که از شهرهای تهران، تبریز، مازندران و شیراز بودند، در گفت‌وگوهای خصوصی و عمومی با آقای محمدی ری‌شهری، دیدگاه‌های خود را در مورد کیفیت و کمیّت برنامه‌های فرهنگی و اجرایی بیان داشتند.
بیشتر حجاج از میزان خدمات ارائه شده و کارگزاران اجرایی و فرهنگی

1- 11/ 9/ 87 مطابق با 2 ذی‌حجه.

ص: 123
کاروان‌ها ابراز رضایت داشتند و برخی از حجاج نیز نسبت به کیفیت غذا انتقاد داشتند که سرپرست حجاج ایرانی در پاسخ، با تأیید ضرورت افزایش کیفیت غذا گفت: «پخت غذا به صورت متمرکز و زیر نظر کارشناسان بهداشت و تغذیه انجام می شود.»
برخی دیگر از زایران خواستار افزایش ساعات صرف غذا شدند که سرپرست حجاج ایرانی دستورهای لازم را در این مورد صادر کرد. آیه‌الله ری‌شهری و آقای قهرودی رییس سازمان حج و زیارت پس از شنیدن نظر حجاج ایرانی، دستور پی‌گیری مشکلات و تأمین رضایت زائران ایرانی را صادر کردند.
در جریان این دیدار یک حاجیه خانم به نماینده ولی‌فقیه گفت: «برای انجام اعمال واجب حج تمتع اضطراب دارم؛ چه توصیه‌ای برای حل این مشکل دارید؟» ایشان پاسخ داد: «ذکر «یا حفیظ یا علیم» و «لاحول و لا قوه الا بالله» را بسیار تکرار کنید.»

دیدار از کاروان جانبازان‌

به منظور تجلیل از مقام شامخ جانبازان و رسیدگی به امور آنان، نماینده ولی‌فقیه، عصر جمعه (1) با حضور در محل اسکان جانبازان انقلاب اسلامی در مکّه مکرمه، از این عزیزان به عنوان میهمانان آبرومند خدا قدردانی کرد.
آقای ری‌شهری که از سوی رییس سازمان حج و زیارت همراهی می‌شد گفت: «در میان میهمانان خدا، آبرومندتر از کسانی که برای خدا و در راه حفظ عزت و استقلال جمهوری اسلامی ایران، به امر ولی‌فقیه به درجه رفیع جانبازی رسیده‌اند وجود ندارد. جانبازان غیور باید قدر این توفیق را بدانند. جانبازان و خانواده‌های صبور آنان میهمان کسی هستند که میزبانی بزرگ‌تر از او وجود ندارد. جانبازان

1- 15/ 9/ 87 مطابق با 6 ذی‌حجه.

ص: 124
عزیز که به حج مشرف شده‌اند، به عنوان بهترین بندگان خدا نزد بهترین میزبان آمده‌اند. قدر خود، این سرزمین و میهمانی خدا را بدانند.»
نماینده ولی‌فقیه گفت: «باید به پیروی از رسول مکرم اسلام(ص) و ائمه معصومین(ع)، بدانیم از خداوند چه بخواهیم. انسان می‌تواند به درجه‌ای از معرفت و کمال برسد و از خدا و معنویت به قدری بهره ببرد که هیچ نیازی در این دنیا نداشته باشد.»
ایشان‌بهترین برکات و سوغات از سرزمین وحی را معرفت ذات حق تعالی دانست و گفت: «از خداوند بخواهیم در کنار کعبه، چشم زائران به نور جمال ولی‌عصر(عج) روشن شود. بهترین درس سفر حج برای شما و خانواده‌های شما که مجاهدت می‌کنند، این است که انسان عاشق خدا شود.»
وی به شرح برخی از رموز و اسرار محرّمات احرام پرداخت و گفت: «محرمات احرام در واقع نشان می‌دهد که ضیافت خدامیهمانی خاصی است و پیام محرمات احرام به زائران با معرفت این است که، تن‌آسایی با عشق خدا جمع شدنی نیست.»
نماینده ولی‌فقیه با اشاره به روایتی از مولای متقیان(ع) گفت: «دلی که عاشق خداست، دوست دارد برای خدا سختی بکشد. انسان‌های راحت‌طلب و تن‌پرور با خدا سروکاری ندارند. شما جانبازان عزیز و خانواده‌های شمادر جبهه امتحان داده‌اید و اکنون که به حج مشرف شده‌اید، سعی کنید نورانیت و معنویت حج و عطر محبت خدا و رسول اکرم(ص) و فاطمه زهرا(س) را با خود سوغات ببرید.
سختی‌های این دنیا تمام می‌شود، اما عنایات خداوند به جانبازان و ایثارگران و خانواده آنان در این دنیا قابل توصیف نیست.
آیه‌الله ری‌شهری پس از پایان سخنان خود، در جمع‌جانبازان حاضر شد و از نزدیک با آنان گفت‌وگو کرد.
نکته قابل توجه این بود که هیچ یک از جانبازان از شرایط جسمی خود و

ص: 125
امکانات مادی گله نکردند. آنان ضمن التماس دعا از نماینده ولی‌فقیه خواستار ابلاغ سلام و دعا به رهبر معظم انقلاب بودند.

ج: جلسات و دیدارهای داخلی بعثه در مدینه منوره‌

جلسه کارگزاران بعثه و سازمان‌

سرپرست حجاج در اولین ساعات ورود خود به عربستان، دوشنبه‌شب (1) در نخستین سخنرانی خود در مدینه منوره، در جمع علما، روحانیون، مدیران و کارکنان بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج سخنرانی کرد و گفت: «باید به این مسأله معتقد باشیم که بعثه مقام معظم رهبری، بعثه حضرت ولیعصر(عج) است، پس می‌باید به نحوی رفتارکنیم که برای ایشان موجب آبرومندی باشیم.»
آقای ریشهری گفت: «با الهام از نام‌گذاری سال جاری توسط رهبر معظم انقلاب، شعار حج امسال، نوآوری در خدمت‌رسانی فرهنگی و اجرایی به زائران خانه خدا اعلام شد و همه باید مجدانه بکوشیم تا در جهت تحقق آن، گام‌های عملی برداشته شود. همه دستگاه‌ها و خصوصاً مجموعه‌هایی که زیر نظر مستقیم رهبر معظم انقلاب فعالیت می‌کنند، در این حوزه، از مسؤولیت سنگینی برخوردارند.»
ایشان با اشاره به ضرورت نوآوری در همه ابعاد زندگی گفت: «نوآوری در زندگی فردی، مقدمه تحقّق نوآوری در جامعه است و اگر انسان به اصلاح خود نپردازد، نمی‌تواند در مورد سایرین و جامعه هم مؤثر باشد و از آنجا که انسان همیشه بر سر دوراهی پیشرفت یا عقب‌گرد قرار دارد، حتی اگر دو روز او مثل هم باشد، به تعبیر روایات، متضرر شده است.
باید مراقب باشیم تا تشرف‌های مکرر، این جریان عظیم معنوی را برای

1- 27/ 8/ 87 مطابق با 18 ذی‌قعده.

ص: 126
خدمت‌گزاران حج، عادی جلوه ندهد و در زندگی فردی و کاری، هر روز جلوتر از روز گذشته گام بردارند. بنابراین باید جهت‌گیری تلاش‌ها به گونه‌ای باشد که عملیات حج سال جاری، در اجرا و برنامه‌ریزی‌ها از سال‌های قبل جلوتر و بهتر باشد.»
وی در پایان ضمن تشکر از سفیر جمهوری اسلامی در کشور عربستان و گروه‌های پیش‌پرواز که زمینه‌های برگزاری حج سال جاری را طی روزهای گذشته فراهم کرده‌اند گفت: «باید در کنار برنامه‌ریزی و اهتمامی که وجود دارد، از خدای متعال استمداد بجوییم تا با عنایت‌های او بتوانیم به مسؤولیت‌های‌خود به بهترین شکل عمل کنیم.»

جلسه شورای هماهنگی‌

به منظور برنامه‌ریزی دقیقتر و هماهنگی بیشتر نیروهای بعثه و ستاد در عملیات حج امسال، اولین جلسه شورای هماهنگی در روز سه‌شنبه (1) برگزار شد.
نماینده ولی‌فقیه در ابتدای این جلسه، با استناد به روایتی از امیرمؤمنان علی(ع)، یاد خدا را جلا دهنده دل‌ها دانست و گفت: «کسانی که در خدمت زائران خانه خدا هستند و تلاش دارند دیگران را به یاد خدا بیاورند و آن‌ها را به وظایف فردی، اجتماعی و سیاسی آشنا کنند، باید خود را به مبدأ و معاد نزدیک کنند و اهل ذکر باشند، به این معنا که اعمال ظاهری همراه با اعمال باطنی شود.»
آقای قاضی عسکر؛ معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، در این نشست، گزارشی از فعالیت‌های گروه‌های پیشرو بعثه ارائه کرد و گفت: «از همان روزهای اولیّه حضور زائران طبق برنامه، فعالیت‌های فرهنگی بعثه با برپایی سخنرانی‌های عمومی آغاز شد و دعای کمیل در اولین شب جمعه برگزار گردید.

1- 28/ 8/ 87 مطابق با 19 ذیقعده.

ص: 127
جلسات نیز از همان روزهای اول شروع شد و نظرسنجی‌ها نشان داد که اکثر مردم رضایت دارند. قسمت‌های مختلف هم پاسخ‌گویی خوبی به مراجعان داشتند. شورای استفتا روز اول مستقر شدند.
رفتار سعودی‌ها هم در فرودگاه و بقیع نسبتاً آرام است. تراکم جمعیت و فشار هم مقابل بقیع کمتر شده و رغبت زائران کشورهای دیگر به بقیع بیشتر شده است.
آقای سلیمی مسؤول روابط عمومی نیز گفت: «گروه روابط عمومی و دبیرخانه هم آمدند و کارها از همان اول راه افتاد. تلاوت نیم‌ساعته قبل از جلسات عمومی انجام و جلسات به خوبی برگزار و فضاسازی تبلیغاتی ساختمان بعثه نیز انجام شد.»
آقای نواب، معاون امور روحانیون نیز گفت: «قسمت امور روحانیون فعال شده و مراجعه آن‌ها به خوبی صورت می‌گیرد. چهار جلسه با رابطین داشته‌ایم و رابطه خوبی بین رابطین و روحانیون برقرار شده. برنامههای اماکن، پاسخ‌گویی به سؤالات و جلسات نیز از طرف واحد خواهران برای آن‌ها برگزار شده است.»
آقای اسلامی‌فر، مدیر ارتباطات و اطلاع‌رسانی نیز گفت: «گروه پیش‌رو از اول، تولید خبر داشتهاند. امسال برای نخستین بار، خبرگزاری‌های مختلف نماینده دارند. نشریه زائر از روز شنبه منتشر شده است.»
سایر مسؤولان بعثه نیز به برخی از فعالیتهای حوزه کاری خود اشاره کردند.
آقای مجردی، رئیس ستاد مدینه منوره نیز گزارش فعالیت‌های اجرایی حج را ارائه داد و گفت: «برای نخستین بار، کل اعضای ستاد مدینه، سه روز پیش از پرواز زائران وارد مدینه شدهاند و مراسم استقبال خوبی با حضور مقامات دولت سعودی از اولین گروه زائران ایرانی، در فرودگاه مدینه به عمل آمد.»
آیه‌الله ری‌شهری در پایان جلسه به نکات ذیل اشاره کردند:
- در بخش اجرایی و فرهنگی رضایت زائران یک اصل است؛
- در سال نوآوری کاری کنیم که در این بخش تبدیل به عمل شود؛

ص: 128
- وظیفه ما کارهای ارزشی و فرهنگی است نه سیاسی؛
- برای بازدید از کاروان‌های ایرانی، ایرانیان خارج از کشور و چند کاروان خارجی برنامهریزی شود.

گردهمایی مدیران کاروان‌ها

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی، در آستانه آغاز اعمال حج تمتّع، روز سه شنبه (1) در جمع مدیران کاروانها که در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری گردآمده بودند، خدمت به حجاج را فرصتی عظیم برای مدیران کاروان‌های حج دانست و خواستار تلاش همه جانبه برای خدمت به میهمانان خدا شد.
آقای ریشهری با تقدیر از تلاش‌های خوب مدیریت سازمان حج که کارها را خیلی روان‌تر از گذشته کرده است، به روایتی از رسول مکرم اسلام(ص) اشاره کرد که در آن از حج به عنوان «جهاد» تعبیر شده است.
وی گفت: «این تعبیر نشان‌گر اهمیت مسأله، برای همه حج‌گزاران و کارگزاران اجرایی و فرهنگی حج است و همه با دعای حضرت موسی طبق آیه شریفه(رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی ... از خدای متعال شرح صدر بخواهند.»
ایشان اظهار داشت: «مدیریت اجرایی حج، برای همه مدیران کاروان‌ها از مصادیق بارز مدیریت بحران است، خصوصاً برای مدیرانی که زائران کاروان آن‌ها ناتوان‌اند و یا کهولت سن دارند و یا از تنگناها و شرایط خاص سفر حج اطلاع کافی ندارند.»
وی گفت: «از خدای متعال بخواهید که کارهای دشوار را برای شما آسان بگرداند تا بتوانید به خوبی، مسؤولیت‌های محوّله را به سرانجام مطلوب برسانید. کار شما مدیران کاروان‌های حج سخت، اما همراه با پاداشی بزرگ است.»

1- 28/ 8/ 87 مطابق با 19 ذی‌قعده.

ص: 129

جلسه هیئت پزشکی‌

گروه پزشکی جمهوری اسلامی ایران به منظور ارائه گزارش و بهره‌مند شدن از رهنمودهای نماینده ولی‌فقیه، روز چهارشنبه (1) در بعثه مقام معظم رهبری حاضر شدند.
در ابتدای این دیدار، دکتر محمدتقی حلی‌ساز، رئیس هیئت پزشکی، گزارشی از فعالیت‌های پزشکی و بهداشتی گروه پزشکی حج و اقدامات انجام شده برای خدمت‌رسانی بهتر به زائران حرمین شریفین ارائه داد و گفت: «خوشبختانه در سال جاری تاکنون هیچ مورد فوتی در بین بیماران ایرانی وجود نداشته است.»
دکتر حلی‌ساز، طرح استقرار پزشک برای هر کاروان را باعث ایجاد احساس امنیت خاطر بین زائران دانست و گفت که پزشکان کاروان، با هماهنگی پزشکان متخصص گروه پزشکی در خدمت زائران حرمین شریفین هستند.»
آقای ری‌شهری با نقل روایتی از پیامبر اکرم گفت: «بر اساس این روایت هر چه دل بیشتر به یاد خدا باشد، صفات رذیله بیشتر از آن رخت برمی‌بندد.» وی با تشکر از دکتر حلی‌ساز و همکارانشان که به خوبی از عهده کار برآمدهاند، برای موفقیت گروه پزشکی، در جهت خدمت‌رسانی بهتر آرزوی موفقیت کرد.
ایشان کار پزشکی را همچون کار روحانیون توصیف کرد و گفت: «آن‌ها در جهت سلامتی اعمال و روح و روان زائران تلاش می‌کنند و پزشکان در جهت سلامت جسم، که اگر جسم سالم نباشد، روح هم نمی‌تواند کار خود را به‌درستی انجام دهد.
با این که پزشکان حضور ندارند، اما از دور به آن‌ها سلام می‌رسانم و چند روایت می‌خوانم که به آن‌ها برسانید. انتخاب پزشک کاروان برای منافع مالی نیست و این افراد عموماً به عشق این سرزمین می‌آیند.

1- 29/ 8/ 87 مطابق با 20 ذی‌قعده.

ص: 130
درباره مسائل اجرایی پزشکی عقیده من هم این است که پزشک یکی از ارکان هر کاروان است. امسال هر چه قابل علاج است انجام شود، اما نظر من این است که برای سال‌های بعد، این مشکل حل شود. پزشک مثل روحانی، ضروری است در کاروان حضور داشته باشد.»
نماینده ولی‌فقیه در پایان مأموریت گروه پزشکی حج، کار آن را بسیار حساس و مهم خواند و به دست‌اندرکاران پزشکی حج توصیه کرد، در کنار انجام دقیق مسؤولیت حرفه‌ای خود، نسبت به رعایت اخلاق پزشکی توجه ویژه داشته باشند.
آقای ری‌شهری تأکید کرد: «پزشکان گروه پزشکی حج باید نهایت متانت، نرمش و خوش خلقی را در تعامل با بیماران به عنوان مهمان خانه خدا داشته باشند.»
وی با اشاره به وجود زائران مسن در بین زائران ایرانی، از گروه پزشکی خواست که تمهیدات و امکانات لازم را برای خدمات‌رسانی مناسب به زائران مسن فراهم کنند.
سرپرست حجاج‌ایرانی با اشاره به نوسازی و تحوّل تشکیلاتی در سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری، ضرورت برنامه‌ریزی پنج ساله در هیئت پزشکی حج با هدف ارتقای خدمت‌رسانی بهتر به بیماران در ایام حج و عمره را مورد تأکید قرار داد.

دیدار هیئت علمی معاونت بین الملل بعثه‌

اعضای هیئت علمی معاونت بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری روز یک‌شنبه (1) با سرپرست حجاج ایرانی دیدار کردند. حجه‌الاسلام و المسلمین هادوی، رییس این هیئت، در ابتدای جلسه گزارشی از فعالیتهای هیئت علمی ارائه کرد و گفت: «در مدینه جلسات متعددی داشتیم؛ دو جلسه در صبح و یک جلسه شب‌ها که کارشناسی است. و شب‌ها نیز ضمن جمع‌بندی مطالب، کارشناسان با مهمانان دیدار می‌کنند.»

1- 3/ 9/ 87 مطابق با 24 ذی‌قعده.

ص: 131
آقای ری‌شهری پس از شنیدن توضیحات، از تلاشهای ایشان و اعضای هیئت علمی تشکر کرد.

دیدار گروه صدا و سیما

در ادامه نشستهای بخشهای مختلف بعثه و ستاد، روز دوشنبه (1) گروه صدا و سیما با سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گزارشی از عمل‌کرد خود ارائه دادند.
آقای گروسی، مدیر امور حج و زیارت صدا و سیما درباره تولیدات این سازمان توضیح داد و گفت: «گروه‌های مجرّب و متخصص در صدا و سیما برای امور حج و زیارت برنامه‌ریزی و کار می‌کنند که حاصل آن در برنامه‌هایی چون «روضه رضوان، «باران به روایت دیگر». ده مستند نیز درباره حج تولید شده که چهار مستند از آن‌ها مربوط به فرهنگ قومیت‌های ایران در مناسک حج است.»
آقای ریشهری پس از شنیدن گزارش عمل‌کرد صدا و سیما گفت: «موضوع اطلاع‌رسانی و تولید برنامه‌های فرهنگی در جهت آشنایی هر چه بیشتر مردم کار فوق‌العاده حساس، ظریف و مهمی است.»
وی با توجه به سخنان مقام معظم رهبری نسبت به فرصتهای حج گفت: «کارگزاران حج موظفند در هر سه زمینه تلاش کنند تا از این فرصت بهره‌برداری شود. یک مسؤولیت در این زمینه متوجه کارگزاران حج است و یک مسؤولیت نیز متوجه رسانه‌ها و رسانه ملی است.
کارگزاران حج باید برنامه‌ریزی کنند که از این سه فرصت به نفع زائران و امت و نظام اسلامی نهایت برنامه‌ریزی شود، اما چگونه می‌توان تولیدهایی را که صورت می‌گیرد به ثمر رساند. این‌جاست که پای رسانه‌ها به میان کشیده می‌شود و خصوصاً درباره بهره‌گیری امت اسلامی و نظام اسلام، کار رسانه ملی فوق‌العاده مهم و قابل

1- 4/ 9/ 87، مطابق با 25 ذی‌قعده.

ص: 132
توجه است که از این توشه‌ها هم فرد، هم امت و هم نظام استفاده کنند.
بنابراین ارزش دارد جمعی در طول سال، در دفتر حج از هنرمندان و اهل‌فکر و اندیشه و برنامه‌سازان و برنامه‌ریزان فکر کنند که در فرصت حج، برای امت اسلامی و نظام اسلامی برنامه‌ریزی کنند و این کار مهمی است.
ساختن محتوا عموماً به عهده بعثه مقام معظم رهبری و برنامه‌ریزی برای تبدیل کردن این محتوا به فرصت و برنامه، وظیفه رسانه ملی است، که نیاز به کار جمعی، ادامه‌دار و ژرف دارد.»
وی درباره تفاوت گزارش‌های مربوط به مناسک حج با سایر گزارش‌ها توضیح داد: «گزارش‌های مربوط به حج عمدتاً کیفی است و افرادی که برای این کار انتخاب می‌شوند، باید آموزش‌های تخصصی دیده باشند تا نتیجه کار بهتر شود.»
نماینده ولی‌فقیه به اثرات حج در روحیه کسانی که در صدا و سیما برای حج کار می‌کنند اشاره کرد و گفت: «باید یک جریان همیشگی در طول سال برای تقویت بنیه معنوی در صداوسیما وجود داشته باشد، تا افرادی که در این سازمان کار می‌کنند، به عمره و حج بیایند و با این نورانیت مأنوس باشند و آن را به سایر کارکنان صدا و سیما منتقل کنند.
ایشان با تقدیر از تلاش گروه صدا و سیما گفت: «ما از آقای ضرغامی تشکر می‌کنیم، همچنین یاد میکنیم از مرحوم آقای هنردوست- رضوان الله تعالی علیه- و همه کسانی که زحمت می‌کشند. اما همچنان در همه عرصه‌ها باید تلاش‌ها بیشتر شود. صداوسیما هم باید در این باره تلاش مستمر داشته باشد.»
در پایان، نماینده ولی‌فقیه خطاب به حاضران مطالب ذیل را مطرح کرد:
«1. در کار ما مشکلاتی وجود دارد که سال‌هاست با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنیم، اما باید دید چگونه می‌شود با وجودِ این تنگناها از فرصت‌ها استفاده کنیم، به‌ویژه که امسال شعار ما نوآوری و شکوفایی است و صداوسیما هم در این باره باید

ص: 133
کارهای گسترده‌تر و عمیق‌تری انجام دهد.
2. گزارش حج با سایر گزارش‌ها متفاوت است؛ زیرا آن‌ها گزارش کمیّت است و گزارش از حج، کیفی است. حال دستوری که در این سرزمین است، نیازمند توانایی و آموزش‌های خاصی است تا بتواند این کار را انجام دهند.
3. از این فرصت باید برای تقویت جنبه کسانی که در این رسانه ملی خدمت می‌کنند استفاده شود و هر چه کادر صداوسیما بیشتر از این فضا و نورانیت آن استفاده کنند، در کار آن‌ها مؤثر است و هر چه هنرمندان از نورانیت و مقبولیت بیشتری برخوردار باشند، طبعاً در همه کارها و برنامه ایشان در صداوسیما که در زمینه‌های مختلف خصوصاً برای جوان‌ها ارائه می‌کنند تأثیر می‌گذارند و این نورانیت، بینش جدیدی به آن‌ها می‌دهد.(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً). (1)
بنابراین اگر بخواهیم از نورانیت و معنویت این سرزمین بهره بگیریم، باید تلاش کنیم حرکات ظاهری حج همراه با معنا باشد، زیرا اعمال حج یک سلسله حرکات ظاهری است و یک سری معانی و باطن، که این باطن، توجه به ذکر حضرت حق است.
در روایات است که فلسفه سعی صفا و مروه، رمی و ... ذکر خداست؛ ازاین‌رو اگر انسان مدتی عبادت را ترک کند، قلب او قسی می‌شود و انواع گرفتاری‌ها در زندگی انسان پیدا می‌شود.
بنابراین هر چه عمیق‌تر به اسرار حج بیندیشیم، آثار بیشتری در ما خواهد داشت. امیدوارم امسال نیز بیش از پارسال خدمات داشته باشیم.»
وی با اشاره به تولید حج اقوام استان‌های خراسان، فارس، یزد و هرمزگان گفت:

1- انفال: 29

ص: 134
«علاوه بر مستندسازی برای این استان‌ها، سایت لبیک به هشت زبان در اختیار مخاطبانی از سراسر جهان قرار دارد.»

د. جلسات و دیدارهای داخلی بعثه در مکه مکرمه‌

جلسه شورای هماهنگی‌

با حضور سرپرست حجاج، معاونان و مدیران بعثه و سازمان، روز شنبه (1) نخستین جلسه شورای هماهنگی در مکّه مکرمه برگزار شد.
در ابتدای این جلسه نماینده ولی‌فقیه، با ابراز رضایت از روند فعالیت‌های اجرایی و فرهنگی حج تاکنون، ابراز امیدواری کرد که با تلاش همه دست‌اندرکاران حج شعار نوآوری، در خدمت‌رسانی فرهنگی و اجرایی به حجاج ایرانی تحقق یابد.
آقای ری‌شهری در نخستین نشست شورای هماهنگی حج در مکّه مکرمه، خدمت به حجاج را توفیقی الهی خواند و گفت: «طیّ روزهای آینده اعمال سنگین حج آغاز می‌شود، بنابراین تمام کارگزاران فرهنگی و اجرایی باید آماده خدمت به زائران خدا در این روزهای حساس باشند.
از درگاه خداوند می‌خواهیم هم شناخت صحیح مسؤولیت را به ما عنایت کند و هم کمک کند تا بتوانیم به شایستگی وظیفه خود را در خدمت‌رسانی به زائران انجام دهیم.»
نماینده ولی‌فقیه با تقدیر از تلاش‌های همه‌جانبه رییس سازمان حج در سازماندهی امور اجرایی و خدمات‌رسانی به زائران گفت: «تلاش‌های شبانه‌روزی آقای قهرودی و مسؤولان اجرایی حج، سبب شده تا امور خدمت‌رسانی به حجاج به شکلی مطلوب و روان جریان داشته باشد.»
در ادامه جلسه، آقای قهرودی گفت: «هر چند بخش حساس اعمال حج در پیش

1- 9/ 9/ 87 مطابق با 30 ذی‌قعده.

ص: 135
است، اما با توجه به آنچه تاکنون در مدینه و مکه انجام شده، به لطف خداوند و در سایه زحمات کارگزاران حج، امور اجرایی حج با اشکالات کمی مواجه است.»
رییس سازمان حج و زیارت افزود: «با برنامه‌ریزی‌های انجام شده در حج سال جاری، حمل و نقل درون شهری، تغذیه و تدارکات وضعیت بهتری نسبت به گذشته داشته است.»
حسن سقایی رییس ستاد مکّه مکرمه نیز، داشتن آمادگی کامل عوامل را برای واکنش سریع در برابر مشکلات احتمالی اجرایی، از جمله برنامه‌های جاری ستاد مکه برشمرد و گفت: «خوشبختانه مشکل خاصی در انجام امور اجرایی حج وجود ندارد و امور اجرایی مشاعر نیز تدارک دیده شده است.»
دکتر حلی‌ساز رییس گروه پزشکی نیز در گزارش خود گفت: «امسال نسبت به سال گذشته تا این تاریخ، آمار بیماران مراجعه‌کننده به مراکز درمانی، بیماری‌های منجر به فوت و اعزام بیماران به ایران کاهش داشته است.»

دیدار رابطین بعثه با نماینده ولی‌فقیه‌

روز سهشنبه (1) رابطین روحانیون کاروانها با نماینده ولی‌فقیه دیدار و گفت‌وگو کردند. در ابتدای این جلسه آقای نواب، معاون امور روحانیون گزارشی از فعالیتهای معاونت و رابطین در مدینه و مکه ارائه کرد و گفت: «امسال با توجه به سیاست کوچک‌سازی بعثه، دفتر مناطق را ایجاد کرده‌ایم تا رابطین بتوانند در مناطق حضور داشته باشند.»
آقای ریشهری با قدردانی از تلاش رابطین، از آن‌ها خواست تا مطالب مورد نظر خود را مطرح کنند که از طرف برخی رابطین نکاتی مطرح شد و در پایان جلسه، آقای ری‌شهری علاوه بر دستور پی‌گیری موارد مطرح شده و تشکر از حضور

1- 12/ 9/ 87 مطابق با 3 ذی‌حجه.

ص: 136
رابطین گفت:
«درباره مسائل فرهنگی که مطرح شد، ما تا حال به این‌جا رسیده‌ایم و دو سال است کار را به صورت منسجم شروع کرده‌ایم. بارها گفته‌ام که تحول معنوی قرص و آمپول مخصوصی ندارد و بهترین کار برای تحول معنوی، خود روحانیون هستند؛ خود آن‌ها در این زمینه چه‌قدر نقش ایفا می‌کنند؟»

شورای هماهنگی پس از ایام تشریق‌

پس از سپری شدن موفقیتآمیز روزهای حساس مناسک حج، روز پنج‌شنبه (1) کارگزاران در جلسه شورای هماهنگی گردهم آمدند تا فعالیتهای این ایام را بررسی و نسبت به برنامههای روزهای آینده گفت‌وگو کنند.
آقای ری‌شهری در ابتدای این جلسه گفت: «اکنون بخش سنگین اعمال حج به فضل و عنایت خداوند و تلاش دست‌اندرکاران حج به خوبی برگزار شده و بحمدالله در مجموع، کارهای فرهنگی و اجرایی حج بهتر از سال گذشته انجام شده است و حضور آقای قهرودی در صحنه، عامل مهمی در موفقیت انجام امور اجرایی حج بوده است.»
نماینده ولی‌فقیه همچنین از تلاش‌های آقای سقایی، رییس ستاد مکه به دلیل تلاش برای خدمت‌رسانی مناسب به حجاج در مکه مکرمه قدردانی کرد.
آقای قهرودی رییس سازمان حج و زیارت نیز طی گزارشی از عملیات اجرایی حج سال جاری گفت: «موفقیت ایجاد شده در انجام مأموریت خدمت رسانی به حجاج در نتیجه تلاش و هماهنگی همه کارگزاران حج است که با عنایت خداوند حاصل شده است.»
آقای حسینی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ریاض نیز گزارشی از فعالیت‌های

1- 21/ 9/ 87 مطابق با 12 ذی‌حجه.

ص: 137
سفارت و کنسول‌گری را در خصوص اعمال حج ارائه داد و گفت: «ما از تمام ظرفیت‌های سیاسی استفاده کرده‌ایم و با ملاقات‌های مختلف در قبل، حین و بعد از حج با مقامات دولت عربستان، تلاش داشته‌ایم که عملیات حج، عزّت‌مند و در شأن جمهوری اسلامی ایران برگزار شود.»
در این جلسه چنین مقرر شد که فعالیت‌های فرهنگی بعثه جمهوری اسلامی در مکه مکرمه، تا دوشنبه، دوم دی ماه ادامه یابد و بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره نیز از روز جمعه (1) زیر نظر آیه‌الله ابراهیم امینی، جانشین نماینده ولی‌فقیه، فعالیت خود را آغاز کند.

برگزاری نشست خبری‌

با سپری شدن موفقیت‌آمیز اکثر روزهای موسم حج، روز جمعه (2) سرپرست حجاج ایرانی همراه رییس سازمان حج و زیارت در نشست مطبوعاتی و رادیو- تلویزیونی شرکت کرد و ضمن تحلیل وضعیت حج امسال، درباره ابعاد مختلف آن برای خبرنگاران توضیح داد.
در ابتدای این نشست خبری، آقای ریشهری از بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت به عنوان یک مجموعه منسجم یاد کرد و گفت: «در طول یک سال گذشته و به‌ویژه یک ماه اخیر، این دو مجموعه بیشترین تلاش خود را در جهت بهره‌گیری زائران، امت اسلام و جمهوری اسلامی از فرصت حج، به کار گرفتند.»
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت با اشاره به این‌که تمام وعده‌های داده شده قبل از برگزاری مراسم حج اجرا شده است، اظهار داشت: «شعار محوری حج امسال، «نوآوری و شکوفایی در ارائه خدمت بهتر و بیشتر در زمینه فرهنگی و

1- 22/ 9/ 87 مطابق با 13 ذی‌حجه

2- همان تاریخ.

ص: 138
اجرایی» و سیاست‌های اصلی نیز حول معرفی مبانی انقلاب اسلامی و معارف اسلامی ناب، وحدت، تقریب و نفی افراطگرایی و تعصب بود که در همه برنامه‌ها و همایش‌های انجام شده این نکات مورد تأکید و پی‌گیری قرار گرفت.»
آیه‌الله ری‌شهری با ذکر این نکته که مهم‌ترین کار بین‌المللی که حج را در جهت منافع امت اسلامی قرار می دهد، برپایی همایش‌های بعثه است، گفت: «برگزاری همایش زن با مشارکت نمایندگان 19 کشور و حضور 250 نفر، همایش تقریب به عنوان منشور وحدت اسلامی در پرتو قرآن و سنت با حضور 500 نفر از 15 کشور و همایش اهل‌بیت، با شرکت 500 نفر از 30 کشور جهان از جمله فعالیت‌های عمده بعثه مقام معظم رهبری بوده است.
برگزاری همایش قدس در دفاع از مردم مظلوم فلسطین و مردم در محاصره غزه با شرکت بیش از 400 نفر از 20 کشور جهان، همایش ایرانیان خارج از کشور با حضور 650 نفر، همایش علما و روحانیون پیرو مکتب اهل‌بیت با مشارکت 880 نفر و نیز همایش فرهیختگان جهان اسلام، از دیگر برنامه‌های مهم مورد بعثه جمهوری اسلامی ایران بود که همه در جهت منافع امت اسلامی در سرزمین وحی برگزار شده است.
از مهم‌ترین کارهای بعثه در حج، برگزاری مراسم پرشکوه برائت از مشرکان در صحرای عرفات است که در صدر برنامه‌های بعثه قرار دارد و در آن به صورت هم‌زمان، پیام مهم مقام معظم رهبری به 11 زبان ترجمه گردید.»
به گفته سرپرست حجاج ایرانی، برگزاری دیدارهای منظم با وزرا، مسؤولان بعثه‌ها و شخصیت‌های برجسته اسلامی از کشورهای مختلف و تأکید بر حفظ وحدت اسلامی و دفاع از مردم فلسطین و غزه و تبادل تجربیات در امر برگزاری حج در این ملاقات‌ها، از برنامه‌های جمهوری اسلامی در حج امسال بوده است.
آقای ریشهری به محبوبیت مواضع ضدآمریکایی و ضدصهیونیستی رهبر معظم

ص: 139
انقلاب و دولت ایران در میان زائران و حجاج سایر کشورهای اسلامی اشاره کرد و گفت: «حجاج سایر کشورها در دیدارهای حضوری، به‌طور علنی مواضع کشورمان را در این مسائل ستایش می‌کنند.»
وی از این‌که موضوع‌فلسطین در سیاست خارجی کشورهای اسلامی کم‌رنگ شده و مورد اهتمام جدّی نیست، ابراز تأسف کرد. نماینده ولی‌فقیه در خصوص رابطه ایران و عربستان نیز تأکید کرد: «روابط دو کشور به‌ویژه در زمینه حج، استراتژیک است. منطق جمهوری اسلامی هماهنگی با همه کشورها مخصوصاً کشورهای اسلامی است و هرگونه افراطگری از هر طرف که باشد محکوم است.»
ایشان در پایان از همه نهادها و سازمانها به‌ویژه سازمان حج و زیارت- که در موفقیت حج امسال دخیل بودهاند- قدردانی کرد.
رییس سازمان حج و زیارت در این نشست، با اشاره به برپایی حجی موفق‌تر و روان‌تر از سال‌های گذشته، از زائران و حجاج ایرانی که با وظیفه‌شناسی و رفتار شایسته خود و حضور در برنامه‌های تدارک دیده شده در کاروان‌ها، نقش مهمی در برپایی این حج موفق داشته‌اند، تقدیر کرد.
آقای قهرودی با یادآوری توان‌مندی و قابلیت اجرایی جمهوری اسلامی ایران در برگزاری موفق امر حج و اداره امور آن، خواستار اطلاع‌رسانی گسترده این موضوع و نیز نمایش منصفانه نقاط ضعف توسط رسانه‌ها شد تا در آینده نسبت به اصلاح آن‌ها اقدام شود.
وی گفت: «در بخش‌های مختلف حج امسال مانند: اسکان، تغذیه، بهداشت و درمان، حمل و نقل و تأمین نیازمندی‌های گوناگون حجاج، با توجه به استفاده از تجهیزات مناسب‌تر و مواد با کیفیت‌تر و منازل اجاره‌ای نزدیک‌تر به مسجدالحرام و مسجدالنبی نسبت به سال‌های قبل، توانسته‌ایم میزان رضایت زائران را از خدمات ارائه شده بالاتر ببریم؛ هر چند نواقص، کمبودها و اشکالات را کتمان نمی‌کنیم.»

ص: 140
رییس سازمان حج و زیارت با اعلام این‌که از همین الآن اقدامات اجرایی برای برگزاری حج سال آینده آغاز شده است، گفت: «25 منازل مورد نیاز سال آینده در مدینه منوره اجاره شده است.»
قهرودی اضافه کرد: «امسال برای نخستین‌بار از تمام ظرفیت و سهمیه حج استفاده شد و همه 104080 نفر به عربستان اعزام شدند.»
وی از مسؤولان بخش‌های مختلف کشور برای پشتیبانی از برگزاری شایسته مراسم حج امسال، سپاس‌گزاری کرد.

نشست با کارکنان نشریه زائر

روز یکشنبه (1) مدیرمسؤول و اعضای تحریریه نشریه زائر، با سرپرست حجاج دیدار کردند. وی ضمن تشکر از دست‌اندرکاران نشریه زائر در کسب توفیق نسبی در انتشار روزانه آن، سرمایه‌گذاری برای تقویت هر چه بهتر این نشریه را ضروری دانست.
نماینده ولی‌فقیه گفت: «نشریه زائر، تاریخ مکتوب حج و بیان‌گر تاریخ فعالیت‌های اجرایی و فرهنگی حج است و به همین جهت، تقویت روزافزون آن به لحاظ شکل و محتوا، ضروری و موجب روشن‌تر شدن اقدامات و برنامههای خدمت‌گزاران حج در طول تاریخ برگزاری این مراسم الهی است.»
وی ضمن مناسب خواندن ایجاد ارتباط تنگاتنگ مخاطبان با نشریه گفت: «باید مطالب باکیفیت و برگزیده از سوی مخاطبان، برای انتشار در این نشریه انتخاب شود.»
نماینده ولی‌فقیه در مورد بهبود روند توزیع و بررسی راه‌کاری برای دسترسی بهتر زائران به نشریه زائر دستورهای لازم را صادر کرد.

1- 24/ 9/ 87 مطابق با 15 ذی‌حجه.

ص: 141
در ابتدا آقای اسلامیفرد طی گزارشی به بیان اقدامات انجام شده در نشریه زائر در موسم حج سالجاری پرداخت. مدیر ارتباطات و اطلاع‌رسانی بعثه مقام معظم رهبری، استفاده از نیروهای باتجربه و کارشناس در مسائل خبری و روزنامه‌نگاری و طراحی و از سوی دیگر اختصاص سهم بالای محتوای نشریه زائر به مطالب تولیدی و غیر آرشیوی را از جمله تفاوتهای انتشار نشریه زائر در حج سال جاری برشمرد.
وی با اشاره به استقبال بالای مخاطبان از مطالب نشریات زائر، گفت: «بر اساس نقاط ضعف و قوت تعیین‌شده توسط نماینده محترم ولی‌فقیه و تجربیات سال گذشته، امسال نشریه به شکل کیفی و ظاهری به لحاظ قابل ملاحظه‌ای ارتقا یافته است.»
ایشان ایجاد ستون‌هایی با عناوین: نوآوری در کاروان‌ها، اخبار کاروان ها و بخش پیام‌های زائران را برای ایجاد ارتباط مناسب با مخاطبان، از تجربیات خوب سال جاری نشریه زائر برشمرد و گفت: «هم اکنون ارتباط خوبی بین مخاطبان و نشریه زائر ایجاد شده است و حجم مطالب و پیام‌های ارسالی از سوی مخاطبان نشان‌گر این مسأله است.»
به گفته وی، در ایام حج تمتع سال جاری تا کنون سه ویژه‌نامه: «هاجر»، «ظهور» و ویژه‌نامه «هنگامه وصال»، برای ایرانیان خارج از کشور و «زعیم» به مناسبت سی‌امین سال پیروزی انقلاب اسلامی و یادبود حضرت امام خمینی(قدس سره) و ویژه‌نامه «ایام تشریق» منتشر شده است.

دیدار با جمعی از اندیشمندان اهل‌سنت‌

روز دوشنبه (1) در آستانه فرارسیدن عید سعید غدیر، جمعی از علما و اندیشمندان اهل‌سنت با نماینده ولی‌فقیه دیدار کردند. در این دیدار، مولوی اسحاق مدنی، مشاور

1- 25/ 9/ 87 مطابق با 16 ذی‌حجه.

ص: 142
رییس جمهور در امور اهل‌سنت، حاج آخوند عابدیکر، امام جمعه بندرترکمن و دکتر محمدحسن الیاسی عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) حضور داشتند و طی سخنانی، با تبریک فرارسیدن عید غدیر از بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت به دلیل ایجاد شرایط و تسهیلات مطلوب برای زائران و علمای اهل‌سنت تقدیر کردند.
در ابتدای این دیدار حجه‌الاسلام والملسمین عطاران، مدیر اهل‌سنت بعثه مقام معظم رهبری گزارشی از اقدامات و همایش‌های برگزار شده در حج سال جاری را به نماینده ولی‌فقیه ارائه کرد و حضور پرشور زائران اهل‌سنت در بعثه مقام معظم رهبری را نشانه تجدید بیعت با نماینده ولی‌فقیه و نظام جمهوری اسلامی دانست.
نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در این دیدار، شرایط کنونی دنیای اسلام را بسیار حساس و پیچیده خواند و گفت: «در شرایطی که توجه به ارزش‌های اسلامی در سراسر جهان رو به گسترش است و بیداری اسلامی در دنیا فراگیر شده، توطئه‌های دشمنان نیز روز به روز پیچیده‌تر می‌شود.»
وی اعتراض یک خبرنگارمسلمان به بوش در کنفرانس خبری عراق را نمونه‌ای از جرئت، جسارت و بیداری مسلمانان دانست و گفت: «در این نشست خبری، رییس جمهور متکبری چون بوش، به عینه اوج نفرت مسلمانان را از آمریکا تجربه کرد.»
آقای ریشهری تنها امید دشمنان اسلام را اختلاف‌افکنی بین شیعه و سنی و مسلمانان در سراسر جهان دانست و هوشیاری علما و اندیشمندان اهل‌سنت و تشیع را در برابر تفرقه‌افکنان ضروری برشمرد.
وی وحدت و همدلی اهل‌سنت و تشیع در ایران اسلامی را الگویی برای وحدت مسلمانان دانست و گفت: «علما و سیاسیون اهل‌سنت و تشیع باید بدانند در هر دو طرف، تعدادی آگاهانه و نااگاهانه آلت‌دست دشمنان هستند. اگر بزرگان و علمای اهل‌سنت و تشیع هوشیار باشند، تفرقه‌افکنان کاری به پیش نمی‌برند.»

ص: 143
ایشان با تقدیر از فعالیت‌های مدیریت اهل‌سنت بعثه مقام معظم رهبری ابراز امیدواری کرد الگوی موفق وحدت و همدلی اهل سنت و تشیع در بعثه مقام معظم رهبری و در ایران اسلامی تعمیق، و به سایر کشورهای اسلامی تعمیم یابد.

دیدار با خبرنگاران رسانه ها

روز دوشنبه (1)، خبرنگاران اعزامی به آیین حج امسال با نماینده ولی‌فقیه دیدار و گفت‌وگو کردند. آقای ری‌شهری، با اشاره به این‌که خبرنگاران باید این معنویت را به میهن اسلامی و به جامعه رسانه‌ای کشور انتقال دهند، گفت: «بردن نورانیت حج به داخل رسانه باعث می شود که آسیب‌ها و آفت‌های رسانه‌ای کمتر شود.»
وی با مهم شمردن اخلاق رسانه‌ای در مدیریت اخبار و رویدادها و تحلیل‌های رسانه‌ای و اهمیت رعایت انصاف در انتشار اخبار گفت: «معنویت حج باعث می‌شود خبرنگار و گزارش‌گر نگاه توأم با بصیرت و معنویت پیدا کند که این موضوعِ بسیار مهمی در نشر حقایق است.»
سرپرست حجاج ایرانی با اشاره به برخی نقاط قوت و ضعف رسانه‌ها و این‌که در برخی از رسانه‌ها بر اثر علایق و سلایق شخصی و گروهی بسیاری از نکات ریز، برجسته و بسیاری از نکات برجسته، ناچیز جلوه داده می‌شود گفت: «این نکته مهمی است که خبرنگار در نشر حقایق واقع‌بین، واقع‌گو و واقع‌نگر باشد. حج و نورانیت و معنویت آن سبب می‌شود تا اخلاق روزنامه‌نگاری در کشور ما تقویت شود.»
نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در ادامه از تلاش خبرنگاران در اطلاع‌رسانی آیین حج قدردانی کرد و تلاش خبرنگاران را چه از نظر کمی و چه از

1- 25/ 9/ 87 مطابق با 16 ذی‌حجه.

ص: 144
نظر کیفی، در آینده حضور خبرنگاران در حج مؤثر دانست.
مدیر ارتباطات و اطلاع‌رسانی نیز در این دیدار با ارائه گزارشی از اهم فعالیت‌های ستاد خبری و خبرنگاران اعزامی به حج، از تقویت نگاه تحلیلی در اخبار، توجه ویژه به نیازهای خبری مخاطبان در حج و همچنین حضور خبرنگاران حوزه‌های تخصصی حج و زیارت و تیم کارآمد خبری، به عنوان ویژگی‌های خاص حج سال جاری در حوزه پوشش اخبار نام برد.
غلام‌حسین اسلامیفرد، اطلاع‌رسانی در سه حوزه داخل کشور، حوزه بین‌المللی و زائران را از مأموریت‌های مدیریت ارتباطات و اطلاع‌رسانی در حج سال جاری برشمرد و گفت: «با حضور نمایندگان خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های کشور و همچنین اطلاع‌رسانی مداوم پایگاه اطلاع‌رسانی‌حج و نشریه زائر، سعی شده تا از همه توان حرفه‌ای موجود به منظور بهره‌گیری از فرصت عظیم حج استفاده شود.»
وی زمان آغاز کار واحد ارتباطات خبری را در تهران و پیش از آغاز موسم حج برشمرد و اظهار داشت: «تولید خبر و تغذیه رسانه‌ها با اخباری که جامعه زائران، خانواده‌های آن‌ها و همچنین مخاطبان عمومی جامعه به آن‌ها توجه داشتند، از داخل کشور و پیش از موسم حج صورت گرفت که بیشتر رسانه‌ها، همچنین صدا و سیما از خبرهای تولیدی بهره‌مند شده‌اند.
در این نشست، سه نفر از خبرنگاران رسانه‌های مختلف خبری به نمایندگی از سایر خبرنگاران اعزامی، گزارش مختصری از فعالیت‌های تیم خبری در موسم حج سال جاری ارائه کردند.
نمایندگان رسانه‌های مختلف، حج را مهم‌ترین رویداد خبری جهان اسلام دانسته و انعکاس اخبار و گزارش‌های مرتبط با این رویداد عظیم الهی با هدف انتقال روح حج به داخل کشور را از اهداف رسانه‌ای خود در این ایام عنوان کردند.

ص: 145

دیدار کارکنان معاونت اجرایی‌

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی عصر دوشنبه (1)، فعالیت در معاونت اجرایی بعثه مقام معظم رهبری را سنگین و دشوار خواند و گفت: «سنگین بودن کار، زمینه مضاعف بودن برکات حج را فراهم می کند. ...»
آقای ری‌شهری در دیدار معاون و اعضای معاونت امور اجرایی ابراز امیدواری کرد که کارگزاران حج معنویت و نورانیت را که حاصل حج و خدمت است، به میهن اسلامی منتقل کنند.
وی گفت: همه زائران میهمانِ میزبانِ بسیار بزرگی هستند که بزرگوارتر از آن وجود ندارد. نورانیت و چراغی که در جان زائران تلألؤ پیدا می‌کند، در صورتی تداوم دارد که با گناه آلوده نشود.»
سرپرست حجاج ایرانی اضافه کرد: «خداوند بزرگ‌تر از آن است که میهمانان را نورانی نکند و مورد عنایت قرار ندهد؛ مهم این است که این نورانیت تداوم داشته باشد.» وی گناه را آفت نورانیت حج دانست و گفت: «ظلم نسبت به حق دیگران از همه آفات و گناهان بیشتر موجب ضایع شدن اجر و ثواب و معنویت حج خواهد شد.»
نماینده ولی‌فقیه با قدردانی از کارکنان معاونت اجرایی بعثه مقام معظم رهبری، کارگزاران حج را به تلاش مضاعف و راضی نبودن از کار خود توصیه کرد و گفت: «تمام خدمت‌گزاران حج باید برای بهتر شدن کارهای خود تلاش کنند.»

برگزاری آیین نیایش و شکرگزاری‌

روز پنجشنبه (2)- که آخرین روز حضور نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در مکه مکرمه بود- به مناسبت پایان موفقیت‌آمیز موسم حج امسال، آیین نیایش و

1- 25/ 9/ 87 مطابق با 16 ذی‌حجه

2- 28/ 9/ 87 مطابق 19 ذی‌حجه.

ص: 146
شکرگزاری با حضور ایشان و رییس سازمان حج و زیارت برگزار شد.
در این مراسم که با حضور علما و روحانیون و مسؤولان اجرایی و فرهنگی حج، نمایندگان بعثه مراجع تقلید و حاجیان ایرانی برگزار شد، پس از قرائت قرآن و نیایش، نماینده ولی‌فقیه خداوند منان را برای پایان موفقیت‌آمیز اعمال حج امسال سپاس گفت و برای عزت روزافزون دولت و ملت مسلمان ایران و طول عمر پربرکت رهبر معظم انقلاب دعا کرد.

دفاتر مراجع تقلید در حج 87

در موسم حج امسال بعثه‌های مراجع عظام تقلید همچون سالهای گذشته فعالیت داشتند. حجه‌الاسلام والمسلمین معراجی- روحانی کاروان بعثه‌های مراجع معظم تقلید- در گفتگویی اظهار داشت: امسال از سوی مراجع معظم تقلید حدود سیزده بعثه رسمی به حج اعزام گردیده‌اند که حضرات آیات سید کاظم حائری و یوسف صانعی نیز همراه با بعثه‌های خود به حج آمده‌اند. اسامی بعثه‌ها بر اساس حروف الفبا عبارتند از:
1. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی بهجت.
2. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی سید کاظم حائری.
3. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی سیدعزّالدین زنجانی.
4. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی سبحانی.
5. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی سیستانی.
6. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی سیدمحمد شاهرودی.
7. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی شبیری زنجانی.
8. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی صافی گلپایگانی.
9. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی اسحاق فیاض.
10. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی مکارم شیرازی.

ص: 147
11. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی موسوی اردبیلی.
12. بعثه حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی.
13. بعثه حضرت آیه‌الله العظمی وحید خراسانی.
آقای معراجی با اشاره به فعالیتهای دفاتر مراجع عظام تقلید وضعیت و عمل‌کرد آنان را چنین توصیف کرد:
«معمولا این دفاتر برای حل مشکلات فقهی و پاسخگویی به سؤالات زائران در قالب یک کاروان خاص حضور می‌یابند که تعداد اعضای آن‌ها در مجموع حدود 170 نفر می‌باشد.
این افراد عموماً از شخصیت‌های ارزنده و از مجتهدان و فقهای قابل اعتماد و چهره‌های برجسته‌هستند و در مجموع ظرفیت‌های بالایی دارند و می‌توان بیشتر از آن‌ها بهره گرفت.
هماهنگی اعضای دفاتر با سیاست‌های بعثه‌رهبری و اشتیاق حضور آنان در مراسم دعای کمیل و برائت از مشرکان مشهود است و با ارتباطی دو سویه همه ساله در محیطی صمیمانه و دوستانه، برنامه دید و بازدید دفاتر مراجع عظام تقلید با بعثه مقام معظم رهبری برقرار است.
هدف از این ملاقاتها تمایل ویژه آن‌ها برای هماهنگی و همگامی با سیاست‌ها و برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری و رسیدگی به مشکلات و تأمین امکانات و وسایل مورد نیاز دفاتر مراجع عظام تقلید است که امسال نیز این تعامل و ارتباط دو سویه با نمود بیشتری انجام گرفت.»

ص: 149

بخش دوم: روابط عمومی‌

فعالیتهای کلی روابط عمومی‌

یکی از واحدهای بعثه مقام معظم رهبری روابط عمومی است که پیش از موسم حج، مقدمات کار را فراهم میکند. این واحد در هفته حج، تبلیغات متفاوتی را در مورد حج در قالب، ارائه برخی از اطلاعات به روزنامه‌های کثیرالانتشار و طراحی و توزیع پوستر هفته حج انجام میدهد.
هماهنگی‌برای ملاقات کارگزاران حج با مقام معظم رهبری و سایر هماهنگی‌ها درباره برگزاری همایشهای سراسری حج، از دیگر اقدامات این واحد پیش از موسم حج است.
با مشخص شدن زمان حرکت حجاج، گروه پیش‌روِ روابط عمومی، مأموریت دارد قبل از عزیمت زائران ایرانی بیت‌الله الحرام، راهی مدینه منوره شده، مقدمات کار را فراهم سازد؛ مهم‌ترین اقداماتی که توسط روابط عمومی در طول سفر حج انجام می‌گیرد عبارتند از:
1. استقرار لوازم و وسایل لازم و ایجاد یک کارگاه کوچک هنری- اجرایی به منظور انجام امور نقاشی، خطاطی، طراحی و سایر اقدامات مرتبط.
2. گروه‌بندی پرسنل به تناسب نیازمندی‌های کاری تحت عناوین اداری، اجرایی، هنری، تریبون، تبلیغات و مراسم کاروان‌ها و پشتیبانی.
3. آماده‌سازی سالن‌های اجتماعات بعثه در مکه و مدینه با استفاده از تابلوهای زیبای نقاشی، خوش‌نویسی آیات و روایات و سخنان بزرگان در قالب تابلوهای زیبا،

ص: 150
طراحی، برش و رنگ‌آمیزی شمسه‌های یونولیتی و بالاخره استقرار جایگاه و تریبون سخنرانی با دکور مناسب.
این سالن‌ها برای برگزاری تمام جلسات رسمی از جمله سخنرانی‌های عمومی بعثه، همایش‌های بین‌المللی، جلسات و محافل قرآنی، جلسات دعا و سایر نشست‌ها مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
4. استقرار پرچم پرافتخار جمهوری اسلامی ایران در ابعاد بزرگ بر فراز بام و ساختمان‌های بعثه در مکه و مدینه، به علاوه طراحی، تهیه و نصب تابلوی ورودی ساختمان بعثه.
5. برنامه‌ریزی و تنظیم جدول همایش‌ها و برنامه‌های بعثه در سه مقطع مدینه قبل، مکه مکرمه و مدینه بعد، ابلاغ به مبادی ذی‌ربط و اهتمام لازم در مورد اجرای به موقع آن.
6. برنامه‌ریزی لازم و اجرای روزانه جلسات سخنرانی عمومی در سالن اجتماعات بعثه که با حضور صدها نفر از زائران ایرانی برگزار می‌شود و روابط عمومی مسؤولیت اجرای آن و تأمین مجری، قاری و مداح جلسه را برعهده دارد.
7. برنامه‌ریزی و اجرای روزانه دو جلسه سخنرانی در کاروان‌ها که این محافل نیز با اعزام مجری، قاری، مداح و سخنرانی و با حضور زائران مشتاق ایرانی در کاروان‌های مختلف برپا می‌شود.
8. همکاری مؤثر در برگزاری جلسات روزانه و پاسخگویی به سؤالات شرعی بانوان که با حضور بانوان فاضله در محل کاروان‌های ایرانیان برپا می‌شود.
9. برنامه‌ریزی و اجرای برنامه قرآن صبحگاهی که روزانه به مدت نیم ساعت و پیش از جلسه سخنرانی عمومی برگزار شده، فضای قرآنی مناسبی در بعثه ایجاد می‌کند.
10. هماهنگی و برنامه‌ریزی به منظور بهره‌وری از توان‌مندی‌های گروه قاریان قرآن در جلسات، همایش‌ها، محافل شبی با قرآن، جلسه تلاوت قرآن در

ص: 151
مسجدالحرام و سایر موارد مرتبط.
11. دریافت و توزیع منظم نشریه زائر بین همکاران بعثه و سازمان حج و هیئت پزشکی و آشپزخانه‌های مرکزی در مکه ومدینه.
12. برنامه‌ریزی و اجرای چهار مراسم دعای کمیل در جوار بقیع شریف و مراسم دعای کمیل در مکه مکرمه.
13. برنامه‌ریزی و اجرای جلسات دعای ندبه در مکه و مدینه و دعای عرفه در عرفات.
14. برنامه‌ریزی و هماهنگی لازم در مورد برگزاری کلاس‌های آموزش مناسک.
15. انجام کلیه امور خوش‌نویسی مورد نیاز بعثه و ستاد.
16. همکاری لازم در مورد برگزاری کلیه همایش‌ها.
17. برنامه‌ریزی ویژه و اجرای مراسم برائت از مشرکان در صحرای عرفات.
18. هماهنگی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی در ایام تشریق(منا).
19. برنامه‌ریزی و اقدام لازم در مورد پوشش تبلیغاتی یکنواخت در کاروان‌های مدینه و مکه.
20. تنظیم اطلاعیه‌های مورد نیاز بعثه.

آشنایی با گروه قرآنی‌

اشاره

هر سال در موسم حج، تعدادی از قاریان ممتاز و بین‌المللی کشور برای اجرای محافل قرآنی در سالن اجتماعات بعثه و هتل‌ها به سرزمین وحی دعوت میشوند. برگزاری چنین محافلی ضمن داشتن آثار معنوی برای زائران، باعث رفع اتهاماتی می‌شود که به شیعیان درباره قرآن کریم نسبت میدهند. با توجه به آثار این برنامههای قرآنی، شایسته است برای توسعه آن‌ها در سرزمین وحی و شناسایی و بهرهگیری از ظرفیت‌های جدید برنامه‌ریزی شود.

ص: 152
انجام هماهنگی و برنامه‌ریزی به منظور بهره‌برداری بهینه از وجود ارزشمند این قاریان سرافراز بر عهده روابط عمومی است که از رهگذر جلسات مشترک و هماهنگی با سرپرستان و اساتید همراه گروه، تحقق یافته و شرکت ایشان در برنامه‌هایی چون تلاوت صبحگاهی، سخنرانی‌های عمومی در بعثه مقام معظم رهبری، برگزاری جلسات تبلیغی در کاروان‌های زائران ایرانی و سایر کشورهای مسلمان، تلاوت قرآن در مراسم دعای کمیل، دعای ندبه، دعای عرفه، مراسم برائت از مشرکان، ایام تشریق در منا، همایش‌های بین‌المللی، محافل شبی با قرآن‌در مدینه منوره و مکه مکرمه و سایر جلسات مشابه، به‌ویژه تشکیل حلقه قرآنی در روزهای آغازین ماه ذیحجه در مسجدالحرام- که مورد استقبال حجاج بیت‌الله الحرام قرار میگیرد- سیمای قرآنی نظام مقدس اسلامی را به نمایش می‌گذارد.
بسیاری از محافل قرآنی یاد شده از طریق رسانه‌هایی چون رادیو قرآن و شبکه قرآن، شبکه معارف سیما پخش شده، تلاوت‌های قاریان گرامی به عنوان برنامه‌های قرآنی تولیدی در طول سال مورد استفاده شبکه‌های رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد.

سخنان دکتر رضیعی مسؤول گروه‌

همه ساله حدود سی نفر از اساتید، قاریان، حفاظ و گروه‌های هم‌خوانی و مدیحه‌سرایی که در مسابقات مختلف، اعم از داخلی یا بین‌المللی قرآن و نیز مسائل ویژه حج، موفق به کسب امتیاز شده‌اند، در قالب «کاروان نور» سازماندهی شده، به عنوان نمایندگان قرآنی جمهوری اسلامی ایران در سرزمین وحی حضور می‌یابند.
امسال بیست و هفتمین سال اعزام گروه قاریان و حافظان ایرانی به حج تمتع است. این اعزام‌ها از سال 1360 آغاز شده که هدف از آن اشاعه فرهنگ قرآن در کشور، ایجاد فضای معنوی و قرآنی در حج و دفاع از تشیع است.

ص: 153
در حج 87، قاسم رضیعی، رحیم خاکی، حسین فردی، سید مهدی تاج زاده، وحید وکیلی، محمد جواد کاشفی، حافظ کل قرآن و شجاع زویدات، صادق سیاری، علی رضایی، محمد پوراسدالله، محمد حبیبی نژاد، پیام ابراهیمی، گروه تواشیح یاسین از بابلسر و امیر باقری، مسعود بیژنی، رضا محمدپور، محمدصالح اطهری فرد، حسین رفیعی، مسعود نوری، امیر لعل اول، مجید جیریایی، سید احسان ابطحی، محسن رشیدی، کیومرث حبیب زاده، محمد سلطانی، حمیدرضا عباسی، مجتبی محمدبیگی، علی شعبانی، ماشاءالله خالصی و علیرضا سبحانی در کاروان قرآنی کشورمان حضور دارند.
این افراد از استان‌های تهران، قزوین، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، اردبیل، مازندران، گیلان، خوزستان، بوشهر و مرکزی به حج اعزام شده‌اند. حجه‌الاسلام والمسلمین سجادی، به عنوان نماینده سازمان اوقاف و امور خیریه ایشان را همراهی می‌کند.
در این کاروان، یک نفر حافظ قرآن، چهار نفر قاری پیش‌کسوت و بین‌المللی، نوزده قاری ممتاز جوان، پنج نفر در قالب گروه تواشیح و یک نفر به عنوان سرپرست حضور دارند. همچنین کاروان اعزامی قاریان و حافظان برگزیده سازمان اوقاف و امور خیریه به حج تمتع، حدود هزار برنامه قرآنی را در کاروان‌های داخلی بین‌المللی و مراسم ویژه بعثه مقام معظم رهبری و مسجدالحرام اجرا خواهند کرد.
گروه قاریان قرآن در روز چهارشنبه (1)، جلسه‌ای با مسؤول روابط عمومی بعثه مقام معظم رهبری درباره برنامه‌های قرآنی موسم حج برگزار کردند.
در این جلسه دکتر رضیعی، سرپرست گروه قاریان گفت: «امسال میانگین سن گروه نسبت به سال‌های قبل بسیار پایین است، اما با توجه به این‌که تجربه افراد

1- 29/ 8/ 87 مطابق با 20 ذی‌قعده.

ص: 154
باسابقه هم بسیار مهم است، ما کاری تلفیقی کرده‌ایم تا افراد جدید در کنار افراد مجرب حضور یابند و از تجارب آنان سود بگیرند. مطمئناً این کار باعث نیروسازی خواهد شد و در سال‌های آتی همین افراد می‌توانند این رسالت سنگین را بر عهده بگیرند.»
وی با اشاره به این‌که برنامه‌های قرآنی در کاروان‌ها بسیار خوب است، تأکید کرد: «لازم است زمینه‌های برگزاری این برنامه‌ها در کاروان‌ها آماده‌تر شود تا از فرصت‌های به دست‌آمده، استفاده بهینه داشته باشیم.»
دکتر رضیعی نسبت به نگرانی برخی قاریان از بیماری گفت: «این نگرانی حالت دفاعی را ضعیف‌تر می‌کند و لازم است قاریان بدون هیچ اضطرابی اقدامات پیش‌گیرانه را جدی بگیرند.» ایشان همچنین نسبت به نظم و وقت‌شناسی قاریان در برنامه‌ها تأکید کرد.
دکتر رضیعی در گفت‌وگو با کتاب سال، درباره چگونگی شکلگیری این گروه و اهداف و برنامههای آن گفت: «هدف از اعزام قاریان، حافظان و گروه‌های قرآنی سه چیز است:
1. دفاع از فرهنگ شیعه و اشاعه آن از طریق زبان مشترک ساده و ممکن؛ این تجربه را در اعزام و مسافرت‌ها به کشورهای دیگر کسب کرده‌ایم و از این طریق می‌شود به ملل و مذاهب دیگر نزدیک شد و به راحتی ما را می‌پذیرند و نقشه‌های دشمن نقش بر آب می‌شود.
2. تشویق در جامعه قرآنی و اشاعه فرهنگ قرآنی در جامعه ایران؛ جوانان انگیزه بیشتری برای کارهای قرآنی پیدا می‌کنند، چون یکی از ثمرات فعالیت‌های قرآنی، حضور در دیار وحی است.
3. با توجه به این‌که در ایام حج همیشه تلاوت قرآن، زینت‌بخش محافل است، عرصه‌ای است برای تلاوت قاریان برجسته.»
وی درباره‌مرجع تصمیم‌گیری در این‌باره گفت: «اعزام افراد با تصمیم‌گیری

ص: 155
شورای‌عالی قرآن است که به ریاست نماینده مقام معظم رهبری ملاک انتخاب آن‌ها نفرات برگزیده در مسابقات بین‌المللی قرآن و موفقیت در مسائل انتخابی حج است و استعدادهایی که ویژگی‌های خوبی در قرائت قرآن دارند. البته در سال‌های گذشته جنبه تشویقی این کار کم‌رنگ بوده، از این جهت افرادی مکرر اعزام شده‌اند؛ اما چند سالی است که به جنبه‌تشویقی هم توجه شده و نتیجه آن، آمدن افراد جوان و جدید در گروه است.»
این گروه اعزامی غالباً از چند قاری قرآن، چند حافظ کل قرآن و یک گروه تواشیح تشکیل میشود. سرپرست گروه‌نیز توسط شورا تأمین می‌شود. سازمان اوقاف هم نماینده‌ای را با گروه همراه می‌سازد.

برنامه های گروه قرآنی‌

وظیفه اصلی این گروه، اجرای برنامه‌های مدونی است که از طرف روابط عمومی تنظیم می‌شود. این برنامه‌ها در سه شاخه ذیل خلاصه می‌شود:
الف: برنامه‌های مخصوص بعثه مقام معظم رهبری.
ب: برنامه‌ها در کاروان‌های ایرانی و غیرایرانی.
ج: اجرای برنامه در مسجدالحرام برای عموم زائران.

برنامه های ویژه بعثه‌

این برنامه‌ها شامل محافل شبی با قرآن، برنامه تلاوت ترتیل صبحگاهی، تلاوت قرآن در شروع مراسم سخنرانی عمومی، تلاوت قرآن در آغاز همایش‌ها، اجرای تواشیح و هم‌خوانی در همایش‌هاست.

برنامه های کاروانها

طبق برنامه‌ریزی روابط عمومی، روازنه دو نوبت اجرای برنامه در کاروان‌های

ص: 156
ایرانی(عصر و شب) و نیز اجرای برنامه در کاروان‌های خارجی به درخواست آنان از بعثه مقام معظم رهبری انجام می‌گردد.

اجرای برنامه در مسجدالحرام‌

امسال از دوم ذیحجه به مدت پنج شب از ساعت 22 الی 23 در طبقه دوم مسجدالحرام، مقابل ناودان طلا، برنامه‌های متنوع قرآنی اجرای شد که مورد استقبال شرکت‌کنندگان و حجاج کشورهای اسلامی قرار گرفت.

نوآوری‌های کاروان قرآن‌

با توجه به ظرفیت گروه صداوسیما و حضور مدیر محترم رادیو قرآن، روزانه برنامه‌ای به مدت 5/ 1- 2 ساعت به صورت زنده، قبل و پس از اذان مغرب، چند تلاوت قرآن، اجرای هم‌خوانی و تواشیح و اجرای اذان و نیز گزارش سرپرست گروه از برنامه‌های مختلف در چند نوبت اجرا شد.
نظر به حضور مدیرعامل محترم اسکنا(خبرگزاری قرآنی) گزارش لحظه به لحظه‌ای از سفر ملکوتی به صورت مصوّر در سایت مربوط ارسال شد؛ حتی برای نخستین بار، فایل صوتی مراسم دعای کمیل به صورت کامل در سایت ارسال شد که مورد استقبال کاربران قرار گرفت.

برگزاری محافل دعا

اشاره

برگزاری محافل دعا در سرزمین وحی و مهد پیامبر مکرم اسلام و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) از برنامه‌های بسیار مهم و مؤثر موسم حج است. این برنامه‌ها در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری، هتل‌ها و یا در بین‌الحرمین برگزار می‌شود که مورد استقبال گرم زائران ایرانی و حتی زائران سایر کشوها قرار می‌گیرد؛ تا جایی که مسؤولان آن‌ها روزهای اول موسم با توجه به آشنایی با این برنامه،

ص: 157
همواره از زمان برگزاری این محافل به‌ویژه مراسم دعای کمیل می‌پرسند.

اهمیت و آثار برگزاری دعای کمیل‌

دعای کمیل از چنان ادبیات عمیق و عرفان والایی برخوردار است که هر انسان منصف و خردمندی ناگزیر از اعتراف به عظمت آن میشود. مفاهیم بلند این دعا تردیدی باقی نمی‌گذارد که دعای مزبور، از سینه و لب‌های انسانی معصوم صادر شده و به بهترین نحوی می‌تواند ارتباط بین بنده و معبود را فراهم سازد.
مسلمانانی که مفاهیم روح‌بخش دعای کمیل را با زمزمه دل‌نشین نیایش‌گران ایران اسلامی در جوار حرم شریف پیامبر اکرم(ص) و بقیع، در فضایی آکنده از نظم و انضباط و توجه عمیق ده‌ها هزار زائر دلداده اهل‌بیت می‌شنوند، شدیداً تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و یقیناً اجرای این دعا در مدینه منوره، علاوه بر تأثیر جدی بر افکار مسلمانان کشور میزبان، بر دل و جان سایر مسلمین نیز نقش بسته و در حقیقت به کشورهایشان صادر میشود.
حجه‌الاسلام تائب، روحانی کاروان جانبازان در گفت‌وگویی که با نشریه زائر داشت، اهمیت برگزاری دعای کمیل به صورت دسته‌جمعی و در بین‌الحرمین را بسیار بالا دانست و گفت: «برگزاری این مراسم تبلیغ علی‌بن ابی‌طالب(ع) و علم آن حضرت و تمیز دهنده حضرت علی(ع) از دیگران است و باعث میگردد تا آن امام از مظلومیت خارج شود.»
وی در ادامه گفت‌وگو اشاره کرد که اصولًا جهان امروز اسلام، اجتماعاتی را که براساس معرفت به وجود آمده باشد، کم دارد و این را از آسیب‌های جامعه اسلامی دانست. وی برگزاری مراسمی مانند دعای کمیل را یکی از عوامل افزایش معرفت در جهان اسلام یاد کرد. ایشان در پایان سخنان خود، برگزاری چنین مراسمی را جنبه نمادین بودن آن عنوان کرد و گفت: «برگزاری باشکوه و منسجم و منظم این

ص: 158
مراسم، نمادی است که به جهان اسلام نشان می‌دهد، ملت ایران زنده است و حیات معنوی‌اش را در همه حال حفظ می‌کند.»
نظر به اهمیت و آثار برگزاری این مراسم با شکوه و پیش‌گیری از هرگونه ناهماهنگی و بروز زمینه بهانه‌جویی‌های مختلف، روابط عمومی بعثه مقام معظم رهبری در سالهای قبل، آیین‌نامهای را برای برگزاری مراسم دعا تنظیم و در آبان‌ماه امسال، بازنگری و ابلاغ کرد. این آیین‌نامه میتواند الگویی برای سایر کارها باشد.

برگزاری مراسم دعای کمیل‌

مراسم روحانی دعای کمیل از جمله همایش‌هایی است که همه ساله در موسم حجّ تمتع با حضور ده‌ها هزار تن از حجاج بیت‌الله الحرام و زائران حرم شریف نبوی(ص)، با هدایت و نظارت بعثه مقام معظم رهبری در مقابل قبرستان بقیع برگزار می‌گردد. این تنها برنامه عمومی است که در موسم حج به صورت رسمی و با هماهنگی مسؤلان عربستان از طرف ایران برگزار میشود.
برای برگزاری این مراسم باشکوه و تأثیرگذار، علاوه بر اقدامات دیپلماتیک و پی‌گیریهای سفیر جمهوری اسلامی ایران، گروه‌های مختلفی در شکلگیری آن دخالت دارند.
شبهای جمعهای که قرار است مراسم دعای کمیل برگزار شود، از حدود ساعت 20، نیروهای امنیتی با کنترل اطراف بینالحرمین شرایط را برای برگزاری دعای کمیل در جوّی آرام فراهم میکنند. با توجه به این‌که این برنامه ویژه زائران ایرانی است، به بهانه مسائل امنیتی از ورود زائران غیرایرانی به محوطه جلوگیری میشود.
تقریباً همه کارگزاران حج سایر کشورها از این مراسم باخبرند و گاهی زائران

ص: 159
نسبت به این برنامه اطلاع‌رسانی میکنند. گاه دیده میشود که زائران سایر کشورها مشتاقانه برای شرکت در این مراسم میآیند؛ اما با ممانعت نیروهای امنیتی روبه‌رو میشوند که برخی از آنان از فرصتاستفاده کرده، به هر بهانهای وارد محوطه میشوند.
این مراسم ساعت 30/ 23 دقیقه به وقت تهران از شبکه دوم سیمای جمهوری اسلامی، رادیو سراسری و شبکه تصویری اینترنتی «لبیک»، جهت بهرهمندی هم‌وطنان پخش میشد.
مراسم دعای کمیل هر سال چهار بار(دو بار برای زائران مدینه قبل و دو بار برای زائران مدینه بعد) با هماهنگی قبلی مسؤولان بعثه مقام معظم رهبری با مقامات و مسؤولان کشور عربستان سعودی برگزار میشود و نیروهای انتظامی عربستان، با حضور در محل برگزاری مراسم، امنیت منطقه را به عهده‌دارند. با این حال مأموران امنیتی در انتظامات مراسم دخالتی ندارند و انتظامات، برعهده تعدادی از زائران اعضای کاروان‌های مختلف است.

مراسم دعای ندبه‌

برگزاری مراسم با شکوه دعای ندبه نیز یکی از برنامههای موسم حج است که با حضور با شکوه کاروانهای مدعو در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری در هتل «قصرالدخیل» برگزار می‌گردد.
زائران ایرانی در جوار مرقد مطهر پیامبر اسلام و ائمه مظلوم بقیع، با شرکت در این مراسم، مظلومیت اهلبیت عصمت و طهارت را یاد میکنند و آوای دل‌دادگی سر میدهند و ظهور آن منجی عالم بشریت را از خدای متعال درخواست میکنند.
امسال شبکه قرآن صدای جمهوری اسلامی ایران این نجوای زیبای منتظران منجی را به صورت مستقیم برای هموطنانمان پخش میکرد.

ص: 160

برگزاری جلسات عمومی در بعثه‌

یکی از برنامههای بعثه مقام معظم رهبری در موسم حج، برگزاری جلسات عمومی سخنرانی در بعثه و برخی از هتلهاست. این برنامه ترکیبی از تلاوت قرآن، مداحی و سخنرانی است و سخنرانان بعثه در این سال، حجج الاسلام و المسلمین آقایان راشد یزدی و نقویان هستند.
تنظیم جدول جلسات، از ابتکارات واحد روابط عمومی بوده که در سال‌های گذشته با هدف ایجاد نظم در نحوه استفاده از فضاها و جلوگیری از تداخل و تزاحم برنامه‌ها طراحی و پس از تأیید سرپرست محترم حجاج ایرانی، به صورت یک شیوه مصوب درآمده و هر سال پیش از آغاز موسم حج، در سه مقطع مدینه قبل، مکه مکرمه و مدینه بعد، تنظیم و ملاک اقدام قرار می‌گیرد.
با ابلاغ این جدول، سایر مبادی ذی‌ربط در مورد امور مربوطه چون: تأمین انتظامات، پوشش صوتی و تصویری، پذیرایی، اعزام و حضور قاریان، مداحان، سخنرانان و سایر امور مرتبط مطلع شده، کارها به نحوی منظم به پیش می‌رود.

برنامه های ایام تشریق‌

مراسم برائت از مشرکان‌

برائت از مشرکان از دیدگاه حضرت امام خمینی (قدس سره)

از منظر امام خمینی(قدس سره) حج دارای ظرفیت بالایی برای بیداری مسلمانان و شناخت مشکلات جهان اسلام و چاره‌جویی برای رفع آن‌هاست. چنانچه فرموده‌اند:
از ملزومات حج ابراهیمی و محمدی(ص) فریاد برائت از مشرکان است که بدون آن، حج معنا و مفهوم واقعی خود را از دست می‌دهد.
همواره از طرف حضرت امام خمینی(قدس سره) بر آن تأکید شده است، چنانچه

ص: 161
فرموده‌اند:
مسلم است که حج بی‌روح و بی‌تحرک و قیام، حج بی‌برائت، حج بی‌وحدت، حجی که از آن هدم کفر و شرک بر نیاید، حج نیست. (1) همچنین فرموده‌اند:
امروز فریاد برائت ما از مشرکان و کافران، فریاد از ستم ستمگران و فریاد امتی است که جانشان از تجاوزات شرق و غرب و در رأس آن آمریکا و اذناب آن به لب رسیده است و خانه و وطن و سرمایه‌شان به غارت رفته است. فریاد برائت ما فریاد ملت مظلوم و ستم‌کشیده افغانستان است و ... فریاد برائت ما فریاد مردم‌مسلمان آفریقاست ... فریاد برائت ما فریاد ملت لبنان و فلسطین و همه ملت‌ها و کشورهای دیگر است. (2) از منظر امام، برائت می‌تواند انرژی متراکم جهان اسلام را آزاد نموده، در راه مبارزه با استکبار جهانی به کار گیرد. چنانچه فرموده‌اند: ما با اعلام برائت از مشرکان تصمیم بر آزادی انرژی متراکم جهان اسلام داشته و داریم و به یاری خداوند بزرگ و با دست فرزندان قرآن، روزی این کار بزرگ صورت خواهد گرفت. (3) حضرت امام، اعلان برائت را تجدید میثاق مبارزان و تمرین سازمان‌دهی مجاهدان برای ادامه نبرد با کفر و شرک دانسته و فرموده‌اند: به هر حال اعلان برائت در حج، تجدید میثاق مبارزه و تمرین تشکل مجاهدان برای ادامه نبرد با کفر و شرک و بت‌پرستی‌هاست و به شعار هم خلاصه نمی‌شود که سرآغاز علنی ساختن منشور مبارزه و سازماندهی جنود خدای تعالی در برابر جنود ابلیس و ابلیس‌صفتان

1- صحیفه امام، ج 21، ص 78

2- همان، ج 20، ص 317

3- همان، ج 21، ص 80

ص: 162
است ...». (1)

دیدگاه سرپرست حجاج ایرانی‌

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در همایش اهل‌بیت که در بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد، گفت: «به تعبیر حضرت امام(قدس سره) و رهبر انقلاب اسلامی، حج بی‌روح، بی‌قیام و بی‌برائت، حج نیست و مسلمانان باید چنین حجی را در جوامع اسلامی ترویج کنند.
یکی از ویژگی‌های امت اسلامی عزت و اقتدار است و تا زمانی که مسلمانان در سراسر جهان فاقد اقتدار باشند، نمی‌توانند هیبت و عظمت خود را به رخ دشمنان اسلام بکشند.»
در این مراسم، نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت- آیه‌الله محمد محمدی ری‌شهری- از این مراسم به‌عنوان رکنی از حج یاد کرد و برای قبولی اعمال زائران شرکت‌کننده در این مراسم، به درگاه احدیت دعا کرد.

آمادگی برای برگزاری مراسم برائت‌

با توجه به فرارسیدن ایام تشریق و برنامههای ویژه بعثه مقام معظم رهبری در این ایام، آقای آخوندزاده با اشاره به اقدامات معاونت اجرایی برای این ایام گفت: «به منظور برگزاری هر چه باشکوه‌تر مراسم برائت از مشرکان تمهیدات لازم فراهم شده و با برگزاری شش جلسه اختصاصی با عوامل اجرایی و دست‌اندرکاران این مراسم و بازدید از محل نصب چادرها در عرفات، سعی در رفع مشکلات سال گذشته شده است.»
آخوندزاده در عین حال از مدیران کاروان‌ها خواست که زائران را زودتر از وقت به طرف مکان برگزاری مراسم هدایت نکنند و از آوردن زائران مسن و بیمار

1- صحیفه امام، ج 20، ص 316

ص: 163
که تحمل حضور در مراسم را ندارند، اجتناب کنند.
معاون اجرایی بعثه مقام معظم رهبری خاطر نشان کرد: «از هر کاروان، یک نیروی با تجربه برای انتظامات این مراسم به کار گرفته می‌شود و از زائران درخواست می‌شود تا پایان مراسم با این عزیزان همکاری کنند.»

آغاز مراسم برائت از مشرکان‌

مراسم برائت از مشرکان از ساعت 30/ 8 صبح روز عرفه با حضور گسترده زائران بیت‌الله الحرام آغاز شد و پس از تلاوت آیاتی از سوره توبه و سردادن شعارهای برائت؛ پیام ولی امر مسلمین، حضرت آیه‌الله خامنه‌ای- مدّظلّه العالی- توسط آیه‌الله ری‌شهری قرائت گردید.

مشروح پیام رهبر معظم انقلاب‌

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم
سرزمین وحی، بار دیگر انبوه مؤمنان را در ضیافت سالانه خود گردآورده است. جان‌های مشتاق از سراسر جهان اکنون در زادگاه اسلام و قرآن، به مناسکی سرگرم‌اند که تدبر در آن، نمایی از درس جاودانه اسلام و قرآن به بشریت را نشان می‌دهد و خود، گام‌های نمادین برای پیاده کردن و به کار بستن آن است.
هدف از این درس بزرگ، رستگاری و سرافرازی ابدی انسان و راه آن، تربیت انسان صالح و تشکیل جامعه صالح است؛ انسانی که در دل و در عمل، خدای یگانه را بپرستد و خویشتن را از شرک و آلودگی‌های اخلاقی و هوس‌های انحرافی پاک کند و جامعه‌ای که در ساخت آن، عدالت و آزادگی و ایمان و نشاط و همه نشانه‌های زندگی و پیشرفت به کار رود.
در فریضه حج، عناصر اصلی برای این تربیت فردی و اجتماعی گنجانیده شده است. از لحظه احرام و بیرون آمدن از تشخصات فردی و ترک بسیاری از لذت‌ها و

ص: 164
خواهش‌های نفسانی، تا طواف بر گرد نماد توحید و نماز در جایگاه ابراهیم بت‌شکن و فداکار، و از حرکت شتابان میان دو کوه، تا آرام گرفتن در عرصه عرفات در میان خیل عظیم موحدان از هر رنگ و نژاد، و تا گذراندن شبی با ذکر و نیاز در مشعرالحرام و انس جداگانه هر دل با خدا در عین حضور در میان آن جمع متراکم، و سپس حضور در منا و سنگ‌باران نمادهای شیطانی و آنگاه تجسم پر معنای قربانی کردن و اطعام مستمندان و رهگذران، همه و همه آموزش و تمرین و یادآوری است.
در این مجموعه کامل، از سویی اخلاص و صفا و دل‌بریدن از سرگرمی‌های مادی و از سویی، سعی و تلاش و پایداری؛ از سویی انس و خلوت با خدا و از سویی وحدت و یک‌دلی و هم‌رنگی با خلق؛ از سویی پرداختن به آراستگی دل و جان و از سویی دل‌سپردن به انسجام پیکره عظیم امت مسلمان؛ از سویی خشوع در پیشگاه حق و از سویی صلابت در برابر باطل؛ و خلاصه از سویی پر کشیدن در هوای آخرت و از سویی عزم راسخ برای آراستن دنیا، درهم‌تنیده و یک‌پارچه آموزش داده و تمرین می‌شود:(وَ مِنْهُمْ مَنْ یقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الآْخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ). (1) و بدین‌گونه است که کعبه شریف و مناسک حج، مایه قوام و قیام جوامع بشری و انباشته از سود و بهره برای انسان‌هاست:(جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَهَ الْبَیتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاس ولیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیامٍ مَعْلُوماتٍ) (2) مسلمانان از هر کشور و هر نژاد، امروز بیش از همیشه باید این فریضه بزرگ را قدر بدانند و از آن بهره‌گیرند؛ زیرا افق در پیش چشم امت اسلامی امروز از همیشه روشن‌تر و امید برای رسیدن به هدف‌هایی که اسلام برای فرد و جامعه مسلمان ترسیم کرده، از همیشه بیشتر است. اگر امت اسلامی در دو قرن گذشته دچار

1- بقره: 201

2- مائده: 97

ص: 165
فروپاشی و هزیمت در برابر تمدن مادی غرب و مکتب‌های الحادی از هر دو نوع چپ و راست آن بود، اکنون در قرن پانزدهم هجری، این مکاتب سیاسی و اقتصادی غرب‌اند که پای در گِل و دچار ضعف و فروپاشی و هزیمت‌اند و اسلام با بیداری مسلمانان و بازیافت هویت خویش و با مطرح شدن اندیشه توحیدی و منطق عدالت و معنویت، دور تازه‌ای از شکوفایی و عزت خویش را آغاز کرده است.
کسانی که در گذشته‌ای نه چندان دور آیه یأس می‌خواندند و نه تنها اسلام و مسلمین، بلکه اساس معنویت و دین‌داری را در برابر هجوم تمدن غرب، از دست‌رفته می‌پنداشتند، امروز سر بر افراشتن اسلام و تجدید حیات قرآن و اسلام و متقابلًا ضعف و زوال تدریجی آن مهاجمان را به چشم می‌بینند. و با زبان و دل، تصدیق می‌کنند.
من با اطمینان کامل می‌گویم که این هنوز آغاز کار است و تحقق کامل وعده الهی؛ یعنی پیروزی حق بر باطل و بازسازی امت قرآن و تمدن نوین اسلامی در راه است:(وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یعْبُدُونَنِی لا یشْرِکُونَ بِی شَیئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ). (1) نشانه این وعده تخلف‌ناپذیر در اولین و مهم‌ترین مرحله، پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و بنای بلندآوزه نظام اسلامی بود که ایران را به پایگاه مستحکمی برای اندیشه حاکمیت و تمدن اسلامی تبدیل کرد. سر بر آوردن این پدیده معجزه‌آسا، درست در اوج هیاهوی مادی‌گری و اسلام‌ستیزی چپ و راست فکری و سیاسی و آنگاه مقاومت و استحکام آن در برابر ضربات سیاسی، نظامی، اقتصادی و تبلیغاتی

1- نور: 55

ص: 166
که از همه سو نواخته می‌شد، در دنیای اسلام امیدی تازه برانگیخت و شوری در دل‌ها پدید آورد.
هر چه زمان گذشته، این استحکام- به حول و قوه الهی- بیشتر و آن امید ریشه‌دارتر شده است. در طول سه دهه‌ای که بر این ماجرا می‌گذرد، خاورمیانه و کشورهای مسلمان آسیا و افریقا، صحنه این هماوردی پیروزمندانه است. فلسطین و انتفاضه اسلامی و قیام دولت فلسطینی و مسلمان، لبنان و پیروزی تاریخی حزب‌الله و مقاومت اسلامی بر رژیم مستکبر و خون‌خوار صهیونیست؛ عراق و تشکیل دولت مسلمان و مردمی بر ویرانه‌های رژیم ملحد و دیکتاتور صدام؛ افغانستان و هزیمت خفت‌بار اشغالگران کمونیست و رژیم دست‌نشانده آن؛ شکست و ناکامی همه طرح‌های استکباری آمریکا برای سیطره بر خاورمیانه؛ گرفتاری و آشفتگی علاج‌ناپذیر در درون رژیم غاصب صهیونیست؛ فراگیر شدن موج اسلام‌خواهی در بیشتر یا همه کشورهای منطقه و به‌ویژه در میان جوانان و روشن‌فکران؛ پیشرفت شگفت‌آور علمی و فناوری در ایران اسلامی به رغم تحریم و محاصره اقتصادی؛ شکست جنگ‌افروزان در آمریکا در عرصه سیاسی و اقتصادی؛ احساس هویت و تشخص در اقلیت‌های مسلمان در بیشتر کشورهای غربی؛ همه و همه نشانه‌های آشکار پیروزی و پیش‌روی اسلام در هماوردی با دشمنان در این قرن؛ یعنی قرن پانزدهم هجری است.
برادران و خواهران! این پیروزی‌ها یک‌سره محصول جهاد و اخلاص است. آنگاه که صدای خدا از حلقوم بندگان خدا به گوش رسید؛ آنگاه که همت و نیروی مجاهدان راه حق به میدان آمد؛ و آنگاه که مسلمان به عهد و قرار خود با خدا عمل کرد، خدای علیّ قدیر نیز وعده خود را محقق ساخت و مسیر تاریخ عوض شد:

ص: 167
(أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُم) (1)،(إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ ینْصُرْکُمْ وَ یثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ) (2)،(وَ لَینْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ ینْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِی عَزِیز) (3)،(إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ یوْمَ یقُومُ الأَشْهادُ) (4).
این هنوز آغاز راه است. ملت‌های مسلمان هنوز گردنه‌های دشواری بر سر راه دارند. عبور از این گردنه‌ها نیز جز با ایمان و اخلاص، جز با امید و جهاد، جز با بصیرت و صبر، میسر نخواهد گشت. با یأس و منفی‌بافی، با بی‌تفاوتی و بی‌همتی، با بی‌صبری و شتاب‌زدگی، با بدگمانی به صدق وعده‌الهی، این راه طی نخواهد شد.
دشمن زخم‌خورده، همه توان خود را به میدان آورده و خواهد آورد. باید هوشیار و خردمند و شجاع و فرصت‌شناس بود؛ در این صورت همه تلاش دشمن ناکام خواهد ماند. در این سی‌سال هم دشمن؛ یعنی عمدتاً آمریکا و صهیونیسم با همه توانی که می‌توانستند به کار برند در میدان بودند، ولی ناکام ماندند. آینده هم نیز چنین خواهد بود. ان‌شاءالله.
شدت عمل دشمن، غالباً نشانه ضعف و بی‌تدبیری اوست. به صحنه فلسطین و به‌ویژه غزه بنگرید؛ حرکات بی‌رحمانه و دژخیمانه دشمن در غزه که نظیر آن در تاریخ ظلم‌های بشری کمتر دیده شده است، نشانه ضعف او در فائق آمدن بر اراده‌مستحکم آن مردان و زنان و جوانان و کودکانی است که با دست خالی، در برابر رژیم غاصب و پشتیبانش؛ یعنی ابرقدرت آمریکا ایستاده و خواسته آن‌ها را که روی‌گردانی از دولت حماس است، زیر پای خود افکنده‌اند. درود خدا بر آن ملت مقاوم و بزرگ. مردم غزه و حکومت حماس این آیات جاودانه قرآن را معنی

1- بقره: 40

2- محمد: 7

3- حج: 40

4- غافر: 51

ص: 168
کردند:
(وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَی‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الأَمْوالِ وَ الأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ* الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ* أُولئِکَ عَلَیهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ) (1) و(لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا أَذی کَثِیراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الأُمُور) (2).
پیروز نهایی در این کارزار حق و باطل، جز حق نیست و این ملت مظلوم و صبور فلسطین است که سرانجام بر دشمن پیروز خواهد شد(وَ کانَ اللَّهُ قَوِیا عَزِیزاً) (3) همین امروز هم علاوه بر ناکامی در شکستن مقاومت فلسطینیان، در عرصه سیاسی با دروغ درآمدن داعیه‌های آزادی‌طلبی و دموکراسی‌خواهی و شعار حقوق بشر، شکست سختی بر آبروی رژیم آمریکا و بیشتر رژیم‌های اروپایی وارد آمده است که به این زودی قابل جبران نخواهد بود. رژیم بی‌آبروی صهیونیستی از همیشه روسیاه‌تر و برخی رژیم‌های عربی نیز در این امتحان عجیب، بازنده تتمه آبروی نداشته‌خوداند.(وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَی مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُونَ) (4).
والسلام علی عبادالله الصالحین
سیدعلی حسینی خامنه‌ای
4 ذی‌حجه‌الحرام 1429
13 آذر 1387

1- بقره: 155- 157

2- آل عمران: 186

3- احزاب: 25

4- شعراء: 227

ص: 169

اظهارات مولوی اسحاق مدنی‌

مشاور رییس جمهور در امور اهل‌سنت پس از برگزاری مراسم برائت و شنیدن پیام مقام معظم رهبری گفت: «پیام مقام معظم رهبری به کنگره حج، علاوه بر آن‌که به اصول و منافع کلی امت اسلامی برای عامه مسلمانان اشاره داشت، حاکی از آینده امیدوارکننده اسلام بود.»
مولوی اسحاق مدنی با اشاره به پیام رهبر فرزانه انقلاب به کنگره عظیم حج امسال گفت: «فرازی از پیام مقام معظم رهبری که حاکی از خبر خوش از آینده اسلام است، صرف یک آرزو نیست، بلکه بسیار مدلل بوده و به مثابه چراغ راه آینده است. رویدادهای امروز جهان به وضوح نشان می‌دهد که حرکت مستکبران با وجود همه تلاش‌های تبلیغاتی و سیاسی رو به افول است و پیش‌بینی پیروزی مستضعفان و امت اسلامی به سمت تحقق می‌رود و نشانه‌های آن در اعتراف رژیم اشغال‌گر قدس است که آرزوی تصرف نیل تا فرات را عملًا دست نیافتنی اعلام کرده و از طرفی، بحران اقتصادی آمریکا غیرقابل مهار شده است. پیام رهبری با استناد به این چالش‌های استکبار جهانی مطرح شده و امیدواریم مجد و عظمت اسلام، همان‌گونه که ایشان پیش‌بینی کردند تحقق پیدا کند».
مولوی اسحاق مدنی، وظایف امت اسلام را حفظ وحدت کلمه دانست و گفت: «زمینه تحقّق کامل وحدت با محوریت جمهوری اسلامی ایران ایجاد شده و مدتی قبل در جلسه مجمع‌التقریب کشورهای اسلامی، منشور وحدت که به امضای عده زیادی از علمای برجسته تشیع و تسنن رسید، منتشر شد.
این اقدام ارزنده از نکات برجسته و قابل توجه در ایجاد وحدت در جامعه اسلامی است. به همین دلیل استکبار جهانی که از تفرقه مسلمانان سود می‌برد و چنین اقدامی را برنمی‌تابد، به انحای مختلف، سعی در ایجاد فشار و دشمنی

ص: 170
با نظام اسلامی دارد.»
مشاور رییس جمهور در امور اهل‌سنت افزود: «انتظار می‌رود ملت‌ها و دولت‌های اسلامی نیز احساس مسؤولیت کنند و در راستای اقدامات جمهوری اسلامی قدم‌های بیشتری بردارند. البته زمینه‌هایی در برخی کشورهای اسلامی دیده می‌شود و معنایش آن است که روش جمهوری اسلامی ایران را پذیرفته‌اند، ولی باید تلاش‌های بیشتری در این راستا انجام بدهند.»

حاشیه‌های مراسم برائت از مشرکان‌

انبوهی از زائران ایرانی که از ساعات اولیه صبح یکشنبه (1) در بعثه مقام معظم رهبری و خیابان‌های اطراف آن حاضر شده بودند، با نظم و شکوهی خاص، قبل و بعد از قرائت پیام مهم رهبر فرزانه انقلاب، فریاد «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» را در سرتاسر عرفات طنین‌انداز و موجی از حماسه و شادی را در دل مسلمانان جهان، به‌ویژه ملت‌های مظلوم ایجاد کردند.
اکنون برخی از حواشی مراسم برائت از مشرکان را مرور میکنیم.
* زائران ایرانی در صحرای عرفات، در حالی‌که دو بال سپید پرواز را بر تن داشتند، از ابتدای صبح روز یکشنبه- روز عرفه به تقویم عربستان- در قالب کاروان‌های منظم به سوی چادرهای بعثه مقام معظم رهبری که با بالنی فراز شده بر آسمان عرفات و منقش به پرچم جمهوری اسلامی ایران از سایر چادرها متمایز شده بود، حرکت میکردند.
* زائران در حالی‌که صدها پرچم کوچک و بزرگ «مرگ بر اسرائیل»، «مرگ بر آمریکا» و «یا ایها المسلمون اتحدو اتحدو» در رنگ‌ها و زبان‌های مختلف در دست داشتند، وارد چادرهای بعثه مقام معظم رهبری شدند و در جایگاه‌های خود

1- 19/ 9/ 87 مطابق با 8 ذی‌حجه.

ص: 171
قرار میگرفتند.
* در بین زائران شرکت‌کننده در مراسم برائت از مشرکان، حضور جانبازان انقلاب، شکوه خاصی به مراسم برائت داده بود.
* در میان زائران شرکت‌کننده در مراسم، برخی از زائران خارجی که در صحرای عرفات حضور داشتند نیز مشاهده می‌شدند، از جمله برخی از زائران لبنانی که با چشمانی اشکبار و مشتاق در بعثه مقام معظم رهبری حاضر میشدند.
* ده‌ها بلندگو مراسم برائت از مشرکان را در محوطه صحرای عرفات پخش می‌کرد و زائران از طریق آن‌ها، پیام مقام معظم رهبری را گوش میکردند و برنامهها را دنبال می‌نمودند.
* خیابان‌های اطراف بعثه مقام معظم رهبری در عرفات نیز شاهد حضور با شکوه و منظم زائران بیت‌الله الحرام بود که برای شرکت در مراسم برائت از مشرکان حاضر شده بودند و فریادهای «مرگ بر اسرائیل» و «مرگ بر آمریکا» سر می‌دادند.
* در هنگام قرائت پیام مقام معظم رهبری توسط سرپرست زائران ایرانی، جمعیت شرکت‌کننده در مراسم، چندین بار با فریاد تکبیر، به تأیید فرازهایی از پیام معظم‌له را پر داختند.
* زنان ایرانی نیز در حالی‌که چادرهای سفید احرام به تن داشتند، به طور گسترده و با در دست داشتن پرچم‌های کوچک «مرگ بر اسراییل» و «مرگ بر آمریکا» در این مراسم شرکت کرده بودند.
* پیام مقام معظم رهبری به یازده زبان مختلف ترجمه و تکثیر شد. این پیام مهم برای جهان اسلام به زبان‌های گوناگون در پایگاه اطلاع‌رسانی حج منتشرگردید.
رسانه‌های همگانی خارجی نیز از دریافت‌کنندگان پیام مقام معظم رهبری بودند.
* برنامه برائت از مشرکان زائران ایرانی به طور مستقیم از شبکه‌های مختلف تلویزیونی داخلی و خارجی ایران، از جمله شبکه یک و شبکه خبر و شبکه اینترنتی

ص: 172
تلویزیونی «لبیک» و شبکه الکوثر، برای مخاطبان پخش میشد.
* زائران ایرانی و خارجی شرکت‌کننده در مراسم با ده‌ها دستگاه دوربین عکاسی و فیلم‌برداری از صحنه‌های زیبای این مراسم عکس و فیلم تهیه کردند.
* نماینده ولی‌فقیه و سرپرست زائران ایرانی پیش از قرائت پیام رهبر معظم انقلاب، از استقبال گسترده حجاج بیت‌الله الحرام در مراسم برائت از مشرکان تشکر کرد.
* در مراسم برائت از مشرکان، اعضای بعثه مراجع تقلید، شخصیت‌هایی از بعثه کشورهای خارجی، قائم مقام وزیر خارجه، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رییس سازمان حج و زیارت و سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان نیز شرکت داشتند.
* جایگاه برگزاری مراسم به شکل باشکوهی از شب قبل توسط نیروهای اجرایی بعثه مقام معظم رهبری، زیر صدها چادر نصب شده در صحرای عرفات آماده شده بود.
* در این مراسم جمعی از زائران کشورهای اسلامی نیز در کنار زائران ایرانی شرکت داشتند.
* زائران خارجی بیت‌الله الحرام، پیام حج رهبر معظم انقلاب اسلامی را برای جهان اسلام بسیار مهم و راهگشا میدانستند و تأکید میکردند عمل به توصیه‌های آیه‌الله خامنه‌ای برای مقابله با اختلاف‌افکنان و هم‌بستگی بیشتر مسلمانان، کلید حل مشکلات کنونی جهان اسلام است.
* زائران ایرانی شرکت‌کننده در مراسم برائت از مشرکان، در پایان مراسم با قرائت قطعنامه‌ای، بار دیگر بر حمایت از ملت‌های مظلوم و مسلمان عالم، به‌ویژه مسلمانان فلسطین و بر استقامت ملت‌های مسلمان تا حصول پیروزی نهایی تأکید کردند.

ص: 173

ترجمه پیام رهبر معظم انقلاب‌

پیام مقام معظم رهبری به کنگره عظیم حج، توسط بعثه به یازده زبان زنده دنیا ترجمه شد. این زبان‌ها عبارتند از: عربی، فرانسه، روسی، ترکی، هوسایی، اردو، سواحلی، بنگالی و مالایی و ... گفتنی است که زائران کشورهای گوناگون با مراجعه به بعثه مقام معظم رهبری پیام معظم له را دریافت می‌کنند.
به همت رایزنی فرهنگی ایران در مادرید، پیام مقام معظم رهبری به کنگره عظیم حج، در ماهنامه سیاسی- فرهنگی مانسر به دو زبان انگلیسی و اسپانیولی نیز چاپ و منتشر شد.

انعکاس خبری مراسم برائت از مشرکان‌

روز دوشنبه (1) مراسم برائت از مشرکان در رسانههای مختلف، اعم از خبرگزاریها و مطبوعات انعکاس گستردهای داشت. سامانه‌های خبری فارسی‌زبان به صورتی گسترده، مراسم پرشور برائت از مشرکان زائران بیت الله الحرام را که در روز عرفه در سرزمین وحی صورت گرفت، به عنوان رکن و فلسفه اساسی حج مورد توجه قرار دادند و به پوشش خبری آن پرداختند.
اغلب سامانه‌ها در کنار گزارش و یا گزارش‌های خود از این مراسم، تصویرهایی نیز انتشار دادند.
«ایرنا» خبرگزاری جمهوری اسلامی، در گزارش‌های متعدد و لحظه‌به‌لحظه خود از این مراسم نوشت: «مراسم برائت از مشرکان با حضور گسترده زائران بیت‌الله الحرام که از شب گذشته وارد صحرای عرفات شده بودند، برگزار و متن پیام رهبر معظم انقلاب توسط نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی قرائت شد. این پیام به

1- 18/ 9/ 87 مطابق با 9 ذی‌حجه.

ص: 174
زبان عربی نیز برای زائران عرب ترجمه شد. در ابتدای مراسم یکی از قاریان آیاتی از سوره مبارکه توبه را قرائت کرد.
زائران ایرانی به‌طور گسترده در مراسم برائت از مشرکان حضور داشتند. استقبال زائران از مراسم برائت به حدّی بود که در همان ابتدا خیابان‌های منتهی به محل برگزاری مراسم، مملو از جمعیت شد و زائران مجبور شدند ادامه مراسم را در خیابان‌های اطراف دنبال نمایند. زائران بیت‌الله الحرام در این مراسم پلاکاردهایی با مضامین: «مرگ بر آمریکا»، «مرگ بر اسرائیل» و «یا ایها المسلمون اتحدوا اتحدوا»، در دست داشتند.
در هنگام برگزاری مراسم، بالگردهای عربستان سعودی چندین بار به منظور کنترل مراسم به پرواز درآمدند. در پایان مراسم نیز قطع‌نامه برائت از مشرکان با تکبیر حجاج به تأیید رسید.»
«ایسنا» خبرگزاری دانشجویان ایران نیز این خبر را روی سامانه خبری خود در دسترس مراجعه کنندگانش از سرتاسر جهان قرار داد: «مراسم برائت از مشرکان، با حضور نماینده‌ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و جمع زیادی از زائران ایرانی در حالی‌که جامه احرام بر تن داشتند، در عرفات برگزار شد.
زائران ایرانی برای اعلام برادری با تمام مسلمانان جهان و ابراز انزجار از مشرکان جهان، در این مراسم شرکت کردند. مراسم برائت از مشرکان با شعار «الله‌اکبر»، «لااله‌الاالله»، «محمد رسول‌الله»، «یا ایها المسلمون اتحدوا اتحدوا»، «بحق رب‌العالمین اعتصموا اعتصموا»، «برائه المسلمین من عمل الکافرین»، «لااله‌الاالله، امریکا عدوالله»، «لااله‌الاالله، اسراییل عدوالله»، «الموت لامریکا» و «الموت لاسراییل» ادامه یافت.
«فارس»، علاوه بر اخبار مراسم مانند دیگر سامانه‌ها فرازهایی از سخنان آیه‌الله ری‌شهری، نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در مراسم برائت از مشرکان را نیز منتشر کرد.

ص: 175
متن خبر «فارس» از این سخنرانی بدین شرح است:
«نماینده ولی‌فقیه در بعثه رهبری: اعلام برائت از سردمداران کفر و استکبار، به حج روح می‌بخشد» سرپرست حجاج ایرانی گفت: «برائت از مشرکان رکن حج است و اعلام برائت از سردمداران کفر و استکبار به حج روح می‌بخشد.»
«مهر» که در روزهای اخیر حجم بالایی از اخبار حج را روی سامانه خبری خود قرار داده بود، از مراسم برائت چند خبر را منتشر کرد.
به گزارش خبرنگار اعزامی مهر به مکه مکرمه، مراسم برائت از مشرکان دقایقی پیش با حضور انبوه زائران ایرانی و غیرایرانی خانه خدا، نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، نمایندگان بعثه‌های مراجع عظام تقلید و خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی در صحرای عرفات آغاز شد.
«تابناک»، از سامانه‌های خبری فارسی زبان نیز علاوه بر ارائه آلبوم تصویری از مراسم برائت از مشرکان و خبرهایی از مراسم، قطعنامه آن‌را به صورت کامل و به نقل از شبکه «خبر» منتشر کرد.
«تابناک» با اشاره به فرازهایی از قطعنامه نوشت:
«در این قطع‌نامه، با اشاره به رهنمودهای قرآن کریم مبنی بر ضرورت وحدت و یک‌پارچگی امت اسلام، حاضران در مراسم، مراتب برادری، مودت و همدلی خود را با آحاد امت اسلامی در سراسر جهان اعلام داشتند. زائران بیت‌الله الحرام با تقبیح سیاست‌ها و عمل‌کرد آمریکای متجاوز به عنوان مظهر تروریسم دولتی، حضور اشغال‌گرانه شیطان بزرگ در سرزمین‌های اسلامی و کشتار مردم بی‌دفاع را محکوم کردند.
در بخش دیگری از این قطع‌نامه آمده است: «حاکمیت غاصبانه رژیم جعلی اسرائیل بر سرزمین فلسطین، گسترش زرّادخانه اتمی اسرائیل در منطقه، دخالت در امور دیگر کشورها، سرکوب و کشتار مردم بی‌دفاع و تخریب منازل و مزارع آن‌ها از جمله اعمال ننگین در کارنامه سیاه صهیونیسم بین‌الملل به شمار می رود.»

ص: 176
زائران خانه خدا همچنین با ابراز تأسّف عمیق از عدم واکنش مؤثر کشورهای اسلامی در قبال فاجعه دل‌خراش انسانی در غزه، اعتقاد راسخ خود را به نابودی رژیم نامشروع اسرائیل با تکیه بر سلاح ایمان اعلام کردند.
این قطع‌نامه می‌افزاید: «دستیابی و بهره‌گیری از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، حقّ طبیعی کلیه ملت‌ها و مسلمانان است و ایجاد محدودیت و برخورد تبعیض‌آمیز درباره این حق مسلّم، حرکتی ظالمانه و مغایر با موازین بین‌المللی است.
در پایان، شرکت‌کنندگان در مراسم برائت از مشرکان، نادیده گرفتن کرامت انسانی، سلطه مستکبران و بی‌بند و باری و ابتذال را به شدت محکوم و دست نیاز به سوی خالق بی نیاز برای ظهور مصلح کل جهان، بلند کردند.

برگزاری مراسم دعای عرفه‌

دعای عرفه، یادگار امام حسین(ع) است که با برنامه‌ریزی بعثه مقام معظم رهبری، هر ساله زائران، آن را در کنار «جبلالرحمه» زمزمه میکنند.
عارفان در روز عرفه و در صحرای عرفات، قدر ثانیه‌ها را می‌دانند و لحظه‌ای را از دعا و نیایش و استغفار و ارتباط با ذات بی‌همتا غافل نمی‌شوند.
امسال نیز مراسم معنوی دعای عرفه روز دوشنبه (1) پس از اقامه نماز جماعت به امامت آیت الله ری شهری(مدظلّه)، ساعت 45/ 14 در سرزمین عرفات با تلاوت آیاتی از سوره یوسف آغاز گردید و چادرهای زائران بیتالله الحرام را سرشار از عطر عرفان نمود. در روز عرفه، همگان از دریای رحمت و عطوفت بی‌انتهای ربوبی بهره‌مند می‌شوند و در صحرای عرفات، دروازه‌ای به سوی عرفان و شهود و معرفت و بصیرت گشوده می‌شود. در این سرزمین نورانی و متبرک، دل‌ها از غیر بریده و به خدا متصل می‌شود. امسال دعای عرفه، حال و هوای معنوی خاصی داشت و پلی بود

1- 18/ 9/ 87 مطابق با 9 ذی‌حجه.

ص: 177
بین زمین و ملکوت، اشک‌های انابه و شوق از دیدگان حجاج سرازیر و قلب‌ها سرشار از یاد خدا بود.
وقوف در عرفات باید وقوف در برابر سید و مولا و همراه با معرفت باشد، معرفت نسبت به سرائر و حقایق و مقام قلب، حاجی در جبل الرحمه باید به یاد رحمت عام و خاص خداوند باشد و بداند که پروردگار شاهد و ناظر بر بندگان و رحیم به مؤمنان است. این معرفت به سالک بصیرت می‌دهد و چشم بصیر با نور هدایت الهی فروع یافته و به سرچشمه‌های معرفت دسترسی پیدا می‌کند.
در سرزمین عرفات آدمی به این فرموده پیامبر خدا می‌اندیشد که: «سوگند به کسی که به حق مرا بشیر و نذیر مبعوث کرد، خداوند را در آسمان دنیا ابوابی است که به آن‌ها باب رحمت، باب توبه، باب حاجت، باب تفضّل، باب احسان، باب بخشش، باب عفو و کرم می‌گویند. کسی نیست که به عرفات برود، مگر این‌که خداوند تمامی این باب‌ها را برای او بگشاید.» (1) و در سخنی دیگر می فرماید:
«مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوبٌ لا تُغْفَرُ إِلّا بِعَرَفاتٍ.» (2)؛ بعضی از گناهان، گناهانی هستند که بخشیده نمی‌شوند مگر در عرفات.
این آوای نورانی به گونه‌ای دیگر در گفته ابوشیخ از ابن عباس هم آمده که: همانا روز عرفه، روز حج اکبر است و این روز، روز مباهات است، روزی است که خداوند به اهل زمین در برابر ملائکه آسمان فخر کرده و می‌فرماید:
«جاوُونی شعثا غبراً آمنوا بی و لم یرونی و عزّتی لأَغفرتُ لهم.»؛ ژولیده موی و گرد و خاک بر چهره نشسته، به سوی من آمده‌اند به من ایمان آوردند، با آن که مرا ندیده‌اند، به عزّت خود سوگند آن‌ها را می‌بخشم.

1- فروع کافی، ج 4، ص 263، روایت 44

2- دعائم الاسلام، ج 1، ص 294

ص: 178

یادمان خادمان ضیوف‌الرحمان‌

سهشنبه شب (1) در صحرای «منا»، علاوه بر تلاوت قرآن کریم، برنامه ویژه‌ای با عنوان «یادمان خادمان ضیوف الرحمان» به منظور بزرگداشت یاد و خاطره کارگزارانی که در طول یک‌سال گذشته به رحمت ایزدی پیوسته‌اند، برگزار شد. در این برنامه از هفده روحانی و کارگزار حج تجلیل گردید.
حجه‌الاسلام والمسلمین راشد یزدی، سخنران این مراسم بود که درباره جایگاه عالمان و روحانیون در جامعه اسلامی و خدمت‌گزاری به حجاج سخن گفت.

بازگشت سرپرست حجاج ایرانی به میهن اسلامی‌

نماینده ولی‌فقیه عصر پنجشنبه از سرزمین وحی به میهن اسلامی بازگشت و در فرودگاه مهرآباد، مورد استقبال حجه‌الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی، رئیس دفتر مقام معظم رهبری قرار گرفت.
وی در جمع خبرنگاران گفت: «با تلاش همه کارگزاران، حج امسال نیز مانند سال‌های قبل با شکوه، عزت‌مند و همراه با آرامش و بدون تنش برگزارشد.»
وی افزود: «اوج عزت‌مندی مسلمانان ایران و سایر کشورها را در مراسم قرائت دعای کمیل و در روز نهم ذی‌الحجه در مراسم برائت از مشرکان شاهد بودیم. در مجموع خدا را شاکریم که در حدّ توان به این اهداف رسیدیم و مراسم حج باعزّت و آبرومند برگزار شد.
در ابعاد داخلی نوآوری‌ها در ده محور و در ابعاد بین‌المللی دوازده نوآوری از قبیل: نشست‌های تخصصی، تعامل بیشتر با نخبگان جهان اسلام، همایش قدس، تقریب و همایش ایرانیان مقیم خارج از کشور برگزارشد.»
وی با اشاره به دیدار با شخصیت‌های جهان اسلام و همچنین انجام نظرسنجی از زائران خارجی مراسم حج درباره مسائل مهم ایران و جهان گفت: «حمایت از

1- 19/ 9/ 87 مطابق با 10 ذی‌حجه.

ص: 179
مواضع ضداستکباری نظام جمهوری اسلامی ایران و ابراز نگرانی از پوشش کمرنگ جنایات رژیم صهیونیستی در رسانه‌های منطقه از مواردی بود که زوار خارجی شرکت کننده در نظرسنجی بر آنها تأکید داشتند.»
نماینده ولی‌فقیه با اشاره به این که معرفی اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) به‌ویژه برای نسل جوان و انتشار آن در کشورهای اسلامی از دیگر موارد تأکیدی زوار و شخصیت‌های خارجی در نظرسنجی بود، گفت: «ضرورت بهره‌گیری بیشتر از رسانه ملی برای ترجمه دیدگاه‌های نظام اسلامی و آموزه‌های اهل‌بیت عصمت و طهارت، به‌ویژه برای نسل جوان و انتشار آن در کشورهای اسلامی از دیگر موارد تأکیدی زوار و شخصیتهای خارجی در نظرسنجی بود.»

جانشین سرپرست حجاج در مدینه‌

الف: ملاقات‌ها

اشاره

هر سال پس از بازگشت سرپرست حجاج به میهن اسلامی، جانشین ایشان آیه‌الله ابراهیم امینی در مدینه ادامه کار را به عهده می‌گیرند.
امسال ایشان نیز ملاقات‌ها و بازدیدهایی داشته‌اند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

دیدار با جمعی از پزشکان اندونزی‌

آیه‌الله ابراهیم امینی، روز پنج‌شنبه (1) با گروهی از پزشکان اندونزی دیدار کرد. در این دیدار، دکتر طاها، یکی از اعضای کادر پزشکی بعثه اندونزی، با ابراز خرسندی از حضور در بعثه مقام معظم رهبری، ایران و اندونزی را دو عضو یک پیکر توصیف و ابراز امیدواری نمود که روابط دو کشور، روز به روز بهبود یابد.
جانشین سرپرست حجاج ایرانی ضمن خیرمقدم به آنان گفت: «تلاش برای حفظ خانواده‌ها و جوانان کشورهای اسلامی از توطئههای دشمنان اسلام، وظیفه همه

1- 28/ 9/ 87 مطابق با 19 ذی‌حجه.

ص: 180
روشن‌فکران و فرهیختگان مسلمان است.»
وی افزود: «با وجود همه تلاشهای دشمنان، الحمدلله در کشور اندونزی مسلمانان از فرقه‌های مختلف با یکدیگر و با مسیحیان به خوبی و آرامی زندگی می‌کنند و وضعیت اعتقادی مردم مناسب است.»
ایشان با یادآوری این‌که حج، برای خودسازی و پرورش روح است، ضرورت تغییر و تحول اخلاقی حاجیان را پس از این سفر روحانی مورد تأکید قرار داد.

دیدار با جمعی از دانشجویان پاکستانی‌

شامگاه جمعه (1) گروهی از دانشجویان پاکستانی «دانشگاه الأزهر» با حضور در بعثه مقام معظم رهبری با آیه‌الله ابراهیم امینی دیدار کردند.
در این دیدار، جانشین سرپرست حجاج ایرانی، وحدت را از رموز پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس دانست و گفت: «در ایران اسلامی همه اقوام و مذاهب یک‌دست و متحد هستند و همین مسأله موجب شده تا در دوران‌های مختلف تاریخ بر مشکلات گوناگون چیره شوند.»
آقای امینی در این دیدار به دانشجویان توصیه کرد تا با تحصیل علوم مختلف، خود را برای تبلیغ دین در بین جوانان آماده کنند؛ زیرا هم‌اکنون جامعه غربی در پی ایجاد فساد و فحشا در بین جوانان و خانواده‌هاست و این مسؤولیت ما را در رویارویی با آن‌ها سنگین می‌کند.
وی با اشاره به مشکلات مردم مظلوم فلسطین در غزه گفت: «اگر جوامع اسلامی با هم متحد بودند، صهیونیستها جرئت و جسارت ظلم بر مردم فلسطین را پیدا نمی‌کردند.»

دیدار با حجاج کشور سوریه‌

1- 29/ 9/ 87 مطابق با 20 ذی‌حجه.

ص: 181
دوشنبه شب (1)، تعدادی از حجاج سوری علاقه‌مند به نظام جمهوری اسلامی که مدت‌ها با اشتیاق درخواست حضور در بعثه ایران را داشتند، در سالن اجتماعات «هتل قصرالدخیل» حاضر شدند و با آیه‌الله ابراهیم امینی و برادران ایرانی خود گفت‌وگو کردند.
در این جلسه، پس از تلاوت کلام الله مجید توسط یکی از قاریان بین‌المللی ایران، حجه‌الاسلام والمسلمین محمدی عراقی، عضو هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری، بخش‌هایی از پیام رهبر انقلاب به کنگره حج امسال را برای حاضران در جلسه قرائت کرد.
وی با اشاره به کم‌کاری و بی‌انصافی برخی دولت‌های اسلامی در موضوع فلسطین و به‌ویژه مردم غزه، بر وظیفه تک‌تک مسلمانان در اهتمام به امور برادران و خواهران مسلمان خود و ضرورت کمک به آن‌ها از هر طریق تأکید کرد.
در پایان این دیدار، به تقاضای برادران و خواهران سوری، جانشین سرپرست حجاج ایرانی برای ملت مسلمان و مهمانان سوری دعا کرد.

دیدار با علمای افغانستان‌

در ادامه ملاقاتهای شخصیتهای کشورهای اسلامی با جانشین سرپرست حجاج ایرانی، روز سه‌شنبه (2) گروهی از علما و اندیشمندان شیعه افغانستان، با ایشان دیدار کردند و خواستار حمایت جمهوری اسلامی ایران از مناطق شیعه‌نشین این کشور و توجه به تلاش‌های مسلمانان این مناطق برای تقویت برنامههای فرهنگی شدند.
آقای تقدسی، رییس حج و زیارت ولایت «دایکندی» افغانستان، با اشاره به تأثیر بزرگ پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر وضعیت مناطق شیعه‌نشین افغانستان و تأسیس مدارس علمیه در این کشور، خواستار اعزام استادان مجرب و علمای دینی و نیز

1- 2/ 10/ 87 مطابق با 23 ذی‌حجه

2- 3/ 10/ 87 مطابق با 24 ذی‌حجه.

ص: 182
ارسال کتاب‌های مورد نیاز مدارس علمیه این منطقه شد.
وی گفت: «امسال حدود 700 نفر زائر از ولایت شیعه‌نشین دای‌کندی برای انجام مناسک حج عازم عربستان شده‌اند.
در این دیدار، آقای ابراهیم امینی با ابراز خرسندی از دیدار علمای افغانستان، با تأکید بر ضرورت تلاش برای کم‌رنگ کردن اختلاقات بین مردم و اقوام مختلف این کشور، گفت: «جمهوری اسلامی ایران همواره قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نسبت به افغانستان و مردم آن عنایت ویژه‌ای داشته و در حد توان، به این کشور کمک کرده است.»
ولایت دای کندی در مناطق مرکزی افغانستان واقع است و دارای جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر است که همگی شیعه و پیرو مکتب اهل‌بیت(ع) هستند.

دیدار با جمعی از حجاج ترکیه‌

جمعی از حجاج دیاربکر ترکیه با جانشین سرپرست حجاج ایرانی دیدار کردند. آیه‌الله ابراهیم امینی در این دیدار با اشاره به تلاش بی‌وقفه دشمنان اسلام برای ایجاد اختلاف و پررنگ کردن اختلاف سلیقه‌ها بین مسلمانان و به‌ویژه تشیع و تسنن، بر ضرورت اتحاد و همدلی میان مسلمانان و اتفاق روی مشترکات تأکید کرد.
در این جلسه که در محل بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره برگزار شد، آقای امینی، با ابراز تأسف از کم‌رنگ بودن وحدت میان جوامع اسلامی افزود: «امروز کشورهای اسلامی به جای حمایت همه‌جانبه از مردم مسلمان و مظلوم فلسطین و به خصوص غزه، متأسفانه یا سکوت کرده‌اند و یا از رژیم صهیونیستی حمایت می‌کنند. اگر اتحاد اسلامی وجود داشت، شاهد چنین فاجعه‌ای نبودیم.»
وی ضعف اعتقاد نسبت به مبانی اسلام در میان جوانان کشورهای اسلامی را تهدید دیگری برای جهان اسلام دانست و خواستار تلاش بیش از پیش علما و اندیشمندان اسلامی، برای تقویت مبانی عقیدتی جوانان شد.

ص: 183
آیه‌الله امینی در پاسخ به سؤالی در زمینه اقدامات ایران برای مبارزه با افراطی‌گری در جهان اسلام، با اشاره به دیدگاه‌های امام خمینی(قدس سره) و رهبر معظم انقلاب و تأکید ایشان بر لزوم وحدت گفت: «ایران برنامه‌های فرهنگی فراوانی برای ایجاد وحدت اسلامی، نظیر همایش‌های تقریب مذاهب اسلامی، تدارک و اجرایی کرده است.»

ب: بازدیدها و نشستها

دیدار از مرکز درمانی‌

روز دوشنبه (1)، جانشین سرپرست حجاج ایرانی از مرکز درمانی مدینه منوره دیدار کرد. آیه‌الله امینی ضمن بازدید از قسمت‌های مختلف این مرکز از قبیل: پذیرش و ثبت رایانهای بیماران و مراجعه کنندگان و بخشهای قلب، سونوگرافی و داخلی، از وضعیت بیماران بستری شده نیز آگاهی یافت.
دکتر مغانلو، مدیر درمان مرکز درمانی مدینه منوره در این بازدید گفت: «از ابتدای ورود زائران به مدینه 5912 مورد مراجعه به این مرکز صورت گرفته که از این تعداد 199 مورد در بخش‌های مختلف بستری شده‌اند.»
وی با بیان این‌که در مجموع 56 نفر به دلیل مشکلات قلبی در بخش بستری شده‌اند، تعداد بیماران بستری در این بخش را در حال حاضر چهار نفر اعلام کرد.
جانشین سرپرست حجاج ایرانی در این دیدار از تلاش گروه پزشکی تقدیر کرد و گفت: «تاکنون شکایتی از سوی زائران در زمینه خدمات مرکز پزشکی حج به بعثه مقام معظم رهبری گزارش نشده است.»

دیدار با رابطین روحانیون‌

1- 2/ 10/ 87 مطابق با 23 ذی‌حجه.

ص: 184
روز دوشنبه (1)، رابطین روحانی نیز با آیه‌الله امینی دیدار و گفت‌وگو کردند. در این دیدار، رابطین گزارشی از فعالیتهای فرهنگی «مدینهبعد» را به جانشین سرپرست حجاج ایرانی ارائه دادند. ایشان نیز با ابراز رضایت از فعالیت روحانیون در این مقطع موسم حج، از زحمات آنان تشکر کرد.

دیدار با اعضای ستاد مدینه‌

صبح پنجشنبه (2) و در آخرین روزهای موسم حج، اعضای ستاد مدینه با جانشین سرپرست حجاج دیدار کردند. آقای امینی در این دیدار، وضعیت خدمت‌رسانی به زائران را مناسب ارزیابی کرد و گفت: «این‌گونه اقدام‌ها موجب حفظ آبروی نظام جمهوری اسلامی و برگزاری حجی آبرومند برای کشورمان می شود.»
وی بهره‌گیری از برکات سفر حج را برای دست‌اندرکاران اجرایی حج نیز ضروری خواند و افزود: «از علایم قبولی حج این است که حاجی در خود تحولی به وجود آورد و از این‌جا تصمیم به ترک بداخلاقی‌ها و کردارهای زشت خویش بگیرد.»
آقای امینی همچنین مسؤولان را به جدیت و رسیدگی بیشتر به امور مردم در بازگشت به ایران توصیه کرد.
در این دیدار، رئیس ستاد مدینه منوره با اعلام این‌که اکنون بیش از سی هزار نفر از حجاج ایرانی در این شهر حضور دارند، گفت: «حرکت این زائران به ایران از فردا جمعه (3) آغاز شده، تا بامداد پنج‌شنبه (4) ادامه می‌یابد.»
مسؤولان ستاد حج، مرکز درمانی و پزشکی، آشپزخانه «الدخیل» و هواپیمایی جمهوری اسلامی در مدینه منوره نیز در این دیدار حضور داشتند.

1- همان تاریخ

2- 5/ 10/ 87 مطابق با 26 ذی‌حجه

3- 6/ 10/ 87 مطابق با 27 ذی‌حجه 1429

4- 12/ 10/ 87 مطابق با 4 محرم‌الحرام 1430

ص: 185

بخش سوم: فعالیت‌معاونت‌ها و مدیریت‌های بعثه‌

1. معاونت آموزش و پژوهش‌

اشاره

معاونت آموزش و پژوهش در سال 1370 تشکیل شده و از همان سال تا کنون با مدیریت حجت الاسلام و المسلمین آقای سید علی قاضیعسکر به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. این معاونت در غیر موسم عهده‌دار برنامه‌های متنوع پژوهشی، آموزشی و فرهنگی است.

سخنان معاون آموزش وپژوهش در باره عملکرد معاونت‌

اقدامات پژوهشی‌

حجه‌الاسلام و المسلمین قاضی عسکر، در آستانه شروع مناسک حج اظهار داشت: «در حوزه پژوهشی کارهای زیادی در سال‌های گذشته انجام شده که نمونه‌ای از آن در فصلنامه میقات حج و دوفصلنامه میقات الحج به زبان فارسی و سه شماره میقات الحج به زبان عربی منتشر گردیده است که با حدود 25000 صفحه مطلب، جایگاه خوبی را در میان محققان کشور پیدا کرده است.
ایشان درخصوص واگذاری بخشی از فعالیت‌های بخش‌های مختلف بعثه به مرکز استان‌ها گفت: «تمرکززدایی در همه بخش‌های اجرایی و فرهنگی به عنوان یک اصل موفق مطرح است، به‌شرطی که این کار با دقت صورت بگیرد؛ بنابراین باید این کار، پس از کارشناسی در این زمینه انجام شود.»
قاضی‌عسکر گفت: «ما کار تمرکززدایی را از سال‌های گذشته آغاز کرده‌ایم که

ص: 186
یک نمونه از آن، برگزاری جلسات متمرکز آموزشی در استان‌ها است که خود استان‌ها جلسات آموزشی را برای زائران برگزار می‌کنند و تنها در برخی موارد به دعوت خود استان، سخنران از تهران و یا قم اعزام می‌شوند، در سایر موارد همه برنامه‌ها در خود استان تدارک می‌شود».
وی ادامه داد: «تولیدات این معاونت، به عنوان منبع مورد اعتماد در کشور مورد توجه و استفاده نویسندگان مختلف قرار گرفته و ما از این جهت خرسندیم. در سال گذشته به طور میانگین در هر هفته یک کتاب تولید و به علاقه‌مند ارائه کرده‌ایم.»
وی تصریح کرد: «در حال حاضر با توجه به مخاطبان گوناگون بیش از 600 اثر در زمینه‌های مختلف از جمله تبیین عقاید شیعه، اسرار و معارف حج، مناسک حج، تاریخ اسلام، معرفی اماکن، پاسخ‌گویی به شبهات وهابیت سفرنامه‌ها، حج در قرآن، حج در روایات و ... چاپ و منتشر شده است.»
ایشان با بیان این‌که کارهای تولیدی ما در حوزه پژوهش نسبت به گذشته از رشد 20 الی 30 درصد همراه بوده اظهار داشت: «پس از حج 86 تا کنون با احتساب کتاب‌های آماده چاپ، در مجموع حدود یکصد اثر به چاپ خواهد رسید.
معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری با بیان این‌که یکی از اهداف حج، اهداف سیاسی و اجتماعی است، تصریح کرد: «ما حج را از زاویه‌های مختلف و از جمله از دیدگاه مذاهب اسلامی و ادیان و مذاهب دیگر مورد توجه قرار داده، کتابی را نیز برای آشنایی زائران با کشورهای اسلامی و نوع روابط و مناسبات آن‌ها با جمهوری اسلامی چاپ کرده‌ایم تا زائران با مطالعه این کتاب، پیش از تشرّف به حج بتوانند با این کشورها آشنا شده، راحت‌تر با مسلمانان این مناطق ارتباط برقرار کنند.»
وی گفت: «با توجه به شبهه‌افکنی‌های وهابیون و تبلیغات منفی علیه شیعیان تا کنون بیش از دویست کتاب در زمینه معرفی شیعه و پاسداری از عقاید شیعه منتشر

ص: 187
شده که مجموع این کتاب‌ها تا حدود زیادی توانسته خلاء موجود را برطرف کند و همچنان در صدد ارائه پژوهش‌های دیگری در این عرصه به صورت کتاب به علاقه‌مندان هستیم».

اقدامات آموزشی‌

معاون آموزش و پژوهش بعثه با اشاره به این‌که جلسات متمرکز آموزشی زائران به صورت میدانی برگزار می‌شود، گفت: «همه ساله نقشه‌ها و تصاویر مربوط به مکه و مدینه، سی‌دی‌های آموزشی و سرفصل‌های آموزشی در اختیار کاروان‌ها قرار می‌گیرد تا طبق برنامه از این امکانات برای آموزش زائران بهره بگیرند.»
وی افزود: «تا امروز امکان آموزش زائرانی که سالیان طولانی در انتظار رفتن به حج بودند به دلیل شکل‌گیری سالیانه کاروان‌ها مقدور نبود، اما با برنامه‌ریزیهای در دست اقدام، قرار است از زمان ثبت‌نام به بعد اطلاع‌رسانی آغاز و سپس آموزشها انجام شود.»
وی با بیان این‌که تنها «حاجی» مخاطب آموزش ما نیست، گفت: «یکی از اهداف ما در حج ایجاد تحول معنوی و فرهنگی در زائر است؛ به‌گونه‌ای که حاجی بتواند ابتدا خود و سپس اطرافیان خویش را تغییر داده، سطح معنوی و فرهنگی آن‌ها را ارتقا بخشد.»
ایشان ادامه داد: «سامان‌دهی آموزش همه حجاج به دلیل گستردگی، پراکندگی و تنوع مخاطبین در گوشه و کنار کشور، نیازمند بودجه و اعتبارات زیادی است که از عهده‌بعثه خارج است و می‌طلبد که دولت محترم در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.»
وی تصریح کرد: «برخی کاروان‌ها، زائران چند سال خود را در مناسبت‌های مختلف مانند عید قربان، عرفه و .... جمع کرده، ارتباط خود را به صورت هیئتی با

ص: 188
آن‌ها ادامه می دهند که امیدواریم این حرکت- که ظرفیت خوبی برای گسترش پیوندهای دینی در جامعه است- استمرار یافته، همه حجاج را شامل شود».
قاضی عسکر خاطر نشان کرد: «زائران ما به نوعی سفیر جمهوری اسلامی و نماینده یک نظام انقلابی هستند. بر همین اساس تلاش زیادی در راستای آموزش اخلاقی و رفتاری زائران انجام داده‌ایم تا ان‌شاءالله رفتار آن‌ها برای زائران دیگر کشورها الگو باشد.»

اقدامات فرهنگی‌

آقای قاضی عسکر اظهار داشت: «معاونت آموزش و پژوهش چند حرکت فرهنگی را برنامه‌ریزی کرده که از جمله آن می‌توان به مسابقات فرهنگی، مسابقات کتاب‌خوانی بر اساس کتب توزیع شده در بین کاروان‌ها و مراسم شبی با شهیدان- که به تجلیل از شهدا و خانواده‌های همان کاروان می‌پردازد- اشاره کرد.»
وی در خصوص برنامه‌ای که برای گرامی‌داشت یاد و خاطره حضرت امام(قدس سره) برگزار می‌شود، گفت: «موضوع این برنامه تبیین عظمت و شخصیت حضرت امام(قدس سره) و نقش ایشان در احیای حج ابراهیمی است.» معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری تصریح کرد که ویژه‌نامه «در حریم یار» به صورت چهار رنگ که حاوی اطلاعات عمومی مورد نیاز برای زائران است، پیش از سفر در بین حدود سی هزار نفر توزیع شده است.
وی افزود: «یکی از نوآوری‌های امسال این معاونت، راه‌اندازی کتابخانه دیجیتالی در مکه و مدینه با 480 گیگابایت حجم، تلفن گویا برای پاسخ‌گویی به مسائل شرعی، ارائه حدود بیست نرم‌افزار قابل استفاده در تلفن همراه و انتقال آن‌ها به شکل «بلوتوث» است که زائران می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.»
وی تأکید کرد: «دریافت آخرین فتاوای مراجع، پیش از سفر زائران یکی دیگر

ص: 189
از فعالیت‌های این معاونت است. برای مثال با توجه به تغییراتی که در مسعا و رمی جمرات صورت گرفته، فتاوای مراجع معظّم تقلید را جمع‌آوری کردیم و به روحانیون محترم کاروان‌ها منتقل کردیم تا زائران گرفتار مشکل و اضطراب روحی نشوند.»
آقای قاضی عسکر، ارتباط معاونت آموزش و پژوهش با هنرمندان حوزه‌های مختلف را خوب ارزیابی کرد و گفت: «در بخش هنرهای تجسمی، صنایع دستی، عکس، نقاشی و ... کارهای خوبی را در سال‌های گذشته تولید کرده‌ایم، به شکلی که امروز به صورت یک موزه درآمده است. با فیلم‌سازان و هنرمندان عرصه سینما نیز ارتباط و تعامل دوسویه برقرار کرده‌ایم و آن‌ها کارهای خوبی را با همکاری امور حج صدا و سیما تولید کرده‌اند.
قاضی عسکر با بیان این‌که هنر در جهان اسلام صیقل دهنده روح آدمی و وسیله توجه انسان به خدا و جهان هستی است، خاطر نشان کرد: «در پایان هر سال طی فراخوانی از همه هنرمندانی که به حج و عمره مشرف شده و قادر به آفرینش اثر هنری در زمینه حج هستند، دعوت می‌کنیم تا آثار تولیدی خود را در زمینه فرهنگ حج ارائه کنند. ما سعی داریم تا حدّ امکان از ظرفیت و توان این افراد برای تولید جلوه‌های مختلف حج استفاده کنیم.»

توسعه برنامه های فرهنگی‌

آقای قاضی‌عسکرگفت: «در بحث گسترش فرهنگ حج همه باید کمک کنند. متأسفانه در خصوص فرهنگ و اهمیت حج و شناخت ابعاد مختلف آن، مطلب ویژه و خاصی در متون آموزشی مقاطع مختلف تحصیلی اعم از کتاب‌های درسی مدارس و دانشگاهی دیده نمی‌شود. ما باید به لحاظ فرهنگی، حج را فراگیر کنیم تا مردم با آمادگی و بصیرت کامل به حج مشرف شوند که این مهم، در گرو همکاری

ص: 190
رسانه‌ها، سازمان‌ها و بخش‌های مختلف کشور است».
وی در پایان با اشاره به مسأله سوغات و خروج ارز از کشور گفت: «در خصوص علل و عوامل روی‌کرد مردم در خرید بیشتر از حد سوغات، نظرسنجی‌های علمی انجام داده‌ایم. بر اساس این نظرسنجی‌ها یک سلسله از این عوامل به آداب و رسوم مردم و توقعاتی که از زائر دارند، برمی‌گردد که با کار فرهنگی گسترده می‌توان تا حدود زیادی از این توقعات کاست و در نتیجه با کاهش خرید سوغات، از خروج سنگین ارز از کشور جلوگیری کرد».
وی افزود: «در حال حاضر فیلمی در زمینه سوغات با نگاه منتقدانه تهیه شده که قرار است به صورت سریال از یکی از شبکه‌های سیما پخش شود».
سیدعلی قاضی عسکر از توزیع بسته فرهنگی در حج امسال شامل مجموعه پنجاه کتاب در قطعهای مختلف و لوح‌های فشرده، حاوی سخنرانی علما و استادان و نیز فیلم و تصویر ویژه زائران عتبات عالیات خبر داد و گفت: «طراحی الگوی نوین حجاب و توصیه به بانوان زائر برای استفاده از این الگو، ارائه لوح فشرد حاوی 25 نرم افزار مرتبط قابل نصب روی تلفن همراه، توزیع کتاب‌های مختلف برای برگزاری مسابقه کتاب‌خوانی، چاپ بیش از صد اثر مکتوب برای پاسخ‌گویی به شبهات دینی و تشکیل شورای فرهنگی و گروه ارشاد در کاروان ها از دیگر فعالیت‌های این معاونت در سال جاری است». وی ابراز امیدواری کرد در نتیجه این برنامه‌ها به تدریج شاهد تحولی بزرگ در تأثیرگذاری بیشتر این فریضه بر زائران ایرانی باشیم.

مصاحبه با حجه‌الاسلام والمسلمین حصاری (مسؤول برنامه‌ریزی و امور فرهنگی)

آقای حصاری مسؤول طرح و برنامه معاونت آموزش و پژوهش می‌باشند و به

ص: 191
مدت یک سال و نیم از فعالیت ایشان در این بخش می‌گذرد. وی در گفت‌وگویی اظهار داشت:
کار فرهنگی را از نوجوانی به عنوان، کتابدار و مسؤول کتابخانه فرهنگی در همدان، از سال 57 به بعد نوعاً در راه‌اندازی فعالیت‌های فرهنگی مشارکت داشته‌ام. 15 سال سابقه تدریس دانشگاهی، مسؤول نهاد ولیّ‌فقیه در دانشگاه امیرکبیر و سپس مدیر پژوهشی سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیّه خارج از کشور و مسؤول برنامه‌ریزی استراتژیک شواری‌عالی حوزه به مدت دو سال و اندی، مدیر برنامه‌ریزی درسی مرکز حوزه خواهران، معاون پژوهشی مؤسسه انتظار نور و مدیر کل مطالعات راهبردی هیئت امنای مرکز جهانی و سازمان مدارس و مدیر کل مطالعات برنامه‌ریزی فرهنگی- تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی بودم. از تألیفات من کتاب تاریخ سیاسی- فرهنگی معاصر، کتب درسی مرکز مدیریت حوزه خواهران، به سوی حکومت جهانی حضرت مهدی و چندین مجلد کتاب چاپ نشده است و پروژه‌ها و طرح‌هایی نیز در دست انجام دارم.
* امور فرهنگی در معاونت آموزش و پژوهش بعثه چگونه شکل گرفته است؟
در تجدید نظر ساختاری که در اوایل سال 86 در حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در حوزه حج و زیارت انجام شد، مدیریتی تحت عنوان تبلیغات و انتشارات به معاونت آموزش و پژوهش اضافه شد؛ با هدف سازمان‌دهی به کلیه فعالیت‌های فرهنگی در حوزه نمایندگی.
* مهم‌ترین طرح‌ها و فعالیت‌های امور فرهنگی در حج 87 چه بوده؟
در سال 86 یک برنامه فرهنگی با ویژگی متعددی برای حج 86 تدارک دیده شد. از مهم‌ترین آن‌ها، انسجام‌بخشی به کلیه فعالیت‌ها و وحدت هدف در کلیه فعالیت‌های فرهنگی و اصل پایدارسازی و دستاوردهای فرهنگی معنوی حج بود که

ص: 192
به عنوان مبنا مورد توجه قرار گرفت.
هدف دیگر بهره‌گیری از این ظرفیت برای تسرّی روحیه فرهنگی- معنوی به جامعه بود و ما با توجه به این اصول برنامه‌های فرهنگی را به سه مقطع قبل، حین و بعد از سفر تقسیم کردیم و برای هر کدام هم شاخصه‌هایی قرار دادیم.
نکته دیگر، محور قرارگرفتن شواری فرهنگی در کاروان به عنوان خردجمعی و تشریک مساعی بود. در این کار، با عنایت به این‌که روحانی، مدیر، پزشک، معین و معینه و همچنین نماینده زائران عضوند، بنابراین همه‌سونگری شده و امیدواریم وحدت رویه ایجاد شود.
در سال 87 همین کار را اصلاح و تکمیل کردیم که اهم آن‌ها عبارت‌اند از:
مجموعه‌روزهای موسم را متناسب با مقتضیات موسم نام‌گذاری کردیم و برای هر روز چارچوب برنامه‌ای ارائه شد.
مناسبت‌های دینی و ملی را در دل برنامه‌ها گنجاندیم و برای آن یک برنامه زمان‌بندی و جدولی ارائه گردید.
برنامه عمل گروه ارشاد، به صورت دفتر ارائه شد و گروه‌های ارشاد نسبت به مسائل رفتاری، معاشرت اجتماعی علاوه بر نقش ارشادی، سرگروه هم بودند. در این برنامه هر یک از اعضای فرهیخته کاروان، افراد ضعیف و کم‌سواد را تحت کنترل خود قرار می‌دهند تا اشتباه در اعمال و گم‌شدن پیش نیاید؛ بنابراین نقش حمایتی دارند.
درباره تولید محصولات فرهنگی هم سال قبل، تولید محتوا کاملًا به عهده کاروان‌ها گذاشته شده بود، اما امسال به خاطر عدم دسترسی تولید محتوا در کاروان‌ها، ارتقای کیفی و هماهنگی و وحدت رویه در تمام کاروان‌ها، محتوا تولید و در اختیار آنان قرار گرفت. این تولیدات در قالب کتاب، سیدی، بروشور، مقاله و ویژه‌نامه، کتابچه جدول و سؤالات مسابقه ارائه شد.

ص: 193
* اقدامات قبل از موسم‌تان چه بوده است؟
برنامه‌ریزی و تولید محتوا و ابلاغ به مدیران کاروان‌ها برای عملیاتی کردن آن‌ها، برنامه‌های پیش‌بینی شده که مهم‌ترین آن معرفی و ارسال عکس و مشخصات اعضای شواری فرهنگی و گروه ارشاد برای صدور کارت‌های عضویت بود، که این کار هم انجام شده است.
* با توجه به نام‌گذاری امسال چه اقدام تازه‌ای انجام گرفته است؟
چون کار ما یک اقدام فرهنگی نوینی بود، بنابراین، تازگی و نوآوری در امور فرهنگی حج محسوب می‌گردد. عمل گروه ارشاد نیز نوآوری در برنامه‌ریزی فرهنگی است. اگر این کار به درستی عملیاتی شود، ناهنجاری‌ها در کاروان‌ها به شدت کاهش می‌یابد.
در مقام تولید سیدی «مسافر قبله»، آموزش مناسک به طریق پاورپوینت و با استفاده از تصاویر و عکس که روشی متفاوت از روش‌های آموزشی قبل است ارائه شده است.
* در موسم امسال چه برنامه‌هایی در دستور کار دارید؟
طراحی هفت عنوان مسابقه؛ دو مسابقه کتاب‌خوانی و پنج مسابقه موضوعی و مناسبتی، مبتنی بر اطلاعات عمومی است. کتاب «آداب حج» و «چگونه زیستن» و پنج عنوان در مورد پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) در مدینه و مسابقه مولود کعبه، امام مهدی(عج) در مکه توزیع و کلیدهای مسابقات و آیین‌نامه‌های نحوه انتخاب افراد برنده و اهدای جوایز نیز ابلاغ شده.
همچنین برنامه‌ویژه‌ای برای بزرگ‌داشت امام راحل در نظر گرفته شده که با نام «امام و حج ابراهیمی» در بعثه و کاروان‌ها برگزار شده و دو تا کتابچه «باده نور» و «آیت صدق» که بخشی از سیره اخلاقی و رفتاری امام(قدس سره) بوده، تکثیر و بین

ص: 194
کاروان‌ها برای بهره‌گیری محتوایی در این مراسم توزیع شده است.
* چگونگی نظارت نسبت به اجرای این برنامه‌ها چه بوده است؟
ما چند مؤلفه برای اعمال نظارت داشتیم:
1. هماهنگی با رابطهای معاونت مبنا و دریافت گزارش‌های آن‌ها؛
2. دریافت و ارزیابی صورت‌جلسات و گزارش عمل‌کرد شوراهای فرهنگی و ارشاد به صورت مستقیم؛
3. سرکشی نمایندگان معاونت آموزش و پژوهش به کاروان‌ها و ستادهای منطقه‌ای که برای اولین‌بار از امسال به صورت محدود انجام شده است.
* استقبال زائران در امور فرهنگی و مسابقات چه اندازه است؟
به طور متوسط به هر کاروان بیست نسخه دادیم، اما مراجعات مکرر مدیران کاروان برای تکثیر این جزوات، نشان‌گر افزایش شرکت‌کنندگان است.
* چه پیشنهاد جدیدی برای ارتقای فرهنگی عوامل و زائران کاروان‌ها دارید؟
نسبت به عوامل اجرایی حتماً نیازمند برگزاری کارگاه‌های مدیریت فرهنگی هستیم. باید به عوامل اجرایی یاد داد که چگونه فعالیت‌های فرهنگی را مدیریت کنند.
در گزینش روحانیون و مدیران باید ملاکهای توانایی مدیریت فرهنگی را هم مدنظر قرار دهیم، بخش ستادیِ فعالیت‌های فرهنگی باید از تشتت مدیریتی خارج شود و مدیریتی منسجم پیدا کند و کار سوم، واقع‌بینانه دیدن نیروهای ستادی موسم است که باید از نظر تعداد و توانایی واقع‌بینانه‌تر شوند.
اما به نسبت زائران، اصلی‌ترین کار تیپ‌بندی زائران است که باید برنامه‌ریزی بر اساس تیپ‌بندی انجام شود و بر اساس آن، هم برنامه و هم بسته‌های فرهنگی هر تیپ متفاوت باشد. همچنین در عین محدود کردن حجم برنامه‌ها- که نباید همه وقت زائر

ص: 195
را پر کند- رعایت تنوع و جذابیت در تولید محتوا و روش ارائه صورت بپذیرد. البته تمام برنامه‌ریزی‌ها باید مبتنی بر نیازسنجی انجام شود تا واقع‌بینانه‌تر و اثرگذارتر گردد.
در این راستا نیاز اعلامی منظور نیست، بلکه نیازشناسی اکتشافی مدنظر ماست تا به نیازهای واقعی مخاطبان دسترسی پیدا کنیم.
* مدیریت منسجم فرهنگی چگونه امکان تحقق دارد؟
فکر می‌کنم به جای این‌که یک جایگاه ساختاری به نام معاونت فرهنگی شکل بگیرد، بهتر است ستاد امور فرهنگی شکل بگیرد وهمه بخش‌های علاقه‌مند و یا مرتبط عضو آن باشند و آن ستاد قهراً رییسی و شورایی دارد، بخشی رییسی اداره می‌شود و بخشی هم شورایی، در این صورت کارها زمین نمی‌ماند، چون بازوی قوی دارد و شورا هم دارد. انگیزه‌ها و علایق و سلیقه‌ها هم نادیده گرفته نمی‌شود.
این باعث می‌شود که هم کار منسجم‌تر شود و در ضمن همه انگیزه‌ها هم به کار گرفته شود. معاونت آموزش و پژوهش، امور بین‌الملل، معاونت روحانیون، سازمان حج و زیارت و مدیریت اهل‌سنت می‌توانند پنج ضلع این ستاد باشند.
* بعد از موسم چه برنامه تکمیلی برای رفع نقاط ضعف یا ایجاد طرح‌ها و ابتکارات جدید در راستای تأمین نیازهای فرهنگی حجاج دارید؟
اولًا، در پی تفکیک برنامه بر مبنای طبقه‌بندی مخاطب برای سال آتی هستیم؛ یکی برای بی‌سوادان و کم‌سوادها و دیگر برای تحصیل کرده‌ها، این حداقل کار است. ثانیاً، طراحی و اجرای کارگاه آموزشی، توجیهی مدیران و روحانیون است. ثالثاً، جلو انداختن زمان ابلاغ و اجرای برنامه‌ها برای دستیابی به فرصت مکفی برای آماده‌سازی زائران و رابعاً عملیاتی کردن برنامه‌های پس از سفر.
* با توجه به ضرورت به‌کارگیری زبدگان فرهنگی کاروان‌ها، برای پیش‌برد

ص: 196
مقاصد فرهنگی‌تان، چه اقدامی برای تقویت انگیزش آنان در نظر گرفته‌اید؟
ما فکر می‌کنیم که نباید انگیزه‌های مادی را پررنگ کنیم؛ زیرا زائران عمیقاً انگیزه لازم را برای جلب رضای الهی دارند و خواهان این هستند که نقشی داشته باشند و خدمتی کنند. در عین حال، جهت تشخص‌دهی و اعتبار آنان، کارتی برایشان صادر کرده‌ایم. ضمناً از میان شوراهای فرهنگی، شورای نمونه به نحو مقتضی مورد تشویق قرار می‌گیرد، حتی ممکن است به سفر معنوی عمره نیز مشرف شوند.
* مهم‌ترین آسیب‌های فراروی کارهای فرهنگی‌تان را چه چیزهایی می‌دانید؟
اول: تعدد مراکز مدیریتی و تصمیم‌گیری در کارهای فرهنگی.
دوم: ناآشنایی بخشی از مدیران و روحانیون نسبت به برنامه‌های نوین فرهنگی به صورت منسجم.
سوم: سن بالای اکثر زائران و بی‌سوادی آن‌ها.
* فکر می‌کنید چه ظرفیت‌های فرهنگی دیگری برای موسم حج وجود داشته باشد که هنوز به کار نگرفته‌اید؟
از آنجا که اکثر مردم در طول عمر یک بار به حج میآیند، آن را با شوق و انگیزه خیلی بالایی انجام می‌دهند و بیشترین سطح آمادگی و کسب معنویت را دارند. از این نظر به اعتقاد ما برای تعامل‌بخشی دینی، معنوی و فرهنگی در بالاترین سطح وجود دارند. افراد بی‌سواد و باسواد می‌خواهند تغییر رویه بدهند، از جمله تصحیح قرائت، پاکی مال، صله رحم، حلالیت‌طلبی و مانند آن، این نشان‌می‌دهد که مردم آمادگی دارند و این اعمال، هم اثر وضعی دارد و هم انکسار قلبی ایجاد می‌کند. در نتیجه سطح آمادگی را برای پذیرش معنوی بالا می‌برد.
آدمی در سفر حج از تعلقات مادی می‌برد و با میل و انگیزه این کار را می‌کند. شاید هیچ زمانی روح و قلب آدمی برای تحول معنوی به این اندازه نباشد. به همین

ص: 197
نسبت، دیگران هم به حاجی توجه گسترده دارند و با یک آدابی حاجی را بدرقه و استقبال می‌کنند و این توجه هم به نوبه خود، ظرفیت بالایی را در اختیار ما قرار می‌دهد و ما هنوز از این ظرفیت استفاده نکرده‌ایم و به حاجی نگفته‌ایم به هنگام مراجعت چگونه معنویات حج را منتقل کند. این یکی از آن‌ظرفیت‌های خیلی بزرگ است که قابل استفاده می‌باشد.
* برای ایرانیان خارج از کشور و حجاج غیر ایرانی چه برنامه‌های فرهنگی می‌توان تدارک دید؟
از طریق برقراری ارتباط با مؤسسات اسلامی کشورهای مختلف، می‌توانیم از قبل حاجی‌ها را شناسایی کنیم و با واسطه همین مؤسسات و مراکز که با آن‌ها تعامل داریم، در مبدأ برنامه‌هایی با دسته‌بندی فرهنگی مناسب در اختیارشان بگذاریم. البته به واسطه محدودیت‌هایی که در موسم وجود دارد، در اختیار گذاشتن این بسته امکان‌پذیر نیست. در این راستا، ولو همه حاجی‌ها را پوشش ندهیم، اما می‌توانیم بعضی از آن‌ها را پوشش دهیم که البته این کار در حیطه مسؤولیتی معاونت امور بین‌الملل جا دارد.
* به عنوان مسؤول فرهنگی برای ارتقای معنوی حجاج چه پیشنهادی دارید؟
اگر بخواهیم بهره معنوی مخاطبین بالا برود، لازم است برنامه‌هایی را تولید کنیم که تلفیقی بین شعور و شعار باشد، عاطفه و برهان، عقل و احساس؛ در سال قبل ما پیمان‌نامه‌ای تدوین کردیم که یکی برای وداع با مکه(پیمان با خدا) و یکی برای وداع با مدینه(پیمان‌با پیامبر(ص)) بود.
پیمان‌نامه‌ها سال گذشته در کاروان‌ها به صورت دسته‌جمعی قرائت شد که عموماً تشکر کردند و امسال این پیمان‌نامه‌ها تکثیر شد و در کاروان‌ها نصب شد تا پیش رو باشد. در همین راستا برنامه مراقبت نفس و توجه به شهیدان و شهادت را در برنامه‌های امسال پیش‌بینی کردیم که در واقع در راستای تثبیت و تقویت ارزش‌های

ص: 198
معنوی انجام گرفته است.

گزارش فعالیتهای فرهنگی در مکه مکرمه‌

اشاره

حجه‌الاسلام و المسلمین هاجری مسؤول گروه مدینه بعد شوراهای فرهنگی کاروان‌ها، در گفتگویی اظهار داشت: «روز ورود به مکه دو جلسه با همکاران فرهنگی، پیرامون حوزه عمل و مأموریت‌های محوله برگزار شد و دفترچه راهنمای فرهنگی، در اختیار آنان قرار گرفت.
جلسه‌ای نیز با مسؤول ستاد مکه پیرامون نحوه تعامل و همکاری با ستاد برای تحقق مطلوب برنامه‌های فرهنگی مصوب برگزار گردید. در نتیجه مقرر شد که با حضور نماینده معاونت، در جلسات روزانه مدیران مناطق نُه‌گانه، برنامه‌های مصوب ابلاغ شود و هماهنگی‌های لازم به عمل آید.»
نماینده معاونت، با حضور در هشت جلسه از جلسات مدیران ستاد، ضمن ابلاغ مصوبات فرهنگی، تدابیر اجرایی مورد نیاز برای اجرای مطلوب برنامه‌ها را اعلام و هماهنگی‌های مقتضی را به عمل آورد. خوشبختانه مدیر محترم ستاد مکه، معاون و مدیران مناطق نُه‌گانه، در خصوص پشتیبانی و پی‌گیری مصوبات ابلاغی حداکثر همکاری را با معاونت داشتند.

تعامل با مناطق نُه‌گانه‌

از آنجا که تعداد رابطان فرهنگی معاونت در مکه، سه نفر بود، مناطق نُه‌گانه بین آنان به‌طور مساوی تقسیم شد؛ به‌گونه‌ای که دو روز در میان در مناطق حضور یافتند. آن‌ها مجموعاً در 25 جلسه شرکت داشتند. اهم اهداف حضور نمایندگان معاونت در مناطق به شرح ذیل است.
- ابلاغ و تبیین مصوبات فرهنگی و هماهنگی جهت اجرای مطلوب آن.
- تعریف و تبیین کار فرهنگی برای جلوگیری از حرکت‌های قشری.

ص: 199
- نظارت و پی‌گیری مطلوب برنامه فرهنگی تمتع در کاروان‌ها.
- هماهنگی با مدیران جهت حضور در کاروان‌ها و تشویق شوراهای موفق.
- راه اندازی و سازماندهی رابطان فرهنگی کاروان‌ها.
حضور مستمر و مؤثر کارشناسان فرهنگی در ستاد، موجب هماهنگی مطلوب و تسریع در اجرای برنامه‌های ابلاغی در وقت مقرر، گردید.

شبکه‌های فرهنگی کاروان‌ها

امسال برای نخستین سال، از سیستم شبکه‌ای برای تعمیق و غنابخشی به برنامه‌های فرهنگی کاروان‌ها و تعامل و ارتباط مستمر با هسته‌های فرهنگی کاروان‌ها استفاده شد. در همین راستا، رابطان فرهنگی معاونت در مناطق نُه‌گانه، در جلسات منطقه‌ای از مدیران کاروان‌ها خواستند که یک نفر از چهره‌های فرهنگی و فعال گروه ارشاد را به عنوان رابط فرهنگی کاروان معرفی نمایند.
با پی‌گیری این ابلاغیه، مدیران در مدت کوتاهی رابطان فرهنگی کاروان خود را به نماینده معاونت معرفی کردند. با دعوت از رابطان معرفی شده، دو جلسه توجیهی برای این رابطان در مناطق نُه‌گانه برگزار شد و حوزه عمل و نحوه تعامل آن‌ها با رابط معاونت دقیقاً تشریح شد.
برای مثال فرم‌های نیازسنجی فرهنگی در کوتاه‌ترین مدت توسط رابطان توزیع و جمع‌آوری شد. شایان ذکر است شمار رابطان فرهنگی کاروان‌های مکه به پانصد نفر می‌رسد که برای رابطان هر منطقه، دو جلسه برگزار شده است. با اطلاعاتی که از رابطان فرهنگی کاروان‌ها گرفته شده، با توجه به میزان موفقیت آن‌ها در مأموریت‌های محوله، برنامه‌هایی برای استمرار این ارتباطات و تعاملات شبکه‌ای در بازگشت به ایران طراحی شده است.

پاس‌داشت روز «حج و امام خمینی 1» و روز «ازدواج و خانواده»

ص: 200
امسال با توجه به مصوبه شورای برنامه‌ریزی بعثه مقام معظم رهبری، روز ششم ذی‌الحجه به نام روز «حج و امام خمینی(قدس سره)» نام‌گذاری شد. بر همین اساس با برگزاری یک جلسه کارشناسی، برنامه‌های پاسداشت این روز تنظیم و پیشنهاد شد که پس از تصویب و ابلاغ آن، مصوبات در جلسه ستاد مکه به اطلاع مدیران مناطق رسید. همچنین رابطان فرهنگی معاونت در مناطق نُه‌گانه بر اهتمام کاروان‌ها به پاس‌داشت این روز تأکید کردند. اهم فعالیت‌هایی که توسط دفتر معاونت در مکه در خصوص پاس‌داشت این روز انجام شد، به شرح ذیل است:
- تهیه و تنظیم پیشنهاد برنامه‌های پاسداشت روز «حج و امام خمینی(قدس سره)».
- ابلاغ برنامه‌های مصوب به مدیران مناطق و مدیران کاروان‌ها و انجام هماهنگی‌های لازم.
- تهیه محتوای یک ویژه‌نامه و ارائه به نشریه زائر که خوشبختانه به موقع منتشر و در روز ششم ذی‌الحجه توزیع شد.
- توزیع هزار نسخه از جزوات «باده نور» و «آیت صدق» در بین حجاج.
- تهیه و تنظیم محتوای یک تراکت با عنوان «حج چیست و حاجی کیست؟» از نگاه امام خمینی(قدس سره).
روز اوّل ذی‌الحجه، سالروز ازدواج حضرت امیر(ع) با حضرت فاطمه(س) و روز ازدواج و خانواده نام‌گذاری شد و کارشناسان فرهنگی معاونت در جلسه ستاد و مناطق از مدیران خواستند تا مراسم جشنی در کاروان‌ها برگزار شود و ضمن تقدیر از زوج‌های جوان، اطلاعاتی در خصوص فرهنگ ازدواج، آسان‌سازی ازدواج جوانان و سایر موارد در اختیار زائران قرار دهند.

الگوهای فرهنگی، انتقال تجارب‌

تبادل تجارب، فرصت آموزشی مؤثر و غیررسمی برای کسانی است که کمتر

ص: 201
فرصت حضور در کلاس درس را دارند یا آن را برنمی‌تابند. در این روی‌کرد، طرح‌ها و خلاقیت‌های ابتکاری، خیلی سریع تبدیل به الگوی فرهنگی شده و شایع می‌شود.
بر این اساس و در راستای پی‌گیری ابلاغ معاون محترم آموزش و پژوهش در خصوص نظام دهی و غنابخشی به نمایشگاه محصولات فرهنگی مدیران کاروان، جلسه‌ای با مسؤولان و کارشناسان محترم ستاد برگزار شد و نتایج آن در قالب یک طرح به معاون آموزش و پژوهش پیشنهاد شد و به تأیید رسید.
این نمایشگاه که با هدف تقدیر از خلاقیت‌ها و نوآوری‌های فرهنگی و نیز آشنایی مدیران با فعالیت‌های یکدیگر در نُه منطقه برگزار شد، به گفته ناظران نسبت به نمایشگاه سال گذشته هدف‌مندتر، هماهنگ‌تر و منظم‌تر و پررونق‌تر برگزار شد. شایان ذکر است که نمونه‌هایی از محصولات فرهنگی عرضه شده در این نمایشگاه، توسط کارشناسان فرهنگی معاونت انتخاب شد که «در نمایشگاه نمونه محصولات فرهنگی حج 87» در 15 ذی‌حجه در هتل کریستالات با هدف الگوسازی فرهنگی به نمایش گذاشته می‌شود.
عمده فعالیت‌هایی که دفتر نمایندگی معاونت در مکه در خصوص برپایی مطلوب این نمایشگاه‌ها انجام داده، بدین شرح است:
- برگزاری یک جلسه هماهنگی با مسؤولان ستاد که به تعیین چارچوب‌های اصلی نمایشگاه انجامید.
- شرکت در جلسه ستاد مکه و ابلاغ مصوبه و ارائه توضیحات لازم.
- طراحی و ابلاغ دو جدول زمان‌مند برگزاری نمایشگاه، به درخواست مدیران مناطق نُه‌گانه.
- شرکت کارشناسان فرهنگی معاونت در جلسات منطقه‌ای مدیران کاروان‌ها و

ص: 202
ابلاغ طرح و ارائه توضیحات لازم.
- حضور فعال و مستمر در افتتاحیه نمایشگاه‌های منطقه‌ای.
- حضور کارشناسان فرهنگی معاونت در نُه منطقه و ارزیابی و انتخاب نمونه‌محصولات فرهنگی کاروان‌ها.
- برگزاری جلسات هماهنگی با مسؤول نمایشگاه در خصوص برگزاری هر چه مطلوب‌تر نمایشگاه.

نیازسنجی فرهنگی‌

اشاره

طرح نیازسنجی فرهنگی به مسؤولیت آقای دکتر شریفی‌نیا- که مقدمات آن در مدینه انجام شده بود- در مکه ادامه یافت و به سرانجام رسید. تکثیر بیش از بیست هزار صفحه پرسش‌نامه، دسته‌بندی و طبقه‌بندی آنان در دو سطح زائران و کارگزاران، فراخوان حدود پانصد نفر از رابطان فرهنگی، توزیع پرسش‌نامه‌ها و برگزاری جلسه توجیهی در نُه منطقه برای رابطان، از اهمّ ارهایی بود که برای اجرای مطلوب نیازسنجی انجام شد. اکنون پرسشنامه‌ها در کاروان‌ها توزیع شده و هماهنگی لازم برای عودت به دفتر معاونت انجام گرفته است.

جلسات مشترک با همکاران نظرسنجی‌

هر ساله نظرسنجی‌های مختلف و متعددی از سوی سازمان، حوزه نمایندگی و معاونت‌های تابعه انجام می‌شود. بر این اساس و به منظور وحدت‌رویه در حوزه عمل، جلسه‌ای صمیمانه با حضور محققان و کارشناسان مجری طرح برگزار شد. در این جلسه که محققانِ معتمدِ بخش‌های مختلف حضور داشتند، بر سودمندی و لزوم برگزاری مستمر این‌گونه جلسات کارشناسی تا دستیابی به یک برنامه عمل مشترک

ص: 203
تأکید شد.

خدمات مشاوره‌ای در آستانه ایام تشریق‌

اشاره

حج و به‌ویژه ایام تشریق، آبستن پیش‌آمدهای غیرمترقبه و پیش‌بینی نشده است که عدم آمادگی عوامل و کارگزاران کاروان‌ها، در مواجهه با این رخدادهای ناگهانی، ممکن است آن را به یک معضل و بحران مدیریتی تبدیل کند. آشناسازی کارگزاران کاروان‌ها با وضعیت‌های غیرمترقبه و نحوه مواجهه با آن، آنان را نسبت به برخوردها و مدیریت خام و ناپخته ایمن می‌سازد.
از این رو در آستانه ایام تشریق، جلسات خدمات مشاوره با حضورآقای دکتر شریفی‌نیا در دو سطح(مدیران و روحانیون، زائران) برگزار شد. در جلسات مشاوره زائران عوامل استرس‌زا در حج به‌ویژه‌ایام تشریق و راه‌های پیش‌گیری و مواجهه با آن‌ها تبیین شد. این جلسات با استقبال مدیران کاروان‌ها و زائران مواجه گردید.
اما در جلسه کارگزاران کاروان‌ها، گونه‌های استرس در موسم حج و نحوه پیش‌گیری یا مواجهه با آنها بررسی و چاره‌اندیشی شد. افزون بر مباحث گذشته که توسط آقای دکتر شریفی‌نیا در جلسات کارگزاران ارائه شد، فرصت‌ها و ظرفیت‌های معنوی ایام تشریق برای کارگزاران و زائران توسط جناب آقای پناهیان ارائه گردید. این نشستها بالغ بر پانزده جلسه بوده است.

جلسات درون‌بخشی‌

جلسات درون‌بخشی نیروهای معاونت در مکه، در هر روز، دوبار برگزار می‌شد. جلسات صبحگاهی به برنامه روز نیروها و هماهنگی‌های لازم اختصاص داشت و جلسات شبانگاهی به گزارش فرهنگی روز، مباحث کارشناسی پیرامون راهکارها و برون‌رفت‌ها می‌پرداخت. «شکل‌گرایی در فعالیت‌های فرهنگی کاروان‌ها»، «افزایش

ص: 204
سطح انتظارات رفاهی زائران و ریشه‌های آن» از جمله موضوعات مطرح شده در این جلسات بود.

برگزاری مسابقات‌

در چارچوب طرح ابلاغی از معاونت آموزش و پژوهش، سه مسابقه در مکه برای کاروان‌های مکه و مدینه برگزار شد. اهم فعالیت‌های انجام شده در این محور عبارت‌اند از:
- انتشار و توزیع سؤالات سه مسابقه.
- انتشار و توزیع آیین‌نامه اجرایی مسابقه و بررسی و تبیین آن در جلسات مناطق نه‌گانه مکه.
- توزیع کلید پاسخ‌ها به کاروان‌ها
- هماهنگی با ستاد در خصوص نحوه پرداخت جوایز مسابقات.

حضور در جمع شوراهای فرهنگی‌

یکی از محورهای فعالیت کارشناسان فرهنگی معاونت در مناطق، حضور در جمع گروه‌های ارشاد و شوراهای فرهنگی کاروان‌ها و تقدیر از تلاش‌ها و زحمات آن‌ها بود. این سرکشی که با رویکرد فرهنگی- و نه نظارتی و بازرسی- انجام می‌شود، بعضاً در معیت مدیران مناطق نُه‌گانه انجام شد.

گفت‌وگو با حجت الاسلام سید طه مرقاتی، کارشناس فرهنگی‌

وی عضو هیئت علمی سازمان مطالعه و تدوین کتب انسانی دانشگاه‌ها و استاد مدعو در دانشگاه‌های علامه طباطبایی، مذاهب اسلامی و علوم قضایی است و پیش‌تر کارشناس فرهنگی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و دبیر کمیته دینی کتاب سال جمهوری اسلامی بود. امسال به عنوان کارشناس فرهنگی معاونت آموزش و

ص: 205
پژوهش بعثه مقام معظم رهبری و در مناطق 1، 3 و 5 ستاد مکه مکرمه فعالیت داشته و در شکل‌گیری نمایشگاه محصولات فرهنگی، نقش فعالی ایفا نمود. گفت‌وگو با ایشان را مرور میکنیم:
* نحوه شکل‌گیری نمایشگاه محصولات فرهنگی چگونه بوده است؟
بر اساس راهنمای شورای فرهنگی و گروه‌های ارشاد و توصیه‌هایی که از سوی معاونت آموزش و پژوهش جهت تولید محصولات فرهنگی به عمل آمده بود و البته فضای لازم برای ابتکارات ویژه کاروان‌ها نیز وجود داشته است، در نتیجه بخش عمده‌ای از این محصولات قبل از تشرف در ایران به وجود آمده بود.
بنابر راهنمایی شواری فرهنگی معاونت، ابتدا این محصولات در خود کاروان‌ها در فضای مناسب به نمایش گذاشته شد و بعد موفق شدیم در بازدیدهای موردی از این نمایشگاه‌ها دست به گزینش اولیه آثار بزنیم. سپس این محصولات در ستادهای نُه‌گانه به عنوان نمایشگاه‌های منطقه‌ای عرضه گردید و پس از سه روز نمایش، توسط نماینده معاونت و رییس منطقه ذی‌ربط، نمونه کالای فرهنگی انتخاب و صورت‌جلسه شد.
* چه ویژگی الگویی قابل انتقالی را در بین محصولات فرهنگی مشاهده فرمودید؟
- یکی از برجسته‌ترین کارها نهادینه کردن فرهنگ حج در خانواده‌های حجاج بود که با خاطره‌نویسی، شعر، مقاله و نقاشی توسط خانواده حجاج به ویژه کودکان به منصه ظهور رسیده.
- دومین ویژگی برجسته، آموزش‌های فرهنگی پیش از اعزام در قالب اردوهای آموزشی بود که این خود نیز می‌تواند الگویی مناسب برای کاروان‌ها باشد.
- سومین حرکت فرهنگی قابل انتقال، نمود حرکت‌های جمعی و خیرخواهانه که

ص: 206
در بیشتر کاروان‌ها شکل گرفته بود، مانند: مدرسه‌سازی، کمک در ازدواج جوانان، عیادت از بیماران و مانند آن که حجاج می‌توانند با این تیپ‌کارها پیش‌آهنگ فرهنگ‌سازی در جامعه باشند.
- چهارمین مورد نیز طرح همسفران آسمانی که بسیار عالی بود. در این طرح حاجیان، شهدا را نیز با خود همراه کرده، هر کدام به نیابت از شهیدی اعمال مستحبی انجام می‌دادند به امید این‌که در آینده مورد شفاعت آنان قرار گیرند.
- پنجمین مورد الگویی، طرح حساب‌رسی اعمال بود که حاجیان می‌توانستند با دقت در اعمال خود در طول سفر به خودسازی بپردازند.
* فکر می‌کنید درنظرگرفتن غرفه آثار الکترونیکی کاروان‌ها چه نقشی در بهبود وضعیت حجاج داشته باشد؟
به کارگیری خدمات الکترونیکی در کاروان‌ها خوب بود. اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها یا گرفتن عکسی از حاجی و در نظر گرفتن یک فایل خاص برای هر یک از حجاج، اعلام خبر سلامتی به خانواده‌های حجاج از طریق پیام‌های الکترونیکی نمودهایی از این فعالیت بود. البته بعضی از خدمات الکترونیکی نیز مانند برنامه‌های نرم‌افزاری برای انتقال به تلفن همراه افراد، مانند دعاها و تفاسیر قرآنی و مانند آن نیز انجام شد که آن هم بسیار مناسب بود.
* موضوع‌بندی نمایشگاه با برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفت یا به تناسب آثار رسیده انجام شد؟
در ابتدا موضوعات هشت‌گانه شهدا، نقاشی کودکان، نشریات و مانند آن بود، ولی در عمل، عرضه بعضی از محصولات دیگر موجب افزایش غرفه‌ها و تنوع موضوعی بیشتر نمایشگاه‌ها شد و در مجموع هم این افزایش غرفه‌ها و تنوع آن جذابیت بیشتری به نمایشگاه‌ها داد و این، نشان از اهمیت دادن به ابتکارات و خلاقیت‌های حجاج بود.

ص: 207
* راهکارهای بهینه‌سازی و ارتقای کیفی‌تر نمایشگاه‌ها چیست؟
فکر می‌کنم باید برای بهبود کیفی نمایشگاه‌ها اقدامات زیر انجام پذیرد:
دبیرخانه ثابتی در تهران ایجاد شود و گزینش آثار در آن‌جا باشد و در این‌جا تنها آثار ارائه شود.
آیین‌نامه ثابتی باشد تا کارها در چارچوب بهتری قرار گیرد.
البته باید هدایت و نظارت در کارها باشد؛ اما باید حمایت لازم برای شکوفایی استعدادها نیز صورت گیرد.

فعالیتهای کتابخانه‌

اشاره

طبقه اوّل ساختمان مرکزی بعثه مقام معظم رهبری، عطر خاصی دارد که اهل فرهنگ از فاصله‌های دور آن را حس می‌کنند، عطر دل‌انگیز کتاب در فضایی کوچک به وسعت شاید 60 متر در دل خود باغ بزرگی را جای داده که شکوفه‌های علم و ایمان چونان چراغ‌های نور بخشی، جان و دل هر زائری را نورباران می‌سازد.
کتابخانه بعثه با همین قفسه‌های معطری که شانه به شانه هم، طعم دانایی را در ظرف زلال مسافر حریم وحی می‌نشاند، سه رایانه و ده صندلی در کنار پذیرایی با صفای آب و یا چای، فضای این باغ سرسبز و با طراوت را زینت داده است. یک روحانی جوان و خوش برخورد همچون پروانه‌ای گرد زائران این باغ می‌چرخد و هر آنچه که در سفره میزبانی دارد، برای مهمانانش مهیا می‌سازد.
کتابخانه بعثه مقام معظم رهبری طبق کارشناسی‌های لازم مبنی بر نیاز عامه زائران و روحانیون و محققان و مراجعان گرانقدر، به کتب منبع و مأخذ جهت مطالعه ویا جواب‌گویی به شبهات، در مدینه منوره توسط معاونت محترم آموزش و پژوهش بعثه روز سهشنبه (1) رسماً کار خود را با توجه به سرفصل‌های زیر آغاز نموده است:

1- 23/ 8/ 87 مطابق با 14 ذی‌قعده.

ص: 208
1. نیاز سنجی مراجعان در انتخاب کتب جهت استفاده در مدینه و مکه.
2. نوآوری و شکوفایی و ابتکارات جدید در نحوه خدمت‌رسانی به مراجعان.
3. ایجاد تنوع بیشتر در اجرای شیوه‌های جذب و بهره‌مندی از فضای موجود.
4. پاسخ‌گویی و برطرف نمودن نیازهای مراجعان.
6. روش‌مند نمودن ابزارها، با امکانات موجود جهت استفاده محققان.
با توجه به سرفصل‌های یاد شده و با دستور و پی‌گیری‌های مجدانه معاونت محترم آموزش و پژوهش مبنی برآماده نمودن کتب مورد نیاز و فضای مطالعه جهت استفاده مراجعان، کتابخانه برنامه‌های خود را در عرصههای ذیل آغاز نمود.

کتابخانه مکتوب‌

با توجه به نیازسنجی و نحوه استفاده مراجعان اعم از روحانیون معظم کاروان‌ها، محققان، معین و معینه‌های کاروان‌ها و زائران گران‌قدر و با تجربه قبل مبنی بر نیازها، قریب به 3000 نسخه کتاب آماده شد که منابع چاپی در موضوعات فقه و اصول، تاریخ و سیره، کلام، تخصصی حج، علوم قرآن و تفسیر، اخلاق، حدیث، ادبیات، اشعار، لغت، ادعیه و مناجات و چند عنوان دیگر می‌باشد.

کتابخانه دیجیتالی‌

رشد روزافزون بهره‌برداری از فناوری پیش‌رفته در عرصه‌های مختلف زندگی بشری، به‌ویژه در دو حوزه آموزش و پژوهش به‌گونه‌ای موجب توسعه و تعمیق آن گردیده که بدون آن هیچ پیش‌رفتی در این دو حوزه متصور نیست و حتی در شرایط کنونی، آموزش صحیح و تحقیق و پژوهش دقیق، بدون آن امکان‌پذیر نخواهد بود.
همان‌گونه که استفاده از ابزار کمک آموزشی در انتقال به موقع، دقیق و صحیح مفاهیم و آموزه‌ها، بسیار مفید و کارساز است، بهره‌گیری از این فناوری در ترقّی و

ص: 209
پیش‌رفت آموزش و تحقیق نیز امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. از این رو کتابخانه دیجیتالی با اهداف ذیل راه‌اندازی شد.
1. سرعت‌بخشی به خدمات‌رسانی علمی.
2. تقویت بنیه دیجیتالی کتابخانه.
3. ساماندهی و تجمیع محصولات الکترونیک.
4. جلوگیری از فعالیت‌های موازی و تکراری.
5. پاسخ‌گویی به بخشی از نیازهای مراجعان محترم.
6. ایجاد ارتباط بین گروه‌های علمی وآشنایی با مؤسسات تحقیقاتی.

کتابخانه همراه‌

با توجه به پیش‌رفت فناوری روز و استقبال عامه مردم از تلفن‌های همراه و با عنایت به ایجاد فرهنگ مطالعه و در اختیار داشتن کتاب مورد نیاز، با توجه به کارشناسی‌های دقیق، کتابخانه همراه با عناوین زیر راه‌اندازی شد:
1. روضه رضوان، حاوی کتابخانه تخصصی حج به‌صورت متن و تصاویر اعمال و اماکن، ادعیه مکه و مدینه.
2. ره‌توشه، ویژه مقلدان مقام معظم رهبری- دام ظلّه- دارای متن زندگی‌نامه مقام معظم رهبری، مناسک واجوبه الاستفتائات، ادعیه مکه و مدینه و امکانات دیگر.
3. گزیده مناسک حج براساس فتاوای مراجع عظام تقلید.
4. مناسبت‌های شمسی و قمری.
5. قرآن با ترجمه فارسی.
6. کتب ادعیه.
این کتابخانه با استقبال گسترده علاقه‌مندان مواجه شد و مراجعه محققان و روحانیون و زائران در حدی بود که کتابخانه بعضاً به‌صورت یکسره پذیرای برادران وخواهران بود. گفتنی است این برنامه به‌طوری طراحی گردید که با دستگاه بلوتوث

ص: 210
در شعاع 250 متر به صورت خود کار، بلوتوث گوشی‌های همراه را شناسایی و ارسال به صورت اتوماتیک انجام می‌گرفت.

پرده برداری از نرم افزارهای جدید

1. نرم افزار الی‌الحقیقه:

متن 760 مجلد درباره عقاید شیعه و پاسخ‌گویی به شبهات با امکانات جست‌وجو، نسخه‌برداری و امکان مطالعه متن و برنامه‌های جانبی دیگر.

2. نرم افزار صهبای حج:

متن تألیفات مربوط به حج وسخنرانی‌های عالم عارف حضرت آیه‌الله جوادی آملی با امکانات جست‌وجو، نسخه‌برداری و امکان مطالعه متن و برنامه‌های جانبی دیگر.

کتابخانه دیجیتالی دو زبانه‌

در راستای خدمت‌رسانی فرهنگی و در سال نوآوری و شکوفایی، کتابخانه دیجیتالی به روش
locol
در مدینه منوره و مکه مکرمه راه‌اندازی شد. این کتابخانه که حاوی کتابخانه‌های موضوعی الفبایی، بانک مقالات، نشریات، پایگاه اطلاع‌رسانی، بانک صوت قرآن کریم، بانک تصاویر و فهرست کامل محتوا با حجم 480 BG است، به دو زبان عربی و فارسی و با جست‌وجوی پیشرفته قابل استفاده است.

شبکه پاسخ‌گویی تلفنی به سؤالات‌

این شبکه در راستای خدمت‌رسانی به زائران عزیز و تسهیل در امر پاسخ‌گویی در طول شبانه‌روز طراحی گردید. در این روش از طریق تلفن در هرمکان تماس گرفته و جواب خود را دریافت می‌داشتند. گفتنی است که سؤالات در اسرع وقت توسط شورای استفتائات بعثه پاسخ داده میشد. این سیستم با کمترین هزینه و امکانات و

ص: 211
قابلیت‌های چشم‌گیر، مورد استقبال شایانی قرار گرفت.

شورای استفتاء

شورای استفتا یکی از قسمت‌های مهم و فعّال بعثه مقام معظم رهبری در موسم حج است که وظایف سنگین و نقش عمدهای در پاسخ‌گویی مسائل شرعی به‌عهده دارد.
حجه‌الاسلام و المسلمین حسین محمدی احمدآبادی، از پیش از انقلاب در امور استفتائات فعال بوده‌اند. در سال 47 خودشان آمدند و سال 56 و 57 با حضرت آیه‌الله کریمی و مرحوم آیه‌الله خاتم یزدی مشرف شدند و از آن تاریخ به بعد حضور مستمر داشته، ایشان در کنار بزرگوارانی چون حضرت حجت الاسلام والمسلمین کیایی‌نژاد و حضرت حجت الاسلام والمسلمین فلاح‌زاده و دیگر عزیزان، عضو شورای استفتای بعثه هستند. ریاست شورای استفتا هم اکنون بر عهده حضرت آیت الله سید جعفر کریمی است.
فرصتی دست داد تا با ایشان گفت‌وگویی داشته باشیم و در این‌جا آن را مرور میکنیم.
* ضرورت حضور شورای استفتا در موسم را بفرمایید؟
البته کار شورای استفتا در گذشته به این وسعت نبود و عمدتاً برای بیان مسائل مربوط به حج و دیگر مسائل فقهی مورد ابتلای زائران شکل میگرفت. بخش وجوهات هم در همین‌جا متمرکز بود. اوایل جلوی حجر اسماعیل می‌رفتیم. مرحوم آقای خاتم و آقای کریمی حرف آخر را می‌زدند و قاطعانه حکم مسأله را می‌گفتند.
امروزه گستره کارها تمام کاروان‌هاست و بیشتر روحانیون برای رفع مشکل مراجعه می‌کنند و سرتاسر موسم وقت‌مان پر می‌شود و تعداد ما هم ثابت است، در هر عرصه‌ای هم سؤال هست.
* پیش از موسم هم برنامه و تمهیدی دارید؟

ص: 212
هر کدام از دوستان مشغول کار خود هستند، تمهیدات بیشتر علمی و فقهی است.
* اوج کارتان چه موقعی است؟
حجم کار از اوّل ذی‌الحجه شروع می‌شود و تا 14 و 15 ذی‌الحجه ادامه دارد و اوج مراجعات نیز در منا است.
* آیا از سؤالات جدیدی که پرسیده می‌شود، جزوه یا کتابی هم آماده می‌شود؟
سؤالات جدیدی که پرسیده می‌شود، معمولًا توسط خود ما نوشته می‌شود و برای اضافه شدن به کتاب مناسک حج به معاونت آموزش و پژوهش تحویل می‌شود تا هر ساله در تجدید چاپ مورد توجه قرار گیرد.
* دغدغه‌های حجاج را چگونه برطرف می‌نمایید؟
اگر راهی داشته باشد یا امکان مراجعه به مرجع تقلید دیگری باشد، راهنمایی می‌کنیم تا دغدغه‌های حجاج را از بین ببریم. البته در بیان حکم الهی باید صراحت باشد و در مواقع مقتضی که به بطلان یا کفارات منجر می‌شود، ناچاریم مسأله را بیان کنیم.
* به چه وسیله‌ای پاسخ‌گوی سؤالات هستید؟
حضوری، تلفنی و غیر حضوری از طریق تلفن گویا.
* بطلان عمل و یا کفارات بیشتر در چه مواقعی اتفاق می‌افتد؟
کفارات بیشتر در احرام و ترک بیتوته منا اتفاق می‌افتد و اما بطلان حج در ترک ارکان حج به هر نحوی باشد، ترک وقوف عرفات، وقوف مشعر، ترک طواف عمداً به طوری که بعضی از اعمال وقت خاصی دارند که ترک آن‌ها موجب بطلان حج است.

ص: 214

2. معاونت امور روحانیون‌

وضعیت روحانیون کاروان‌ها از زبان امور روحانیون‌

حجه‌الاسلام و المسلمین سیّد عبدالفتاح نواب، معاون امور روحانیون، درباره آمار روحانیون، معین و معینهها در حج امسال گفت:
«در هرکاروانِ زائران ایرانی، یک روحانی حضور دارد، در حج تمتع امسال 1332 روحانی، معین و معینه حضور دارند که ازاین تعداد، 553 روحانی، 412 معین و 364 معینه در مدینه قبل حضور داشتند.»
وی اظهارداشت: «در حج تمتع امسال همچنین 275 روحانی، 200 معین و 194 معینه در مدینه بعد حضور خواهند داشت که از این تعداد کاروان‌ها، کاروان خارجی است.»
آقای نواب، برگزاری شبانه‌روزی برنامه‌های توجیهی، نظارتی و ارزیابی و عمل‌کردی را ازجمله فعالیت‌های این معاونت ذکرکرد.
نواب توضیح داد: «روحانیون کاروان‌ها همچنین در طول حج، پاسخ‌گوی مسائل فقهی و معرفتی کلامی زائران هستند.
وی همچنین از تشکیل جلسات عمومی در داخل هتل‌ها برای بهره‌برداری و هماهنگی بیشتر بین زائران کاروان‌های مختلف و پاسخ‌گویی به نیازهای آن‌ها به صورت جلسات مشترک و یا اختصاصی بانوان خبرداد.
نواب با اشاره به برگزاری گردهمایی هم‌اندیشی پیرامون مسائل مورد نیاز روحانیون و به روزرسانی نیازهای بعثه گفت: «سرکشی روزانه از کاروان‌ها و نظارت بر حسن انجام خدمات فرهنگی کاروان‌ها توسط رابطان این معاونت انجام می‌شود.»

ص: 215
معاون امور روحانیون خاطر نشان کرد: «با توجه به این‌که در کاروان حجاج ایرانی برای هر هشتاد زائر به صورت میانگین یک روحانی، معین یا معینه اختصاص یافته، اما این سرانه در کاروان‌های ایرانیان خارج از کشور برای میانگین 110 تا 115 زائر یک روحانی یا معین در نظر گرفته شده است.»
وی گفت: «با توجه به این‌که کاروان ایرانیان خارج از کشور در عربستان شکل می‌گیرد و زائران آن قبل از اعزام در هیچ جلسه توجیهی حضور نمی‌یابند و ترکیب جمعیتی آنان نیز متفاوت است، وظیفه روحانیان این کاروان‌ها خطیر و دو چندان است.»
معاون امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری اعلام کرد: «در حج امسال برای هر هشتاد زائر یک روحانی، معین و یا معینه در نظر گرفته شده است.» حجه‌الاسلام والمسلمین نواب گفت: «موفقیت روحانیان در مناسک حج امسال درصد بالایی از رضایت‌مندی زائران را به دنبال داشته است.»
وی خاطر نشان کرد: «تقریباً عموم روحانیان کاروان‌ها در انجام وظیفه موفق بوده‌اند، اما نباید فراموش کرد که زائران هم انتظارهایی دارند که باید برآورده شود.»
آقای نوّاب از رشد 300 درصدی کاروان‌های زائران ایرانی نسبت به سه سال گذشته خبر داد و گفت: «با توجه به افزایش تعداد کاروان‌ها، بر تعداد روحانیان کاروان‌ها هم افزوده می‌شود. امسال با همکاری خوب سازمان حج و زیارت، به یازده کاروان زائران ایرانیان خارج از کشور علاوه بر روحانی، معین نیز اعزام شد.
آقای نواب در پایان اعلام کرد که برای اعزام روحانیان به حج تمتع هر سال، بر اساس ملاحظه عملکرد افراد و تشویق افراد کوشا و اعزام فوق‌العاده آنان اقدام می‌شود.

ص: 216

برنامه‌های معاونت امور روحانیون‌

برگزاری همایش جلسه روحانیون معین و معینه‌ها

روز 13 آذرماه،(مطابق با 5 ذی‌حجه) جلسه عمومی روحانیون، معین و معینههای کاروانها در نمازخانه بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد. جناب آقای ری‌شهری در این جلسه که با حضور چشمگیر روحانیون، معین و معینه‌ها تشکیل شد، مطالبی را مطرح کرد.

سخنان نماینده ولیّ‌فقیه در همایش‌

«ایامی که در آن قرار داریم، ایام «معلومات» است و به دنبال آن ایام «معدودات» می‌آید. اولین نکته‌ای که در این ایام باید مورد توجه ما باشد، مطلبی است که خداوند متعال در تبیین مناسک و معالم حج مکرر بر آن تأکید کرده و آن مسأله ذکر خدا در قرآن است که زیاد مورد تکرار قرار گرفته، ولی در مورد حج، همین مسأله که در مواقع دیگر از ما خواسته شده که فراوان مورد توجه قرار دهیم، باز در ایام حج بیش از اوقات دیگر روی این موضوع تأکید شده است.»
وی با اشاره به برخی از آیات که درباره ذکر خداوند در ایام معلومات و ایام معدودات است، گفت: «معلوم می‌شود فلسفه این مناسک توجه بیشتر به حضرت حق است. این آیات از ما می‌خواهد تا تلاش کنیم و در این روزهایی که در آن‌ها قرار داریم یاد خدا را در جان خود عمق دهیم و به مناسک ظاهری اکتفا نکنیم. این آیات و تأکیدها و تکرارها نشان آن است که بهره‌گیری از برکات حج محقق کردن ذکر خدا در جامعه است.
این وظیفه همه کسانی است که این‌جا تشرف پیدا می‌کنند. ولی من، شما و همه خدمت‌گزاران حج دو مسأله را باید بیش از دیگران مورد توجه قرار دهیم. نه تنها باید خود تلاش کنیم تا یاد خدا در جان ما عمق پیدا کند، یاد خدا را در جان

ص: 217
دیگران هم نفوذ دهیم و گمشده‌ای که این‌جا باید پیدا کنیم، تحول معنوی است که با دستورالعمل و آموزش و گزینش و برنامه تحقق پیدا نمی‌کند. اگرچه همه آن‌ها باید باشد؛ اما آنچه می‌تواند انسان را متحول کند، عمق بخشیدن ذکر خدا در دل است. هر چه عمق آن‌زیاد شود، آثارش در وجود انسان بیشتر خواهد شد.
چه کسی می‌تواند این تحول را ایجاد کند؟ کسی که ذکر خدا در وجود خودش عمق پیدا کرده باشد. خدایا، حال نوبت توست که به ما کمک کنی تا حالی پیدا کنیم و بتوانیم در دیگران اثر بگذاریم.
در کتاب «عده‌الداعی» آمده که اگر عالم به علمش عمل نکرد، خداوند می‌فرماید: هفتاد عقوبت باطنی برایش هست که یکی از آن‌ها این است که لذت ذکر مرا نمی‌چشد. بنابراین کسی که از یاد خدا احساس لذت نکند، چگونه می‌تواند آن را به دیگران توجیه کند و انتقال دهد. تمام محرمات احرام برای این است که انسان خدا را فراموش نکند و فقط خدا را در وجود خود ببیند.
نکته دوم این است که کارگزاران حج، علاوه بر ذکر زبانی و قلبی باید ذکر عملی خاص حج را هم داشته باشند. «من اطاع الله فقد ذکر الله ... و من عصی الله فقد نسی الله» (1). از این رو کسی که به مسؤولیت خود عمل می‌کند، این ذکر است.»
وی با اشاره به روایتی در خصال شیخ صدوق که درباره اقسام ذکر است گفت: «افراد ذکرشان در حالات و مکان‌ها و زمان‌ها متفاوت می‌شود، ذکر کسی که در خدمت حج است، این است که مسؤولیت خود را به خوبی انجام دهد؛ لازم است که زائران را نسبت به مشکلات توجیه کنید.»
در پایان، سرپرست حجاج، نکاتی را درباره وظایف روحانیون به آن‌ها یادآوری کرد.

1- وسایل الشیعه، ج 15، «باب وجوب اجتناب المحارم»، ص 256، ح 20439

ص: 218

پیشنهاد برگزاری جلسات برای روحانیون‌

برنامه‌های مصوب فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری محوریت و مدیریت روحانیون کاروان‌ها قابل تحقق بوده و هست. معاونت آموزش و پژوهش بعثه تلاش کرده است که این نقش محوری را در کلیه طرح‌ها و برنامه‌های پیشنهادی مدّنظر قرار دهد. برای نمونه، در مورد شورای فرهنگی کاروان که نقش تعیین کننده‌ای در طراحی و اجرای برنامه‌های فرهنگی و هزینه‌کرد سرانه‌های فرهنگی دارد، نقش محوری بر عهده روحانی کاروان به عنوان رییس شورا قرار گرفته و معین و معینه‌نیز از اعضای دائم آن شورا هستند. همچنین به همه کاروان‌ها ابلاغ شده که کارها و برنامه‌های فرهنگی با تأیید امضای روحانی کاروان وجاهت می‌یابد.
به نظر می‌رسد برگزاری جلسات روحانیون کاروان‌های هر منطقه(نظیر جلسه مدیران) برکات و آثار بسیاری دارد که از هم‌اکنون شایسته است برای سال آینده درباره آن برنامه‌ریزی کرد.

تشویق روحانیون برتر

طی جلسه‌ای در روز یکشنبه (1) بیش از 25 نفر از روحانیون و معین‌های کاروان‌های مختلف حج تمتع و عمره مفرده امسال به عنوان نفرات برتر معرفی شدند. در این مراسم که با حضور نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و رییس سازمان حج و زیارت کشور برگزار شد، روحانیون و معین‌های کاروان‌های یاد شده‌بر اساس معیارها و شاخص‌های سنجش روحانیون از نظر علمی، پژوهشی، عمل‌کردی و رسیدگی به امور زائر انتخاب شدند.
در این مراسم که رابطین امور روحانیون و معاونت‌های بعثه مقام معظم رهبری نیز

1- 2/ 9/ 87، مطابق با 15 ذی‌حجه.

ص: 219
حضور داشتند، برترین‌های روحانیون کاروان‌ها دیدگاه‌های خود را درباره مسائل فرهنگی و اجرایی حج بیان کردند.
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی در این مراسم به برخی از سؤال‌ها پاسخ داده، رهنمودهایی ارائه نمودند.
هر ساله در موسم حج تمتع و عمره مفرده، معاونت امور روحانیون اقدام به بررسی عمل‌کرد روحانیون کاروان‌ها می‌کند. بررسی عمل‌کرد روحانیون و معین‌های کاروان‌ها توسط رابطین که هرکدام از آن‌ها قبلًا از روحانیون فرهیخته، باسابقه و تلاش‌گر کاروان‌ها بوده‌اند، به عمل می‌آید.

جلسات آموزش مناسک روحانیون‌

با توجه به جایگاه روحانیون و وظیفه آن‌ها نسبت به آموزش احکام و مراقبت در انجام مناسک صحیح از طرف زائران، با توجه به تعداد مراجع و کثرت نکات و مسائل شرعی، از طرف معاونت، جلساتی برای آمادگی هر چه بیشتر روحانیون درباره مسائل احکام به صورت پرسش و پاسخ برگزار می‌کند.

زیارت دوره ویژه برای روحانیون‌

هر سال در ایام موسم، امور روحانیون برنامه‌های ویژه‌ای برای زیارت دوره‌روحانیون طراحی می‌کند تا روحانیون نسبت به اماکن آشنایی کامل پیدا کنند و بتوانند برای اعضای کاروان توضیحات لازم را ارائه نمایند. یکی از آثار این بازدیدهای ویژه ایجاد وحدت‌رویه بین روحانیون کاروان در معرفی اماکن و مساجد است.
این بازدیدهای دوره‌ای صبح‌ها ساعت 30/ 5 و عصرها 30/ 14 به مدت پنج روز برای روحانیون، معین‌ها و معینه‌های کاروان‌ها در اماکن مدینه منوره برگزار می‌شود. مسجد اجابه، شهدای حرّه، مسجد بنی عبدالاشهل، مسجد درع، مسجد الاستراحه،

ص: 220
احد، مسجد فضیخ، مشربه ام‌ابراهیم، مسجد قبا، مسجد جمعه، مسجد بنات بنی‌نجار، منطقه خندق، حدود حرم، منطقه حمراءالاسد، مسجد شجره، آبار علی، محل بازگشت کاروان کربلا و مسجد سقیا و مساجد منطقه مناخه ازجمله این اماکن است.

واحد خواهران‌

گفت‌وگو با مسؤول واحد خواهران‌

خانم مرضیه سادات هاشمی علیا، مسؤول واحد خواهران معاونت امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری، در آستانه سفر به مکه مکرمه و با وجود کمبود وقت با سعه صدر ما را به حضور پذیرفت تا در خصوص فعالیت‌های واحد خواهران امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری توضیحاتی دهد.
آنچه در ذیل می‌خوانید، گفت‌وگوی کوتاهی با وی در تبیین خدماتی است که واحد خواهران به زائران زن ارائه می‌دهند.
* واحد خواهران بعثه مقام معظم رهبری از چه سالی آغاز به کار کرد و محدوده فعالیت آن چیست؟
- فعالیت خواهران از سال 1374 در معاونت امور روحانیون شکل گرفت و اهم فعالیت این قسمت پاسخ‌گویی به مسائل شرعی بانوان، تغذیه فرهنگی معینه‌های کاروان‌های مختلف، ارائه خدمات روان‌شناسی و روان‌کاوی و پاسخ‌گویی به سؤالات عقیدتی است که این خدمات در موسم حج تقریباً به صورت شبانه‌روزی ارائه می‌شود.
* بیشترین مراجعات شما در چه حوزه‌ای است؟
- اکثراً در زمینه حل مسائل ویژه بانوان و احکام اختصاصی مراجعه می‌کنند. بسیاری از خانم‌های زائر نیز در خصوص اسرار و مسائل عقیدتی حج و شناختن اماکن متبرکه مکه و مدینه به ما مراجعه می‌کنند.

ص: 221
* در مورد معینه‌های کاروان و شرح وظایف آن‌ها توضیحاتی بفرمایید.
- امسال در بین کاروان‌ها 364 نفر معینه حضور دارند که نسبت به سال گذشته 120 نفر افزایش داشته، میانگین سنی معینه‌های کاروان حدود 35 سال است. وظیفه اصلی معینه‌های کاروان و اولویت کار آن‌ها کنترل اعمال زائران و بررسی کیفیت صحت انجام اعمال آن‌ها، حل مسائل فقهی، تبیین احکام و تعلیم مناسک حج، همراهی در مناسک با زائران و معرفی اماکن متبرکه به زائران زیرنظر روحانی کاروان است.
* واحد خواهران در خصوص آموزش معینه‌هایی که امسال به حج مشرف شده‌اند چه تدبیری اندیشیده است؟
- واحد خواهران، جلسات توجیهی هفتگی را برای معینه‌ها در نظر گرفته، همچنین زیارت دوره را به صورت اختصاصی برای معینه‌ها برگزار کرده است. جلسات ویژه‌ای هم در مکه و مدینه برای رفع شبهات و سؤالات معینه‌های کاروان برگزار کردیم تا بتوانند به نحو احسن به زائران خدمت کنند و موجب نوعی وحدت‌رویه در پاسخ‌گویی آنان شود.
* به نظر شما کارهای ویژه معینه‌های کاروان در حج امسال چه بوده است؟
- معینه‌های کاروان‌های مختلف از نظر معنوی تأثیرات بسیاری در کاروان‌ها می‌گذارند و فعالیت‌های فرهنگی که معینه‌ها انجام می‌دهند، بسیار موفق بوده است. بسیاری از کاروان‌ها و زنان زائر با برنامه‌ریزی معینه‌های کاروان، ختم قرآن و ختم صلوات را به طور متعدد در مکه و مدینه انجام می‌دهند و مهم‌تر از همه پاسخ‌گویی به سؤالات اختصاصی خواهران است.
در خصوص کاروان‌های 140 نفره و کمتر، معاونت امور روحانیون اقدام به اعزام خواهران مبلّغه به کاروان‌ها و برگزاری جلسات متمرکز در ساختمان محل استقرار زائران نموده که این جلسات، اختصاصی خواهران بوده و در آن درباره محورهای مختلف از جمله احکام و مناسک و اسرار و معارف و ... بحث و گفت‌وگو می‌شود و

ص: 222
خواهران مبلّغه به سؤالات زائران پاسخ می‌دهند.
بانوان معینه از چهارشنبه برای پاسخ‌گویی به مسائل بانوان زائر و مُحْرِم کردن آن‌ها در مسجد شجره حضور می‌یابند و تا آخرین گروه زائرانی که از مدینه منوره عازم مکه مکرمه شوند، حضور خواهند داشت.

خلاصه اقدامات معاونت امور روحانیون‌

1. برگزاری آموزش‌های حضوری روحانیون در ایران(ابتدای خدمت حدود 800 نفر و حین خدمت حدود 2000 نفر) شامل روحانیون حج، عمره، عتبات و سوریه.
2. برگزاری آزمون‌های غیر حضوری.
3. برگزاری آزمون‌های تکمیلی برای روحانیون، معین و معینه‌ها قبل از اعزام، آزمون از طریق سایت برگزار شد که حدود 500 نفر از 1332 نفر موفق به شرکت در این آزمون شدند و الباقی در آزمون به صورت سنّتی همانند سال‌های قبل شرکت نمودند.
4. تعیین رابطان و توجیه آن‌ها پیش از اعزام و برگزاری یک جلسه در تهران.
5. برگزاری جلسات با رابطان(14 جلسه در مدینه قبل، 18 جلسه در مکه) به منظور ایجاد هماهنگی و گزارش‌گیری.
6. شرکت رابطان در جلسات مناطق مدینه و مکه.
7. آموزش روحانیون، معین و معینه‌ها جهت زیارت دوره(مدینه قبل 18 مورد که سه مورد در خصوص معینه‌های سال اوّلی بود).
8. گردهمایی سراسری روحانیون کاروان‌ها در تهران(یک مرحله) و مکه(یک مرحله).
9. گردهمایی منطقه‌ای روحانیون(11 مورد).
10. ارزیابی روحانیون، معین و معینه توسط رابطان 1332 نفر در دو مرحله.

ص: 223
11. انتخاب و معرفی روحانیون برتر و نمونه، 25 نفر.
12. گردهمایی معینه‌های کاروان‌ها(مدینه 2 مورد و مکه 3 مورد).
13. ارزیابی روحانیون بر اساس مراحل ده‌گانه 3500 مورد.
14. جلسه توجیهی معاونت با معینه‌ها(4 مورد).
15. آموزش مناسک و پاسخ‌گویی به سؤالات(مدینه قبل 6 مورد و مکه 6 مورد).
16. جلسات هم‌اندیشی(مدینه قبل 5 مورد، مکه 3 مورد مدینه بعد 4 مورد).
17. جلسه مشترک امور روحانیون و رابطان با معاونت آموزش و اهل‌سنت(هر کدام یک مورد).
18. بازدیدهای ویژه یک مورد(بازدید از آشپزخانه به همراه رابطان).
19. ارتباط حضوری با دفاتر مراجع عظام(3 مورد).
20. پاسخ‌گویی به مراجعان(70 مورد در روز).
21. اعزام مبلّغ و مبلّغه به محل استقرار کاروان‌ها(مدینه قبل 24 مورد، مدینه بعد 21 مورد، مکه 32 مورد، درخواستی 5 مورد).
22. جلسات پاسخ‌گویی به مسائل شرعی ویژه بانوان(مدینه قبل 30 مورد، مدینه بعد 28 مورد و مکه مکرمه قبل از ایام تشریق 18 مورد و بعد از ایام 17 مورد) با همکاری روابط عمومی.
23. اهدای هدیه مقام معظم رهبری به خانواده‌های ایثارگران(6451 نفر).
24. رسیدگی به شکایات در مورد روحانیون(15 مورد).

ص: 224

3. معاونت برنامهریزی، نظارت و ارزیابی‌

ضرورت نظارت و ارزیابی‌

اسلام به مدیران سفارش کرده تا رفتارِ زیردستان و عمّال خود را کنترل کنند. امام علی در سفارشی به مالک اشتر می‌نویسد:
«وَلا یَکُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِی‌ءُ عِنْدَکَ بِمَنْزِلَهٍ سَوَاءٍ فَإِنَّ فِی ذَلِکَ تَزْهِیداً لأَهْلِ الإِحْسَانِ فِی الإِحْسَانِ وَ تَدْرِیباً لأَهْلِ الإِسَاءَهِ عَلَی الإِسَاءَهِ وَ أَلْزِمْ کُلًّا مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَه» (1)؛(ای مالک) نیکوکار و بدکار نباید در نزد تو یکسان باشند زیرا این کار، نیکوکار را نسبت به نیکوکاری بی‌رغبت و بدکاران را به کار بدترغیب می‌سازد و هر یک را بر آنچه انجام داده است جزای مناسب بده.
از دیدگاه علمی نیز ارزشیابی جزء تفکیک‌ناپذیر اصول مدیریت و لازمه پویایی، بالندگی و رشد و تعالی مجموعه است. البته ارزشیابی در چارچوب دستورالعمل‌های مدون و رسا قرار دارد و در هر حالی عدالت و انصاف را وجهه همت خویش ساخته است. شاید بتوان بهترین نتیجه ارزشیابی را درباره سودمندی یا غیرسودمندی برنامه‌ها و مثبت یا منفی بودن تصمیمات و اعمال انجام شده جست‌وجو کرد. این عملیات از طریق گردآوری اطلاعات به‌وسیله مشاهدات، یا مصاحبه و یا از طریق

1- نهج البلاغه، خطبه 53

ص: 225
توزیع پرسش‌نامه و تجزیه و تحلیل داده‌ها دنبال می‌شود.
با ارزیابی، کنترل کارآیی و ارتقای کارآمدی حاصل می‌شود و کارگزاران حج هم با طراحی نظام جامع ارزشیابی، در پی دستیابی به این مهم هستند. در این فرآیند نظارت و ارزشیابی نسبت به جهت‌گیری و روند حرکتی کل برنامه‌ها و بخشی نیز به ارزیابی عمل‌کرد نیروهای انسانی متوجه است.

سخنان معاون مبنا

معاون برنامه‌ریزی، نظارت و ارزشیابی گفت: «به منظور اطلاع دقیق از کم وکیف خدمات‌رسانی به زائران بیت‌الله الحرام، چه در ایام موسم و چه در عمره مفرده، طبق مفاهیم بنیادی نظام ارزشیابی برنامه‌ریزی‌های منظمی صورت گرفته و ناظرین به‌طور سیستماتیک بر عمل‌کرد کاروان‌ها در طول سال نظارت کامل دارند.»
آقای عرب با تأکید بر این‌که ارزیابی عمل‌کرد دستگاه‌های خدمت‌رسان به زائران خانه خدا، یک ضرورت برای افزایش کارآیی خواهد بود، اضافه کرد: «ارزیابی عملکرد صرفاً اطلاع از کیفیت ارائه خدمات به زائر نیست، بلکه نظارت به‌طور طبیعی منجر به اصلاح برخی نارسایی‌ها و افزایش سطح کیفی خدمات به زائران گرامی خواهد شد. مضافاً این‌که این اقدام، زمینه لازم برای رشد و ارتقای نظام مدیریت در کاروان‌ها را فراهم خواهد کرد».
ایشان از جمله مزایای نظام ارزشیابی را شناخت دقیق نقاط ضعف فعالیت‌ها در حج دانست و این شناخت را موجب رفع آن‌ها و تبدیل به نقاط قوت برشمرد و اتخاذ تصمیمات صحیح، ارتقای کیفیت امور و نهایتاً اجرای هر چه مطلوب‌تر عملیات حج تمتع و عمره را در گرو ارزشیابی دانست.
وی همچنین گفت: «چنین اقدامی علاوه بر مزایای فوق، موجب ایجاد انگیزه زائران در مشارکت و حضور فعال آنان در همکاری‌ها شده است.»

ص: 226
معاون برنامه‌ریزی، نظارت و ارزشیابی با اشاره به تدوین منشورحقوق زائر، آموزش مناسک برای انجام صحیح اعمال حج، همراهی زائران توسط مدیر وروحانی کاروان‌ها در انجام مناسک، برخورداری از مسکن مناسب، تغذیه سالم، حمل و نقل ایمن و قابل دسترسی، بهداشت و درمان و ... را ازجمله حقوق زائران خانه خدا ذکر کرد و متقابلًا همراهی و هماهنگی با مدیر و روحانی کاروان، شرکت در جلسات توجیهی و آموزشی، پرهیز از اموری که موجب تضییع حقوق دیگر زائران شود، رعایت شئونات ملی و مذهبی در طول سفر و ... را ازجمله تکالیف زائران خانه خدا دانست و افزود:
«توجه و اجرای موارد ذکر شده و هماهنگی‌های متقابل زائران و کارگزاران حج موجب شده که دولت عربستان زائران ایرانی را از منظم‌ترین زائران و اعمال حج ایران را موفق‌ترین حج کشورهای اسلامی معرفی کند و این امر با توجه به حجم سنگین عملیات، به‌ویژه در حج تمتع، ناشی از تلاش‌های شبانه‌روزی کارگزاران حج در دو حوزه فرهنگی و اجرایی و همکاری زائران محترم بوده است.»
ایشان برنامه‌ریزی و اقدامات و پی‌گیری بعثه مقام معظم رهبری را منجر به تولید فیلم‌های آموزشی حج و پخش قابل ملاحظه‌ای از فیلم‌های مرتبط با حج دانست و اضافه کرد: «این اقدام علاوه بر امر آموزش حجاج، در فرهنگ‌سازی جامعه نیز نقش مؤثری داشته است.» در همین راستا استفاده از ابزارهای نوین و فناوری روز- که مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است- کاملًا مورد توجه بعثه قرار داشته و هم اکنون با ایجاد پایگاه‌های اطلاع‌رسانی عمومی و تخصصی بسیاری از ارتباطات کارگزاران حج به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود، از جمله فرآیند این اقدام، آموزش کاربران و برقراری ارتباط روحانیون از طریق وبلاگ شده است.
وی در پایان اضافه کرد: «بر اساس توصیه‌های نماینده محترم ولی‌فقیه، برنامه و

ص: 227
اهداف بعثه مقام معظم رهبری در راستای زائرمحوری، تمام امکانات فناوری و فرهنگی، مورد استفاده قرار گرفته و بعثه از اولین مجموعه‌هایی است که توانسته با برخورداری از آموزش‌های سه‌بعدی و انیمیشن و آموزش‌های مجازی در حوزه دین و معارف اسلامی فعالیت داشته باشد.»
آقای عرب اظهار امیدواری کرد با توجه به ساختار پیش‌بینی شده مجموعه کارگزاران در موسم و غیر موسم، زمینه‌ای فراهم گردد و حجاج و زائران بیت‌الله الحرام در فضای روحانی حداکثر استفاده معنوی را ببرند.
وی در پایان از اندیشمندان و نخبگان‌و صاحب‌نظرن درخواست کرد که طرح‌ها و پیشنهادهای خود را در زمینه برنامه‌های حج و زیارت از طریق مکاتبه با بخش ارتباط با ما در پایگاه اطلاع‌رسانی حج به آدرس
www. hajj. ir
به اطلاع مسؤولان ذی‌ربط برسانند.
ایشان روی‌کرد نظارت در این برهه زمانی را زائرمحوری اعلام کرد و دلیل آن را آماده ساختن بستر مناسب برای زائران دانست تا آن‌هابا توجه به شرایط بتوانند بهترین استفاده را از فضای معنوی ایام حج تمتع و عمره ببرند.
آقای عرب، همچنین خاطر نشان کرد: «در ایام حج تمتع به دلیل اهمیت و حساسیت‌کار نظارت، معاونت بازرسی و نظارت حالت عملیاتی به خود می‌گیرد و سعی می‌کنیم در صورت بروز مشکل یا مسأله‌ای، در سریع‌ترین زمان وبا کمک مسؤولان اجرایی آن را برطرف نماییم».

مدل ارزشیابی در موسم 87

با توجه به رهنمود نماینده محترم ولی‌فقیه درباره برنامه محور بودن فعالیت‌های معاونت‌ها و مدیریت‌های بعثه مقام معظم رهبری و با توجه به درخواست ایشان مبنی بر جدا بودن گزارش‌های ارزیابی مربوط به موسم و پیش از آن، الگوی ارزیابی به کارگرفته شده در موسم 87، با توجه به شکل زیر از هفت معیار تشکیل شده است.

ص: 228
هدف این الگوی ارزیابی، استخراج نقاط قوت و زمینه‌های قابل بهبود در اقدامات و فعالیتهای معاونت‌ها و مدیریت‌های بعثه در موسم است تا بدین ترتیب بتوان پیشنهادها و راهکارهایی را که منجر به افزایش کیفیت خدمات ارائه شده و ارتقای توان‌مندی‌ها می‌شود، استخراج کرده، برای موسم آینده در دستور کار قرار داد.
همان‌گونه که مشخص شده است، این مدل از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
1. قابلیت ها و اقدامات.
2. نتایج و دستاوردها.
نتایج و دستارودها در اثر قابلیت‌ها و اقدامات ایجاد می‌شوند و قابلیت‌ها و اقدامات با استفاده از بازخورد نتایج، بهبود می‌یابند. در ادامه در مورد معیارهای مختلف این مدل به طور مختصر توضیح داده می‌شود:

ص: 229
در گام نخست، توان راهبری و مدیریت مدیران و مسؤولان معاونت‌ها و مدیریت‌ها در مؤلفه‌های مختلفی نظیر نحوه تقسیم کار و سازمان‌دهی، میزان مشارکت‌جویی، توان برقراری ارتباط و تعامل، نظارت و گزارش‌گیری، گزارش‌دهی و ویژگی‌های فردی بررسی می‌شود.
در مرحله بعد، ساختار و سازمانِ در نظر گرفته شده برای موسم، با توجه به مأموریت‌ها و برنامه‌های طراحی شده بررسی می شود.
نیروی انسانی به کارگرفته شده برای موسم در ایجاد دستاوردهای مورد انتظار نقش به‌سزایی داشته، باید به طور مجزا مورد بررسی قرار گیرد.
سه معیار فوق قابلیت‌هایی هستند که برای طراحی و اجرای اثربخش برنامه های موسم مورد نیاز است. ارزیابی کیفیت این برنامه‌های هسته اصلی، برنامه ارزیابی موسم است که خود، از الگوی مشخصی پیروی می‌کند. به این الگو در ادامه اشاره شده است.
اولین معیار به رضایت زائران مربوط می‌شود. مهم‌ترین هدف و یا بهتر است گفته شود هدف محوری حج- که عبارت از رضایت مخاطبان و زائران و تحول و تعالی آن‌هاست. بخشی از ارزیابی این حوزه بر اساس نتایج نظرسنجی‌های انجام شده و نیز گزارش‌های نمایندگان معاونت مبنا مشخص می‌گردد.
نتایج عمل‌کردی مربوط به نیروی انسانی نیز مجموعه مهمی از دستاوردهاست که باید به طور مجزا بررسی شود. برای این منظور برنامه مجزایی در موسم 87 توسط مدیریت ارزشیابی به اجرا درآمد و بر اساس آن نیروی انسانی فعال در موسم، در چهار سطح مورد ارزیابی قرار گرفت.
در نهایت مهم‌ترین شاخص‌های عمل‌کردی و دستاوردهای هر معاونت و مدیریت، با توجه به مأموریت‌ها و اهداف در نظر گرفته شده، باید گزارش شده و مورد ارزیابی قرار گیرد.

ص: 230
در مجموع سازوکارهای طراحی شده برای ارزشیابی معاونت‌ها و مدیریت‌های بعثه، ارتقای بهره‌وری در ظرفیت‌ها، قابلیت‌های سازمانی، انسانی و تجهیزاتیِ در اختیار را دنبال کرده، بر آن است تا زمینه‌های تحقق هر چه بیشتر اهداف حج مطلوب و تأمین رضایت زائران خانه خدا فراهم آورد.

مدیریت نظارت ویژه و حسابرسی‌

اشاره

این مدیریت شامل بازرسان، ناظران ویژه(که وظیفه نظارت تخصصی بر عرصه‌های اجرایی سازمان را داشتند) و تیم نظرسنجی در ایام موسم به فعالیت می‌پرداخت و با موافقت و تدبیر مسؤول محترم معاونت مبنا، قرار شد مدیریت نظارت ویژه و مدیریت بازرسی و رسیدگی به گزارش‌ها و شکایات با مدیریت واحد در موسم وظایف خود را انجام دهند. بر این اساس 27 نفر نیروی بازرس، همراه با 11 نفر ناظران ویژه و تیم نظرسنجی جمعی 38 نفره را تشکیل داده، با سازمان‌دهی مناسب در حیطه‌های تخصصی و مناطق 12 گانه مکه و مدینه، امور نظارت و بازرسی را دنبال می‌کردند.
برای هر منطقه یک بازرس تعیین شده بود که اقدامات اجرایی سازمان در کاروان‌ها را کنترل می‌نمود و نیز ناظران ویژه جهت پنج عرصه مسکن، تغذیه و تدارکات، حمل و نقل، بهداشت و درمان، حسابرسی و همچنین یک فرد جهت رسیدگی به گزارش‌ها و شکایات و سه نفر هم جهت نظرسنجی کلان منظور گردیده است.
عمده فعالیت‌های این مدیریت در بررسی و کنترل ابعاد سازمان حج و زیارت در کاروان‌ها و مناطق است که از طریق سرکشی به کاروان‌ها و اخذ گزارش و مشاهدات و مصاحبه با افراد ذی‌ربط به مسائل رسیدگی می‌کنند و از طریق مناطق و نیز ناظران ویژه نسبت به حل موضوع و یا انتقال به مبادی ذی‌ربط اقدام می‌نمایند و در نهایت، جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل و ارائه راه‌کارهای مناسب جهت اجرای بهینه

ص: 231
و صحیح در کلیه ابعاد اجرایی سازمان مبادرت می‌ورزند.
به طور خلاصه اهم برنامه‌های این مدیریت در ایام موسم به قرار زیر است:
- نظارت تخصصی در پنج حوزه.
- بازرسی مسائل خدماتی و رفاهی(کاروان‌ها).
- رسیدگی به شکایات و امور حقوقی.
- نظرسنجی.
- ارزیابی عمل‌کرد مدیران کاروان‌ها و مسؤولان مناطق ستاد(به عهده تیم نظرسنجی بود).
- نظارت و بازرسی مناطق.

رسیدگی به شکایات و امور حقوقی‌

تهیه پیش‌نویس اولیه همراه با فرم‌های لازم توسط مدیریت بازرسی.
اطلاع‌رسانی به موقع.
راه‌اندازی تلفن گویا برای رسیدگی به شکایات.
پی‌گیری و رسیدگی به شکایات کاروان‌ها از طریق مبادی ذی‌ربط.

نظارت تخصصی‌

ارائه آخرین وضعیت اجرایی سازمان در عرصه‌های مسکن، بهداشت، حمل و نقل و ... به همراه نقاط قوت و ضعف.
حضور تعدادی از کارشناسان تجربی در چند حوزه.
حضور نسبتاً طولانی مدت بازرسان و ناظران ویژه.
ایجاد پیوند کاری بین بازرسان و ناظران و کارشناسان مربوطه‌

نظرسنجی‌

به‌کارگیری و توجیه پرسش‌گر.
انجام نمونه‌گیری برای سایر نظرسنجی‌های بعثه و هماهنگی به جهت ارائه تنها

ص: 232
یک پرسش‌نامه به زائران.
تمهید مقدمات لازم برای انجام نظرسنجی تکمیلی، مدتی بعد از حج در ایران.
ارزیابی عمل‌کرد مدیران کاروان‌ها و مسؤولان مناطق ستاد.

مرکز رایانه‌

این مرکز از تاریخ 16/ 8/ 87 مستقر شد و به‌علت نداشتن امکانات و نیروی انسانی در روزهای اوّل، عملًا کار خود را از روز پنج‌شنبه 22/ 8/ 87 آغاز کرد. اهم فعالیت‌های این مرکز عبارتند از:
1. تهیه و تولید نرم‌افزارهای مورد نیاز بعثه مانند سامانه گزارش‌گیری روزانه بعثه و ...
2. حفظ امنیت شبکه و کامپیوترهای بعثه.
3. نصب و راه‌اندازی از سیستم‌های رایانه‌ای بعثه.
4. ارائه خدمات اینترنت در موسم.
5. راه‌اندازی شبکه داخلی بعثه.
6. انتقال بانک‌های اطلاعاتی معاونت‌ها و مدیریت‌های بعثه از ایران به عربستان به صورت رمز شده.
7. نصب و راه‌اندازی سیستم قرائت پاسخ‌نامه.

دفتر معاونت‌

دفتر معاونت از 19/ 8/ 87 در مدینه شروع به‌کار کرد که عمده فعالیت‌های آن عبارتند از:
دریافت اطلاعات دیجیتال لازم، مکتوب و اینترنتی و مجازی در حیطه‌های مختلف سازمانی و بعثه در حجم بیش از 9 BG که مورد استفاده مناسب مسؤولان مناطق و ارزشیابان معاونت‌ها بود و توانست پشتیبان خوبی نسبت به مرکز رایانه بعثه

ص: 233
در ارائه آخرین اطلاعات سازمان و بعثه بنماید.
انجام امور پشتیبانی و تدارکات، از جمله راه‌اندازی دفتر و نیز هماهنگی جهت اعزام پنج نفر از اعضای معاونت به مکه مکرمه، تحویل و توزیع 42 قطعه سیم‌کارت به اعضای معاونت در مدینه و راه‌اندازی تلفن گویا برای رسیدگی به شکایات زائران، تأمین چهار دستگاه خودرو در مدینه و پنج دستگاه خودرو برای مکه برای مدیریت‌ها و دیگر اقدامات اجرایی که در ایران هم پی‌گیری‌های زیادی را داشته است.

ارائه خدمات ti به زائران‌

ارائه خدمات «آی‌تی» به معاونت و مدیریت‌های بعثه، پشتیبانی فنی از سایت‌های بعثه و ارائه خدمات اینترنتی به زائران، از مهم‌ترین فعالیت‌های امور رایانه بعثه مقام معظم رهبری است.
مدیر امور رایانه بعثه رهبری با اشاره به اعلام نیاز برخی زائران در خصوص استفاده از اینترنت، گفت: «با هماهنگی‌های انجام شده و با توجه به هدف‌گذاری در بحث خدمات حرفه‌ای و کاهش صدمات و آسیب‌های رایانه‌های شخصی، استفاده از کیوسک‌های رایانه‌ای پیشنهاد شد.»
وی تصریح کرد: «نمونه‌های داخلی و خارجی متعددی بررسی شد که پس از کار کارشناسی و به دلیل مزایای نمونه‌های داخلی، کیوسک‌های مونتاژی در داخل کشور برای ارائه خدمات اینترنتی به زائران انتخاب شد.»
وی به مزایای کیوسک‌های داخلی اشاره کرد و گفت: «مقرون به صرفه بودن در بحث هزینه‌ها، جابه‌جایی آسان و دارا بودن نرم‌افزارهای ایرانی در کنار حک شدن حروف فارسی به صورت لیزر بر روی صفحه کلید این کیوسک‌ها، از جمله مزایای کیوسک‌هاست.

ص: 234
وی با تأکید بر این‌که علاوه بر خدمات اینترنتی، بحث نظرسنجی و ارسال نظرات نیز از جمله کاربری‌های دیگر این کیوسک‌هاست، افزود: «امسال برای نخستین بار از کیوسک‌های ارائه خدمات اینترنتی استفاده شده و فعلًا تنها در دفاتر بعثه در مکه و مدینه آماده پاسخ‌گویی به نیاز زائران است.
در حال حاضر در هتل بعثه در مکه زائرانی که «لب‌تاب» داشته باشند، در طبقه همکف هتل می‌توانند از خدمات «وایرلس» و بدون محدودیت زمانی استفاده کنند.»
ایشان خاطر نشان کرد: «در صورت تأمین نیروهای پشتیبانی، برنامه‌ما برای سال آینده تدارک کیوسک‌های متعدد برای هتل‌های همجوار در مکه است.»
وی به تبدیل کتاب‌های مورد نظر معاونت آموزش و پژوهش سازمان حج به نرم‌افزار گوشی تلفن همراه نیز اشاره کرد و گفت: «امسال یازده عنوان کتاب را به صورت نرم‌افزار بر روی سایت نمایندگی ولی‌فقیه در بعثه قابل دسترس قرار دادیم.
این کیوسک‌های اینترنتی با استقبال خوب زائران مواجه شده که در حال حاضر با استفاده از بارکد، زائران ایرانی می‌توانند یک ساعت از اینترنت استفاده کنند.»

ص: 236

4. معاونت امور بین‌الملل‌

اشاره

در راستای بهره‌برداری از فرصت‌های کنگره عظیم حج برای امت اسلامی و جمهوری اسلامی ایران، حج 87 با شعار محوری وحدت و مقاومت و با تکیه بر سیاست‌هایی چون معرفی مبانی اسلام ناب و معارف اهل‌بیت(ع) در زمینه‌های: ظلم‌سیتزی، اهل‌بیت(ع)، زن و خانواده، نسل جوان، آگاه‌سازی و مسؤولیت‌پذیری امت اسلامی، نفی افراطی‌گری و تکفیر مسلمانان و تلاش در جهت انسجام امت اسلامی و ... معاونت امور بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری در ایام موسم، وظایف زیر را به عهده دارد:
- برقراری ارتباطات فرهنگی مبتنی براصول اسلامی.
- ایجاد زمینه برای تقریب مذاهب اسلامی.
- فراهم ساختن امکان ارتباط میان شخصیت‌های علمی و فرهیختگان اسلامی و هم اندیشی آنان.
- برقراری رابطه با مراکز علمی و محافل مذهبی کشورهای اسلامی برای همکاری مشترک
- برنامه‌ریزی و برپایی همایش‌ها، دیدارها، جلسات سخنرانی و ... با همکاری دیگر واحدهای ذی‌ربط در بعثه و شرکت در همایش‌های ذی‌ربط برگزار شده از سوی سایر کشورها، با همکاری واحدهای ذی‌ربط.
- هماهنگی و تعامل با دیگر واحدهای بعثه و هم‌چنین نمایندگی‌های مختلف جمهوری اسلامی ایران جهت شناسایی و تأمین نیازهای مراجعان(حجاج) دیگر

ص: 237
کشورها.

گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمین آقای سالار

فرصتی دست داد تا با جناب حجه‌الاسلام والمسلمین آقای محمد سالار، گفت‌وگویی صمیمانه داشته باشیم. ایشان هم با تواضع و حوصله فراوان پذیرا شدند و اطلاعات خود را ره‌توشه کتاب حج ساختند. وی معاون بین‌الملل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) هستند. سه دوره رایزن فرهنگی در تایلند، چهار دوره در سوریه، چهار سال در لبنان و رییس سازمان حوزه‌ها و مدارس خارج کشور بودند. او حدود 26 سال در حوزه فرهنگ بین‌الملل اسلامی کار کرده‌اند و بیش از 30 اثر تألیفی و مقاله و 15 سال سابقه همکاری با بعثه مقام معظم رهبری را در کارنامه زندگی فرهنگی خویش دارند. ایشان اکنون با واحد مبلّغان حوزه بین‌الملل و در هیئت علمی و همایش‌ها، در معاونت روابط بین‌الملل بعثه فعال هستند. سخنان ارزشمند ایشان، حاوی مطالب گران‌سنگی است. بنابراین، پای صحبت ایشان می‌نشینیم:
* لطف کرده، درباره چگونگی و پیشینه تشکیل همایش‌ها در موسم حج توضیح دهید.
در روزهای آغازین انقلاب، همایش‌های منطقه‌ای حج داشتیم و کنگره بین‌المللی حج، در بعضی از کشورها پیش از موسم حج برگزار می‌شد؛ آن زمان که رایزن فرهنگی در تایلند بودم، سمینار حج با حضور کشورهای همجوار برگزار شد. سمیناری هم در کانادا تشکیل شد که کشورهایی از آمریکا حضور داشتند. در آفریقای جنوبی هم همایشی برگزار شد. دیگری در لبنان، با هدف تبیین اهداف و دیدگاه‌های امام امت و انقلاب اسلامی درباره حج تشکیل گردید. چون نگاه امام برخاسته از معارف شیعه بود، برای تبیین این دیدگاه، کنگره‌هایی برگزار می‌شد.
هدف دیگر این کنگره‌ها، تعامل مسلمانان و پیروان اهل بیت(ع) و مشتاقان به انقلاب اسلامی نسبت به یکدیگر بود. حج می‌توانست بسیاری از مشکلات جهان

ص: 238
اسلام را حلّ کند و تحوّلاتی را به‌وجود آورد و برای رفع مشکلات و گرفتاری‌ها چاره‌اندیشی نماید؛ البته اگر آن‌چه که امام و رهبری فرموده‌اند را بتوان پیاده کرد، بسیاری از مشکلات جهان اسلام حل و فصل می‌شود. برای مسأله فلسطین، غزه و افغانستان بهترین جایگاه حلّ مشکل، همین حج است که علما و اندیشمندان نشستی داشته باشند و راهکار ارائه کنند.
با ظرفیت حج می‌توانستیم مشکلات پاراچنار پاکستان، افغانستان و عراق را رفع کنیم. به‌تعبیر مقام معظم رهبری، یکی از فواید حج همان انسجام اسلامی است لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ (1)، در هر حال این منافع قابل برداشت است. ناگفته نماند که در خاتمه این کنگره‌ها، بیانات امام و مقام معظم رهبری هم به زبان‌های مختلف ترجمه و تکثیر می‌شد، تا مسلمانان از فلسفه حج در فرهنگ اسلامی آگاه شوند.
زمان این کنگره‌ها پیش از برگزاری حج بود و با همکاری بعثه حضرت امام(قدس سره) انجام می‌شد و تا زمان رهبری- مدّظله- هم ادامه داشت. در موسم حج هم همایش‌هایی داشتیم، ابتدا تحت عنوان همایش حج، بعد همایش وحدت، همایش فلسطین، شب‌های افغانستان، شب‌های الجزایر، شب‌های قرآن و نمونه‌های دیگر با موضوعات دیگر که از مشکلات جهان اسلام نشئت می‌گرفت.
البته امروز موقعیت‌ها متحول شده، آن زمان مشکلات زیادی برای انجام همایش بود، روابط با عربستان و کمک‌های کشورهای عربی به صدام در جنگ، تبعاً همایش‌ها هم تحت تأثیر این روابط تیره بود، برائت از مشرکان وضعیت خاصی داشت، به صورت راهپیمایی بود و همایش‌ها را هم در چارچوب و برنامه‌ریزی شده برگزار می‌کردیم.
* بحمدالله همایش‌ها در موسم امسال روند روبه‌رشدی داشته است، در این باره

1- حج: 28

ص: 239
چه تحلیلی دارید؟
در واقع ما هفت همایش داریم که در طول ده سال گذشته برگزار می‌شده است. از زمان آقای تسخیری، صادقی رشاد، حاج علی اکبریان، آقای ابوالقاسمی و آقای مهدوی که مسؤولیت داشتند وآقای مهدوی در حال حاضر هم تصدی دارند.
در ده سال اخیر همایشی تحت عنوان تقریب بوده که مجمع تقریب مسؤولیت آن را دارد. مجمع تقریب، از دستگاه‌هایی که زیر نظر دفتر رهبری است که در ارتباط با ایجاد و تقویت وحدت و هم‌بستگی اسلامی در سایه منشور وحدت اسلامی فعال است؛ اخیراً این منشور توسط علمای شیعه و سنی و فرهیختگان جهان اسلام تهیه شده که می‌تواند نقش مهمی در راستای وحدت ایفا کند. این منشور طی چند سال اخیر تهیه و به چند زبان ترجمه شده و با نظرخواهی قرار است به طور رسمی منتشر شود. تقریب، منادی وحدت است و حج نیز بسترساز وحدت اسلامی و بهترین موقعیت و فرصت است که منویات امام و رهبری تأمین شود.
یکی هم همایش اهل‌بیت است که با همکای مجمع جهانی اهل‌بیت برگزار می‌شود. این مجمع در سال 69 به عنوان یک مؤسسه غیردولتی تأسیس شده و شخصیت‌های آن، نخبگان شیعه در کشورهای مختلف‌اند که حدود 110 کشور فعالند و 550 نفر عضو مجمع داریم. هدف از این مجمع هم، حفظ هویت و کیان اهل‌بیت(ع) و دفاع از حقوق شیعیان در کشورهای مختلف و ترویج و بسط و گسترش فرهنگ و معارف اهل‌بیت و تقویت بنیه علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی پیروان اهل‌بیت در کشورهای مختلف است. بهترین جا برای تحقق این اهداف، فرصت حج است که با تشکیل یک همایش در موضوعات مختلف برگزار می‌شود.
امسال موضوع همایش «اهل‌بیت(ع) و دفاع از پیامبر(ص) ارزش‌ها و مقدسات اسلامی» بود. با توجه به اهانت به این ساحت‌ها، خواستند در این حج با حضور

ص: 240
پیروان اهل‌بیت(ع) و مسلمانان بتوانند جایگاهی برای پاسخ‌گویی برای این راه‌ها، سنّت‌ها و هتک‌حرمت‌ها بیابند. در واقع اهل‌بیت محور وحدت‌اند و ما انسجام را از اهل‌بیت(ع) آموختیم. حضرت امیر که ملاک حق بود؛ محور وحدت اسلامی، به پیروانشان یاد دادند که با انسجام و وحدت، نقشه‌های دشمنان را نقش بر آب کنند.
همایش دیگر، همایش قدس است. با توجه به این‌که مسأله قدس، مسأله جهان اسلام بلکه بحث بشریت است؛ چون ظلمی که صهیونیست‌ها نسبت به فلسطینی‌ها دارند، در طول تاریخ مشابه نداشته و در واقع ظلمی علیه بشریت است. ما مسلمانان موظفیم با الهام از مکتب اسلام که ظلم‌ستیر. است، در برابر این ظلم‌ها بایستیم و به فلسطینیان کمک کنیم. در روایت نبوی آمده:
«مَنْ اصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِأمُوُرِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ» (1)؛
کسی که صبحگاهان از خواب بیدار شود و به امور مسلمانان بی‌توجه باشد، مسلمان نیست.
یا در روایت دیگری آمده:
«مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنادی یا لَلْمُسْلِمینَ، فَلَمْ‌یُجْبِهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٌ» (2)
؛ کسی که صدای کمک خواستن از سوی مسلمانان را بشنود و او را اجابت نکند، مسلمان واقعی نیست.
از این رو ما در قبال این ظلم و ستمی که به برادران فلسطینی از سوی رژیم غاصب صهیونیستی انجام می‌شود، وظیفه داریم این صدای مظلومیت را به گوش جهانیان و طالبان حق برسانیم. فرصت حج، بهترین فرصت است برای انعکاس این مظلومیت، به آن‌هایی که برای زیارت خانه خدا و رسول معظم اسلام می‌آیند. به ویژه الآن که با تنگناهای بسیاری در غزه مواجه‌اند.
در فشاری که اخیراً به آن‌ها وارد شده و بسیاری از کودکان و زنان و کهنسالان فلسطینی به خاطر مشکلات غذایی و دارویی از بین رفته‌اند. همه ما می‌دانیم که

1- کافی، ج 2، باب الاهتمام بامور المسلمین، ص 163، ح 1

2- همان، ص 164، ح 5

ص: 241
فلسطین در نگاه امام و رهبری اهمیت ویژه‌ای دارد و خطاب یا فرمایشی از این بزرگواران نیست، مگر این‌که به این موضوع مهم اشاره شده و همه مردم از مسلمان و غیرمسلمان را توصیه فرمودند که به مردم مظلوم فلسطین کمک کنند.
همایش قدس در مکه می‌تواند بخشی از این اهداف را تأمین کند. امسال و سال گذشته، متأسفانه به خاطر فشارهایی که از سوی صهیونسیت‌ها به مردم فلسطین بود، مخاطبان فلسطینی ما محدود بودند و جای آنان خالی بود، علما و شخصیت‌های فلسطینی برای ایجاد سخنرانی، اجازه حضور نیافتند.
همایش دیگر «جایگاه و منزلت زن» بود که این همایش هم امسال هفت ساله شد و با دعوت از زنان و بانوانی که از کشورهای مختلف به مکه و مدینه مشرف می‌شوند، برگزار می‌شد. یکی از اهداف این سمینار، انعکاس نقش پرتأثیر زنان ایرانی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران است. از سوی دیگر، نقش زنان در رساندن پیام وحدت‌آفرین حج به گوش مخاطبان مختلف در کشورهای خودشان بوده است.
پس از آشنایی زنان کشورهای مختلف، با فرهنگ و معارف اسلام ناب و فاطمه زهرا(س) به عنوان الگوی زنان- که تا حال بازتاب‌های خوبی هم داشته- بسیاری از زنان، سخنرانی‌ها، سی‌دی‌ها، کتاب‌ها و همچنین پیام مقام معظم رهبری را به شهروندان و زنان کشورهای خود می‌رسانند.
در سمینارهای یاد شده، نماینده ولی‌فقیه در آغاز هر یک از همایش‌ها، سخنرانی‌های ارزنده و ثمربخشی داشته‌اند که با توجه به اهمیت سخنرانی و غنای محتوایی آن، به زبان‌های مختلف ترجمه و به عنوان ره‌توشه‌ای برای مخاطبان و شرکت‌کنندگان از کشورهای مختلف تحویل می‌شود.
همایش دیگر، ایرانیان خارج از کشور است؛ این همایش حدود پنج سال سابقه دارد. از هموطنان ایرانی که در کشورهای دیگر حضور دارند یا مهاجرت کرده‌اند،

ص: 242
دعوت می‌شود تا در این نشست حضور به‌هم رسانند. اصولًا رسیدگی به امور ایرانیان خارج از کشور از وظایف ما، به‌ویژه مسؤولان نظام است. بسیاری از خانواده‌های ایرانی که در کشورهای مختلف اقامت گزیده‌اند، نسل جدید و فرزندان آن‌ها، از فرهنگ ایرانی فاصله گرفته‌اند؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از آن‌ها، زبان فارسی را نمی‌دانند.
یکی از وظایف ما آشنایی آنان با فرهنگ ایرانی، ادبیات فارسی و حفظ هویت ایرانی- اسلامی آنان است. همچنین بسیاری از آن‌ها که به حج مشرف می‌شوند، به مسائل و مناسک حج آشنا نیستند و از تحولات داخل کشور و دستاوردهای انقلاب اسلامی هم آگاهی کمی دارند و یا به خاطر تبلیغات سوء دشمنان و ضد انقلاب بسیاری از دستاوردهای انقلاب اسلامی یا چهره انقلاب به خوبی ترسیم نشده است.
با سمینارهایی که تاکنون درباره ایرانیان داشته‌ایم، خصوصاً با سخنان دل‌نشین و عرفانی نماینده مقام معظم رهبری در حج، تأثیرات بسیار خوبی برای ایرانیان شرکت‌کننده در برداشته و از نزدیک شاهد تغییرات محسوس روحی آنان بوده‌ایم.
اما همایش نخبگان، معمولًا با دعوت رییس هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری و با شناسایی قبلی از نخبگان داخل کشور و چهره‌های بانفوذ و فرهیخته شرکت‌کننده در مراسم حج انجام می‌گیرد. معمولًا از کشورهای افغانستان، عراق، لبنان، نیجریه، یمن و مانند آن حضور دارند. در این نشست‌ها معمولًا یکی از عناوین مورد نیاز، انتخاب و با مدعوّین هماهنگ و طرح مبحث می‌شود و دیدگاه‌های نخبگان شرکت‌کننده دریافت شده، جمع‌بندی می‌گردد و برای مباحثی که هیئت علمی برای مخاطبان طرح می‌کند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نکته مهم این‌که این همایش‌ها، با توقعات و انتظاراتی که ما در داخل کشور از

ص: 243
این‌گونه نشست‌ها داریم. متفاوت است. برای این‌که همایش‌ها در سرزمین عربستان و در یک کشور بیگانه با توجه به این‌که مخاطب، سخنران، امکانات قابل دسترسی در داخل کشور بیشتر است، در این‌جا به سختی به دست می‌آید؛ از این رو همه ساله با یک سری از مشکلات مواجه بوده‌ایم.
* درصد موفقیت همایش‌ها و نشست‌های‌تان را نسبت به سال‌های گذشته چطور ارزیابی می‌نمایید؟
امسال، نسبت به سال‌های گذشته بیشتر بود؛ چون با تأکیدی که آیه‌الله ری‌شهری در خصوص برنامه‌ریزی صحیح و غنای محتوایی روی سمینارها داشتند، امسال بعضی از محتوای سخنرانی‌ها و مقالات از قبل تهیه شده و با توجه به حضور میهمانان از کشورهای مختلف، تنوع حضور میهمانان و همچنین عدم تغییر در سخنران‌ها موفقیت بهتری داشته‌ایم.
همه ساله مشکلات و محدودیت‌هایی در ارتباط با گوشی‌های ترجمه همزمان داشته‌ایم، امسال هم همان مشکل وجود داشت. یکی از بهره‌های چشم‌گیر این همایش‌ها، ضبط بسیاری از مطالب، مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و دیدگاه زائران غیرایرانی در این همایش‌هاست که صداوسیما و رسانه‌های داخلی ما برای برنامه‌های آتی استفاده خواهند کرد. دهه فجر، روز زن، روز قدس، روضه رضوان و واحد برون‌مرزی از این مطالب ضبط شده به‌خوبی بهره می‌گیرند.
* جناب‌عالی با توجه به حضور در کشور تایلند به عنوان رایزنِ فرهنگی، نمود حجاج ایرانی را در بین سایر حجاج چگونه می‌بینید؟
برنامه حج جمهوری اسلامی ایران نسبت به سایر کشورها دارای ویژگی‌های خاصی است که بی‌نظیر است. نظم و همدلی حجاج- که برخاسته از فرهنگ انقلاب اسلامی است- بسیار چشم‌گیر است. حضور در حرمین شریفین، تدارکات و مسائل اجرایی و ... این‌ها در کشورهای دیگر، کمتر دیده می‌شود و به تعبیری حجاج ایرانی

ص: 244
سرآمد هستند، وزانت و نمود خاصی در بین حجاج دیگر دارند و مخاطبانی که با حجاج ایرانی مواجه می‌شوند، به عنوان کشور استکبارستیز همه مشتاق شنیدن دستاوردهای انقلاب اسلامی هستند، بسیاری از حجاج غیر ایرانی صریحاً می‌گفتند: «قلب ما برای ایران می‌تپد، هر وقت فشاری از ناحیه آمریکا به ایران وارد می‌شود، ما احساس ناراحتی و نگرانی داریم و از طرف دیگر شجاعت و شهامت و استکبارستیزی ایران را تحسین می‌کنیم و به عنوان یک مسلمان، به ایران اسلامی افتخار می‌کنیم ...»
بسیاری از آن‌ها اظهار می‌کردند که در بسیاری از کشورها که به سختی می‌توانند اخبار ایران اسلامی را بشنوند، سخنان مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری و مسؤولان نظام را با اشتیاق فراوان دنبال می‌کنند.
* گرایش معنوی حجاج ایرانی را چگونه دیدید و چه راه‌هایی برای ارتقای بیشتر آن پیشنهاد می‌فرمایید؟
گرایش معنوی حجاج هم باید در ایران تقویت یابد؛ به بخشی از این امور، باید عنایت و توصیه بیشتری شود، کلاس‌های اخلاق باید در ایران هم باشد. مسأله خرید ایرانیان یک فرهنگ جا افتاده است و نمی‌توان آن را اشکال دانست. حضور ایرانی‌ها در مجالس بعثه که با علاقه و اشتیاق به مطالب گوش می‌کنند، مثال زدنی است. حضور در دعای کمیل، نظم و توجه به مضامین دعا، حضور در جلسات سخنرانی بعثه، این‌ها نشانه علاقه‌مندی و اشتیاق‌آن‌هاست؛ به راستی که طالب معنویت هستند. پس قابل تعمیم است و می‌تواند زمینه این برنامه‌ها در ایران با جدیت بیشتر پایه‌گذاری شود.

همایش های برگزار شده در حج 87

همایش هنگامه وصال‌

ص: 245
همایش «هنگامه وصال» عصر روز سه‌شنبه (1) با حضور زائران ایرانی خارج از کشور در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد.
نماینده ولی فقیه، در این همایش از زائران ایرانی خارج از کشور، خواست به ترویج معارف نورانی اسلام و اهل بیت و انقلاب اسلامی، در محل زندگی خود بپردازند و به لحاظ فرهنگی جمهوری اسلامی مظلوم را یاری کنند، تا در صف مهاجران الی‌الله قرار گیرند.
آقای ری‌شهری گفت: «حج کامل‌ترین و بهترین برنامه‌ای است که اسلام برای خودسازی معرفی کرده است و اگر این برنامه به آن نحو که اسلام می‌خواهد، پیاده شود، زائر خانه خدا هم خود را و هم خانواده و اطرافیان خود را می‌تواند از برکات حاصل از آن بهره‌مند کند.»
وی همچنین اظهار امیدواری کرد که زائران ایرانی خارج از کشور در این سفر نورانی و این مراسم باشکوه، بتوانند نورانیت و معنویت حج را به محل زندگی خود منتقل کنند.
سرپرست حجاج ایرانی، با استناد به روایتی از رسول مکرم اسلام(ص) گفت: «اگر کسی موفق شد به زیارت خانه خدا بیاید، خداوند حوائج دنیوی و اخروی او را برآورده می‌کند و این سفر معنوی، می‌تواند سرنوشت زائر خانه خدا، خانواده او و اطرافیانش را تغییر دهد؛ اما انسان در طلب حاجت از خدا و اولیای خدا باید همت بلند داشته باشد و چیزی از خدای متعال بخواهد که سعادت دنیا و آخرت در آن وجود داشته باشد.»
نماینده ولی‌فقیه با اشاره به یکی از پیام‌های امام راحل در خصوص حج گفت: «در این سفر معنوی، مهم این است که حاجی بداند دعوت چه کسی را اجابت کرده

1- 12/ 9/ 87 مطابق با 3 ذی‌حجه.

ص: 246
و میهمان کیست و ادب این میهمانی چیست؟ و انسان باید بداند در این سفر معنوی، خودبینی و خودخواهی با خداخواهی متناقض و آفت رسیدن به معنویت و نورانیت حج است.»
وی گفت: «متأسفانه تاکنون برنامه‌ریزی‌های قابل قبولی برای استفاده از سرمایه‌های موجود در خارج از کشور انجام نشده، در حالی که هموطنان ایرانی در اقصا نقاط دنیا بهترین خدمات را می‌توانند به لحاظ فرهنگی به اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی داشته باشند.»
آیه‌الله محمدی ری‌شهری همچنین به ایرانیان خارج از کشور توصیه کرد تا زمینه را برای حضور جوانان و نوجوانان خود در سفر عمره و حضور در سرزمین وحی فراهم کنند تا آنان نیز از برکات این اماکن نورانی بهره‌مند شوند.
در این همایش، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و حجه‌الاسلام والمسلمین راشد یزدی سخنرانی کردند و طی میزگردی با حضور نمایندگان وزارت امورخارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات، بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج به سئوالات زائران پاسخ داده شد.

همایش نخبگان‌

این همایش شامگاه چهارشنبه (1) با موضوع «نقش نخبگان در نوآوری» برگزار شد و فرهیختگان حوزه و دانشگاه در خصوص آن به اعلام‌نظر پرداختند و نظریات خود را درباره ضوابط و معیارهای نوآوری دینی مطرح کردند.
نوآوری در حوزه‌های علمیه، لزوم زمینه‌سازی برای تحقق فقه پویا و مروری بر نوآوری‌های صورت گرفته توسط حضرت امام خمینی(قدس سره) از جمله مسائل

1- 13/ 9/ 87 مطابق با 4 ذی‌حجه.

ص: 247
مطرح شده در این همایش بود.
در این روز همایش‌های قدس، روحانیون و امام خمینی(قدس سره) نیز در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد.

همایش منزلت زن‌

اشاره

در این نشست که روز پنجشنبه (1) در سالن بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره برگزار شد، تعداد زیادی از مسلمانان فرهیخته از ده کشور مختلف جهان حضور داشتند. در این همایش چهار سخنران از کشورهای مختلف به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه، در محوریت زن و نوآوری و شکوفایی اسلامی به ایراد سخنرانی پرداختند.
دکتر رقیه رستم‌پور، استاد دانشگاه و دبیر این همایش، گفت: «این زنان از زائران کشورهای مختلف اسلامی مانند: تانزانیا، ترکیه، مغرب، مالی، عربستان، عراق، کویت و سودان در این همایش شرکت کردند.»
وی با بیان این که همه‌ساله چنین همایشی در موسم حج در بعثه مقام معظم رهبری برگزار می‌شود گفت: «هدف از این همایش که با محوریت نوآوری، زن و شکوفایی اسلامی برپا شد، ایجاد ارتباط بیشتر میان زنان کشورهای اسلامی و تبادل آرا و اندیشه میان آنان بود.»
در این همایش چهار سخنران زن، به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و عربی به طرح دیدگاه‌های خود پرداخته، همگی بر تأسی زنان مسلمان از اصول متعالی دین مبین اسلام در تقویت بنیان خانواده و تربیت فرزندان تأکید کردند.
خانم رستم‌پور، حج را فرصت مغتنمی برای هم‌فکری میان مسلمانان جهان دانست وگفت: «شرکت‌کنندگان در این همایش، همگی اذعان داشتند که زنان نباید

1- 7/ 9/ 87 مطابق با 28 ذی‌قعده.

ص: 248
به دلیل التزامات دینی، خود را از حرکت های علمی جدا کرده، بلکه با استفاده از علوم مختلف در تربیت و پرورش صحیح فرزندان خود و جامعه پیش‌گام باشند.»

سخنان سرپرست حجاج ایرانی‌

بسم الله الرحمن الرحیم
(إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ) (1).
خوش‌آمد عرض می‌کنم خدمت همه خواهران فرهیخته که از بلاد مختلف اسلامی به سرزمین وحی آمده‌اید و اکنون در کنار مرقد نورانی پیامبر اعظم و خاندان پاکش آماده می‌شوید برای زیارت خانه خدا و انجام مناسک حج.
فریضه حج یک فرصت گران‌بها و بی‌بدیل است که خدای متعال در اختیار ما قرار داده است؛ هم فرصت است برای شخص مسلمان و هم فرصت برای امت اسلامی.
برای یک مسلمان، حج فرصت ورود به یک فضای سراسر نور و معنویت است. یک مسلمان با بهره‌گیری از این فرصت، خود را از زندگی روزمره- که با انواع غفلت‌ها و آلودگی‌ها همراه است- خارج می‌کند و با انجام این فریضه که ریاضتی اختیاری است و در روایات اسلامی نوعی جهاد نامیده شده، از انواع کدورت‌های باطنی پاک می‌شود و تولدی نو پیدا می‌کند؛ چنان‌که از پیامبر خدا(ص) روایت شده که می‌فرماید: «مَنْ حَجَّ للهِ فَلَم یَرْفُثْ و لَم یَفْسُقْ، رَجَعَ کَیَوم وَلَدَتْهُ امُّهُ» (2).
و در حدیثی دیگر آمده: «حُجُّوا، فَانَّ الحَجَّ یَغْسِلُ الذُّنُوبَ کَما یَغْسِلُ الماءُ الدَّرَنَ» (3). این ریاضت اختیاری با احرام؛ یعنی حرام کردن 24 چیز برخود آغاز

1- آل عمران: 96

2- صحیح بخاری، ج 2، ص 55، ح 1449 و ص 645، ح 1723 و ص 646، ح 1724

3- المعجم الاوسط، ج 5، ص 177، ح 4997؛ الدرالمنثور، ج 1، ص 507

ص: 249
می‌گردد و با این اقدام، مظاهر تفاخر و عوامل راحت‌طلبی از انسان جدا می‌شود، هر چه جلوه خودخواهی است از انسان جدا می‌گردد و بدین‌سان برای زیارت خانه خدا و خداخواهی دعوت می‌گردد و بالاخره به منطقه تجلی نور مطلق نزدیک می‌گردد.
اما باید توجه داشت که برکات حج در منافع فردی خلاصه نمی‌شود، حج یک فرصت مهم برای امت اسلامی نیز هست، حج وسیله در کنار هم قرار گرفتن اقوام و مذاهب مختلف اسلامی است، مسلمانان باید از این فرصت نهایت بهره‌برداری را در جهت احیای ارزش‌های اسلامی و تجدید مجد و عظمت اسلام و تحقق وعده الهی در پیروزی اسلام بر همه ادیان را داشته باشند.
بی‌تردید برای برخورداری امت اسلامی از منافع حج، زنان مسلمان همانند مردان مسلمان مسؤولند. زنان مسلمان با بهره‌گیری از نورانیت حج، باید در گام نخست با جایگاه زن در اسلام آشنا شوند و در گام دوم، در جهت انجام مسؤولیت‌های خود برای احیای ارزش‌های اسلامی تلاش کنند.
زنان مسلمان باید با پیروی از آموزه‌های اسلام و شناخت هرچه بیشتر قدر و منزلت انسانی خویش، تلاش همه‌جانبه‌ای برای رشد و ارتقای حیات فردی، خانوادگی و اجتماعی خود داشته باشند. با رفع عوامل عقب‌ماندگی، فقر، بی‌سوادی، بیماری و بی‌عدالتی، زندگی شایسته و درخور یک انسان مسلمان، همراه با آرامش، رفاه، سرافرازی و رشد و بالندگی در ابعاد مادی و معنوی برای خود و خانواده خود رقم بزنند.
همچنین با بهره‌برداری هوشمندانه از جنبه‌های مثبت توسعه و مدرنیزم، برای حل مشکلات و مسائل خود، چشم به مدل‌های آزمایش شده و شکست خورده و نسخه‌های پیچیده شده بر اساس تفکر مادی دنیای غرب ندوزند. بلکه با الهام از تعالیم نجات‌بخش اسلام، دینی که مکتب سلامت، امنیت، آرامش، صلح،

ص: 250
مهرورزی، عدالت، علم و مدنیت است و برای همه ابعاد رفاه و آرامش زندگی بشر دستورالعمل‌های دقیق دارد؛ راه خود را برای سعادت و خوشبختی انتخاب کنند.
راهی که به دور از هرگونه افراط و تفریط و بر اساس فطرت انسان‌ها، ویژگی‌های خاص جسمی و روحی زن و مرد را در نظر گرفته است و با بها دادن به جایگاه مهم و حساس نهاد خانواده، به جای وارد کردن زن و مرد در عرصه رقابت‌ها و کشمکش‌های خودخواهانه جنسیتی، روحیه هم‌بستگی، وظیفه‌شناسی، مسؤولیت‌پذیری، ایثار و از خودگذشتگی را در زن و مرد تقویت می‌کند. تا با محور قرار دادن کانون خانواده موجبات رشد و بالندگی جامعه خود را فراهم سازند.
امروزه شعار برابری کور و بدون قید و شرط زن و مرد، نه تنها موجب رفع نابرابری‌ها به طور کامل نشده، بلکه موجب اختلاط نقش‌ها و تشدید رقابت‌ها و کشمکش‌های خودخواهانه جنسیتی، واگذاری وظایف و مسؤولیت‌ها، تقویت روحیه فردمحوری زن، مرد و فرزند در عرصه خانواده، افزایش انواع فشارها و اضطراب‌های حاصل از تحمل نقش‌های غیر فطری و غیر طبیعی، بی‌پناهی و سردرگمی فرزندان، اضمحلال خانواده و در یک کلام، در مخاطره قرار گرفتن نسل انسان شده است.
در دنیای امروز شایسته است، جوامع اسلامی فارغ از هیاهوها و جنجال‌های مادی‌گرایانه و برابری‌طلبی‌های جنس‌گرایانه، با برخورداری از آموزه‌های غنی اسلامی مبتنی بر منزلت و کرامت واقعی انسان، شعار عدالت‌خواهی و کمال‌خواهی را سرلوحه همه برنامه‌ها و حرکت‌های خود قرار دهند و تمامی تلاش و همت خود را صرف شکوفایی و بالندگی همه اقشار جامعه کنند.

ص: 251
با چنین تفکری بود که بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(قدس سره) ندای آزادی و آزادگی مردان و زنان را در سال‌های شکل‌گیری انقلاب اسلامی سر داد و فرمود:
«زنان از نظر اسلام، نقش حساسی در بنای جامعه اسلامی دارند و اسلام زن را تا حدی ارتقا می‌دهد که او بتواند مقام انسانی خود را در جامعه بازیابد و از حدّ شئ بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی، می‌تواند در ساختمان حکومت اسلامی مسؤولیت‌هایی به‌عهده بگیرد».
و همچنین فرمود: «زن مظهر تحقق آمال بشر است، زن پرورش‌دهنده زنان و مردان ارجمند است و از دامن زن، مرد به معراج می‌رود.»
تا پیش از انقلاب اسلامی، زنان ایران عمدتاً به دو گروه تقسیم می‌شدند: یک دسته زنان سنتی خانه‌نشین که با اکتفا کردن به نقش‌های محدود در چهار دیواری خانه، در عرصه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کمتر ظاهر می‌شدند.
دسته دوم زنان مدرن و تجددگرا که عمدتاً با پشت‌پا زدن به ارزش‌های اخلاقی، دینی و نقش‌های خانوادگی، نوعی حضور اجتماعی را برای خود رقم زده بودند.
با پیروزی انقلاب اسلامی و با تأسی بر اندیشه‌های تابناک حضرت امام خمینی(قدس سره)، قشر جدیدی از زنان هویت یافتند که با حفظ ارزش‌های اخلاقی و دینی و با پای‌بندی به نقش‌های خانوادگی در عرصه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه حضوری آگاهانه و هوشمندانه داشتند.
در واقع نوآوری انقلاب اسلامی نسبت به حقوق زن، چیزی جز بازگشت به اصول و ارزش‌های راستین اسلامی نبود و درست همین امر، زمینه را برای شکوفایی جامعه و استعدادهای زنان مسلمان ایرانی در زمینه‌های گوناگون فراهم کرد و در سال جاری که سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی است و از طرف مقام معظم رهبری سال نوآوری و شکوفایی نامیده شده، بیش از هر وقت دیگر شکوفایی زن

ص: 252
مسلمان ایرانی قابل ارائه است.
و این روند همچنان ادامه یافت تا امروز که دنیا، زن ایرانی را نه از زاویه جذابیت‌های ظاهری و جسمانی و به عنوان مدلی در کلکسیون‌های مد و زیبایی، بلکه انسانی ارزش‌مند و توان‌مند و برخوردار از اندیشه‌ای والا، نبوغ، درخشش و توان‌مندی‌های مختلف علمی، اجتماعی و نیز ایثارگر و سخت‌کوش در عرصه‌های مختلف انقلابی و اجتماعی و مسؤولیت‌پذیر، با نشاط و موفق در زندگی خانوادگی شناخته است.
آری، به فرموده رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیه‌الله خامنه‌ای:
«تضییع حقوق زنان، تهمت از سوی کسانی است که شأن والای زن ایرانی را- که با حفظ حجاب و حد شرعی، در برترین فعالیت‌های کشور شرکت می‌ورزد- نمی‌پسندند و ابتذال حاکم بر روابط زن و مرد و بهره‌کشی ناجوانمردانه از زن در جوامع غربی را، نسخه مطلوب در حیات اجتماعی زن می‌شمرند».
خودباوری و سخت کوشی زنان طی سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و توجه مسؤولان در جمهوری اسلامی ایران جهت رفع کاستی‌های به جا مانده از قبل، موجب شده که زنان ایرانی علاوه بر انجام وظایف و مسؤولیت‌ها و ایفای نقش خانوادگی، در زمینه‌های سواد، آموزش، علم، پژوهش، فرهنگ، هنر، بهداشت، سلامت و مشارکت‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی رشد چشم‌گیری داشته باشند.
امیدوارم شما بزرگواران، به برکت حضور در سرزمین وحی، پیام‌آور معنویت و نورانیت برای خانواده‌های خود و مسؤولیت‌شناسی در جامعه خود باشید.

سخنان آیه‌الله مصباح یزدی‌

یکی دیگر از سخنرانان این همایش آیه‌الله محمدتقی مصباح یزدی، رییس

ص: 253
شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت بود که با طرح سؤالاتی در مورد نوآوری، درباره معیارها و قلمرو آن به ایراد سخن پرداخت.
وی گفت: زنان درعرصه توسعه می‌توانند با حفظ ارزش‌های ثابت اسلامی به پیشرفت‌های صنعتی برسند؛ نمونه‌هایی که ایران بسیار به دنیا عرضه کرده است.
ازمعجزه های این قرن است که زنان با حفظ ارزش‌های ثابت اسلامی در عرصه‌های تکنولوژی، ابتکار، خلاقیت و اختراع همپای مردان پیش میروند و خانواده را حفظ می‌کنند.»

سخنان خانم دکتر بُشری حسین از عراق‌

یکی دیگر از سخنرانان این نشست خانم دکتر بُشری حسین بود؛ ایشان گفت: «غرب، خانواده پیوسته را از هم جدا کرد، در حالی که خانواده باید به هم پیوسته باشد و زن محور این پیوستگی است.»
همایش بین‌المللی منزلت زن امروز در محل بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره با حضور تعدادی از شخصیت‌های فرهنگی و فرهیخته زنان مسلمان کشورهای مختلف برگزار شد.
این استاد عراقی با بیان این‌که عراق یک کشور جنگ زده است، گفت: «اکنون زنان در عراق تلاش می‌کنند تا با نوآوری در یک کشور جنگ‌زده، فرزندان خود را با تربیت صحیح به ساحل آرامش برسانند».
وی با بیان این‌که زنان عراقی در تلاش‌اند تا در همه عرصه‌ها در جامعه حضور پیدا کنند گفت: «درعراق، کشوری جنگ زده که مردم را از اعتقاداتشان دور می‌کنند، زن می‌تواند نقش مهمی درشکوفایی اسلامی داشته باشد.»

برگزاری همایش قدس‌

اشاره

ص: 254
همایش بین‌المللی قدس در مکه مکرمه، روز چهارشنبه (1) با حضور شخصیت‌های برجسته جهان اسلام در بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد.
این همایش با حضور جمعی از اندیشمندان و صاحب‌نظران کشورهای اسلامی در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه آغاز به کار کرد.
به گزارش واحد ارتباطات خبری بعثه مقام معظم رهبری، در این همایش نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی و سخنرانانی از کشورهای مختلف درباره شرایط موجود در فلسطین و جهان اسلام سخنرانی خواهند کرد.

سخنان نماینده ولی‌فقیه در همایش قدس‌

آقای ریشهری، در جمع علما و فرهیختگان کشورهای اسلامی گفت: «تأسیس کشور فلسطین که پایتحت آن تمام شهر قدس باشد، از اصول مورد تأکید ماست. جبران خسارت آوارگان و پایان دادن به اسکان آنان در کشورهای عربی و غیر عربی، نابودی شهرک‌های صهیونسیت‌نشین، آزادسازی کامل سرزمین و برچیده شدن دیوار حائل نژادپرستانه از دیگر اصول مورد تأکید نظام جمهوری اسلامی است.»
امیرالحاج جمهوری اسلامی ایران افزود: «به مردم فلسطین نیز می‌گوییم که باید از انتفاضه ارزش‌مند خود حمایت کنند؛ زیرا پیروزی تنها با ایستادگی به دست می‌آید.»
ایشان اظهار داشت: «مقاومت شکوهمند لبنان که تنها پیروزی تاریخ مبارزه با دشمن را تحقق بخشیده است، بهترین الگو در مسیر حرکت فلسطینیان است.»
آقای ری‌شهری با توجه به وضعیت نوار غزه گفت: «همایش قدس امسال نیز طبق روال هر سال برگزار می‌شود، اما شرایط محاصره ظالمانه تحمیلی بر نوار غزه که با

1- 13/ 9/ 87 مطابق با 4 ذی‌حجه.

ص: 255
وجود تلقی آن به عنوان یک فاجعه انسانی از سوی سازمان ملل متحد، با سکوت مجامع بین‌المللی و عربی روبه‌روست، بر این همایش سایه افکنده است.»
نماینده ولی‌فقیه گفت: «قدس در طول دوره‌های تاریخ اسلام، به‌ویژه در رویارویی با صلیبی‌ها، استعمار، استکبار و رژیم نامشروع زاییده آن‌ها، نقش فرهنگی و تمدنی ویژه‌ای ایفا کرده و مردم آن‌ها همواره با ظلم و ستم و تجاوز مقاومت کرده‌اند.»
ایشان با تصریح به این‌که راز تداوم آرمان قدس در قداست آن نهفته است گفت: «این آرمان هم‌اکنون نه تنها نزد مسلمانان که در اندیشه پیروان سایر ادیان آسمانی و نیز در مظلومیت اهالی آن و در خواست‌های عادلانه آن‌ها که با وجود همه جنایت‌های اشغال‌گران علیه مردم و سرزمین، ناموس، اموال و دارایی و جان خود و بستگانشان، گوش شنوایی در جهان نمی‌یابد.
به همین دلیل است که آرمان فلسطین به مسأله محوری همه افراد امت اسلامی تبدیل شده و بلکه به صورت پایه اصلی وحدت آن‌ها در مواجهه با پروژه صهیونیستی درآمده است.»
نماینده ولی فقیه با اشاره به تأکیدات رهبر فقید انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(قدس سره)، در خصوص مسأله آزادی فلسطین اظهار داشت: «امام راحل، این مسأله را آن را از دایره تنگ ملی‌گرایانه خارج ساخت و به یک شعار اصلی امت اسلامی تبدیل کرد.»
امیرالحاج جمهوری اسلامی ایران گفت: «اکنون مظلومیت مردم فلسطین نیز با وجود سلطه استکبار بر سازمان‌ها و سازوکارهای بین‌المللی، مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است. در شرایط کنونی می‌توان گفت هر راه حلی که عدالت و انصاف را در مورد صاحبان اصلی سرزمین فلسطین در نظر نگیرد، حتی اگر مورد حمایت همه قدرت‌های بزرگ باشد، توفیق نخواهد یافت.»

ص: 256
وی با اشاره به طرح‌های مادرید، اسلو و همچنین نقشه راه و شرم‌الشیخ و نیز اقدامات کمیته چهارجانبه بین‌المللی- که اخیراً نشست خود را مانند نشست‌های گذشته بی‌ثمر بیان کرد- افزود: «اسرائیل حقوق فلسطینیان را همیشه نادیده گرفته و اصولًا به هیچ قراردادی که امضا می‌کند، پای‌بند نیست، سرنوشت اسلو بهترین دلیل برای این واقعیت است.»
آقای ری‌شهری گفت: «شگفت آن‌که کشورهای منطقه در تلاش برای پیش‌برد این طرح با وجود بی‌اعتنایی اسرائیل هستند و اقدام به عادی‌سازی روابط می‌کنند و همه توان سیاسی، تبلیغاتی و دیپلماتیک خود را در این راه به کار می‌گیرند.»
وی تصریح کرد: «برخی محافل رسانه‌ای و سیاسی منطقه هم اخیراً استفاده از پرچم صهیونسیتی را مجاز می‌شمرند، در صورتی که در طرف مقابل هر نشان فلسطینی مردود شمرده می‌شود.
سرپرست حجاج ایرانی گفت: «چرا یک و نیم میلیون نفر از مردم غزه به فراموشی سپرده می‌شوند و آن‌ها را رها می‌کنند تا در معرض کشتار و مرگ ناشی از گرسنگی و بیماری قرار گیرند و حتی عرصه بر آن‌ها تنگ‌تر می‌شود و معابر بسته می شود تا از زندگی راحت و سفر آنان حتی به دیار وحی جلوگیری شود؟
جمهوری اسلامی ایران از آغاز، حمایت کامل خود را از مسأله فلسطین اعلام و در این راه، بسیاری از فشارها و تهدیدات را شاهد بود. اما دفاع از قدس را همواره از اصول ثابت خود دانسته، همه توان خود را در حمایت از این مسأله به‌کار گرفته است.»
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت در پایان، اعلام روز جهانی قدس را از جمله نوآوریهای امام راحل برشمرد و استفاده از همه فرصت‌ها برای مطرح کردن آرمان فلسطین در میان امت و از جمله کنگره بزرگ سالانه حج لازم دانست.

ص: 257

همایش علمای اسلام‌

این همایش در روز جمعه (1) با حضور با شکوه علمای جهان اسلام در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد. در این همایش نماینده ولی‌فقیه با استناد به روایتی از امام باقر(ع) گفت: «کسی که در انتظار حضرت امام مهدی(عج) باشد، از پاداش کسی بهره‌مند می‌شود که با سلاح در حال حفاظت از پیامبر اعظم(ص) است.»
نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت گفت: «دعا برای فرج امام عصر(عج) از تکالیف منتظران است، اما باید توجه داشت که تکالیف منتظران حضرت بقیه‌الله(عج) بیش از دعاست و نباید در این زمینه صرفاً به دعا اکتفا نمود».
آقای ری‌شهری، آماده‌سازی جهان برای حکومت جهانی اسلام به رهبری مهدیِ آل‌محمد(ص) را از جمله وظایف مهم منتظران امام عصر(عج) برشمرد و گفت: «امام خمینی(قدس سره) از مصادیق بارز منتظران امام عصر در تاریخ تشیع است که علاوه بر انجام تکالیف عبادی، بیشترین زمینه‌سازی را برای ظهور حضرت مهدی(عج) در جهان ایجاد کرد.
هر کسی بنا به استعدادها و زمینه‌های فردی و مسؤولیت‌هایی که برعهده دارد، باید برای ظهور امام عصر(عج) زمینه‌سازی کند و وظیفه روحانیون و مبلّغان دینی به عنوان سربازان امام زمان(عج) رساندن معارف اهل‌بیت(ع) به گوش جهانیان و تبلیغ عملی سخنان اهل‌بیت و ارزش‌هایی است که اهل‌بیت(ع) بدان دعوت کرده‌اند.»
وی با استناد به روایتی از امام رضا(ع) گفت: «اگر جهانیان با معارف اهل‌بیت(ع) آشنا شوند، از ایشان تبعیت خواهند کرد. تفقه در دین و همه‌سونگری را از مهم‌ترین

1- 15/ 9/ 87 مطابق با 6 ذی‌حجه.

ص: 258
ویژگی‌های یک مبلّغ دینی دانست و گفت: «مبلغ دینی باید بتواند به معارف اهل‌بیت(ع) در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی و اخلاقی آشنا باشد و آن‌ها را به مردم معرفی کند.»
سرپرست حجاج ایرانی گفت: «دانشکده علوم حدیث، آمادگی دارد تا با همکاری مترجمان توانا و افراد مؤثر، کتاب‌های منتشر شده خود را در زمینه‌های احادیث و معارف اهل‌بیت(ع) به زبان‌های مختلف دنیا به جهانیان ارائه کند.»
وی در این مراسم همچنین با اشاره به وضعیت اسفبار مردم مظلوم و ستم‌دیده فلسطین در محاصره غزه و با دعا برای آزادی و دفع ستم اشغال‌گر اسرائیل از آن سرزمین تصریح کرد: «متأسفانه کشورهای اسلامی در این زمینه سکوت کرده‌اند، در حالی‌که همه روزه، تعداد زیادی از افراد محاصره شده در این فاجعه انسانی به دلیل نبود دارو و غذا جان می‌بازند؛ از این رو باید دولت‌های اسلامی به هوش بیایند و در مقابل این فاجعه انسانی ایستادگی کنند.»

همایش بین‌المللی اهل‌بیت:

اشاره

همایش بین‌المللی اهل‌بیت در مکه مکرمه روز پنج‌شنبه (1) با حضور شخصیت‌های برجسته جهان اسلام در بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد.
آقایان، آیه‌الله آصفی، عضو محترم شورای عالی مجمع اهل‌بیت، هادوی تهرانی، عضو شورای عالی مجمع اهل‌بیت، اکرم برکات، عضو مقاومت اسلامی‌لبنان، دکتر موسی جعفری، مؤسس مرکز اسلامی ولی‌عصر نیوجرسی آمریکا، پروفسور حسین حاتمی از ترکیه، شیخ نورمحمد، امام جماعت سویتو آفریقای جنوبی ژوهانسبورگ، سید محمدتقی نقوب، قائم مقام مسؤول تبلیغات

1- 14/ 5/ 87، مطابق با 5 ذی‌قعده.

ص: 259
اسلامی نهضت جعفری پاکستان و جلال‌الدین صغیر رییس فراکسیون ائتلاف یک‌پارچه عراق از جمله سخنرانان این همایش بودند که مطالب برخی از آنان را مرور میکنیم.
مطالب مطرح شده در این همایش به طور هم‌زمان به زبان‌های عربی، انگلیسی، ترکی و فرانسه ترجمه می‌شد.

سخنان آیه‌الله آصفی‌

ایشان در این نشست در سخنانی به مشکلات مسلمانان و اقدامات سلطه‌طلبانه فرهنگی غرب در ابعاد مختلف اشاره کردند و به برخی اتفاقات اخیر و بروز جریانات فکری که مجموع آن‌ها در فضای ذهنی غرب بوده، این عوامل را نشانه فشار سیاسی اقتصادی و فرهنگی غرب دانستند.
وی استقامت همه جانبه بر کتاب و سنت، نفی تفکرات نظام سلطه، توجه همه‌جانبه به مشکلات جهان اسلام و ردّ سلطه فرهنگ غرب و نفی اسرائیل در قبال انفعال جهان عرب را از بنیان‌های فکری انقلاب اسلامی ایران برشمرد و در مقابل، استفاده ابزاری از تروریسم، اشغال کشورهای اسلامی، دامن زدن به تفرقه و قوم‌گرایی و هدر دادن منابع امت اسلامی را از نشانه‌های حضور غربیان در جهان اسلام ذکر کرد.

سخنان شیخ جلال‌الدین صغیر از عراق‌

وی که یکی از روحانیون سرشناس عراق است، در این همایش با تشریح اوضاع اسف‌بار جاری عراق گفت: «دردهای ملت عراق در حالی است که جهان، تماشاگر آن است و فقط تعداد اندکی از کشورها به عنوان حامیان ملت‌های مستضعف به یاری آن‌ها شتافته‌اند ....
اما اصرار ملت عراق بر ایمان و توسل به اهل‌بیت(ع) و پای‌بندی به رهبری علمای دینی و ماهیت حکیمانه رفتار آیه‌الله سیستانی و هوشیاری رهبران سیاسی، مجموعه

ص: 260
عواملی است که توانسته از مشکلات جاری عبور کند. کسانی که به مکتب علی(ع) و امام حسین(ع) عقیده دارند، از چند موشک نمی‌هراسند و خودروهای بمب‌گذاری شده در عراق- که در برخی روزها به 25 عدد می‌رسد- نتوانسته است آرای مردم را بشکند.»
وی درگیری‌های نظامی در ماه‌های اخیر را جنگ علیه مسؤولان ندانست، بلکه آن را جنگ علیه مردم عراق برشمرد که پرچم مقاومت را با خود به همراه داشت: ولی این نماینده عضو ائتلاف عراق یک‌پارچه تأکید نمود: «بین این مقاومت و مقاومتی که در دیگر جاهای دنیا همانند لبنان رایج است، تفاوتی بنیادین وجود دارد؛ چراکه این تفاوت فتنه‌انگیزی است.»

سخنان شیخ اکرم برکات از لبنان‌

ایشان که عضو مقاومت اسلامی لبنان است، در این همایش به مفاهیم اساسی حج از توحید تا عرفان اشاره کرد و اظهار داشت: «پیامبر، دینی را پایه‌گذاری کرد که بر دیگر ادیان برتری داشته و در ادامه این راه، اهل‌بیت(ع) بیان‌کننده پیام دین بوده‌اند.
وی با اشاره به سیر تاریخی مجاهدات ائمه در استقرار احکام الهی، نهضت امام خمینی(قدس سره) در قرن اخیر را مورد توجه قرار داد و گفت: «امام خمینی(قدس سره) در این مسیر، دولت اسلامی را بر اساس دین پیامبر پایه‌گذاری نمود و بر اساس تجربه این انقلاب توانست به این پرسش پاسخ دهد که علت پیشرفت برای غرب چیست و عقب‌ماندگی کشورهای اسلامی به چه عواملی بستگی دارد.»
شیخ برکات، پیروزی تموز را یکی از نمونه‌های الهام‌گیری از فرهنگ محمدی و اهل‌بیت دانست و اعلام کرد: «پیروزی این جنگ، مجدی غرورآفرین بود که سربازان دشمن دچار اختلالات روانی شدند و جرئت تفکر حمله را در سر نمی‌پرورانند.»

ص: 261

سخنان سید محمدتقی نقوی از پاکستان‌

وی که رییس دانشکده جعفری پاکستان است، با قرائت آیه تطهیر و به استناد این آیه، به ارتباط عمیق قرآن و اهل بیت پرداخت و این آیه را نشانه ارتباط مستحکم قرآن و اهل‌بیت و ارتباط لاینفک آن‌ها دانست.
وی افزود: «دین کامل نمی‌شود، مگر با ضمانتی مستحکم که ائمه هُدی چنین پشتوانه‌ای برای دین را دارا هستند.» نقوی با اشاره به تحریف‌های انجام شده در برخی کتاب‌های آسمانی در طول تاریخ، مصون ماندن قرآن از هر نوع تحریف را در سایه مجاهدت ائمه و پیروان اهل بیت در طول زمان دانست.
وی تأکید کرد: «امروز در نتیجه ولایت است که دین محفوظ مانده و امام خمینی(قدس سره) در همین راستا گام برداشته است.»

سخنان دکتر موسی جعفری از آمریکا

وی پایه‌گذار مرکز ولی‌عصر(عج) در ایالت نیوجرسی آمریکاست و در سخنانی با طرح این سؤال که «چرا نمی‌توانیم به اهل‌بیت نزدیک‌تر شویم»، اظهار داشت: «تنها راه نزدیک شدن به اهل‌بیت، تطهیر روح خودمان است و در این صورت با نزدیکی به ائمه اطهار، اعمال ما نیز تطهیر می‌شود.»
وی افزود: «برای آن‌ها که در غرب زندگی می‌کنند معرفت صحیح اهل‌بیت، ضروری است و این امر میسر نمی‌شود، مگر این‌که از خداوند بخواهیم در این راه به ما توفیق درک و شناخت عنایت کند.»

ص: 262

5. مدیریت اهل سنت‌

سخنان حجت الاسلام و المسلمین عطاران‌

اشاره

مدیریت اهل‌سنت بعثه مقام معظم رهبری، در نشست خبری درباره وضعیت کاروانهای اهل‌سنت و عمل‌کرد مدیریت را تشریح کرد

جایگاه اهل‌سنت ایران‌

آقای عطاران گفت: «با توجه به تبلیغات فراوان رسانه‌های مخالف ایران، سؤالی که همیشه برای بسیاری از زائران خارجی وجود دارد، این‌که رفتار با اهل‌سنت در ایران چگونه است؟ آیا تحت فشار قرار دارند یا در شرایط عادی هستند؟»
ایشان اظهار داشت: «اهل‌تسنن در ایران در زمینه‌های مختلف مذهبی، سیاسی، آموزشی و اقتصادی وضعیت مناسبی دارند و دارای مراکز آموزشی، مسجد و مانند آن هستند و در اجرای مناسک دینی کاملًا آزاد می‌باشند.»
عطاران تصریح کرد: «زائران ما همانند سایر زائران از ایران به عربستان اعزام می‌شوند و بعضاً حتی نزدیک‌ترین هتل‌های نزدیک حرم به آن‌ها اختصاص می‌یابد.»
مدیر واحد اهل سنت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت اظهار داشت: «در حالی که وهابیون زیارت دوره را نهی می‌کنند اما کاروان‌های اهل‌سنت ما با حضور علمای خود این اماکن را زیارت می‌کنند؛ این موضوع نشان می‌دهد که اهل‌سنت ما با وهابیت، صفی جدا دارند و تحت تأثیر آن‌ها نیستند.»

وضعیت کاروان‌های اهل‌سنت‌

ص: 263
آقای عطاران گفت: «بیش از هجده سال است که معاونت اهل‌تسنن برای اعزام زائران سنّی در بعثه مقام معظم رهبری فعالیت می‌کند و فعالیت‌ها در دو بخش داخل و خارج از کشور انجام می‌شود».
مدیر واحد اهل‌سنت با اشاره به این‌که امسال 8 هزار 400 زائر سنّی از ایران به عربستان اعزام شدهاند، گفت: «این زائران در قالب 51 کاروان به مکه معظمه و مدینه منوره می‌روند. و 100 روحانی و 25 معینه کاروان آنان را همراهی میکنند.
وی تبلیغات دشمنان را در خصوص ارائه نامطلوب خدمات به اهل‌سنت غیرواقعی خواند و افزود: «زائران اهل‌سنت امسال در بهترین نقطه و نزدیک‌ترین هتل‌ها به مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) اسکان یافته‌اند».
عطاران اظهار داشت: «امسال بهترین و شایسته‌ترین روحانیون اهل سنت برای حضور در کاروان‌های اهل‌سنت انتخاب شدند و در آینده درصدد هستیم معینه‌ها نیز در همه کاروان‌های اهل‌سنت حضور داشته باشند.

گفت‌وگو با حجه الاسلام و المسلمین خراسانی‌

(جانشین مدیریت اهل‌سنت)

* درباره فلسفه تشکیل مدیریت اهل‌سنت و اهمّ مأموریت‌های آنان بفرمایید؟
بخش اهل‌سنت بعثه در سال 71 با دعوت جمعی از شخصیت‌های اهل‌سنت کشور، به عنوان مهمان بعثه راه‌اندازی شده، به مرور شرح وظایف جامعی برای آن تبیین شد.
تمام مأموریت‌ها و وظایفی که امور روحانیون نسبت به کاروانهای شیعه دارد، این مدیریت نیز در قبال کاروان‌های اهل‌سنت دارد. تحقق این مأموریت‌ها نیاز به آموزش و پژوهش و مانند آن دارد که ما سعی کردیم تا حدودی آن را تأمین کنیم.
* فعالیت‌های پیش موسم مدیریت چه چیزهایی بوده است؟
تا سال گذشته، تعداد روحانیون کافی نبود، با برگزاری آزمون‌های منطقه‌ای و

ص: 264
پذیرش افراد جدید سعی کردیم این نقیصه را جبران کنیم و برای رفع این مشکل، با انجام سه آزمون کتبی و مصاحبه‌های علمی که در مرکز سیستان و بلوچستان، کرمانشاه و هرمزگان، همچنین برگزاری جلسات مصاحبه در کردستان و ارومیه، سعی کردیم تا حدودی نیازهایمان را برطرف کنیم. این آزمون‌ها برای جذب معین و معینه بوده و با حضور خواهران و برادران انجام شد.
کار دیگر ما، نسبت به روحانیونی بود که دوره آموزش «سفیران تقریب» را گذرانده و در مصاحبه هم پذیرفته شده بودند؛ این گروه که به عمره کارآموزی اعزام شدند، 50 نفر از این افراد، همراه با سه نفر از اساتید برای این‌که به صورت عملی و میدانی با وظایف خود آشنا شوند و تجربیات لازم را کسب کنند، به عمره اعزام شدند.
سوم، برای اولین سال برگزاری آزمون غیرحضوری «ویژه اهل سنت» برای روحانیون، معین‌ها و معینه‌هایی که قرار بود در سال جاری به حج اعزام شوند برگزار شد، پنج منبع در زمینه تاریخ اسلام، اماکن مکه و مدینه، زیارت پیامبر اکرم(ص) و اولیا و تفسیر آیات حج برایشان ارسال می‌شد. در مجموع برای 130 نفر از روحانیونی که در سال جاری قصد اعزام داشتند، آزمون غیرحضوری برگزار شد و 120 سؤال به صورت تستی از این منابع و همچنین از فقه شافعی و حنفی طراحی گردید و روحانیون به صورت غیرحضوری در این آزمون شرکت کردند.
چهارمین فعالیت ما گردهم‌آیی بزرگ روحانیون و کارگزاران حج اهل‌سنت در تهران بود. این نشست یک روز پیش از دیدار با مقام معظم رهبری، انجام گرفت و سپس مدعوین در دیدار با مقام معظم رهبری نیز شرکت کردند.
پنجم، بازچاپِ مناسک فقه حنفی و شافعی که در شمارگان 3000 انجام شد.
ششم، تولید نرم‌افزاری برای معرفی اماکن مکه و مدینه با توضیحات جناب مولوی اسحاق مدنی، مشاور محترم رییس جمهوری در امور اهل سنت که در 3000 حلقه برای توجیه کاروان‌های اهل‌سنت آماده و ارسال شد.

ص: 265
هفتم، همه ساله حدود 15 نفر از روحانیون، دانشگاهیان، مسؤولان سیاسی و معتمدین و ریش‌سفیدان اهل‌سنت را به عنوان میهمان دعوت می‌کنیم. در بین میهمانان اهل‌سنت، امسال مشاور رییس جمهور، نماینده مجلس، استاد دانشگاه، نویسنده، امام جمعه، معتمد اقوام و روحانیون برجسته را شاهد بودیم.
* در خصوص آموزش روحانیون هم توضیحاتی بفرمایید.
ما در بخش آموزش چهار سطح پیش‌بینی کرده‌ایم:
1. آموزش تمهیدی؛ این آموزش با هدف بهره‌مندی جمع بیشتری از روحانیون اهل‌سنت از فضای حج برگزار می‌شود، به‌دلیل پیچیدگی مسائل حج، بسیاری از روحانیونی که از تحصیل فاصله گرفتند و در مناطق دوردست مشغول خدمت می‌باشند، با توجه به گستردگی و تنوع سؤالات موفق نمی‌شوند نمره لازم را در آزمون‌های حج کسب کنند؛ از این رو با کمک مناطق، آموزش تمهیدی برایشان در نظر گرفتیم و با این آموزش ایجاد آمادگی می‌کنیم پس این دسته از افراد برای شرکت در آزمون اصلی مهیا می‌گردند.
2. آموزش بدو خدمت: پس از برگزاری آزمون و قبولی مصاحبه علمی؛ این آموزش برای قبول‌شدگان انجام می‌گیرد.
این آموزش در هشت واحد طراحی شده و مباحثی را مانند: فقه مقارن، کلام مقارن، تقویت مهارت‌های مدیریتی فرهنگی در کاروان‌ها، آشنایی با اماکن مکه و مدینه در خود دارد. این آموزش را معمولًا در تهران یا در قالب اردوهای سیاحتی برگزار می‌کنیم.
3. دوره عمره کارآموزی: پس از موفقیت روحانیون درگذراندن آموزش بدو خدمت و قبولی در آن، به این عمره مشرف می‌شوند که مدت 12 روز است و روحانیون به صورت علمی با مسؤولیت‌ها و وظایف خود در کاروان‌ها آشنا می‌شوند و در حقیقت به‌گونه‌ای آموزش‌های عمره کارآموزی مکمل دوره‌های قبلی است. بسیاری از دانستنی‌ها، به‌صورت میدانی انجام می‌شود؛ مثل آشنایی با اماکن مکه و

ص: 266
مدینه و انجام مناسک.
4. آموزش مکاتبه‌ای: این آموزش هر سال نسبت به کسانی که قصد اعزام به حج در آن سال را دارند، اجرا می‌شود. اما می‌توان آن را تعمیم داد. این کار با هدف نوآوری و به روز شدن اطلاعات انجام می‌شود.
البته ارتقای علمی و مهارتی روحانیون هم مدّ نظر است؛ این آموزش به صورت غیرحضوری است.
آموزش مکاتبه‌ای و عمره کارآموزی در سال جاری پیش از موسم حج انجام شده و آموزش بدو خدمت و تمهیدی، سال آینده اجرایی می‌شود.
* آیا در سطح کلان برنامه‌ریزی و تدریس‌ها از کارشناسان خبره اهل‌سنت هم بهره می‌گیرید؟
مسلماً از وجود کارشناسان و مشاوران اهل‌سنت در برنامه‌ریزی‌ها مدد می‌جوییم. در زمینه انتخاب منابع، تدریس فقه شافعی، فقه حنفی، طراحی سؤالات و همچنین در تألیف برخی منابع پژوهش و درس‌نامه‌ها و همچنین تألیف مناسک مقارن از نویسندگان و علمای اهل‌سنت شافعی و حنفی استفاده می‌کنیم.

همایش های مدیریت اهل سنت‌

همایش مدیران کاروان‌های اهل سنت‌

اشاره

همایش مدیران کاروان‌های اهل سنت روز سه شنبه (1) با سرپرست حجاج ایرانی در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره برگزار شد.
مدیر واحد اهل سنت بعثه مقام معظم رهبری در عربستان در این همایش گفت: تمام تلاش ایران این است که شایسته ترین خدمات و سرویس دهی به زائران اهل سنت ارائه شود تا مناسک حج را انجام دهند.

1- 28/ 8/ 87 مطابق با 19 ذی‌قعده.

ص: 267
حجت الاسلام راشد یزدی سخنران این همایش نیز با اشاره به آثار حج در انسان گفت: سفر پاک، غم و اندوه را از انسان دور می کند و این موضوع از جمله آثار سفر به حج است.
وی با اشاره به اینکه کسانی که استطاعت مالی دارند سفر حج بر آن ها واجب می شود، افزود: سفر حج باعث اصلاح رفتار و تزکیه انسان می شود و اطرافیان حاجی باید بعداز بازگشت این آثار مثبت را در او مشاهده کنند.

سخنان مولوی اسحاق مدنی‌

در این همایش، مشاور رییس جمهور در اهل سنت گفت: «باید مسائل اختلافزا را با گفت‌وگو حل کرد؛ زیرا که برای همه اختلافات میان اهل‌سنت و تشیع، راه حل مناسبی وجود دارد. ما باید با مسؤولیت خود، مسائلمان را حل کنیم؛ کسانی که می‌خواهند دشمنی کنند، درصدد تفرقه در سرتاسر جهان اسلام هستند.
اگر اختلافی نیز وجود دارد، باید بدانیم که این اختلافات را چگونه حل کنیم و این مسأله راه‌حل‌هایی دارد. ما باید منافع کشور و اسلام را در نظر بگیریم و دیگر این‌که بر مسائل اشراف داشته باشیم و سعی کنیم که به مسائل دینی درست توجه کنیم».
وی در ادامه افزود: «در هیچ‌جا مرسوم نیست که در مرکز اهل تشیع به یک روحانی اهل‌سنت اجازه دهند که دردارالافتاء بنشیند و به مسائل مذهبی خود بپردازد و این مسأله مهمی است».
مشاور رییس جمهور گفت: «از این فرصتی که در اختیار ما قرار داده شده، باید استفاده کرد و در ایران همان‌طور که یک روحانی اهل شیعه دارای احترام است یک مفتی اهل‌سنت نیز به همان اندازه دارای احترام است».

سخنرانی حجه الاسلام عطاران، مدیریت اهل‌سنت بعثه مقام معظم رهبری‌

مدیر اهل‌سنت بعثه در این همایش گفت: «بی‌تردید، قرآن به عنوان غنی‌ترین

ص: 268
منبع اسلامی، یکی از ارکان تمدن اسلامی است و این تمدن، آرمانی‌ترین بنیان اسلامی در طول حیات امت است و حج، یکی از مصادیق بارز تمدن اسلامی است. همچنین از منظر دیگر، حج جایگاه ارزشمندی است برای تفکر نخبگان امت در راستای احیای تمدن اسلامی و ارائه راهبردهای آن؛ همچنین هر اندیشمند منصفی اذعان می‌کند که انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام راحل، احیا کننده تمدن اسلامی است».
حجه‌الاسلام عطاران در انتها گفت: «در این همایش به دنبال تبیین این موضوع هستیم که چگونه می‌توانیم از قرآن به عنوان یک محور شرکت وحدت‌ساز بین فرق مختلف اسلامی برای پی‌ریزی پایه‌ها و ارکان تمدن اسلامی کمک بگیریم».

سخنرانی دکتر محمدحسین الیاسی‌

دکتر محمدحسین الیاسی، از استادان اهل‌سنت دانشگاه‌های کشور، با بیان این‌که پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطف احیای تمدن اسلامی در قرن بیستم بود اعلام کرد: «در رقابت تمدن اسلام و غرب و بر اساس شاخص‌های مورد مطالعه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نمودار فراز و نشیب غرب از سال 1950 تا 2000 م. از 42 به 28 رسیده، در حالی‌که در همین مدت فرآیند رشد و شکوه تمدن اسلامی از 7 در 1950 به 21 در سال 2000 رسیده است».
وی در سخنان خود با عنوان «نقش اخلاق در ترویج تمدن اسلامی» تأکید کرد: «بر این باورم که تمدن متشکل از سامانه‌های سیاسی، اقتصادی و نظام علمی و از همه مهم‌تر مؤلفه اخلاق است.»
این استاد دانشگاه، نقطه عطف تمدن اسلامی را شکل‌گیری بغداد به عنوان پایتخت تمدن اسلامی با حضور اعراب و ایرانیان دانست که در آن علم و آگاهی و رشد فکری موجب حرکتی فزاینده شد.
در پایان این مراسم، یک نفر از روحانیون و یک نفر از معینه‌های اهل‌سنت برای

ص: 269
حضار مقاله‌ای خواندند.

همایش محبت پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع)

این همایش با عنوان «محبت پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع)؛ محور وحدت امت اسلامی» در مدینه منوره برگزار شد.
جانشین سرپرست حجاج در این همایش گفت: «دشمنان و بدخواهان اسلام در مقابل کل اسلام و جهان اسلام موضع دارند و در برابر فرقه یا مذهب خاصی قرار نمی‌گیرند؛ بنابراین لازم است مسلمانان نیز از دامن زدن به اختلاف‌های داخلی بپرهیزند و با محور قرار دادن خداپرستی، قرآن و محبت پیامبر گرامی اسلام(ص) امید دشمنان را ناامید کنند».
آیه‌الله ابراهیم امینی افزود: «مطابق وعده خداوند و رسول او، اسلام روز به روز در جهان و نقاط مختلف دنیا در حال نفوذ است و به همین دلیل، دشمنان اسلام احساس خطر کرده، از هر طریق ممکن، به صورت متحد در مقابل کلیت اسلام و جنبش بیداری اسلامی ایستاده‌اند.
علما و اندیشمندان جهان اسلام و نیز همه مسلمانان از فرقه‌های مختلف باید برای پاسخ‌گویی به شبهات و دفاع از اسلام و با استفاده از همان ابزار مورد استفاده دشمنان اسلام با یکدیگر متحد شوند».
در این همایش که در محل بعثه مقام معظم رهبری در جوار مسجدالنبی برگزار شد، ماموستا سید اشرف حسامی، استاد دانشگاهی در کردستان گفت: «اسلام ظرف بزرگی است که جمیع استعدادهای فطری بشر را در خود جای می دهد». وی با اشاره به این‌که هیچ دو عقلی در جهان شبیه هم نیست، پایه ایجاد اتحاد و اتفاق بین مسلمین را قلب آن‌ها دانست و افزود: «نمی‌توان با عقل‌های جست‌وجوگر و کنجکاو

ص: 270
به دنبال محبت و اتحاد گشت؛ بلکه به مصداق آیه(فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ) (1) اتحاد و افتراق به قلب انسان‌ها مربوط می‌شود».
حجه‌الاسلام والمسلمین محمدحسن زمانی نیز در این همایش با تشریح سیر شکل‌گیری فرقه‌ها و گروه‌های مختلف بعد از رحلت رسول گرامی اسلام(ص)، بر لزوم نزدیک شدن جهان اسلام به یکدیگر تأکید کرد و گفت: «یکی از بهترین راه‌ها، بهره‌گیری بیشتر دانشمندان و عالمان از کتاب‌های علمی فرقه‌های دیگر است».
وی افزود: «استفاده علمای شیعه از صحاح شش‌گانه اهل تسنن و استفاده عالمان اهل‌تسنن از منابعی چون «وسائل‌الشیعه» که حاوی حدود 20 هزار حدیث فقهی ائمه اهل‌بیت(ع) است، عامل نزدیکی بیش از پیش این دو مذهب به همدیگر است».
این همایش با اجرای تواشیح و مداحی در مدح نبی اکرم(ص) پایان یافت.

گفت وگو با جناب آقای مولوی اسحاق مدنی (مسؤول بخش افتای اهل سنت)

بخش افتای مدیریت اهل‌سنت، در بعثه مقام معظم رهبری مستقر است و مولوی اسحاق مدنی، اداره آن را برعهده دارد. گفت‌وگوی زیر درباره مسائل و موضوعات تحت مسؤولیت ایشان است.
* اهم برنامه‌های بخش افتا را بیان بفرمایید؟
کار این قسمت قبل از موسم حج با جلسه‌های توجیهی ویژه روحانیون کاروان‌های اهل‌سنت آغاز می‌شود.(امسال هم این جلسات را در بعثه داشتیم). در بعثه مقام معظم رهبری همان‌گونه که برای زائران شیعه ما که اکثریت هستند و بخشی برای افتا در نظر گرفته شده، برای اهل سنت هم مکانی وجود دارد تا چنانچه اگر

1- آل عمران: 103

ص: 271
روحانیون کاروان‌ها درباره مسأله‌ای نظر علمای خود را بخواهند، به ایشان ارائه شود. در دارالافتای ما، هم علمای شافعی حضور دارند و هم علمای حنفی.
* دارالافتای اهل‌سنت در مدینه است یا مکه؟
در هر دو مکان داریم، اما مراجعان ما در مکه بیشتر از مدینه است.
* سابقه دارالافتای اهل سنت را هم بفرمایید.
احتمالًا از اوایل انقلاب شروع به کار کرده. اما وقتی مسؤولیت بعثه به آیه‌الله ری‌شهری سپرده شده، شکل بهتری گرفت و روزبه روز توسعه پیدا کرد.
* مراجعان به دارالافتا از وضعیت این‌جا رضایت دارند؟
بله. ما هیچ محدودیت و تفاوتی با بخش شیعه نداریم، شاید بخش شیعه به خاطر مراجعات بیشتر، کارش گسترده‌تر باشد، اما امکانات موجود اختصاص‌یافته به ما به نحوی است که رضایت مراجعان را در پی دارد. امسال هم که کار خوبی انجام شد و به تمام روحانیون کاروان‌های اهل سنت و مفتی‌ها کارت تلفن دادند و ایشان هر موقعی نیاز باشد، با همان تلفن تماس می‌گیرند و مسائل را می‌پرسند.
خوشبختانه مراجعان ما رضایت دارند، من از همه روحانی‌های کاروان‌ها تشکر می‌کنم؛ چون در خدمت حجاج خود هستند و گاهی هم اگر اختلاف نظری میان علما باشد، می‌آیند این‌جا و حرف می‌زنند و حل می‌کنیم.
* در موضوع مورد بحث، مقایسه‌ای هم میان وضعیت فعلی با قبل از انقلاب داشته‌باشیم.
پیش از انقلاب، چون دولت حاکم مذهبی و دینی نبود و حتی ضدمذهب هم بود، توجهی به این موضوع نداشتند. بنابراین اصلًا قابل مقایسه نیست. آن‌ها عنایتی به حج و حاجی نداشتند، بالعکس می‌گفتند چرا ارز مملکت را می‌برند حج. این جمهوری اسلامی بود که به کشورهای آفریقایی و اسلامی و عربی و دین و مذهب مردم توجه کرد.

ص: 272
* همان‌گونه که گفتید، این توجه روزبه‌روز بیشتر هم می‌شود، از مصادیق تازه‌اش هم می‌فرمایید؟
موضوع کارت تلفن‌های امسال را که گفتم. دو سال هم هست که معینه‌ها اضافه شده‌اند و همین که تا حدی آشنا هستند و خانم‌ها هم راحت‌تر با ایشان ارتباط می‌گیرند، خیلی خوب است.
* حضرت امام خمینی(قدس سره) بنیان‌گذار وحدت میان مذاهب بود، مایلم درباره وحدت موجود در ایران اسلامی سخن بگویید؟
هیچ انسان عاقلی منکر وحدت نیست. امام خمینی(قدس سره) با توجه به قرآن و حدیث، به وحدت شدت بخشیدند، امام(قدس سره) این خصوصیت را داشت که هم مرجع تقلید بود و هم بنیان‌گذار؛ یعنی صدای وحدت از جایی برخاست که هم توان اجرایی داشت و هم ماهیت دینی، از این‌رو اثرگذار بود. مقام معظم رهبری هم که راه امام راحل را ادامه داده‌اند، حتی شاید بیشتر. چون خودشان پیش از انقلاب در مناطق اهل سنت حضور داشتند و با شناخت بیشتری که نصیب‌شان شده بود، بیشتر کمک می‌کردند.
الحمدلله ما در ایران تا حد زیادی در امر وحدت موفق شده‌ایم، به هر حال اگر مشکلاتی هم بروز می‌کند، تا حدی طبیعی است. ما باید صبر و حوصله و تحمل داشته باشیم و مصالح کشور را در نظر بگیریم. شاید کسانی هم که نسبت به وحدت مشکل دارند، اگر مصالح را در نظر بگیرند، قانع می‌شوند. چون منافع وحدت بسیار است. این را باید بدانیم همان‌طوری که امام از توانایی بالایی در امور وحدت بخشیدن برخوردار بودند، دشمنان هم، برای وحدت خودشان تلاش دارند؛ بلکه پول بیشتری هم دارند. ضمن این‌که همه چیز را امتحان کردند و به این نتیجه رسیدند که هیچ چیز مثل این اختلاف برای دشمنان سود ندارد. این را باید در مورد وحدت در

ص: 273
نظر بگیریم.

عمل‌کرد مدیریت اهل‌سنت در موسم‌

1. نشست‌های صبحگاهی‌

جلسه علمی صبحگاهی از برنامه‌های ثابت مدیریت اهل‌سنت بود که همه روزه از ساعت 8 الی 5/ 9 صبح برگزار می‌شد. این نشست با حضور همه اعضای کادر و میهمانان اهل سنت برگزار می‌شد و اهدافی چون: آشنایی با مذاهب اسلامی، مناسک مقارن و معارف و اسرار حج، نقد دیدگاه‌های وهابیت و جهان اسلام تعقیب می‌شد. اهم برنامه‌هایی که در این جلسات دنبال شد، عبارتند از:
* دعوت از یکی از علما جهت ارائه بحث‌هایی درباره مسائل اخلاقی.
* بحث‌و گفت‌وگو در مورد مبانی حج و مسائل فقهی حاکم بر آن و بررسی نظریات مختلف در این راستا.
* اطلاع‌رسانی به روز اخبار مدیریت اهل‌سنت و فعالیت‌های بعثه در مدیریت.
در مدینه قبل، تعداد 13 جلسه برگزار شد و آقایان حسینی، زمانی، توحیدی، عطاران، نوراللهیان، الیاسی، خامه‌گر، ساداتی، سرخابی، مدنی و استادی در موضوعات مختلفی مانند: شفاعت، توسل، منزلت زن، حدیث افتراق امت به 73 فرقه، وحدت امت اسلامی، فرهنگ تقریب در کشور مصر، جنگ‌های روانی دشمنان علیه ایران، بحث نمودند و با ملاحظات و مشارکت سایر اعضا مباحث پی‌گیری گردید.
در مجموع 12 جلسه برگزار شد. در این جلسات به موضوعاتی مانند تهاجم و شبیخون فرهنگی آمریکا، فعالیت‌های تبشیری مسیحیان، کوشش‌های دشمنان در ایجاد فرقه‌های ساختگی، طلب شفاعت از انبیا و اولیا، افراط و تفریطهای مسلمانان و

ص: 274
بهره‌گیری از فضای معنوی عرفات، مشعر و منا پرداخته شد.

2. سرکشی به کاروان‌ها

در سال جاری مسؤولیت امور رابطین کاروان‌های اهل‌سنت به این مدیریت واگذار شد؛ از این‌رو دو رابط محترم در مکه و مدینه از همه کاروان‌های اهل‌سنت سرکشی کردند و نسبت به ارزیابی فعالیت‌های روحانی، معین و معینه‌ها اقدام نمودند.
در مراجعه رابطان محترم به کاروان‌ها، با روحانی، مدیر، معین، معینه و نیز جمعی از زائران گفت‌وگو می‌شد تا بتوانند فعالیت‌های روحانیون محترم را ارزیابی کنند. با توجه به این‌که در اکثر موارد این ارزیابی در یک مرحله انجام نمی‌شود، لازم است رابطان محترم در دو یا سه مرحله به کاروان مراجعه نمایند که در مجموع، رابطان محترم در این مقطع بیش از یک صد بازدید از کاروان‌ها داشته‌اند.

3. ثبت ورود و توجیه روحانیون‌

در سال جاری روحانیون، معین‌ها و معینه‌های کاروان‌های اهل‌سنت، پس از ورود به مکه و مدینه، به مدیریت اهل‌سنت مراجعه کرده، ضمن توجیه و تحویل سیم‌کارت تلفن، هماهنگی‌های لازم صورت می‌گرفت.

4. دریافت گزارش‌کار

بر اساس هماهنگی‌های به عمل آمده در تهران، فرم ویژه‌ای برای گزارش کار روزانه روحانیون اهل‌سنت تنظیم شده و آنان می‌باید به‌صورت روزانه گزارش عمل‌کرد روحانی، معین و معینه و سایر فعالیت‌های فرهنگی کاروان را گزارش کرده، به مدیریت تحویل دهند و مدیریت نیز راهنمایی‌های لازم را ارائه دهد. اهمّ فعالیت‌های روحانیون در راستای وظایف آنان بدین شرح است:

ص: 275
تقسیم‌بندی زائران برای انجام مناسک، برگزاری جلسات آموزشی در ایران، تشکیل جلسات در عربستان، زیارت دور، همراهی با زائران در انجام مناسک، همراهی با زائران در مسجدالحرام، شرکت در همایش‌های بعثه، ارتباط با زائران در مسجدالحرام، ارتباط با زائران دیگر کشورها، تشکیل جلسات شورای فرهنگی، دعوت از مدیریت اهل‌سنت برای برنامه تبلیغی در کاروان‌ها، کنترل صحت اعمال زائران با مراجعه به یکایک آن‌ها، برگزاری مسابقه فرهنگی و طرح سؤال.

5. برگزاری زیارت دوره ویژه‌

برگزاری دو دوره زیارت دوره، ویژه روحانیون، معین‌ها و معینه‌های اهل‌سنت، از اقدامات این مدیریت در مدینه قبل بوده است. در این دو زیارت دوره که با حضور و توضیح مفصلی درباره مشاهد مدینه منوره و جغرافیایی مفصّل درباره تاریخ و جغرافیای اماکن برای روحانیون اهل‌سنت ذکر شد که با استقبال گسترده‌ای مواجه گردید. اکثر اماکن و مناطق زیارت شده در این برنامه در زیارت‌های دوره زائران مورد توجه نیست. همچنین یک دوره زیارت دوره ویژه نیز در مکه برگزار گردید.

6. اعزام تیم‌های تبلیغی مشترک به کاروان‌ها

به منظور حضور تبلیغی و فرهنگی بیشتر کاروان‌ها و تأثیرگذاری مطلوب، با استفاده از موقعیت مدینه‌النبی(ص) هفده تیم متشکل از روحانیون شیعه و میهمانان اهل‌سنت بعثه، برای سخنرانی در کاروان‌ها اعزام شدند و با توجه به این که شماری از کاروان‌ها به طور مشترک در هتل‌ها حضور داشتند، به صورت تقریبی یک دوره برنامه سخنرانی در همه کاروان‌ها برگزار شد.
در مکه مکرمه نسبت به اعزام یازده تیم مرکب از روحانی شیعه و میهمانان اهل سنت به کاروان‌های مختلف اقدام شد. یادآوری می‌شود که در برخی از جلسات

ص: 276
بیشتر از یک کاروان حضور داشته‌اند. همچنین از شخصیت‌های میهمانان بعثه در برنامه‌های تبلیغی استفاده شده است.

7. ارتباطات عمومی‌

ارتباط با زائران دیگر کشورها از سوی میهمانان اهل‌سنت از دیگر برنامه‌های این مدیریت است. چگونگی تعامل جمهوری اسلامی با اهل سنت از مهم‌ترین دغدغه‌های زائران بسیاری از کشورهاست و با توجه به تبلیغات زهرآگین دشمنان انقلاب، معمولًا چهره‌ای خشن از جمهوری اسلامی ترسیم می‌کنند و این‌که اهل‌سنت در ایران هیچ‌گونه آزادی ندارند. بیان وضعیت اهل‌سنت در ایران از زبان خود اهل‌سنت تأثیرات فراوانی در رفع این سوءتفاهمات دارد.
اهم محورهای گفت‌وگو بدین شرح است:
تقابل شیعه و سنی در ایران، وضعیت مدارس دینی عربستان، نقش جمهوری اسلامی در احیای اسلام، تفاوت تفکر شیعه و سنی، وضعیت مسلمانان در کشورهای مختلف جهان، نحوه تعامل حکومت ایران با اهل سنت، لزوم اجتناب ملت‌های مسلمان از اختلاف، ادله اختلافات و نزاع‌های فرقه‌ای در پاکستان، ضرورت شناخت مسلمانان از یکدیگر، چالش‌های امروزه جهان اسلام، اهمیت توجه به مذاهب اسلامی.

8. فعالیت‌های رسانه‌ای‌

مدیریت اهل‌سنت نسبت به ایجاد ارتباط بین خبرگزاری‌ها و میهمانان و روحانیون و اهل‌سنت اقدام و اقدامات مدیریت را برای خبرگزاری‌ها تشریح کرد.

9. اقدام برای انتشار ویژه‌نامه نشریه زائر

ص: 277
با توجه به تمهیدات اندیشیده شده، در نظر بود که در موسم جاری، حدود بیست شماره از نشریه زائر منتشر شود که متأسفانه با توجه به محدودیتهای دست‌اندرکاران نشریه زائر، این مهم انجام نشد. در عین حال با پی‌گیری‌های گسترده و فراوان در مدینه قبل، توانستیم محتوای دو ویژه‌نامه نشریه ویژه اهل سنت را آماده کنیم و نسبت به توزیع آن در بین کاروان‌های اهل‌سنت اقدام نماییم. در مکه نیز سه شماره نشریه زائر در این مدیریت صفحه‌آرایی و منتشر گردید.

10. پاسخ‌گویی به سؤالات شرعی و مراجعات‌

در مدت حضور در مدینه، مفتیان اهل‌سنت از مذهب حنفی و شافعی در محل مدیریت حضور داشتند و پاسخ‌گوی سؤالات دینی و فقهی روحانیون و سایر مراجعان اهل‌سنت بودند.
در مکه نیز شورای افتای اهل‌سنت- که مرکب از عالمان حنفی و شافعی است- در «لابی هتل» آماده پاسخ‌گویی به سؤالات فقهی کاروان‌های اهل‌سنت و نیز زائران بودند و طبعاً با توجه به در پیش بودن اعمال حج، مراجعات بیشتری داشتند.
در طول این مقطع دفتر مدیریت در طبقه
p
بعثه فعال بود و پاسخ‌گوی مراجعات مختلف و پی‌گیری‌های اداری بود.

11. ضبط برنامه مناسک‌

در مدینه و مکه، ضبط برنامه مناسک فقه شافعی و فقه حنفی با برنامه‌ریزی مدیریت و همکاری چهار نفر از روحانیون اهل‌سنت در موسم، توسط «مؤسسه مشعر» انجام شد.

ص: 278

12. همایش‌های مدیریت اهل‌سنت‌

همایش کاروان‌های اهل‌سنت در مدینه منوره با حضور سرپرست حجاج ایرانی در بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد.
مدیر اهل‌سنت بعثه مقام معظم رهبری در عربستان، در این همایش گفت: «تمام تلاش ایران این است که شایسته‌ترین خدمات و سرویس‌دهی به زائران اهل‌سنت ارائه شود تا مناسک حج را انجام دهند.»
حجه‌الاسلام راشد یزدی سخنران این همایش نیز با اشاره به آثار حج در انسان گفت: «سفر پاک، غم و اندوه را از انسان دور می‌کند و این موضوع از جمله آثار سفر به حج است».
وی با اشاره به این‌که کسانی که استطاعت مالی دارند، سفر حج بر آن‌ها واجب می‌شود، افزود: «سفر حج باعث اصلاح رفتار و تزکیه انسان می‌شود و اطرافیان حاجی، باید بعد از بازگشت، این آثار مثبت را در او مشاهده کنند».

همایش قرآن، محور احیای تمدن اسلامی‌

به جز همایش پیش گفته در مدینه منوره، این همایش نیز با حضور جمعی از علما، شخصیت‌ها و اندیشمندان اهل‌سنت و تشیّع و با سخنرانی نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه واقع در هتل «دار هادی» برگزار شد.
فراخوان مقالات این همایش در تهران منتشر شده و قرار بود که خلاصه مقالات در چهار محور زیر تهیه شود:
1. مفاهیم و بنیان‌های تمدن از دیدگاه قرآن.
2. قرآن، سنّت و ابعاد احیای تمدن اسلامی.
3. نقش شخصیت‌های دینی در احیای تمدن اسلامی.

ص: 279
4. جایگاه آموزه‌ها و مؤلفه‌های اسلامی- قرآنی در احیای تمدن اسلامی.
پس از برگزاری همایش در جلسه‌ای با حضور کادر مدیریت اهل سنت و نیز در جلسه‌ای با حضور میهمانان به نقد همایش پرداخته شد و مقرر گردید طرحی جامع برای همایش‌های علمی و فرهنگی ارایه شود که مجموعه این طرح در شواری سیاست‌گذاری به بحث گذاشته شد و به تصویب رسید. بر اساس این طرح همایش‌های مدیریت اهل سنت در سه سطح برگزار می‌شود:
1. جلسات و گردهم‌آیی‌های فرهنگی و تبلیغی برای عموم زائران؛
2. نشست فرهنگی و آموزشی در سطح کارگزاران فرهنگی کاروان‌ها؛
3. همایش علمی و پژوهشی ویژه تحصیل‌کردگان.

همکاری در برگزاری دیگر همایش‌های بعثه‌

از همایش‌های همه ساله بعثه، همایش تقریب، همایش قدس و همایش نخبگان است که مدیریت اهل سنت نیز در برگزاری این همایش‌ها همکاری می‌کند. به گونه‌ای که بخش عمده‌ای از شرکت‌کنندگان و برخی از سخنرانان همایش تقریب، روحانیون محترم اهل سنت می‌باشند که با دعوت و هماهنگی این مدیریت در همایش شرکت می‌کنند.

ص: 280

6. مدیریت ارتباطات و اطلاع‌رسانی‌

اشاره

مدیریت ارتباطات و اطلاع رسانی در حج 87 در سه حوزه داخلی «خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها»، بین المللی «پایگاه اطلاع رسانی حج» و زائران «روزنامه زائر» به فعالیت پرداخته و همه توان خود را به‌کار گرفته است تا در این عرصه ها از همه ظرفیت های حرفه ای موجود برای بهره مندی از فرصت عظیم حج استفاده کند.
بهره‌مندی از سطح بالاتر کیفی و کمی تولیدات خبری و گزارشی و همچنین ارتقای سطح فراگیری در تغذیه مطبوعات، خبرگزاری ها و صدا و سیما از ویژگی‌های حج سال جاری بود.
البته چنانچه تجربیات مهم و ارزنده سال قبل به عنوان اولین تجربه حضور مدیریت ارتباطات و اطلاع‌رسانی درحج، راهگشا و موجب توفیقیات بزرگ مدیریت در سال جاری بود، به طور قطع قابل پیش‌بینی است که از رهگذر تجربیات سازنده درحج سال جاری نیز، نیل به افق‌های بلند و کسب موفقیت‌های چشم‌گیر در این عرصه در سال‌های آتی قابل ملاحظه خواهد بود.
واحد ارتباطات خبری بعثه مقام معظم رهبری در سال جاری سه ماه قبل از آغاز موسم حج، اقدامات خود را در خصوص حج 87 آغاز کرد.
بنا به برنامه ریزی‌های انجام شده، واحد ارتباطات خبری موسم در تهران در اداره ارتباطات مدیریت، تشکیل شد و برنامه‌ریزی و جمع‌بندی تجربیات سال‌های گذشته برای بهره‌مندی حداکثری از فرصت‌ها و نیروها در سال 87 آغاز گردید.
شرح وظایف واحد ارتباطات خبری در سه حوزه ارتباطات، امور خبری و امور

ص: 281
پشتیبانی تقسیم بندی و ریز شرح وظایف این حوزه‌ها با لحاظ ابعاد مختلف و شرایط موجود تدوین شد که شرح وظایف تقسیم بندی به پیوست گزارش ارائه شده است.
در مجموع، امور ارتباطات وظیفه هماهنگی بین دو حوزه پشتیبانی و خبری و همچنین سایر بخش‌های مدیریت ارتباطات و اطلاع رسانی مثل نشریه زائر و پایگاه اطلاع رسانی حج و همچنین نظارت بر روند اجرای امور را برعهده دارد و به ترتیب امور خبری و امور پشتیبانی در حوزه‌های تهیه و ارسال خبر و همچنین اداره امور دفتری و پشتیبانی مدیریت را بر عهده دارند.

عملکرد مدیریت در موسم‌

سایر اعضای واحد ارتباطات خبری نیز در تاریخ 22 آبان ماه به مدینه منوره اعزام شدند و خبرنگاران رسانه‌ها در تاریخ 24 آبانماه به مدینه منوره اعزام گردیدند تا در آستانه ورود سرپرست حجّاج ایرانی، آماده فعالیت خبری باشند.
پوشش خبری و ارسال خبر به رسانه‌ها از حج با اعزام نیروی پیش پرواز آغاز شد و از فرودگاه و در داخل هواپیما کار مصاحبه با عوامل گروه‌های پیشرو و خلبان هواپیما آغاز و بلافاصله پس از ورود، خبر حضور نیروهای پیشرو بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره روی خروجی سایت حج و تعدادی از خبرگزاری‌های داخلی و سایر رسانه‌ها قرار گرفت.
اهم اقدامات انجام شده در موسم حج به اختصار بدین شرح است:
- آماده سازی فضا و جذب امکانات کاری، تجهیز دفاتر به تلفن و اینترنت و ...
- تهیه خبر و گزارش از فضای معنوی مسجدالنبی 6، بقیع، اعزام گروه پیشرو و آب و هوای مدینه و ایمیل به تهران برای ارسال به مطبوعات.
- تهیه بسته رسانه‌ای حاوی گزیده اطلاعات درخصوص عربستان، 30 محور پیشنهادی برای تهیه خبر و گزارش برای ارائه به خبرنگاران خبرگزاری‌ها، مطبوعات و خبرگزاری‌ها و صدا و سیما.

ص: 282
- پیگیری محل استقرار خبرنگاران و آماده سازی شرایط مناسب به لحاظ مختلف برای فعالیت آن‌ها.
برگزاری جلسات توجیهی و هماهنگی خبرنگاران در چند نوبت با حضور مدیر ارتباطات و اطلاع رسانی در مدینه منوره.
- نظارت بر کارکرد خبرنگاران در داخل.
- پایش اخبار ارسال شده توسط خبرنگاران.
- پایش خبرهای سایت‌های خبری و روزنامه‌ها در خصوص حج و زیارت و عربستان.
- تهیه بولتن گزیده اخبار مربوط به عربستان.
- در بدو ورود به مدینه منوره جلسات کنفرانس مطبوعاتی مدیران و معاونان بعثه با حضور خبرنگاران برگزار شد.
- واحد ارتباطات خبری در مدینه منوره و مکه مکرمه تمامی دیدارهای نماینده معزز ولی فقیه در بعد داخلی و خارجی و همچنین برنامه‌های خبری طرح ریزی شده مانند همایش‌ها و مراسم سخنرانی‌ها را تحت پوشش قرار داد و اخبار تولیدی را در اختیار خبرنگاران مطبوعات، خبرگزاری‌ها و بخش خبری صدا و سیما و همچنین کتاب حج، سایت حج و کتاب حج قرارگرفت.
- خبرنگاران مطبوعات و خبرگزاری‌ها جهت گیری‌های متفاوتی در فعالیت رسانه‌ای داشتند که واحد ارتباطات خبری ضمن پرهیز از دخالت در کار آن‌ها و به وجود نیاوردن حساسیت‌های بی‌مورد، در فضایی صمیمی و دوستانه، تعامل کاری و حرفه‌ای مناسبی را با آن‌ها برقرار کرد.
- واحد ارتباطات خبری همچنین همه اخبار و گزارش‌های تهیه شده را که به سخنان نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج مربوط می‌شد، پیش از ارسال جهت استحضار و اعلام نظر به ایشان تسلیم می‌کرد که با تأیید ایشان به مطبوعات،

ص: 283
خبرگزاری و صدا و سیما داده می‌شد.
- با توجه به لزوم ارتباط مستمر با رسانه، یک نفراز کارکنان این مدیریت در تهران مسؤولیت دریافت خبرهای حج و ارسال آن به خبرگزاری‌ها و مطبوعات را به عهده داشتند.
همچنین گزارش روزانه انتشار اخبار در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها توسط نیروهای مستقر در تهران برای مکه و مدینه ایمیل می‌شد.
- جمع بندی خبرها و گزارش‌های مندرج در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها از جمله مأموریت نیروی مستقر در تهران بود که آن‌ها را برای مکه مکرمه ارسال می‌کرد.
- پوشش خبری مراسم چهار نوبت دعای کمیل و دعای ندبه و همچنین مراسم با شکوه برائت از مشرکان از جمله اقدامات واحد ارتباطات خبری در موسم حج بود.
- در دوره مدینه بعد، واحد ارتباطات خبری دو نیروی خود را نا روز سوم دی ماه در مکه مکرمه مستقر کرد و سایر نیروها تا روز ششم دی ماه در مدینه منوره به فعالیت پرداختند.
- تهیه اخبار مربوط به کشور عربستان و همچنین تهیه گزارش‌های ویژه جهت استحضار نماینده محترم ولی فقیه از جمله دیگر اقدامات این واحد در موسم حج بود

سخنان مدیر ارتباطات و اطلاع رسانی‌

غلامحسین اسلامی‌فرد مدیر ارتباطات و اطلاع‌رسانی درباره برنامهها و عمل‌کرد این مدیریت گفت: «امسال شبکه تخصصی خبرنگاران حرفه‌ای حج، به منظور مطالعات خاص در زمینه تهیه و تولید اخبار بخش‌های مختلف حج به صورت کارشناسی راهاندازی شده است».
وی‌با تأکید بر ضرورت تربیت نیروی انسانی متخصص در امور حج و زیارت افزود: «همانگونه که سال گذشته نیز به رسانه‌ها اعلام شد، بعثه مقام معظم رهبری

ص: 284
آمادگی دارد برای تربیت نیروی انسانی متخصص و با تجربه با رسانه‌ها وارد تعامل شود و توافق‌نامه‌ای برای همکاری در مراسم حج تمتع و عمره با هر یک از رسانه‌ها منعقد نماید تا این مهم با سازوکار بهتری سامان‌دهی شود».
اسلامی‌فرد در ارزیابی میزان تأثیرگذاری خبری نمایندگان رسانه‌ها در حج 87 اظهار داشت: «می‌توان گفت به طور نسبی تمام نمایندگانی که در حج امسال حضور داشته‌اند، تلاش خود را انجام داده، تا جایی که توانسته‌اند، نقش قابل توجهی در امر اطلاع‌رسانی ایفا نمودند؛ اما نکته قابل تأمل این است که ظرفیت حج آن‌قدر بزرگ است که می‌توان گفت فعالیت‌های جاری با حد مطلوب و واقعیِ کار رسانه‌ای حج، فاصله دارد.
بحث اطلاعرسانی در حج مقوله بسیار حساس و با اهمیتی است؛ چرا که در سه بعد: داخل کشور، خارج از کشور و داخل عربستان، اخباری تولید و منتشر می‌شود که وضعیت حجاج و فعالیت‌های مربوط به‌کارگزاران حج در ابعاد فرهنگی و اجرایی، مباحث مربوط به انجام مناسک‌وایام خاص آن و همچنین دیدار مسؤولان حج کشورها، برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌ها را منعکس می‌کند.
در هر سه مرحله این فرایند از اطلاع‌رسانی حج، رسانه‌ها میتوانند نقش ویژه‌ای ایفا کنند؛ به این معنا که با برنامه‌ریزی پیش از موعد و ایجاد آمادگی لازم برای حضور فعال در این زمینه، بستر اطلاع‌رسانی مناسب‌تر را فراهم کنند».
اسلامی‌فرد با اشاره به موضوع نحوه گزینش خبرنگاران در حج امسال گفت: «در سال‌های گذشته، گزینش رسانه‌ها از طریق قرعه‌کشی انجام می‌شد؛ ولی امسال برای نخستین بار بر اساس ظرفیت و مخاطبان رسانه‌ها و همچنین عمل‌کرد رسانه‌ها در گذشته و امکانات هر یک از آن‌ها و این‌که در سال گذشته نماینده‌ای در حج نداشته‌اند، از خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها برای پوشش مراسم باشکوه حج دعوت

ص: 285
کردیم».
وی در خصوص فرآیند عملیاتی اطلاع‌رسانی حج امسال نیز اظهار داشت: «در بعد داخل کشور، ستاد خبری قبل از موسم حج فعالیت خود را آغاز کرد و ضمن برگزاری کنفرانس‌های خبری با کارگزاران و مدیران بخش‌های مختلف و تولید و ارسال اخبار آن به رسانه‌ها و کمک به ایجاد تسهیلات اعزام خبرنگاران، زمینه تحرک‌بخشی این فضا را فراهم کرد».
ایشان در ادامه گفت: «در عین حال، بخش اطلاع‌رسانی، علاوه بر خبرنگاران حاضر در مراسم حج تمتع 87، کار تولید و توزیع اخبار حوزه نمایندگی ولی فقیه و فعالیت‌های بعثه‌و سازمان حج و زیارت را تحت پوشش داشته، علاوه بر آن با انتشار نشریه زائر، با هدف ارتباط بیشتر با زائران تلاش کرد تا در یک اقدام حرفه‌ای و نگرش جدید و طرح موضوعات بدیع، ارتباط هر چه بیشتر با زائران‌را از ابعاد مختلف فراهم کند».
اسلامی‌فرد به نوآوری‌های نشریه زائر پرداخت و گفت: «ستون‌ها و صفحاتی به نام «اخبار به قلم زائر»، صفحه‌ای به نام «گلستانه»، برای دریافت و تحلیل اخبار ارسالی زائران، طرح سه فراخوان که یکی برداشت زائران از حج بوده و دیگری به نام «با پیامبر نجوا کنید» و ستون دیگری که از زائران می‌خواست سوغات سفر معنوی خود را به قلم بیاورند، از ویژگی‌های نشریه زائر در حج امسال بوده است».
غلامحسین اسلامی‌فرد، مدیر واحد ارتباطات و اطلاع‌رسانی بعثه مقام معظم رهبری روز شنبه در اولین نشست خبرنگاران اعزامی به حج در مدینه منوره با تأکید بر رهنمودهای نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، بهره‌گیری از فرصت بزرگ حج، با استفاده از تکنیک‌های خبری و تبلیغاتی برای انتقال معنویت حج به عموم مردم را از جمله رسالت‌های حرفه‌ای خبرنگاران اعزامی به خانه خدا

ص: 286
برشمرد.
وی در جمع خبرنگارانِ خبرگزاری‌ها و تعدادی از روزنامه‌های کشور به نقش حج در تقویت وحدت جهان اسلام، نزدیکی ملت‌های مسلمان به یکدیگر، تأثیر بر افکار عمومی جهان در خصوص مسلمانان مظلوم و ستمدیده و همچنین به تصویر کشیدن عزت‌مندی نظام مقدس جمهوری اسلامی در سطح جهان، به عنوان مهم‌ترین محورهای تهیه خبر و گزارش در ایام حج اشاره کرد.
اسلامی‌فرد ادامه داد: «در سال جاری، کاروان‌ها و مدیریت اجرایی و فرهنگی حج برنامه‌های جامع و متنوعی را برای بهره‌گیری هر چه بیشتر زائران از این سفر معنوی تدارک دیده‌اند که لازم است این مسأله به افکار عمومی جامعه در ایران منتقل شود».
وی گفت: «ارزیابی فعالیت‌های بعثه و شوراهای فرهنگی کاروان‌ها و همایش‌های تخصصی در ایام حج و تشریح هنرمندانه حال و هوای حرمین شریفین و سایر اماکن مذهبی و همچنین تهیه گزارش‌های توصیفی از کاروان‌های خانواده شهدا، جانبازان و هنرمندان و اساتید، می‌تواند دست‌مایه تهیه گزارش و خبر نمایندگان رسانه‌ها در ایام حج باشد».
حفظ و بهبود روابط مناسب با عربستان و پرهیز از هرگونه اقدام تنش‌زا و در نتیجه برگزاری حج موفقیت آمیز و عزت‌مند برای جمهوری اسلامی ایران از دیگر محورهایی بود که مدیر ارتباطات بعثه مقام معظم رهبری توجه خبرنگاران حوزه حج و زیارت را به آن معطوف کرد.

نشریه زائر

این نشریه، افزون بر رسالت ویژه خود برای انتقال صحیح مسائل فقهی و فرهنگی، از خبررسانی به هنگام از اخبار ایران و جهان غافل نیست و با طراوت و

ص: 287
تازگی، این اخبار را در اختیار حجاج قرار می‌دهد. در کنار آن، تعامل بسیار نزدیک با مسؤولان حج و زائران خانه خدا دارد و در این خصوص به وظایف خویش جامه عمل می‌پوشاند و هرگونه فعالیت فرهنگی کاروان‌ها و نوآوری‌های آنان را جهت الگوسازی به اطلاع سایرین می‌رساند.
در مجموع باید گفت این نشریه، تأثیر گسترده‌ای در سالم‌سازی فضای فرهنگی و فقهی زائران ایرانی دارد و در انتقال سریع پیام‌های مهم و ضروری به همه کاروان‌ها و رفع هرگونه شایعه و شبهه، رسالت خود را به خوبی به انجام می‌رساند.
از آنجا که نشریه زائر با مخاطبان گوناگونی در سطوح مختلف علمی- فرهنگی و فکری روبه‌روست، باید پذیرفت که کاری بس سنگین و دشوار را به عهده دارد و برای تحقق این وظیفه به بازتاب بااهمیت‌ترین رویدادهای سیاسی ایران و جهان، اهم اخبار و رخدادهای مربوط به حج، آشنایی با اماکن مقدسه، تقویت مبانی دینی، فقهی و مناسکی حج، گزارش، مقالات زائران، اشعار، نکات و هرگونه مطالب سودمند دیگر اقدام می‌نماید.

گفت‌وگو با سردبیر نشریه زائر

آقای وحید جلال زاده، کارشناس ارشد علوم سیاسی، که سردبیری هفته‌نامه مصباح در دانشکده حقوق، فصل‌نامه ارگان وزارت علوم به‌نام دفتر دانش سال 72، بولتن سیاسی نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها و دارای مقالات متعدد در روزنامه‌های کثیرالانتشار مثل کیهان و رسالت از جمله فعالیت‌های مطبوعاتی اوست، در هفته نامه جام هفته، مدیر اجرایی و جانشین بخش‌سیاسی هفته نامه بوده و مدیر کلِ روابط عمومی شورای نگهبان، ریاست شورای اطلاع‌رسانی هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات مجلس هفتم، معاونت ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس جمهور را نیز در پرونده کاری خود دارد، وی امسال به عنوان سردبیر نشریه زائر از

ص: 288
سوی مدیریت ارتباطات و اطلاع‌رسانی به حج اعزام شده است. گفت‌وگو با آقای جلال‌زاده را در خصوص مراحل کار و آماده‌سازی نشریه زائر در قبل و حین موسم حج را در ادامه می‌خوانیم.
* تمهیداتی برای انتشار نشریه زائر قبل از موسم داشته‌اید؟
از اردیبهشت سال جاری انتخاب افراد آغاز شد. ابتدا برای صفحه داخلی هفته‌نامه که مطالب محتوایی عقیدتی، اجتماعی، فرهنگی بود برنامه‌ریزی شد، کم‌کم افراد دیگری هم به جمع نشریه پیوستند؛ چند نفر گزارش‌گر، 1 نفر ویراستار و کارشناس سفر، صفحه‌بند، حروف‌چین و یک نفر پشتیبانی. در انتخاب افراد سعی شد از بهترین‌ها باشند که اکثراً در کار اطلاع‌رسانی و انتشارات سابقه دارند، مؤلفند و مشهور در عرصه مطبوعات، پس از انتخاب افراد، نزدیک به 12 جلسه در تهران جلسه کارشناسی داشتیم.
حاصل جلسات یاد شده عبارت است از: آشنایی افراد با یکدیگر و اطلاع از توان‌مندی، آشنا نمودن تیم جدید با فضای کار در موسم حج، آشنایی اعضا با بخش‌های بعثه و سازمان حج و زیارت؛ بحث و بررسی در خصوص نشریات سال گذشته، تصمیم‌گیری در خصوص صفحات حج، تقسیم‌کار موضوعی و تعیین ویژه‌نامه‌های لازم برای انتشار و مشخص شدن فرد مورد نظر برای انتشار هر ویژه‌نامه.
در ضمن مقرر گردید چند شماره ویژه نامه با عناوین: امام مهدی در روزهای جمعه(ظهور)، ویژه‌نامه بانوان(هاجر)، ویژه‌نامه غدیر، ویژه‌نامه زعیم(سی‌امین سالگرد انقلاب برای حضرت امام راحل)، ویژه‌نامه هنگامه وصال برای ایرانیان خارج از کشور و ویژه‌نامه تشریق متناسب ایام ویژه تشریق آماده گردد.
* امسال نوآوری‌ها و برنامه‌ریزی‌های جدید نشریه زائر در چه زمینه‌هایی صورت گرفته است؟
با توجه به نام‌گذاری امسال، ما سعی کردیم هر روز یک ستون با عنوان «نوآوری

ص: 289
و شکوفایی» در زائر داشته باشیم که کارهای نو را اعم از کاروان‌ها، مجموعه‌ها و معاونت‌های بعثه و همچنین سازمان حج و زیارت می‌آوردیم.
در خصوص موضوعات جدید که امسال در دستور کار قرار گرفت، اولًا زائر قبلًا کمتر ارتباط دوسویه داشته است، اما امسال این کار را به طور جدی شروع کردیم. وقتی خبر نصب عکس و زندگی‌نامه شهدای یک کاروان را برای اولین بار در مدینه چاپ کردیم، این ارتباط جرقه خورد و به جایی رسید که پس از پالایش ما قریب به 200 خبر کوتاه و بلند از کاروان‌ها با شماره کاروان چاپ کردیم که این موضوع سبب شد، مراجعات حضوری و ارتباطات مکتوب کاروان‌ها با نشریه به طور چشم‌گیری افزایش یافت تا آنجا که تقاضاهای بی‌پاسخ، به‌علت نبود امکانات زیاد بود.
همچنین ایجاد یک ستون به عنوان قلم یک زائر باذوق و نثر و نظم زائر تدارک دیده شد و با چاپ اولین مطلب در یک شماره از نشریه، تعداد زیادی شعر، دل‌نوشته یادداشت، خاطره، سوژه و ایده و مانند آن رسید که سعی کردیم بعد از بازخوانی این‌ها بهترین‌ها را انتخاب و چاپ کنیم.
* استفاده از شخصیت‌های حاضر در موسم حج امسال در دستور کارتان بود و آیا این کار با برنامه‌ریزی قبلی انجام گرفته است؟
قبل از آمدن، اسامی میهمانان بعثه در اختیار ما قرار گرفت. با توجه به زمان علاقه‌مندی و امکانات به مصاحبه با آن‌ها اقدام کردیم؛ بنابراین با برنامه‌ریزی قبلی بود این شخصیت‌ها، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری، ورزشی و مانند این‌ها بودند. اما در مجموع زائر با چهره‌هایی ارتباط برقرار می‌کند که دو تیپ هستند، یک تیپ شناخته شده‌ها که مورد استقبال بیشتری قرار می‌گیرند و گروه دیگر کمتر. در مجموع از آن‌جایی که مخاطب نشریه عام است، باید هر دو گروه زائران و کارگزاران را در نظر بگیریم و ازاین گریزی نیست و هر یک از شخصیت‌ها برای مخاطب خاص خود، مورد توجه هستند.

ص: 290
* آسیب‌شناسی و ارزیابی از کار خود را چگونه می‌بینید؟
همه همکاران اذعان داشتند که می‌توان کاری بهتر از این هم ارائه کرد که بستگی به تأمین امکانات و عواملی دارد؛ این درخواست‌ها در حیطه سازوکارها و فرآیندها و امکانات روزنامه‌نگاری است. با این حال، نگاه از بیرون می‌تواند، تیم زائر را بیشتر نقد و ارزیابی و تقویت نماید. ما پنجره دیدگانمان را به‌سوی رهنمودهای سودمند می‌گشاییم.
* چه خاطرات تلخ و شیرینی از کارتان در ایام موسم داشتید؟
بعضاً انتقاداتی که مخاطبان نسبت به برخی ستون‌ها داشتند که به اغلاط تایپی و مانند آن خلاصه می‌شد، خستگی را در دوستان باقی می‌گذارد. اما خاطرات خوب، همدلی دوستان همکار بود که بسیار با انگیزه، کوشا و انقلابی رفتار کردند. با وجود سختی کار نشریه که از ابتدای صبح آغاز می‌شد و تا ادامه کار به پرینت نهایی که در مواردی تا 12 شب طول می‌کشید، حتی گاهی به ساعت 2 و 3 نیمه‌شب هم می‌رسید.
در پایان امید است بنابر روایت رسول‌الله(ص) «افضل الاعمال احمزها» (1) تلاش جمعی و طاقت‌فرسای ما مقبول درگاه احدیت قرار گرفته باشد و دست‌کم توانسته باشیم وظیفه خود را به درستی انجام داده، انتظارات مسؤولان و زائران را تا آنجا که در توان ما بود، برآورده باشیم.

گفت‌وگو با مسؤول خبر سایت لبیک‌

آقای علیرضا میرزایی مسؤولیت خبر سایت لبیک را دارند، حدود سه سال است که در این زمینه فعال هستند، ولی از سال 77 تاکنون با واحد مرکزی خبر همکاری می‌کنند.

1- بحارالانوار، ج 67، باب النیه وشرائطها ومراتبها، ص 191

ص: 291
* جناب میرزایی، به عنوان اولین سؤال درباره شکل‌گیری سایت لبیک و تأثیرگذاری آن توضیح بفرمایید.
این سایت از سال 81 به صورت رسمی راه‌اندازی شد و دارای بخش خبر، بخش تولیدات، صوتی، تصویری، آلبوم و تصاویر، استفتائات، احکام و مناسک حج، کتاب، مقاله و به‌ویژه پخش تلویزیونی اینترنتی لبیک و ...
* شما در چه زمینه‌ای فعالید؟
در حال حاضر در بخش خبر فعال هستم؛ تولیدات خبری ما از لینک‌های خبرگزاری‌ها و بعضاً خبرنگاران خبر تولیدی هم دارند، البته برای جبران این نقیصه، نیاز به اعزام خبرنگاران بیشتری است. موضوعات خبری بیشتر در مورد حج و زیارت است. کنفرانس‌های جهان اسلام و اخبار مربوط به آن‌ها را می‌پردازیم.
* فرآیند انتخاب خبرتان چیست؟
مردم بیشتر دنبال خبر حج و زیارت هستند، خبرها را برای صحت بیشتر، از واحد مرکزی خبر برمی‌داریم، از ایرنا، مهر، ایسنا، فارس، خبرگزاری حج، شبکه خبری ملت، شیعه آنلاین با گزینش، شیعه نیوز، ایکنا، اخبار شیعیان، تابناک، خیمه و خبرگزاری بعثه مقام معظم رهبری از جمله منابع کسب خبر ماست که با دقت و وسواس خاصی، به سوی پخش اخبار وثیق می‌رویم و سعی می‌کنیم که اخبار گزیده باشد.
* خبردهی را از چه زمانی آغاز می‌کنید؟
از یک ماه پیش از اعمال حج، مقدمات حج شروع و ما نیز کارمان آغاز می‌شود و اوج کارها در موسم صورت می‌گیرد که معمولًا روزانه 25 تا 30 خبر مخابره می‌شود که هر چه به ایام تشریق نزدیک می‌شویم، به دو برابر هم افزایش می‌یابد.
* نوآوری خاصی در حیطه کاری خودتان داشتید؟

ص: 292
عکس‌ها را وارد سایت کردیم و گزارش را تصویری کردیم که در سال‌های قبل این‌طور نبوده است و از این گزارشات تصویری استقبال گسترده‌ای صورت گرفته است.
* موانع و محدودیت کاریتان را هم بفرمایید.
اگر به طرف تولید اخبار زنده برویم و منعکس‌کننده حج ملل و سایر کشورهای اسلامی باشیم؛ در صورتی که تأمین نیروی انسانی صورت بگیرد و خبرنگاران آزاد با ما در تعامل و همکاری باشند و یا توسط واحد حج و زیارت به کار گرفته شوند، می‌توانیم به روزتر و کاربردی‌تر عمل کنیم.

ص: 294

7. معاونت اجرایی‌

اشاره

مأموریت اصلی معاونت اجرایی، پشتیبانی و تأمین نیازهای معاونت‌ها و مدیریتهای نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت‌است. موفقیت و یا عدم موفقیت این معاونت در تحقق اهداف حوزه نمایندگی بسیار مؤثر و تعیین‌کننده است؛ زیرا انجام کیفی مأموریت‌ها و وظایف کلیه معاونت‌ها منوط به برقراری تعامل مناسب و سازنده با این معاونت است. از طرف دیگر این معاونت باید ضمن حفظ حقوق بیت‌المال و جلوگیری از اسراف، نیازهای منطقی کلیه واحدها را تأمین کند.
درباره عمل‌کرد معاونت اجرایی بعثه مقام معظم رهبری گفت‌وگویی با آقای مجید آخوندزاده، معاون اجرایی داشتهایم که آن را مرور میکنیم:

گفت‌وگو با معاون اجرایی بعثه مقام معظم رهبری‌

حاج مجید آخوندزاده، از سال 61 به عنوان ناظر کاروان وارد مجموعه حج شدند، دو سال ناظر کاروان و سه سال هم معاون کاروان بودند. از سال 70 مدیر کاروان شدند و به‌علت اشتغال در بعثه، از مدیریت استعفا دادند و از سال 70 مدیر دفتر بازرسی در زمان آقای انصاری شدند، سال 71 قائم مقام مدیریت اداری- مالی، از سال 72 مدیر اداری- مالی و از سال 75 هم دو یا سه تشکیلات نیروی انسانی، اداری- مالی و اجرایی در هم ادغام شدند و ایشان به عنوان مدیریت اجرایی انتخاب شدند و تاکنون به عنوان مدیر اجرایی فعالیت دارند.
* جناب آقای آخوندزاده در ابتدا بفرمایید فلسفه ادغام و تمرکزبخشی واحدهای سه‌گانه مدیریت اجرایی چه بود؟

ص: 295
آیه‌الله ری‌شهری معتقد به تمرکز در تشکیلات بودند و سنخیت کار نیروی انسانی، اداری و مالی و اجرایی ایجاب می‌کرد که این سه مجموعه جدا از هم، در کنار یکدیگر به صورت مجموعه‌ای منسجم عمل کنند. به این علت این سه تشکیلات در هم ادغام شد و بحمدالله صرفه‌جویی نیروی خوبی هم انجام شد.
* اهم مأموریت‌های مدیریت اجرایی چیست و قبل از موسم چه اقدامات تمهیدی را انجام می‌دهید؟
در معاونت اجرایی قبل از موسم وظایفی داریم؛ مأموریت اصلی ما پشتیبانی از کل بعثه است و با بخش‌های مختلف این کار را انجام می‌دهیم. پیش از موسم، کار گزینش و تأیید نیروهایی که باید اعزام شوند، توسط نیروی انسانی انجام می‌شود.
در قسمت پشتیبانی همه ساله رقم‌های قابل توجهی از اقلام مورد نیاز حج از ایران خریداری می‌شود که علاوه بر استفاده از فرصت‌ها، صرفه‌جویی ارزی هم دارد.
بنابراین، با برنامه‌ریزی لازم این مقدمات چیده می‌شود و گروه‌های پیش رو می‌آیند و این راه‌اندازی‌ها صورت می‌گیرد؛ یعنی یک برنامه منظمی را هر ساله انجام می‌دهیم، که صرفه‌جویی ارزی، وقتی و نیروی انسانی برای ما دارد. چون بعضی از کارها و هماهنگی‌ها قبلًا انجام می‌گیرد، از این‌رو نیروهای پشتیبانی کلًا در مدینه و مکه هر کدام دو نفرند. اکثر کارها چون قبلًا انجام می‌گیرد، با کم‌ترین نیرو این کار عظیم نهادینه شده را انجام می‌دهیم و رضایت‌مندی نسبی واحدها را هم احساس می‌کنیم. بعضی از نواقص هم در ضمن کار کامل می‌شود.
* واحدهای فعال و حیطه‌های مسؤولیتی‌شان در حین موسم چیست؟
قسمت‌های فعال ما در حین موسم عبارتند از:
حوزه دفتر: که جمع‌بندی گزارش‌ها و فعالیت‌ها و جلساتی که باید انجام شود، به عهده آنان است. با یک قائم مقام، دو حوزه کاری مکه یا مدینه را اداره می‌کنیم؛ در

ص: 296
عین حال یک نفر هم جانشین در ایران داریم تا گردش‌کار به‌درستی انجام شود؛ چون تا آخرین روز پرواز برای جابه‌جایی حجاج هم نیاز به هماهنگی‌های چند جانبه است.
قسمت اعزام: کل نیروهای بعثه را از نظر گرفتن گذرنامه‌ها، کنترل اوراق، گرفتن ویزا، هماهنگی در پرواز یاری می‌دهد و به تدریج نیروها به عربستان اعزام می‌شوند، تا آخرین پرواز، ما نیروی اعزامی داریم. در این سمت چهار نیرو هستند که با تقسیم کار مناسب به همه مسؤولیت‌های خود می‌رسند این چهار نیرو در مدینه، مکه و جدّه برنامه‌ریزی‌ها را به‌عهده دارند.
پشتیبانی و تدارکات: که قبلًا اشاره شد. قسمت مخابرات که برای شروع کار در مکه و مدینه می‌آیند و سیستم مخابراتی را راه‌اندازی می‌کنند، حتی در سیم‌کشی اداری نیز به کمک نیروهای بعثه می‌آیند.
در کنار این مسؤولیت، در مراسم دعای کمیل، برائت از مشرکان هم به کمک راه اندازی سیستم صوت مراسم می‌روند، چون نیروهای مکفی نداریم.
حمل و نقل:(نقلیه) که سیستم سرویس‌دهی به کلیه معاونت‌های بعثه برای مأموریت‌های داخل شهری و بین‌شهری به عهده آن‌هاست و جلساتی هم که در بیرون است یا دیدارهای نماینده محترم ولی‌فقیه از بعثه‌ها و دفاتر، توسط اداره نقلیه هماهنگ می‌شود.
مدیریت مالی، کلیه اسناد و هزینه‌هایی که در بعثه انجام می‌شود را اداره می‌کند. در این بخش که کلًا دو نیرو یکی در مدینه و یکی در مکه مستقر هستند، ابتدا سعی می‌کنیم پیشاپیش یک نیرو را اعزام کنیم. سپس نیروی ایران ملحق می‌شود و برای بازگشت هم همین‌طور عمل می‌شود. البته در موسم حج کل هزینه‌ها و تنخواه‌و اسناد مالی محاسبه و گردش کار در همین جا تنظیم می‌شود و هزینه‌ها بسته می‌شود و تسویه نهایی نیز در همین جا انجام می‌گردد.

ص: 297
قسمتی که اخیراً اضافه شده و تا حدودی مرتبط به حوزه دفتر است، واحد طرح و برنامه است که وظیفه آن تعیین نیازمندی‌ها، فرم ارزشیابی‌ها و ارائه گزارش‌ها است و طرح‌های جدید هم در همین جا بررسی می‌شود.
قسمت پزشکی: که دو نفر هستند و در مکه و مدینه مستقر اند که وظیفه حفظ و سلامت و بهداشت مجموعه را به‌عهده دارند. گاهی روزانه بیش از 100 نفر را ویزیت می‌کنند و این بستگی به وضعیت جسمانی نیروها دارد.
تغذیه: که توسط جناب آقای جوادیان انجام می‌شود و زیر مجموعه مدیریت اجرایی هستند. چه در مکه، مدینه یا ایام تشریق، با سامان‌دهی مناسب این مأموریت را به انجام می‌رسانند. این واحد مسؤول تغذیه(صبحانه، ناهار و شام) برای مجموعه بعثه و میهمانان بعثه می‌باشند. در کنار آن مسؤولیت تغذیه همایش‌های مختلف روابط بین‌الملل را به عهده دارند که گاهی روزانه 800 نفر میهمان خارج از مجموعه داریم که باید جواب‌گو باشند.
اداره کل مراسم که کلیه مراسم داخل «قصرالدخیل» یا مراسمی که در کاروان‌ها انجام شده را صوت‌رسانی می‌کند. چهار دعای کمیل که صوت‌رسانی این‌ها هم زیر نظر اداره کل مراسم انجام می‌شود.
* با توجه به گستره وسیع مدیریت اجرایی، احساس نمی‌کنید باز هم نیاز به تمرکز و کوچک‌کردن ساختار باشد؟
هر ساله ما تشکیلات را زیر ذره‌بین می‌گذاریم و ارزیابی می‌کنیم تا نیروهای اضافی نباشند و حتی‌الامکان در قسمت خودمان، به اندازه ظرفیت چند نیرو از یک نفر استفاده می‌کنیم. این نیروها معمولًا 45 تا 55 روز طول فاصله سفرشان در حج است، ما شیوه‌ای انتخاب کردیم که افراد را به تدریج وارد صحنه کار می‌کنیم، ابتدا آمادگی در مدینه ایجاد می‌کنیم، چون مسؤولیت راه‌اندازی کل معاونت‌ها به عهده ماست.

ص: 298
در اولین پرواز فوق‌العاده که در تاریخ 16/ 8 بوده، در حالی که هنوز پیش‌پروازها انجام نشده بود، اولین گروه کاری ما وارد مدینه شدند که این کار دو حسن دارد: اولًا، آمادگی برای دیگران ایجاد می‌شود، ثانیاً، از این نیرو دو استفاده می‌کنیم، هم در مدینه و هم مکه و با گردش کار منظم سعی می‌کنیم صرفه‌جویی در نیروی انسانی ایجاد کنیم. اما در حال حاضر با توجه به مسؤولیت کاری‌مان، به حد کافی تمرکزبخشی و کوچک شدن ساختار صورت گرفته است.
* تعامل واحدتان با امور فرهنگی چگونه است؟
در حقیقت کارهای این مدیریت نیز در مسیر کار فرهنگی است. ما هم در کار فرهنگی سهیم هستیم؛ چون پشتیبانی می‌کنیم البته ما باید در کار فرهنگی هم تمرکزبخشی داشته باشیم و هم‌سویی لازم برقرار باشد. تهیه پوسترها با این حجم زیاد، شاید اصلًا به صلاح نباشد. تنوع و تکثر پوسترها کمی نیاز به سامان‌دهی دارد. همچنین کارهای فرهنگی نیاز به نظارت قوی دارد تا جهت‌دهی شود، والّا اثر معکوس دارد. کارهای فرهنگی باید مطابق نیازهای زائر باشد؛ مثلًا در نمایشگاه قابی برای تعویض مطالب نشریه دیواری آماده شده بود که در نوع خود جالب‌توجه بود. چون بعضی از هتل‌ها اجازه نصب روی دیوار نمی‌دهند.
* نوآوری‌ها و تازگی‌های کار امسالتان را هم بفرمایید؟
- تقویت صوت‌رسانی برای اولین بار صورت گرفت و دعای عرفه را با مکتب(9)؛ یعنی حدود 15 هزار زائر بیرونی پشتیبانی کردیم و این کار مطلوبی بود.
- افزایش تولید برنامه در بخش سمعی و بصری مشعر که تا حدود دو برابر افزایش یافته است.
- تهیه فضای مناسب برای اجرای دعای عرفه در زیر چادرها که با افزایش ارتفاع انجام گرفت.

ص: 299
* برای سال آینده چه طرح مهمی را در دستور کار دارید؟
هم دنبال طراحی‌های جدید و اجرای بهینه مراسم هستیم و تلاش می‌کنیم تا سال آینده از چاپ بهتری برای نشریات بهره‌مند شویم.

مؤسسه فرهنگی مشعر

حوزه نمایندگی ولی فقیه از سال 70 تا 80 واحد سمعی و بصری داشته که کلیه فعالیت‌های صوتی و تصویری حج تمتع و عمره را انجام می‌داده، از سال 80 به خاطر فراگیری دامنه فعالیت‌ها، مؤسسه فرهنگی- هنری مشعر را تشکیل داده که این مؤسسه سه بخش مستقل از هم دارد:
1. بخش نشر که کار چاپ و انتشار کتاب و جزوات را به عهده دارد.
2. بخش سمعی- بصری که کار تولید برنامه‌های صوتی و تصویری و تکثیر برنامه‌ها را به عهده دارد.
3. بخش بازرگانی.
مجموعه حاضر بخش سمعی- بصری مؤسسه مشعر است که وظیفه تولید و تکثیر برنامه‌ها را به عهده دارند. در ارتباط با وظایف چهارگانه؛ یعنی موسم حج تمتع؛ موسم عمره؛ در تهران و در سوریه فعالیت می‌کند.
در این چهار بخش، کلیه برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری را ضبط و تبدیل به برنامه می‌کنند و بعد برنامه‌ها را تکثیر و در اختیار زائران قرار می‌دهند. در حج تمتع، عمره و سوریه این محور اصلی کارهاست، ولی در تهران وظیفه اصلی تولید برنامه است. در کنار این وظایف، عکس‌برداری از اماکن و برنامه‌های بعثه هم در دستور کار قرار دارد.

گفت‌وگو با مسؤول سمعی بصری‌

آقای مسعود گرجی مسؤول بخش سمعی و بصری مؤسسه فرهنگی- هنری مشعر در موسم حج هستند که با متانت و جدیت خاصی به همراه تیم هجده نفره خود

ص: 300
مسؤولیت تولید برنامه و آماده‌سازی آن را در سال 87 به عهده دارد.
* جناب آقای گرجی نیروهای این بخش چند نفرند؟
اعضای گروه را این افراد تشکیل می‌دهند: دو نفر عکاس، دو نفر مهندس، یک نفر صدابردار، یک نفر مسؤول تکثیر، یک نفر مسؤول فروش، یک نفر مسؤول تدارکات و پشتیبانی، یک نفر نورپرداز، دو نفر کارگردان و پنج نفر تصویربردار که انصافاً کار طاقت‌فرسایی را به‌عهده دارند. حتی در مواقعی که فرصتی برای سایر زائران و عوامل روی می‌دهد تا به خود سازی و تهذیب بپردازند، این گروه با تمرکز فراوان و چشمان اشکبار در صحرای عرفات به ضبط برنامه‌ها اقدام می‌نمایند تا میراث مصور حج را به حافظه تاریخ حج‌گزاری بسپارند و پاسخ‌گوی نیازهای حجاج در زمینه‌محصولات صوتی- فرهنگی باشند. ضمن تشکر از تلاش‌های بی‌شائبه آنان، نگارندگان کتاب حج، دقایقی را پای صحبت آنان نشسته‌اند. آن‌چه در پی می‌آید، بخشی از فعالیت‌های آنان است.
* نحوه شکل‌گیری و اهمّ فعالیت‌های حوزه کاری‌تان را بفرمایید؟
برنامه‌هایی که در سال جاری تولید کردند و در اختیار زائران قرار دادند، هفده عنوان برنامه است از جمله: مناسک حج تمتع بر اساس فتاوای مقام رهبری، مناسک عمره مفرده بر اساس فتاوای مقام رهبری، مناسک حج اهل‌سنت، معرفی اماکن مکه مکرمه به زبان‌های ترکی و کردی، معرفی اماکن مدینه منوره به زبان‌های ترکی و کردی، حج قدیم به زبان‌های ترکی و کردی، زائر فرات(ویژه زائران عتبات عالیات)، مجموعه سخنرانی‌های حج 86، مجموعه کامل سخن عشق به صورت صوتی و موارد دیگر.
* آیا این‌گونه فعالیت‌های فرهنگی برایتان سودآوری هم دارد؟
گرایش زائران بیشتر به سمت آثاری است که روی لوح فشرده قرار گرفته. در سال 86 بالغ بر یک میلیون و صد هزار نسخه لوح فشرده(
( DC
تکثیر شده و در

ص: 301
اختیار زائرین قرار گرفته است. این برنامه‌هایی که تکثیر می‌شود و در اختیار زائران قرار می‌گیرد بدون هیچ‌گونه سودآوری و کاملًا به قیمت تمام شده است. از مردادماه گذشته قیمت محصولات 50 کاهش پیدا کرده و مثلًا قیمت لوح فشرده به یک ریال سعودی یا 2500 ریال ایران رسیده و این در شرایطی است که قیمت تمام شده یک سی‌دی حدود 2410 ریال ایران است و با احتساب اسقاط و سی‌دی‌های سوخته این همان قیمت تمام شده است. بنابراین سودی به دست نمی‌آید.
* اهم برنامه‌های موسم حج امسال را بفرمایید؟
الف: ضبط چهار دعای کمیل در مدینه منوره بین‌الحرمین، ضبط دعای عرفه، ضبط مراسم برائت از مشرکان که این برنامه‌ها به صورت کاملًا حرفه‌ای ضبط شده و به طور مستقیم برای پخش از شبکه‌های تلویزیونی جمهوری اسلامی ایران ارسال شده است.
ب: ضبط سخنرانی‌ها و برنامه‌های عمومی بعثه مقام معظم رهبری که برای زائران برگزار می‌کنند و پیش‌بینی شده 110 برنامه ضبط شود.
ج: تکثیر برنامه‌های فوق برای زائران که ما پیش‌بینی می‌کنیم بیش از 35000 نسخه در طول مراسم حج تمتع انجام بشود.
د: عکس‌برداری از دیدارها و بازدیدهای نماینده محترم ولی فقیه بوده و تهیه آلبوم مصور حج 87.
ه: عکس‌برداری از اماکن مکه مکرمه و مدینه منوره.
و: تهیه برنامه تلویزیونی حج 87 شامل گزیده برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری در حج 87.
* در موسم امسال چه تمایز و ارتقایی در کارهایتان صورت گرفته است.
امسال در تلاشیم شیوه ضبط برنامه‌ها با توجه به نام‌گذاری سال نوآوری و

ص: 302
شکوفایی، از کیفیت ویژه‌ای برخوردار باشد که این موضوع با توجه به ضبط برنامه‌های دعای کمیل اول و دوم مدینه منوره و همچنین مراسم برائت از مشرکان و دعای عرفه در صحرای عرفات با به کارگیری از ابزار و شیوه‌های نوین تصویربرداری نسبت به سنوات گذشته کاملًا ارتقا یافته و مشهود است.
* اقدامات شما قبل از موسم چه بوده است؟
با توجه به برنامه‌های حج سال گذشته، تا قبل از حج امسال بیش از چهارده جلسه کارشناسی با برنامه‌سازان متعهد برگزار کردیم تا شیوه‌های جدیدی را در ضبط برنامه‌های امسال به کار بگیریم که نمونه‌اش در بند قبل آمده و به نتایج خوبی هم رسیدیم که در برنامه‌های حج امسال اعمال شده، البته حج ظرفیت‌های بی‌شماری دارد که باید به سمت استفاده بهینه‌تر از آن‌ها گام برداریم.
* برنامه‌های سال آینده‌تان بر اساس چه محور عمده‌ای بنا می‌شود؟
در ارتباط با برنامه‌های آتی، قطعاً جلسات کارشناسی سال گذشته برای سال آینده تداوم می‌یابد و به سمت تولید برنامه‌های کیفی که آگاهی و اطلاعات زائران را در ارتباط با حج افزایش دهد، گام برمی‌داریم.

ص: 304

فصل سوم: زائران و کاروانها

اشاره

ص: 306
زائران و کاروان‌ها

بخش اول: زائران‌

الف: زائران ایرانی‌

اطلاعات و آمار زائران‌

تعداد زائران ایرانی در موسم حج 87

طبق اعلام مسؤولان، تعداد حاجیان امسال 104941 نفر بوده که از نظر توزیع جنسیتی، 55206 نفر مرد و 49735 نفر زن هستند. بنابراین(3/ 50) زائران بیت‌الله الحرام جمهوری اسلامی ایران مرد و(7/ 49 درصد) زن بودهند.
بیشترین تعداد زائر مربوط به استان تهران با 20079 زائر است که 17/ 21 از کل زائران امسال را دربرمی‌گیرد.
استان‌های خراسان رضوی با 10743 زائر، اصفهان با 8019 زائر و خوزستان با 5349 و فارس و مازندران به ترتیب با 4957 و 4955 زائر بیشترین تعداد زائر را در مقایسه با سایر استان‌ها دارند. و استان ایلام با 145 زائر کم‌ترین تعداد زائر را در سال 1387 داشته است. استان‌های کهکیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری نیز به ترتیب با 200 و 525 زائر، در رده دوم و سوم استان‌های با کم‌ترین تعداد زائر قرار می‌گیرند.

آمار زائران بر اساس ایستگاه پرواز

تعداد زائران بر اساس ایستگاه پروازی عبارتند از: تهران 40000 نفر، مشهد 13500 نفر، ساری 5300 نفر، گرگان 3100 نفر، اصفهان 9100 نفر، شیراز 5400 نفر، تبریز 5000 نفر، اردبیل 1500 نفر، کرمان 3900 نفر، اهواز 5700 نفر، یزد 2200

ص: 307
نفر، زاهدان 1300 نفر، رشت 1000 نفر، کرمانشاه 1200 نفر، ارومیه 4000 نفر، بندرعباس 1000 نفر و بوشهر 1000 نفر.

تعداد زائر در هر صد هزار نفر جمعیت بالای 18 سال‌

مقایسه تعداد زائران در هر صد هزار نفر جمعیت بالای 18 سال نیز بیان‌گر تفاوت‌های بسیاری است که شایسته است به دقت بررسی شود. در حالی که از هر صد هزار نفر جمعیت بالای 18 سال در سال 1387 در استان ایلام، 41 نفر موفق به تشرف به خانه خدا شده‌اند و استان قم با 387 نفر زائر بیشترین تعداد زائر را در مقایسه با سایر استان‌ها دارد.
استان‌های سمنان و خراسان جنوبی، به ترتیب با 328 و 327 زائر در رتبه دوم و سوم قرار می‌گیرند. استان‌های یزد و خراسان رضوی نیز به ترتیب با 314 و 306 نفر زائر در هر صد هزار نفر جمعیت بالای 18 سال، در رتبه‌های بالای جدول قرار دارند.
به جز استان ایلام که کمترین تعداد زائران را در هر صدهزار نفر داشته، استان‌های کهکیلویه و بویر احمد و گیلان نیز به ترتیب با 52 و 59 زائر در انتهای جدول قرار دارند. استان‌های کرمانشاه با 78 زائر و چهار محال و بختیاری با 97 زائر در هر صدهزار نفر جمعیت بالای 18 سال، تقریباً دو برابر کم‌تر از میانگین تمامی استان‌ها در موسم حج 1387 زائر داشته‌اند.
میانگین تعداد زائر در صدهزار نفر جمعیت بالای 18 سال، 195 نفر است که در مجموع، از کل جمعیت 46، 271، 186 نفر بالای 18 سال، تعداد 205 نفر در هر صدهزار نفر بالای 18 سال توفیق به تشرف به خانه خدا را یافته‌اند. مقایسه این آمار با تعداد زائران سایر کشورها می‌تواند بیان‌گر تفاوت‌های بسیاری بین کشورهای اسلامی باشد. جدول زیر، تعداد کل زائران را در هر یک از استان‌ها بر حسب هر صدهزار نفر جمعیت بالای 18 سال در دو گروه بالاتر و پایین‌تر از میانگین نشان

ص: 308
می‌دهد (1).

ترکیب سنی زائران‌

معاون درمان هیئت پزشکی سازمان حج و زیارت، درباره نمودار سنی حجاج سال 87 اعلام کرد: «به ترتیب سنی حدود 30- 40 افراد حاضر در مراسم سال جاری بالای 70 سال دارند.»
بنا به گفته دکتر مغانلو، 60 نفر از حجاج ایرانی بالای 100 سال، 130 نفر بین 90 تا 99 سال، 3371 نفربین 80 تا 89 سال و 10015 نفر بین 70 تا 79 سال سن دارندکه در مجموع، افراد بالای 70 سال در حج امسال، تعداد 13576 نفراست. همچنین بیش از 60 هزار نفر از زائران ایرانی نیز بین 40- 60 سال سن دارند.
دکتر مغانلو افزود: «10956 نفر از زائران ایرانی بین 30- 39 سال، 1914 نفر بین 20- 29 سال و 113 نفر نیز بین 10- 19 نفر سن دارند و 13 نفر از زائران ایرانی حاضر در حج امسال، کم‌تر از 10 سال سن دارند.»

مسن‌ترین و کوچکترین زائر

مسن‌ترین زائر خانه خدا با 116 سال سن، از خوزستان رهسپار سرزمین وحی شده است.
این زائر «یوره عبدالخانیان» نام دارد و متولد 9 خرداد 1271 شمسی در شهر «شوش» است که امسال، همراه با کاروانی از استان خوزستان به مدینه منوره آمده و به زودی عازم مکه مکرمه می‌شود.
نام کوچکترین زائر ایرانی حج تمتع امسال، «فائزه شکرگزار» است که متولد 9 تیر 1381 در شهر «بندرانزلی» است و با شش سال سن، همراه با کاروانی از این شهر به عربستان سفر کرده است. بدین ترتیب اختلاف سنی مسن‌ترین و جوان‌ترین زائر

1- دکتر احمد سلطانی‌نژاد، دانشگاه تربیت مدرس، مدینه منوره، دی 87

ص: 309
امسال تمتع به 110 سال می‌رسد.

رشد تعداد زائران بالای 70 سال‌

دکتر اسماعیل مغانلو در نشست خبری که در محل استقرار بعثه مقام معظم رهبری در مکه برگزار شد، اظهار کرد: «بیش از 60 نفر از زائران حج تمتع امسال، بالای 100 سال 13576 نفر بیش از 70 سال سن دارند. این گروه سنی نسبت به سال گذشته با رشد حدود 50 مواجه بوده است.

وضعیت بیماری زائران‌

آقای مغانلو در ادامه با اشاره به رشد 50 درصدی افراد در معرض خطر، اعلام‌کرد: «8691 زائرایرانی مبتلا به دیابت، 2507 زائرایرانی مبتلا به کم‌خونی، 886 نفر مبتلا به آسم، 697 نفر مبتلا به انسداد ریه، 49 نفر مبتلا به هپاتیت و 28 نفر مبتلا به دیالیزو 200 نفر با سابقه سکته در موسم حج حضور داشتند».
مغانلو در ادامه گفت: «با توجه به توزیع سنی جنسیت زائران و بیماری‌های‌مهم در کنار مجاورت با زائران دیگر ملل، در کنار استرس و سختی اعمال حج برای افراد مسن و مشکلات آب و هوایی و غذایی و بهداشت، ایجاب میکرد تا شبکهای به نام شبکه سلامت طراحی و آغاز به فعالیت کند.»

سطح تحصیلات زائران‌

t t t t t t t t t t
t t t t t t t t t t t
t t t t t t t t t t t
t t t t t t t t t t t
t t t t t t t t t t t

تعداد زائران در نوبت حج تمتع‌

ص: 310
آقای قهرودی، رییس سازمان حج و زیارت، تعداد افراد در نوبت تشرف به حج(صرف‌نظر از زائران امسال) را یک میلیون و 800 هزار نفر ذکر کرد و گفت: «این تعداد بیشتر به 4- 5 سال اخیر مربوط می‌شود که به علت تراکم و ضرورت بازنگری در تعیین اولویت‌ها، کار ثبت‌نام از ابتدای سال 87 متوقف شد.
بالاترین شمار زائران اعزامی به 150 هزار نفر در اوایل انقلاب می‌رسد، ولی پس از آن براساس سیاست کشور عربستان در سهمیه‌بندی جمعیتی کشورها(هزار نفر در میلیون)، سهمیه اعزام محدود شده و هر سال با توجه به درخواست کشورها، تعدادی بیش از سهمیه رسمی اعزام صورت می‌گیرد.»

اخبار و حوادث زائران‌

افزایش سهمیه زائران‌

آقای قهرودی در مورد امکان افزایش سهمیه حجاج ایرانی اظهار داشت: «هر سال بعد از اتمام موسم حج تمتع، به فاصله کوتاهی مذاکرات رسمی بین دولت ایران و عربستان صورت می‌گیرد و هیئتی از ایران با وزارت حج عربستان مذاکره می‌کنند، ضمن آن‌که در ملاقات‌ها و سایر جلسات نیز این موضوع مطرح و با بخشی از آن هم توافق می‌شود.»
وی افزود: «هر سال نسبت به عدد سال گذشته، دو هزار نفر(حدود 2) رشد طبیعی داریم و ظرفیت یا سهمیه حج سال جاری، ترکیبی از سهمیه و ظرفیت رسمی با احتساب افزایش و تعدادی نیز در اثر تقاضا و مذاکرات برای دریافت افزایش اتفاق می‌افتد، که هزار نفر است.»
ایشان خاطرنشان کرد: «شرایط فعلی کشور عربستان و تنگناهایی که در نقاط استقراری حجاج وجود دارد، خصوصاً صحرای منا، موجب‌شده که امکان افزایش جدی برای حضور زائران از کشورهای مختلف در عربستان وجود نداشته باشد؛ اما

ص: 311
در صورت تکمیل پروژه‌ها و مراحل مختلف برای توسعه اماکن قابل اسکان برای حضور زائران از سوی کشور عربستان، امیدواریم با افزایش ظرفیت در پنج سال آینده مواجه باشیم.»

اعزام زائران ایثارگر

در راستای سیاست‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، همه ساله تعدادی از ایثارگران و خانواده‌های آنان به عمره و حج تمتع اعزام می‌شوند.
امسال اعزام والدین شهدا با سن بیشتر از 75 سال در اولویت اعزام قرار داشت و در آینده نیز به این امر توجه خاص میشود.
24 نفر از جانبازان قطع عضو و اعصاب و روان نیز به همراه خانواده‌هایشان در قالب یک کاروان ویژه 200 نفره، از تهران به حج تمتع اعزام شده بودند.

اخباری از تعهد زائران ایرانی‌

پول گمشده در تهران، در مکه به صاحبش رسید

یک زائر ایرانی که کیف پول خود را با محتوای 700 دلار در فرودگاه مهرآباد تهران گم کرده بود، توانست در مکه مکرمه این پول را به دست آورد. حمید پهلوان، مسؤول امور رفاه زائران با اعلام این خبر، گفت: کیف زائری در فرودگاه مهرآباد تهران پیدا شد و تلاش‌های فراوان برای رساندن آن به زائر نتیجه نداد.
پس از حضور کاروان‌های اعزامی در مکه، با اعلام فراخوانی در خصوص کیف گمشده، زائر مورد نظر با مراجعه به دفتر امور رفاه زائران، کیف پول خود را دریافت و از تلاش‌های مسؤولان سپاس‌گزاری کرد.»

برگرداندن پول و گوشی تلفن همراه به زائر مسلمان انگلیسی‌

دو تن از زائران کاروان 20201 در حین طواف، بسته‌ای حاوی 3 عدد تلفن همراه و پنج‌هزار دلار پیدا کردند و با پی‌گیری ویژه‌ای که داشتند، آن را به صاحبش

ص: 312
- که مسلمانی از کشور انگلستان بود- رساندند.

بازگرداندن میلیون‌ها ریال به صاحبش‌

یکی از زائران شیرازی نیز یک بسته حاوی 1900 دلار آمریکا، 700 ریال سعودی و 81 هزار دینار عراقی در ایستگاه «مظله» پیدا کرد.
پس از بررسی‌های به عمل آمده از طریق سیم‌کارت تلفنِ پیدا شده در این بسته و تصویر زائر و همراه وی مشخص گردید که این بسته متعلق به یک زائر عراقی است.
یابنده این بسته، موضوع را به مدیر کاروان اطلاع می‌دهد و بسته پیدا شده را تحویل وی می‌نماید. این مبلغ طی مراسمی تحویل ستاد امدادگمشدگان گردید تا به مالک آن بازگردانده شود.

مرگ یک زائر در اثر تصادف‌

یکی از زائران کاروان 15140 در حین عبور از عرض خیابان، به دلیل تصادف با خودرو فوت کرد. این زائر 74 ساله، بلافاصله پس از تصادف با خودرو به بیمارستان منتقل شده؛ ولی تلاش عوامل بیمارستان سعودی به دلیل شدت ضربه تصادف بی‌نتیجه ماند.

احتمال کاهش مدت حج‌

نماینده ولی‌فقیه درباره احتمال کاهش زمان سفر حج تمتع برای حجاج ایرانی گفت: «سازمان حج و زیارت حتی برای دو هفته‌ای کردن زمان حج تمتع آمادگی دارد؛ اما مردم و زائران از آن استقبال نمی‌کنند.»
آقای قهرودی در همایش روحانیون کاروان‌ها در مکه مکرمه گفت: «نتیجه نظرخواهی از زائران در سال قبل، نشان می دهد که آن‌ها علاقه‌مند به کاهش مدت سفر نیستند و 85 موافق زمان آن هستند؛ ضمن این‌که امکان کاهش سفر به دلیل

ص: 313
محدودیت‌های پروازی وجود ندارد.»

سرقت از زائر ایرانی‌

پس از اقامه نماز عصر، یک ماشین مشکی جلوی پای پیرمردی 112 ساله، اهل تربت‌جام ترمز می‌کند و یک مرد سیاه‌پوست درشت‌هیکل از ماشین پیاده می‌شود و با اشاره به او می‌فهماند که «او گم شده است!» و به زور او را سوار ماشین می‌کند؛ هنوز چند قدمی دور نشده‌اند که آن مرد دست می‌اندازد به کمربند چسبی پیرمرد و آن را با فشار می‌کشد و تمام 200 هزار تومان پول پیرمرد را برمی‌دارد و کمربند را مچاله کرده، توی جیب پیراهن پیرمرد می‌گذارد و بعد او را پیاده می‌کند.

آزادی زائر ایرانی متهم به تلصیق‌

مسؤولان حراست ستاد مکه مکرمه همواره به زائران مرد توصیه می‌کنند که هنگام طواف، به‌ویژه در اطراف حجرالاسود به هیچ وجه به بخش خانم‌ها وارد نشوند؛ زیرا با کوچک‌ترین برخورد بدن آن‌ها با خانم‌ها، حتی بدون هیچ عمدی، مأموران سعودی اقدام به دست‌گیری آنان می‌کنند.
همچنین توصیه می‌شود در صورت دست‌گیری، زائران تنها و تنها خواستار حضور نماینده ایران شوند و بدون حضور عوامل ستاد مکه و یا وزارتخانه یا دفتر نمایندگی سازمان حج و زیارت، هیچ فرم، برگه و یا اظهارنامه‌ای را امضا نکرده، کتبی یا شفاهی هیچ چیزی را برعهده نگیرند.
یکی از زائران ایرانی که به این اتهام دستگیر و بازداشت شده بود با پی‌گیری مسؤولین ستاد مکه آزاد شد.

بررسی چگونگی اعزام حجاج ایرانی در تلویزیون عربستان‌

ص: 314
تلویزیون عربستان سعودی دوشنبه‌شب (1) در یک فیلم مستند، چگونگی اعزام حجاج ایرانی به سرزمین وحی را به نمایش گذاشت.
در این فیلم مستند که از شبکه دوم تلویزیون عربستان پخش می‌شد، صحنه‌های پر احساسی از بدرقه زائران بیت‌الله الحرام در فرودگاه‌های ایران به‌ویژه فرودگاه مهرآباد به نمایش گذاشته شد.
در این مستند، چند نفری از بدرقه‌کنندگان حجاج در حالی نمایش داده می‌شدند که با چشمانی پر از اشک با زائران خداحافظی می‌کردند.
در این فیلم، همچنین مراسم بدرقه گروهی حجاج در فرودگاه تهران و امکاناتی که در فرودگاه برای پذیرایی و رفع نیازهای حجاج پیش بینی شده است، به نمایش گذاشته شد.

سقوط یک زائر ایرانی از پنجره هتل‌

یک پیرمرد زائر از پنجره هتل «منازل الاسواف» سقوط کرد؛ با توجه به این‌که این حادثه منجر به فوت وی شد، موضوع بررسی و معلوم شد که همراهان ایشان، صبح به حرم نبوی مشرف شده بودند و وی در اتاق تنها بوده و احتمالًا به علت خواب‌آلودگی و عدم تمرکز، اشتباهاً به سمت پنجره رفته ... موضوع با خانواده ایشان در میان گذاشته شد.

زائر جا مانده از کاروان‌

یکی از زائران کاروان(25137) به علت گم‌کردن کاروان و همراهان خود در مسجد شجره جا ماند و کاروان بدون اطلاع از حضور ایشان به سمت مکه حرکت کرد. این در حالی است که همسر ایشان در کاروان حضور داشته و به مدیر کاروان

1- 12/ 9/ 87 مطابق با 30 ذی‌قعده.

ص: 315
عدم حضور نامبرده را اطلاع داده بود!

مشکل همراه نداشتن گذرنامه‌

یکی از عوامل آشپزخانه «ابوجدایل» در پرواز شماره 1031 در زمان ورود به مدینه منوره، به علت همراه نداشتن گذرنامه و جاگذاشتن آن در آخرین بازرسی فرودگاه، توسط عوامل سعودی از ورود وی ممانعت شد که با پی‌گیری زیاد، گذرنامه وی با پرواز بعدی، در بامداد روز بعد به مدینه منوره منتقل و پس از دریافت گذرنامه از فرودگاه ترخیص گردید.

مشکل حمل مواد مخدر

در پروازهای مدینه، سه نفر به جرم حمل مواد مخدر دستگیر شدند. این افراد از کاروان‌های شماره 19412 از سبزوار، 11241 از بناب و 193190 از مشهد بودند.
یک مورد از این افراد در فرودگاه مشهد شناسایی و با اخذ تعهد و پرداخت جریمه، راهی عربستان شد که به علت کشف مقداری دیگر دستگیر گردید. یکی از این موارد، تریاک را در گردو جاسازی کرده بود.
در پی کشف مقداری مواد مخدر، مأموران بیشتر حساس شده، در انگشت‌نگاری و عکس‌برداری نیز سخت‌گیری کردند.
ساک یکی از زائران از کاروان اعزامی کرمان، پس از عبور از گیت به علت داشتن مقادیری دارو که در آن‌ها ترکیبات مرفین وجود داشت، بازرسی و فرد یاد شده برای بررسی بیشتر موضوع، به اداره مواد مخدر منتقل گردید.

زائران ایرانی در بقیع‌

موضوع قبرستان بقیع از دو زاویه قابل توجه است؛ یکی برخوردهای عربستان و نیروهای ارشادی و دیگری برخوردهای زائران ایرانی و ناهنجاریهایی که از خود نشان میدهند. امسال نیز همچون سالهای گذشته، بقیع و مسائل پیرامون آن فراز و

ص: 316
نشیبهایی داشت. در این‌جا اتفاقات چند روز را برای نمونه مرور میکنیم:
روز دوشنبه (1) برخی زائران ایرانی و روحانیون کاروان‌ها پس از نزدیک شدن به درِ ورودی قبرستان بقیع، توقف نموده، کفش‌های خود را از پا درآوردند که علاوه بر ایجاد حساسیت، باعث مسدود شدن راه عبور و شلوغی آن گردید. جمعی از آن‌ها در زمان خروج از بقیع با دست کشیدن به درهای قبرستان و بوسیدن درب‌ها مورد توجه سایران و بعضی مأموران سعودی قرار گرفتند.
روز چهارشنبه، (2) کاروان جانبازان، پس از نماز صبح در کنار دیوار بقیع قرائت دعا و نیایش به صورت گروهی و با نظم خاصی داشت که مورد توجه دیگر زائران قرار گرفته بودند و وارد قبرستان بقیع شدند و به زیارت ائمه بقیع پرداختند. پلیس سعودی برای عبور ویلچرها به داخل بقیع از کنار در، راهی را باز کردند و حین عبور آن‌ها کارت یکی از آن‌ها را که روی سینه‌اش نصب شده بود کنترل نمودند.
حضور گسترده زائران ایرانی به صورت گروهی در بین‌الحرمین و برگزاری دعا و مرثیه‌خوانی پس از نماز صبح، حال وهوای معنوی خاصی را فراهم ساخته و کاروان‌ها عموماً برنامه وداع با حرم شریف و قبرستان بقیع را برگزار کردند.
یک زائر ایرانی پس از پایان صحبت‌های عامل ارشادی در بقیع، شروع به صحبت کرد و اظهار داشت که در شرایط فعلی، ضرورت وحدت میان مسلمانان با هر گرایش و مرامی بیش از گذشته احساس می‌شود و باید تلاش کنیم وحدت مسلمانان دچار خدشه نشود؛ زیرا دشمنان از این‌گونه اختلافات سود می‌برند.
عامل ارشادی فقط گوش می‌داد و با لبخند و سکوت سعی می‌کرد پاسخی ندهد تا موضوع تمام شود.

1- 27/ 8/ 87 مطابق با 18 ذی‌قعده

2- 29/ 8/ 87 مطابق با 20 ذی‌قعده.

ص: 317
روز جمعه (1) عوامل ارشادی علاوه بر تذکر نسبت به بستن کتب دعا، بیش از ده جلد کتاب دعا را از دست زائران ایرانی بیرون کشیده، توقیف نمودند. بعضی زائران ایرانی نزدیک قبور ائمه به‌صورت گروهی برای سلامتی حضرت صاحب‌الزمان(ع) صلوات می‌فرستادند. در این روز پلیس سعودی اجازه توقف زائران در مقابل بقیع را نمی‌داد.
عوامل ارشادی تا جایی که تردد زائران با مشکل مواجه نمی‌شد، تبلیغ می‌کردند و گاهی تراکم جمعیت باعث می‌شد که مجبور شوند آن‌ها را حرکت دهند و نتوانند تبلیغ کنند.
روز سهشنبه (2) مدیر عام فرع وزارت حج منطقه مدینه، ضمن یادآوری دست‌گیری یکی از مبلّغان ایرانی در مقابل «قصرالدخیل» در خصوص دعوت حجاج به مذهب شیعه اعلام داشته است: «وکیل امارات خواستار آن بوده، ضمن تذکر مجدد به حجاج ایرانی یادآور شوید که به سیستم‌ها و آموزش‌های موجود در کشور عربستان پای‌بند و در عمل به آن اهتمام داشته باشند.
روز پنجشنبه (3) یکی از عوامل ارشادی با تعدادی از زائران و روحانیون ایرانی برخوردی تند و اهانت‌آمیز کرد و قصد ایجاد درگیری داشت که با درایت روحانی موفق به این کار نشد.
حدود ساعت هشت صبح، عوامل پلیس، یک ایرانی را که در حال فیلم‌برداری بود دستگیر و با ضرب و شتم به پشت طناب منتقل کرد و پس از کنترل دوربین آزاد گردید.
عوامل سعودی با محدودیت بیشتر و جلو آوردن طناب باعث تراکم بیشتر و

1- 1/ 9/ 87 مطابق با 22 ذی‌قعده

2- 4/ 9/ 87 مطابق با 25 ذی‌قعده

3- 6/ 9/ 87 مطاق با 27 ذی‌قعده.

ص: 318
مشکل در تردد حجاج شدند. اولین گروه ایرانیان مقیم خارج از کشور به صورت جمعی و با قرائت دعا و زیارتنامه ائمه اطهار(ع) وارد بقیع شدند و به زیارت پرداختند.
معین کاروان 11256 که به زبان عربی و انگلیسی مسلط بود، با عوامل ارشادی در محل قبور ائمه وارد بحث شد و آن‌ها را محکوم کرد. این کار باعث ناراحتی و اعتراض آن‌ها شد و منجر به برخورد و بازداشت و بردن وی به دفتر زیر قبرستان بقیع شد و پس از تشکیل پرونده، تحویل دستگاه قضایی گردید که با پی‌گیری نماینده ستاد و مراجعه به دادگستری با اخذ تعهد، نامبرده در ساعت 15 آزاد شد.

ابتکارات و نوآوریهای فرهنگی‌

اشاره

در سال نوآوری و شکوفایی، زائران ایرانی در کارهای خیر ابتکاراتی داشته‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

یتیم‌نوازی زائران گلستانی‌

در حج امسال، هزار نفر از ایتام این استان، با پرداخت یک‌میلیارد و 200 میلیون ریال از سوی زائران، تحت‌پوشش قرار گرفتند و زائران با پرداخت این مبلغ به صورت اقساط ماهانه، به حمایت این قشر از افراد جامعه شتافتند.
در این طرح، فردی که توسط زائر پوشش داده می‌شود، بعد از مدت یک سال رها نمی‌شود و این سنّت خداپسندانه یتیم‌نوازی همچنان استمرار خواهد داشت تا ان‌شاءالله به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود و در کنار ولیمه‌های پرهزینه جای خود را بیابد.

اجرای وصیت‌نامه یک شهید در حج‌

شهید «عباس بروغنی»، دانشجوی فنی دانشگاه امیرکبیر که با شروع جنگ تحمیلی به جبهه‌های حق علیه باطل شتافت، در روز دهم تیر ماه 1360، هنگامی که

ص: 319
به راز و نیاز با معبود ایستاده بود، با ترکش خمپاره به شهادت رسید.
این شهید سرافراز دوران دفاع مقدس در وصیت‌نامه خود چنین آورده است: «پدر و مادر مهربانم، هر کدام از شما که به مکه رفتید، آنجا تمام مسلمانان هستند؛ حتماً عکس مرا با خودتان ببرید و در دست بگیرید و اگر از شما درباره آن سؤال کردند، بگویید که فرزندمان به دست صدام شهید شده است.
بر اساس چنین وصیتی در کاروان 19412 استان خراسان شمالی اعزامی از سبزوار، برادر این شهید سربلند امسال به عنوان خادم حضور یافته بود و با ابتکار و خلاقیت، تمثال شهدا و وصیتنامه‌های شهدای این کاروان را در یک طراحی معنوی به عنوان ایستگاه شهدا تهیه نموده، در معرض دید زائران قرار داد.
این کار معنوی که با هدف بهره‌گیری از روح بلند شهیدان و تأثیرپذیری از وصیت‌نامه‌های آنان صورت گرفت با استقبال زائران ایرانی و غیرایرانی روبه‌رو شد و صحنه‌های جذاب و دیدنی از اشک شوق و زیارت را به دنبال داشت.

شرکت زائران در کارهای خیر

زائران، امسال در کارهای خیر حضور چشم‌گیری داشتند که الگویی برای دیگران است. برای نمونه: زائران کاروان 11251، مبلغ یک میلیون و 145 هزار تومان به همراه 151 ریال سعودی، جهت کمک به بازسازی حرم شریف امامان عسکریین 8 اختصاص دادند.
زائران کاروان 12132 خوی نیز پیش از عزیمت به سفر حج و در هفته کرامت، به‌صورت دسته‌جمعی در مؤسسه خیریه توان‌بخشی معلولین ذهنی، در خوی حضور یافتند و ضمن عیادت، مبلغ دو میلیون و 390 هزار تومان کمک نقدی و جنسی خود را به ایشان اهدا کردند.
زائران کاروان 17247 تهران هم به تأسی از سیره ائمه معصومین(ع)، بالاخص با

ص: 320
الگوپذیری از حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا(س) که البسه و زیورآلات خویش را به نیازمندان اهدا فرمودند، در اقدامی خداپسندانه، تهیه جهیزیه چهار نوعروس کشورمان را متقبل شدند.
زائران کاروان شماره 11265 از شهرستان مرند، در یک اقدام خداپسندانه هزینه جهیزیه 18 نوعروس بی‌بضاعت را تأمین کردند. زائران این کاروان همچنین پیش از سفر معنوی حج به‌صورت دسته‌جمعی اقدام به بازدید از مرکز خیریه توانبخشی ذهنی مرند کرده بودند که پس از آن مبلغ دو میلیون و چهارصد هزار تومان به حساب این مؤسسه خیریه واریز کردند و هزینه ششصد هزار تومانی خرید پارچه مورد نیاز این خیریه را تأمین کردند.
زائران کاروان 10116 نیز کمک نوزده میلیون و پانصد هزار ریالی به «بنیاد نیکوکاری حضرت ابوالفضل(ع)»، تأمین هزینه جهیزیه هفت جوان مستمند(تحت نظر امام‌جمعه شهر) علاوه بر آن، افتتاح حساب قرض‌الحسنه به مبلغ چهل میلیون و هفتصد هزار ریال و نیز کمک دو میلیون و پانصد هزار ریالی به بیماران کلیوی خلخال از جمله اقدامات زائران این کاروان بوده است.
زائران کاروان 10107 هم کمک سی‌ودو میلیون ریالی به مؤسسه معلولین ذهنی حضرت ابوالفضل(ع) و کمک یک‌میلیون و دویست‌هزار ریالی به «مؤسسه خیریه میثاق» داشتهاند.
زائران کاروان 35206 به مناسبت فرارسیدن عید سعید قربان و شکرانه درک عرفات در سرزمین وحی، برای تعداد 120 نفر از خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(قدس سره) و ... بهزیستی اقدام به تهیه پوشاک کردند.

زائران ایرانی و خرید سوغاتی‌

اشاره

از آنجا که زائران خانه خدا، معمولًا از استطاعت مالی برای تشرف برخوردارند و

ص: 321
در قاموس اسلامی، تهیه و اهدای سوغات نیز امری پسندیده و مورد سفارش است، حجاج معمولًا دست خالی باز نمی‌گردند؛ اما شایسته است که حجاج از حدود متعارف و متعادل در امر خرید خارج نشوند و اوقات گران‌بهای خود را به جای اندوختن اجر معنوی، در گشت‌وگذارهای بازارها به هدر ندهند.
درست است که سوغات سفر، یک سنّت حسنه اسلامی است و باعث خوشحالی اقوام و آشنایان می‌شود، اما هیچ‌گاه نباید از عظمت سفر حج غافل شد و با اتلاف وقت ارزشمند خود در بازار، از این فرصت گران‌مایه و زودگذر محروم گشت؛ چه این‌که مسلماً پس از سفر، موجب حسرت و پشیمانی خواهد بود.

سوغاتی حج از نگاه زائر

بسیاری از مسؤولان ایرانی دست‌اندرکار حج، بارها در گفت‌وگوهایشان با خبرنگاران از خرید در حدّ بالای کالا توسط زائران ایرانی گله و انتقاد کرده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که توصیه‌ها و تمهیدات اندیشیده شده از جمله ایجاد فروشگاه در فرودگاه تهران، خیلی نتوانسته زائران را برای کاهش خرید در عربستان متقاعد کند.
بسیاری از مسؤولان ایرانی دست‌اندرکار حج، به‌ویژه مسؤولان هواپیمایی و حمل‌ونقل حج، بارها در گفت‌وگوهایشان با خبرنگاران از خرید بالای کالا توسط زائران ایرانی انتقاد کرده‌اند؛ هر ساله آماری که از میزان خرید کالا توسط زائران ایرانی در مکه و مدینه منتشر می‌شود، نگران کننده است.
در مکه و مدینه، اکثر مغازه‌داران، به‌خاطر این‌که مشتری‌های اصلی کالاهایشان ایرانی‌ها هستند، از فروشندگان افغانی و یا تاجیکی مسلط به زبان فارسی استفاده می‌کنند که راحت‌تر بتوانند با ایرانی‌ها ارتباط برقرار کنند.
تاجیک‌های فروشنده می‌گویند: اگر زائران ایرانی نباشند، مالکان عربِ مغازه‌های

ص: 322
مکه و مدینه خسارت فراوانی خواهند دید.
بر آن شدیم تا دلیل این امر را از خود زائران پرس‌وجو کنیم؛ به‌همین خاطر در گشت‌وگذاری در خیابان‌های مدینه و در میان بازارها و مناطقی که مرکز خرید سوغات و کالاست با آن‌ها درباره خریدهایشان گفت‌وگو کردیم.
در این مصاحبه‌ها نکات جالبی از سوی زائران مطرح شد که شنیدن آن‌ها خالی از لطف نیست.
خانم زائری گفت: «من شخصاً تمایلی به خرید ندارم، اما تنها دغدغهام بازگشت و میهمانی‌های بعد از حج است که هر کدام از اقوام وقتی به دیدن حاجی میآیند، کادویی می‌آورند و قطعاً انتظار دارند که سوغاتی جای هدیه آنان را پر کند.
از روز اولی که میآمدم، فکر میهمانی و سوغات بعد از حج کلافهام کرده است و دائم فکر می‌کنم اگر سوغاتی نداشته باشم که به میهمانانِ دست‌کم درجه یک بدهم، آبرو و اعتبارم نزد فامیل از بین می‌رود.
وی گفت: «یکی از اقوام ما سال قبل که به حج آمده بود، با این‌که دو هزار دلار در مکه و مدینه خرید کرد، نهایتاً مجبور شد برخی از اقلام را از تهران تهیه کند و به نام سوغات حج به میهمانان بدهد.
من هر وقت یاد کار آن‌ها می‌افتم نگران می‌شوم و از فشار فکر و خیال به بازار می‌آیم تا بلکه بتوانم سوغات مناسبی برای بستگان بخرم.»
خانم دیگری که متوجه مصاحبه ما شده بود، به دفاع از اولی گفت: «خرید سوغاتی برای فرزندانم امری طبیعی است؛ اما انتظارات جانبی بستگان درجه دو و سه آدم را کلافه می‌کند.»
وی گفت: «تو را به خدا شما که روزنامه و تلویزیون دارید، به مردم بگویید که وقتی به دیدن حاجی میروند، حاجی انتظار کادو ندارد و آن‌ها هم متقابلًا انتظار سوغاتی نداشته باشند، به مردم بگویید که یک زائر در مدینه و مکه به‌خصوص در

ص: 323
ایام تشریق و اعمال حج، در چه شرایط دشواری قرار دارد و نمی‌تواند سوغات مناسبی از این‌جا تهیه کند و برای آنان ببرد.»
آقای محمدی، استاد دانشگاه، به خبرنگار ما گفت: «بحث سوغاتی ریشه در فرهنگ اسلامی ما دارد؛ اما کاری که امروز می شود، فراتر از آن چیزی است که در فرهنگ اسلامی ما وجود دارد. به نظر من برخی از زائران درست می‌گویند و اصلاح فرهنگ سوغاتی وظیفه رسانه‌های ایران است که موقعیت یک زائر را برای مردم تشریح کنند تا وقتی به کشورش باز می‌گردد، مردم انتظاری از آنان نداشته باشند.»
این استاد دانشگاه گفت: «بهترین سوغات حج، سوغات معنوی و دستاوردهای معنوی‌ای است که زائر از این سفر با خودش می‌برد و در حقیقت، زائری که از حج باز می‌گردد، باید خاطرات معنوی خودش را به کشورش ببرد و برای میهمانانش بازگو کند؛ اما انتظارات چیز دیگری است و آن باید اصلاح شود.»
زائری ازاصفهانی که کسب و کارش در بازار است، می‌گفت: «کیفیت اجناسی که در ایام حج به زائران ایرانی فروخته می‌شود به هیچ‌وجه قابل قیاس با کالاهای ایرانی و یا خارجی‌ای که در ایران عرضه می‌شود، نیست و اکثر زائران، اجناس بنجل و بی‌کیفیتی را با پرداخت وجوه بیش از انتظار می‌خرند.»
وی گفت: «برای اصلاح فرهنگ خرید سوغاتی، علاوه بر کار فرهنگی و رسانه‌ای حتماً باید در سطح ملی یک تصمیم جدی گرفته شود و نهادهایی مثل وزارت بازرگانی و سازمان حج و زیارت، تمهیداتی اتخاذ کنند که زائر بتواند اقلام مورد نیاز سوغاتی را از فروشگاه‌های ویژه ایرانی تهیه کند.»
ایشان افزود: «فروشگاه شاهد اجناس خاصی را می فروشد که تنها بخشی از نیاز زائر را برآورده می‌سازد.»
رسولی، زائر مشهدی میگفت: «اگر کالاهایی را که زائران ایرانی می خرند فهرست کنیم. شاید شصت قلم کالا بشود، چگونه است که ما نمی‌توانیم این مقدار

ص: 324
کالا را در مرکز خاصی با قیمت و کیفیت مناسب و با زحمت کمتر تأمین کرده و در اختیار زائر قرار دهیم تا زائر، این مقدار در مدینه و مکه سختی خرید سوغاتی را با پول بیشتری تحمل نکند.»
سعادتی، دانشجوی تهرانی، معتقد است که خرید سوغات در عربستان علاوه بر اتلاف وقت زیاد هزاران زائر، خسارت اقتصادی زیادی به کشور می‌زند که لازم است تدبیر خاصی برای آن اندیشیده شود.»
احمدی از قم می‌گفت: «یکی از موضوعات رنج‌آور سفر حج، انتظار تعداد معدودی از زائران ایرانی، پشت درهای بسته مغازها در مکه و مدینه به هنگام نماز جماعت است؛ گرچه این مسأله نسبت به گذشته خیلی بهتر شده است، اما هنوز شاهد برخی از این صحنه‌های ناراحت کننده هستیم و باید فکری اساسی برای آن بشود.»
خانمی به نمایندگی از پنج زائر همراهش، جویای آدرس فروشگاهی بود و وقتی به او گفته شد که حاج خانم، وقت نماز است، جا خورد و گفت: «به خدا من فردا مدینه را ترک می‌کنم و همین امروز را برای خرید وقت دارم و چیزی نتوانسته‌ام بخرم و باید دست خالی برگردم و آبرویم می رود»!
زائری از تهران میگفت: «مسؤولان ایران با مقام‌های عربستان باید صحبت کنند و تصمیم مشترکی در این زمینه اتخاذ نمایند تا عربستان هم امتیازی در خرید کالا به زائران ایرانی بدهد و یا به‌طور مشترک، فروشگاه‌هایی داشته باشند که ایرانی‌ها بتوانند اجناسشان را از آنجا تهیه کنند.»
زائر دیگری میگفت: «اکثر اجناس برقی که از عربستان خریده می‌شود به علت نداشتن گارانتی و کیفیت، در ایران قابل استفاده نیست. بنابراین از طریق رسانه‌ها باید به زائران اطلاعات کافی داد که مراقب خرید اجناس برقی و الکترونیکی در عربستان باشند که پس از خرید جنس، متضرر نشوند.»
فراهانی، از مداحان اهل‌دل، نظرش را درباره خرید سوغاتی، با ارائه اشعاری برای

ص: 325
ما بیان می‌کند، او می‌گوید:
ای دوست در بهشت ت-- و را راه داده‌اند
پروانه زیارت دلخواه داده‌اند صدها هزار سوخت-- ه دل بود و زان میان در روضه مدینه تو را راه داده‌اند س-- وگند می‌خ-- ورم ب-- ه گل روی مجتبی که اینجا به خار، منزلت و جاه داده‌اند ای-- ن لحظه‌ه-- ا غنیمت عمرِ من و شماست غفلت مکن که فرصت کوتاه داده‌اند سوغات ما به سوی وطن، عطر فاطمه است ع-- طری ک--- ه با نسیم سحرگاه داده‌اند فیض حضور دوست به‌قدر خلوص ماست گ-- اهی ز ما گرفته‌اند و گ-- اه داده‌اند زائری میگفت: «برخی از زائران بر این باورند که اجناسی را که از بازارهای مدینه و مکه خریداری می‌کنند متبرک هستند و خوشحالند از این‌که برای فرزندان و بستگان خود، سوغات متبرک به عطر و بوی مزار شریف پیامبر(ص) و مسجدالحرام به همراه میبرند. این در حالی است که همه این اجناس از کشورهای دیگر و به‌ویژه چین کمونیسم وارد میشود که به خدا هیچ اعتقادی ندارد.»
اگرچه سنت آوردن سوغات از سفر به‌خصوص از سفر حج، امری پسندیده است، اما افراط در این امر، خروج میلیون‌ها دلار ارز کشور در شرایط ویژه اقتصادی کنونی را هیچ عقل سلیمی برنمی‌تابد. آن‌ها که تاکنون به حج مشرف شده‌اند، دیده‌اند که بسیاری از زائران کشورهای دیگر، از سفر حج، تنها مقداری آب زمزم را به عنوان تبرک می‌برند.

تماسهای تلفنی زائران ایرانی‌

اشاره

ایرانیان نسبت به وضعیت مسافران خود حساسیت عاطفی دارند و دوسویه سعی می‌کنند تا از آخرین اوضاع و احوال همدیگر باخبر باشند؛ ازاین‌رو، برای برقراری این تعامل از آسان‌ترین و سریع‌ترین وسیله ارتباطی که تلفن است، بهره می‌گیرند. یکی از تسهیلاتی که حجاج انتظار دارند در اختیارشان قرار گیرد، برقراری یک

ص: 326
سیستم تلفنی منظم و سریع و مقرون به‌صرفه برای ایجاد ارتباط تلفنی آنان است.
البته همراه بردن موبایل‌های شخصی زائران از ایران به عربستان، پس از بین‌المللی کردن آن‌ها و به اصطلاح رومینگ (1) کردن آن- که امروزه به طور خودکار و بدون هیچ هزینه‌ای صورت می‌گیرد- روشی کاربردی و مورد استفاده است. در کنار آن سیم‌کارت‌هایی به ارزش‌های مختلف 100 ریال و 200 ریال سعودی در مراکز خرید عربستان وجود دارد که به مدت چند ماه اعتبار دارد و حتی در بعضی موارد در صورت استفاده سریع از آن تا چندین روز یک‌طرفه جواب می‌دهد و اگر شارژ شد سیستم مجدداً برقرار می‌شود.

افزایش ترافیک تماس‌ها

بر اساس آمار موجود، در شش روز اول اعزام حجاج به عربستان(از 22 آبان ماه تا 27 آبان) میزان ترافیک تماس‌های تلفنی از ایران به عربستان به بیش از پنج برابر رسید.
یکی از دلایل این امر را می‌توان کاهش تعرفه رومینگ اپراتور همراه اول، از 900 تومان به 167 تومان دانست که با این اتفاق هم‌وطنان بیشتر راغب هستند تا تلفن همراه خود را در عربستان فعال کنند. میزان ترافیک تماس‌های تلفنی خروجی از کشور عربستان به ایران نیز در این مدت به بیش از دو برابر رسید.
بیش از هفت‌هزار شماره تلفن همراه ایرانی از خدمات رومینگ اپراتورهای عربستانی بودند و پیش‌بینی میشد که این آمار در روزهای آینده به شدت افزایش یابد.

«حج» در پیامکهای حجاج ایرانی‌

1- Rooming

ص: 327
حضور در سرزمین وحی و تجربه شخصی از این سفر معنوی، هر زائری را به توصیف این مناسک الهی وادار میکند تا در کوتاهترین جمله، برداشت خود را از حج برای دیگران بیان کند. بخشی از پیامکهای زائران در حج امسال به این موضوع اختصاص داشته است که گزیده آن‌ها را مرور میکنیم:
حج یعنی اتحاد و کرامت انسانی، صیقل روح و شروعی دوباره.
حج، رستاخیز اصغر است و تجلی روح الهی انسان در دنیا.
حج، فریاد جهانی دشمن‌شناسی و دشمن‌ستیزی است؛ دشمن درون و برون.
حج، کانون هم‌بستگی جهان اسلام است.
حج مظهر آزادگی، برادری و برابری است.
حج، پیمان بستن با خداوند است و پایداری در این راه.
حج، از خود رستن و به خدا رسیدن است.
حج، نشانه قیامت است و نشئه‌ای از مرگ، برزخ و رستاخیز.
حج، بهترین پیوند عارفانه فرشیان با عرشیان است.
حج، فرصتی است که تو را بدون مرگ از این دنیا به عالمی دیگر می‌برد.
حج، بریدن از خود و پیوستن به خداست.
حج، غوطه‌ور شدن در معنویت خداوند است.
حج، لایق شدن برای قربانی شدن در مسلخ عشق است.
حج، صیقل خوردن روح و دل و جان است در دریای لطف الهی.
حج، ابتدا و انتهای عشق است و زیباترین منظره دنیا.
حج، مرکب عروج انسان خاکی به ملکوت آسمانی است.
حج، سیر الی‌الله است.
حج، فرصتی طلایی، اما زودگذر است برای به خود آمدن.

ص: 328
حج، نمادی از محشر است، جلوه‌ای کوچک از قیامت و عصاره‌ای از دین.
حج، فرصتی استثنایی برای بازنگری زندگی فردی و اجتماعی است.
حج، بزرگ‌ترین رزمایش ایدئولوژیک جهان اسلام است علیه شیاطین و طواغیت.
حج، ضیافتی است که میزبان، میهمانان خود را کرامت می‌بخشد و آزمون می‌کند.
حج، یافتن قبله همه اخیار و اصفیاست.
حج، همه صحنه معراج عبادالله است.

ص: 329

ب: ایرانیان مقیم خارج از کشور

اشاره

ایرانیان مقیم خارج از کشور هر سال برای انجام حج تمتع از کشورهای مختلف جهان پا به دیار وحی می‌گذارند. در این کاروان‌ها افراد مختلفی از نظر فرهنگی، علمی و اقتصادی وجود دارند. اما در یک چیز مشترکند و آن علاقه به اسلام عزیز و حب و دوستی وطن است.

سخنان رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی‌

رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در همایش ایرانیان در بعثه مقام معظم رهبری گفت: «ایرانیان مقیم خارج از کشور با توجه به ظرفیتی که دارند، به‌عنوان سفیر فرهنگ غنی و تاریخ اسلامی ایران محسوب می‌شوند.
ما همان‌طور که به وجود رزمندگان غیور اسلام در جنگ تحمیلی برای حفظ تمامیت اراضی افتخار می‌کنیم، به وجود غیرت‌مند هم‌وطنان مقیم خارج از کشور که به ایرانی‌بودن و ماندن خود افتخار و از منافع ملی و نوامیس کشور دفاع می‌کنند و تلاش دارند تا نام ایران را در دنیا پرآوازه جلوه دهند، مباهات می‌کنیم.»
سید مهدی مصطفوی، روز چهارشنبه (1) درهمایش «هنگامه وصال» در جمع زائران خارج از کشور گفت: «در ایران تلاش می‌شود، ارتباط نزدیکی بین ایرانیان مقیم خارج از کشور با وطن و مسؤولان برقرار شود. تشکیل نشست‌های منظم با حضور وزرای مختلف در شورای‌عالی ایرانیان نشان می‌دهد که مسؤولان به ایرانیان خارج از کشور توجه دارند.»
مصطفوی تأکید کرد: «ضرورت دارد ارتباط تنظیم‌شده و تعریف‌شده‌ای میان ایرانیان خارج از کشور با وطن و مسؤولان کشور برقرار و این رابطه سازمان‌دهی

1- 13/ 9/ 87

ص: 330
شود.»
وی با اشاره به این‌که ایرانیان مقیم خارج از کشور به‌عنوان اقلیت مؤمن محسوب می‌شوند، گفت: «این افراد باید برای ارتقای جایگاه، احقاق حقوق اجتماعی و شهروندی خود در کشوری که زندگی می‌کنند،
OGN
هایی را تشکیل دهند. تشکلی شدن ایرانیان در خارج از کشور بسیار مهم و مورد توجه است.»

ص: 331

بخش دوم: کاروانها

برنامه رفت‌وآمد کاروانهای ایرانی‌

اوّلین گروه از زائران ایرانی وارد مدینه منوره شدند و عملیات اعزام زائران حج تمتع با پرواز 5363 ساعت 30/ 19 دقیقه هواپیمایی سعودی از تهران و پرواز 1519 ساعت 30/ 22 دقیقه هواپیمایی جمهوری اسلامی از اصفهان، به‌پایان رسید.
آخرین گروه زائران ایرانی دوشنبه (1) شب از فرودگاه جده به مکه وارد شدند. به این ترتیب، اکنون تمام زائران ایرانی در عربستان حضور دارند. تمام زائران ایرانی مدینه بعد در مکه و زائران مدینه قبل نیز رفته‌رفته برای انجام اعمال و مناسک خود از مدینه به این شهر وارد می‌شوند و تا چهارم ذی‌حجه تمام زائران ایرانی در مکه خواهند بود.
در عملیات بازگشت، نخستین گروه از حجاج ایرانی 50 دقیقه بامداد شنبه (2) وارد فرودگاه مهرآباد شدند. 5506 حاجی ایرانی در قالب 35 کاروان، روز چهارشنبه (3) با پروازهای مختلف از طریق فرودگاه مدینه منوره به کشور بازگشتند.

حرکت کاروانها به سوی مشاعر

1- 11/ 9/ 87 مطابق با 2 ذی‌حجه

2- 23/ 9/ 87 مطابق با 14 ذی‌حجه 1429

3- 11/ 10/ 87، مطابق با 3 محرم 1430

ص: 332
بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده کاروانهای زائران ایرانی از بعدازظهر شنبه (1)، با شور و حال خاصی برای عزیمت به عرفات آماده شدند و برخی از زائران این مسیر را پیاده طی کردند.
زائران ایرانی روز دوشنبه‌براساس برنامه، در رمی جمره عقبه شرکت کردند و دو شب بیتوته در منا، در آخرین روز جمرات سه‌گانه اولی، وسطی و عقبی را رمی کردند و پس از اذان ظهر، منا را ترک و به مکه بازگشتند، تابعد از به‌جا آوردن آخرین مرحله از مناسک حج شامل: طواف، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء و نماز آن، اعمال خود را تکمیل کنند.
با توجه به این‌که زمان بیتوته در منا از اذان مغرب تا نیمه‌شب شرعی است، برخی از زائران در سایر اوقات شبانه‌روز از فرصت استفاده کردند و با بازگشت به مکه مکرمه و مسجدالحرام اعمال پایانی مناسک را انجام دادندو دوباره در سرزمین منا حاضر شدند.

ورود کاروان جانبازان به مکه مکرمه‌

در روز پنجشنبه (2) کاروان جانبازان وارد مکه مکرمه شدند و در بدو ورود به مکه مکرمه، مورد استقبال ستاد مکه مکرمه، مسؤولان مناطق نُه‌گانه ستاد مکه، نماینده کنسول‌گری ایران و مسؤولان سازمان حج و زیارت مستقر در این شهر قرار گرفتند.
در مراسم استقبال این کاروان، رییس ستاد مکه مکرمه تا اسقرار کامل این کاروان، در محلِ هتل آن‌ها مستقر بود تا مشکلات احتمالی جانبازان را برطرف کند.
کاروان جانبازان پس از استقرار به منظور انجام اعمال عمره تمتع در پیش چشم حیرت زده زائران کشورهای دیگر، وارد مسجدالحرام شدند.

1- 16/ 9/ 87، مطابق با 8 ذی‌حجه در عربستان

2- 7/ 9/ 87 مطابق با 28 ذی‌قعده.

ص: 333

سخنان نماینده مقام معظم رهبری در بنیاد شهید و امور ایثارگران‌

الف: در جمع خانواده شهدا

مراسم یادبود شهدا از سوی کاروان 35221 که 23 ایثارگر و هفده نفر از خانواده‌های شهدا را در خود دارد و همچنین کاروان یدالله خداداد که پانزده ایثارگر و هشت تن از خانواده‌های شهدا در آن حضور دارند، برگزار شد.
نماینده مقام معظم رهبری در بنیاد شهید و امور ایثارگران در مراسمی که در مکه مکرمه برگزار شد گفت: «امروز نه تنها بقای جمهوری اسلامی ایران، بلکه همه جهان تحت تأثیر شهدای جمهوری اسلامی هستند و نمونه آن پیروزی حزب‌الله لبنان در جنگ 33 روزه و سایر میدان‌های مبارزه و مقاومت است.»
حجه‌الاسلام والمسلمین محمدحسن رحیمیان در مراسم یادواره شهدای قم در مکه گفت: «به برکت خون شهدا، اسطوره پنجاه ساله اسرائیل در منطقه توسط حزب‌الله شکسته شد و به برکت انقلاب اسلامی و خون شهدا، قدرت آمریکا در حال افول است، همان‌طور که ابهت او امروز شکسته است.»
وی تصریح کرد: «امروز از همه دنیا طنین شعار «مرگ بر آمریکا» به گوش می‌رسد و اگر احمدی‌نژاد در ایران به دلیل مواضع ضدّ آمریکایی رأی می‌آورد، در آمریکای لاتین هم وقتی مردم به مواضع ضدّ آمریکایی «چاوز» پی می‌برند، به او رأی می‌دهند.»
نماینده مقام معظم رهبری خاطرنشان کرد: «طبق نظرسنجی‌های به عمل آمده در ترکیه 85 مردم این کشور از آمریکا تنفر دارند و این به برکت شهدای شماست. خون 72 شهید کربلا، اسلام را بیمه کرد و خون شهدای ما در انقلاب و جنگ تحمیلی، اسلام را زنده کرد.»
در این مراسم سردار محمد میرجانی به ذکر خاطراتی از شهدا پرداخت و

ص: 334
همچنین هدایایی به رسم یادبود به خانواده‌های شهدا اهدا شد.

ب: در کاروان جانبازان‌

نماینده مقام معظم رهبری در بنیاد شهید و امور ایثارگران در کاروان جانبازان حاضر شد و گفت: «جانبازان با نثار عضوی از بدن، سالیان سال رنج شهید شدن را متحمل می‌شوند و این‌ها همه برای آنان فضیلت است.»
آقای رحیمیان در جمع جانبازان اعزامی به حج خطاب به ایشان گفت: «فضیلتی که شهید در حال شهادت لمس کرده، شما هر لحظه آن را لمس می‌کنید و حالا که روی ویلچر هستید، مانند آن است که در سنگر نشسته‌اید و با دشمن جهاد می‌کنید.
آن‌که پایداری و ثبات شما را در مسیر ایثار گواهی می‌دهد، آیات قرآنی است و آنچه در راه خدا داده‌اید، برای همیشه باقی و پایدار خواهد بود.» رحیمیان در ادامه گفت: «بهترین عبادت در کنار خانه خدا، تلاوت قرآن، تدبر در آن و فهم درست است.»
این مراسم که به مناسبت سال‌روز ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه 8 برگزار شد، هدایایی از سوی بنیاد شهید و امور ایثارگران به رسم یادبود به همسران جانبازان اهدا شد.
رحیمیان با ذکر خاطراتی از زندگی حضرت امام(قدس سره) گفت: «امام دنیا را زنده کرد، امام به صدها میلیون انسان روی کره زمین حیات دوباره داد و نمونه آن حرکت‌های آزادیبخش در سراسر دنیاست.»
وی تصریح کرد: «ما از یک سو شاهد به پایین کشیدن آمریکا از اریکه قدرت هستیم و از سوی دیگر قدرت‌مند شدن جهان اسلام را شاهدیم و این از برکت نفس مسیحیایی امام و خون شهدا و ایثار جانبازان است.»
کاروان جانبازان با حضور چشم‌گیر در بین‌الحرمین و قبرستان بقیع مراسم دعا و

ص: 335
وداع باپیامبر و ائمه بقیع را برگزار و با استقرار در گوشه و کنار بقیع، حالت روحانی خاصی را ایجاد کردند.

گزارشی از نمایشگاه محصولات فرهنگی‌

اشاره

برگزاری نمایشگاه محصولات فرهنگی در موسم حج سابقه چندانی ندارد؛ اما با توجه به روی‌کرد فرهنگی بعثه در سالهای اخیر، به‌ویژه امسال، برگزاری این نمایشگاه جدیتر دنبال شد.
اگرچه برای رسیدن به نقطه مطلوب راه طولانی در پیش داریم، اما انصاف این است که با برنامهریزیهای اخیر معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری و همکاری سازمان حج و زیارت، محصولات فرهنگی، نسبت به سال قبل، از لحاظ کمّی و کیفی رشد چشم‌گیری داشته است.
در اینجا گزارشی از این نمایشگاه که میتواند الگو و پایه برای گام‌های بعدی باشد ارائه می‌شود. در این نمایشگاه نمونه آثار فرهنگی کاروان‌های حج در 16 غرفه با محورهای ذیل ارائه شده بود:
1. شهدا
2. برنامه 30 روز کارگری
3. لوح‌های تقدیر
4. اردوی آموزشی و تفریحی
5. بروشور جزوات آموزشی
6. خاطرات و مقالات
7. فعالیت‌های قرآنی و نماز
8. مسابقات
9. فعالیت‌های فرهنگی- عمرانی
10. نشریات

ص: 336
11. اوقات فراغت زائران
12. فرازی از سخنان ائمه معصومین(ع)
13. کتابخانه سیار
14. تبیین حج
15. اطلاعات الکترونیکی
16. نقاشی کودکان‌

غرفه شماره 1 (شهدا)

این غرفه نمادی از گل‌واژه‌های ایثار و اسطوره‌های ایمان و دفاع مقدس بود که با تصاویر شهدا و یادگارهای برجای مانده از آنان مانند: پلاک، پیشانی‌بند و چفیه‌ها و همچنین تصویری از سردار آزادگان، ابوترابی و سخنان سلحشور بود.
از ویژگی‌های اساسی این غرفه، معنویت فراوان و نوع چینش این تصاویر بود که بیننده را مجذوب می‌کرد و نقبی به دوران دفاع مقدس بود؛ ارتباط بین شهدا و سرزمین وحی نیز بعضاً در تصاویر دیده می‌شد.
حتی به عنوان الگوی رفتاری، تصاویر رزمندگان به هنگام غذا خوردن که حاکی از ساده‌زیستی آنان بود، در سالن‌های غذاخوری کاروان نصب شده بود تا حالت الگویی داشته باشد یا مطلبی تحت عنوان «از شهدا بیاموزیم»، «سوی دیار عاشقان رو به منا می‌رویم»، تصاویری از شهید چمران و شهید همت و دیگر شهدا هم بود. این کار از ابتکارات کاروان 133280 فریدن اصفهان- احمد صفری است.
همچنین بنرهایی توسط کاروان 13439 از شهدا انتخاب شده بود و پلاکارد پارچه‌ای برای تقدیر و تشکر از خانواده شهدا و همچنین پوسترهای رنگی از شهدای دیگر وجود داشت.
کاروان 37163، بنری به یاد شهدای جمعه خونین مکه مکرمه آماده کرده بود که

ص: 337
تناسب خوبی با این برنامه داشت.
پوستری بسیار زیبا با این جمله «حج زیباست، ولی حج همراه با شهدا زیباتر، زیرا شهدا مظهر اقتدار ایران هستند» و اعضای این کاروان(19308) هر کدام همراه و نائب‌الزیاره یک شهید شده بودند و تصاویر همه این شهدا در این پوستر بزرگ گرد آمده بود، به تعداد همه اعضای کاروان خود و هر کدام شهیدی را به دلخواه انتخاب کرده بودند. و از طرف آنان اعمال مستحبی انجام می‌دادند.
همچنین لوح‌های تقدیری نیز توسط کاروان 24225 برای خانواده شهدای کاروان نگاشته شده بود و وصیت‌نامه شهید «سبحان رضایی» از کاروان 17693 نیز به‌زیبایی تمام در نمایشگاه می‌درخشید و هم‌چون چراغی فروزان راه آیندگان را روشن می‌ساخت.
کاروان 20199 هم با جمله «شهدا شمع محفل بشریتند»، همسفران آسمانی خود؛ یعنی شهدای خانواده کاروان خود را در پوستری زیبا طراحی کرده، به‌نیابت از آن‌ها اعمال مستحبی انجام می‌دادند.

غرفه شماره 2 (برنامه‌های 30 روزه)

این غرفه از متنوع‌ترین و پربارترین غرفه‌های نمایشگاه بودکه آثار متنوع و با محتوایی از کاروانیان را با موضوعات مختلف به نمایش گذاشته بود. نمونه‌های آن عبارت بودند از:
دفتر روزشمار فرهنگی و اجرایی، کاروان 13443.
روزشمار حج کوثر، کاروان 17620.
سفر عشق، کاروان 35133.
شرح وظایف عوامل، کاروان 24204.
برنامه‌های فرهنگی و اجرایی کاروان حج 120200.
برنامه 30 روزه فرهنگی حج، کاروان 17779 و 170802.

ص: 338
برنامه جامع فرهنگی، کاروان 13429.
راه‌کارهای مدیر و عوامل، کاروان 35206.
چگونه به حج برویم(راهنمای حج ایرانیان) 13328.
برنامه سفر حج تمتع، کاروان 27111.
میثاق‌نامه با شهدا، کاروان 13423.
دفتر مصوبات گروه ارشاد، کاروان 13423.
دفتر صورتجلسات شواری فرهنگی، کاروان 13423.
پابه‌پای ابراهیم، کاروان 13423(برنامه تلاوت روزانه قرآن).
دفتر گزارش فعالیت فرهنگی، کاروان 13423.
پیام‌ها و سخنان ائمه و بزرگان، کاروان 13423.
همچنین راهنمای نقشه شامل: غزوه بدر و احد، اماکن متبرکه مدینه، مسیر حجه‌الوداع، نقشه عرفات، برش افقی کعبه، موقعیت چاه زمزم، منطقه منا، مسیر هجرت رسول خدا، منطقه خندق، ابعاد کعبه، حدود حرم و ابعاد آن، موقعیت جغرافیایی طائف و جده نسبت به مکه، نقشه شبه‌جزیره عربستان، میقات‌های حج.

غرفه 3 (لوح‌های تقدیر)

شامل لوح‌های تقدیر به زائران برگزیده و نمونه که برای مواردی همچون: برپایی مراسم ازدواج، حضور فعال در امور فرهنگی و امدادرسانی، پایان اعمال و توفیق حضور در سرزمین وحی و مانند آن که در لوح‌هایی متنوع با خط نوشته‌های زیبا و پرمحتوا به نمایش درآمده بود.

غرفه 4 (اردوی آموزشی و تفریحی)

به همت کاروان‌های مختلف، اردوهای متنوع آموزشی- تفریحی، قبل از تشرّف برای زائران بیت‌الله در نظر گرفته شده تا باعث صمیمیت و همدلی بیشتر زائران شود.

ص: 339
این اردوها شامل اماکن دیدنی و زیارتی، همچنین حضور در نشست هفته حج و مانند آن بود. در این رابطه نمونه کارهایی از کاروان توحید 24225، کاروان 38316، کاروان 24204 و کاروان 10106 به نمایش گذاشته شده بود.

غرفه 5 (بروشور و جزوات آموزشی)

در این غرفه جزوات و بروشورهای مختلف آموزشی- توجیهی در نظر گرفته شده بود و مواردی چند از خودآزمایی مناسک حج تمتع 1387.
کاروان 1779، جرعه‌ای از زلال عرفان حج؛ کاروان 38316، ویژه‌نامه وقوف؛ کاروان 16133، چک لیست زائران قبل از سفر؛ کاروان 24225، همراه زائر؛ کاروان 10117، راهیان سرزمین وحی؛ کاروان 24267، اطلاعات کاروان بر حسب نمودار؛ کاروان 13437 و مانند آن به چشم می‌خورد و نشان از برنامه‌ریزی حساب شده بعضی از کاروان‌ها داشت که به‌راستی شایسته تقدیر بودند.

غرفه شماره 6 (خاطرات و مقالات)

در این غرفه واگویه‌ها و تغییر و تحولات روحی و معنوی زائران به قلم خودشان عرضه شده بود که در نوع خود، خواندنی و حکایت از صفا و پاکی حجاج بیت‌الله الحرام داشت. ضمناً بعضی از حجاج برای مناسبت‌های قمری ذی‌حجه مقالاتی کوتاه و قابل استفاده آماده کرده بودند. نکته جالب توجه، نوشته‌های بعضی از فرزندان زائران بود که تحت عنوان نامه‌ای به خدا یا پیامبر(ص) یا توصیه‌ها و التماس‌دعاها، که نشان‌گر همراهی قلبی این فرزندان با والدینشان و همه زائران حرم امن الهی بود.

غرفه شماره 7 (فعالیت‌های قرآنی و نماز)

این غرفه منور به انوار قرآنی بود و آن‌چه که بیش از همه جلب توجه می‌کرد،

ص: 340
بایدها و نبایدهای اخلاقی برگرفته از آموزه‌های قرآنی در پوسترهایی زیبا، به نحوی بسیار زیبا با زبان عربی و ترجمه فارسی و انگلیسی و یک قطعه شعر مرتبط آماده شده بود. در قسمت دیگر قرآن و زندگی وآیه‌های زندگی نیز تصویری روشن از کتاب زندگی به دست می‌داد.
نکته دیگر جزءهای سی‌گانه قرآن مجید، که امسال در بسیاری از کاروان‌ها روزانه یک جزء و در مجموع یک ختم قرآن انجام شد. در کاروانی دیگر کارت‌هایی برای انتخاب و تلاوت آیات قرآنی توسط حجاج و در مجموع طرحی برای ختم قرآن ارائه شده و از میان آموزه‌های قرآنی، تشویق و ترغیب به نماز نیز بسیار مورد نظر بوده است.

غرفه شماره 8 (سی روز سی مسابقه)

این غرفه شامل مسابقات گوناگون فرهنگی متناسب با شرایط و مقتضای حال کاروانیان بود. از جمله آن‌ها: آزمون مناسک از کتاب مناسک مصور حج، سی روز، سی مسابقه از معارف اسلامی و دعای مکارم تفکیک شده، روایتی از معصوم(ع) متناسب با مکه و مدینه، آیا می‌دانید، اطلاعاتی درباره مکه و مدینه از اماکن تاریخی و ... بود.

غرفه شماره 9 (فعالیت‌های فرهنگی- عمرانی)

انصافاً حرکت فرهنگی و عمرانی کاروانیان سمت و سویی معنوی و الهی داشت و آن‌چه که به نمایش گذاشته شده بود، نشان‌دهنده تعمیق معنویات حجاج خانه خدا بود. در نمونه‌ای که به وسیله‌کاروان 10111 به اجرا آمده، اهم فعالیت‌هایشان چنین ترسیم شده است:
1. تهیه و تأمین کنتور و آب لوله‌کشی و گازرسانی به چهارده خانواده محروم به

ص: 341
نیت چهارده معصوم(ع).
2. تأمین هزینه مسکن به صورت اجاره و رهن به دو زوج تازه پیوندیافته به نیت پنج تن آل‌عبا(ع) به مدت پنج سال.
3. تلاش در جهت حل اختلاف چندین ساله بین خانواده یکی از زائران با همکاری معین و مدیر کاروان.
4. همکاری و همدلی با دو نفر از زائران مصرف‌کننده مواد مخدر برای ترک که بحمدالله با موفقیت همراه بوده است.
در انواع دیگر از فعالیت‌ها در پوسترهایی زیبا تحت عنوان «من‌ها در میقات می‌میرند»، با متنی زیبا در کنار آن، «سپید بپوش و جامه‌ات را درآور»، نکته‌ها و دانستنی‌های قرآنی و پوستری تحت عنوان زیباترین‌ها از زبان انبیا و معصومان(ع) و همچنین پوستر دیگری تحت عنوان کامپیوتر زندگی، توصیه‌ای برای برنامه‌ریزی درست در زندگی برای اعتدال در هزینه‌ها و استفاده از تجارب مفید و ارزش‌مند دیگران در زندگی بود.
کاروان 38316 نیز با طرح سؤالاتی با پوستر تحت عنوان «آیا»؟ وظایفی را که باید یک زائر داشته باشد به‌درستی گوشزد نموده بود.

غرفه شماره 10 (نشریات)

این غرفه شامل نشریه‌های دیواری بسیار زیبا و پرمحتوا بود؛ کاروان 19377 نشریه‌ای شامل: حدیث روز، ذکر ایام هفته، تقویم شرعی، رهنمود، پیام بهداشتی، پند شنیدنی، مناسبت روز، معرفی اماکن، متنوع، سؤال روز، مناسک، آیا می‌دانید و ... که امور اجرایی کاروان آماده کرده بود و در ذیل هر یک از این عناوین به تناسب مطلبی را روزانه در نظر می‌گرفتند و با دقت و حوصله و به صورت تایپی به کاروانیان در قطعی بزرگ به نمایش می‌گذاشتند.

ص: 342
بعضی از کاروانیان نیز همچون کاروان 19377، روزنامه خود را به صورت آلبومی با موضوعات یادمان شهدا، برنامه اجرایی و فرهنگی سی روزه و تقویم قمری ارائه داده بودند. در بخشی دیگر تک‌برگه‌هایی پرمحتوا تحت عنوان کلید مشکل‌گشا، با مدینه، انتظار و مانند آن توسط کاروان 13443 به نمایش گذاشته شده بود.
«تسنیم» هم نام مجموعه کاری دیگر بود که کاروان 17632 با استفاده از دست‌نوشته‌های زائران، اطلاعاتی مربوط به کاروان و ترویج اندیشه‌های قرآنی و روایی آماده کرده بود. همچنین کاروان 17905 نیز در این راستا پیام مدیریت و باید و نبایدهای سفر را در مجموعه‌ای زیبا و آلبومی ارائه داده بود.
اوّلین‌ها تحت عنوان اولین خانه، نگاهی به دعاهای قرآنی، دیدگاه‌ها، برنامه کاروان، معرفی اماکن توسط کاروان 17763 ارائه شده بود. همچنین برگزیده‌ای از نشریات داخلی همسفر توسط کاروان 13439 که زائران با ذوق و سلیقه کاروان، آن‌ها را صفحه‌آرایی کرده، محتوای آن را فراهم نموده‌بودند. ضمناً دفترچه خاطراتی مشتمل بر سی حدیث و راهنمای نقشه عربستان نیز تهیه شده بود.
کاروان 13328 «سفرنامه عشق» را مهیا کرده بود که محتوای آن‌شامل آیه قرآن، پیام امام و رهبری، عکس شهدای کاروان‌ها، معرفی عوامل، اعضای شورای فرهنگی و گروه ارشاد، مختصری درباره کاروان و گویش آنان، با میانگین سنی 61 ساله که کار فرهنگی را بسیار دشوار می‌نمود، نمودار سنی زائران، نمودار سواد و شغل و آدرس و تلفن هتل و زمان رفت و برگشت، اسامی زائرانی که به پنج زبان فارسی، عربی، ترکی، لری و گرجی(روس) صحبت می‌کنند و در انتها، دفترچه یادداشت و خاطرات و نوآوری دیگر. نکته بسیار زیبا کارنامه خودآزمایی روزانه، تحت عنوان بندگی خدا و محاسبه اعمال بود که در نوع خود بی‌نظیر و جالب توجه می‌نمود.

غرفه شماره 11 (غنی سازی اوقات فراغت زائران با اعمال مستحبی)

ص: 343
در این غرفه، کاروان 17965(شریف فدایی) دعاهای مربوط به قسمت‌های مختلف اعمال مسجدالحرام، حطیم، روبه‌روی ارکان کعبه، حجر اسماعیل، رکن یمانی، حیاط مسجد، سکوی صفه، سنگ قرمز شاذروان، اعمال کوه صفا، زیر ناودان طلا، جاهای استجابت دعا، درِ ورودی مسجدالحرام به صورت کارتی و کوچک و قابل حمل برای حجاج درآمده بود تا با خود همراه داشته باشند و در موارد لازم دعاهای آن را بخوانند. از کارهای دیگر، فشرده‌کردن کتاب‌های اعمال مکه مکرمه، مساجد مدینه، اسرار حج، زیارت‌نامه، سفر به صورت دو صفحه‌ای درآمده و در اختیار زائران قرار گرفته است.

غرفه شماره 12 (فرازی از سخنان ائمه معصومین:)

استان چهارمحال و بختیاری، کاروان 18117 آقای علی‌اکبر نیکی بروجردی، کار زیر را انجام داده بود: آیات و بینات در سرزمین وحی در سیمای قرآن و حدیث، کلیه اماکن و اعمالی که در مکه مکرمه آمده را با آیات قرآنی و روایات به تصویر کشیده بود، مثل معرفی مکه با ترجمه فارسی و انگلیسی، حجر اسماعیل در قالب حدیث، مسعی با تصویر، عرفات و مشعر، همین‌طور معرفی غار ثور با آیه و ترجمه فارسی و انگلیسی و مدینه منوره در سیمای قرآن و حدیث، جنگ احد و بدر و خیبر با ترجمه فارسی و انگلیسی و معرفی مسجد قبا در قالبی زیبا ارایه شده بود.
موضوع دیگر، ابراهیم(ع) قبله‌نمای زندگی، شامل مراحل برائت ابراهیمی، ادوار نبوت ابراهیم(ع)، مختصری از زندگی و امامت و نهایت تکامل حضرت ابراهیم(ع) بود.
موضوع دیگر: حضرت اسماعیل در سایه‌سار توحید، با موضوعاتی چون: معرفی حضرت اسماعیل، زندگی هاجر و اسماعیل و موضوعات مرتبط با آن حضرت.
موضوعی با عنوان هاجر در جست‌وجوی هستی، معرفی هاجر، فرزندان هاجر،

ص: 344
مقام زن و موضوعات مرتبط با آن در نظر گرفته شده بود.
موضوع دیگر معرفی حضرت علی(ع) به عنوان فرزند کعبه، معرفی علی(ع) و تولد ایشان در کعبه، امتیازات ایشان نسبت به سایر آفریده‌ها و احادیثی منسوب به ایشان بود.
موضوعی هم تحت عنوان امام حسن و امام سجاد 8 و نقش ایشان در حادثه کربلا، معرفی خود امام، ویژگی‌های آن امامان در نظر گرفته شده بود.
موضوع بعدی امام حسین(ع) قربانی توحید: شامل: تولد، رخدادها، عدم بیعت با یزید، حمایت از برادر، تهنیت ولادت همراه با خبر شهادت و دوران کودکی ایشان بود.

غرفه شماره 13 (کتابخانه سیار)

در این غرفه تعداد 211 جلد از انواع کتاب‌ها در موضوعات: تفسیری، اخلاقی، ادبی، احکام و مناسک حج در قفسه‌ای قرار گرفته بود که در مدینه، مکه و منا برای سطوح مختلف مورد استفاده بوده است. این کار توسط کاروان 19487 و برای سه کاروان با ظرفیت 600 نفر مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

غرفه شماره 14 (تبیین حج)

در این غرفه کاروان شماره 17965، سی موضوع درباره حج، مکه و مدینه و اعمال آن به صورت روزنامه دیواری ارائه داده بود. موضوعاتی مانند احکام حج از احرام، طواف و .... اسرار حج و سؤال‌هایی از مکه و مدینه که به آن‌ها مختصراً جواب داده شده بود.
همچنین دعاهای مختلف، توصیه‌های لازم به زائران، احکام مکه و مدینه، مسأله مشعرالحرام، مجموع اعمال عمره و حج تمتع که با شرح کامل ارائه شده بود. همچنین احکام ضروری در اعمال عمره و حج تمتع، قبرستان ابوطالب، بایدها و

ص: 345
نبایدهای حرم، اماکن و فضیلت مکه مکرمه و مسجدالحرام و برخی از آداب سفر نیز تبیین شده بود ...
در مورد مدینه هم آشنایی با مسجدالنبی(ص)، در محضر ائمه بقیع(ع)، سؤال‌های مدینه منوره، آشنایی با اماکن مدینه، آشنایی با بقیع، بیت‌الاحزان یک حقیقت فراموش نشدنی، مساجد مدینه، مسجد قبا، همسران پیامبر(ص)، عطر تلاوت، ختم صلوات، پاسخ شیعه به شبهات، نمازهای چهارده معصوم(ع)، حجاب و غدیر خم در نظر گرفته شده بود و در پوستری تقریباً بزرگ و مستطیل شکل، با حاشیه‌ای زیبا، در کاروان نصب می‌گردید.

غرفه شماره 15 (اطلاعات الکترونیکی)

از کاروان 39512 غلامرضا جعفرپور مقدم استان خراسان جنوبی شهرستان بیرجند از منطقه 9 به عنوان برگزیده کارهای فرهنگی انتخاب شد. اهم فعالیت‌های آنان عبارت بوداز:
1. راه‌اندازی سامانه پیام کوتاه روزانه، از این طریق روزانه اطلاعات زائران در مورد مراسم یا بازدیدها و همچنین سلامتی زائران به‌اطلاع خانواده‌ها به ایران می‌رسید. پیشاپیش شماره‌های خانواده‌ها دریافت و در این سامانه ثبت شده بود، همچنین شماره‌های همراه خود زائران قبل از اعزام از زمان ثبت‌نام تا تشرف گرفته شده و در مناسبت‌ها و مواقع نیاز پیام کوتاه ارسال می‌گردید.
2. طرح میقات برای اولین‌بار از سال 76 در بیرجند آغاز شده، این طرح هم‌اکنون ملی شده، در این طرح حجاج قبل از تشرف با اختصاص بخشی از هزینه ولیمه خود، سفره‌ای از کرامت گسترده و با کمک به امر مقدس مدرسه‌سازی، سالیان سال دانش‌آموزان را از این خوان گسترده بهره‌مند می‌سازند. تا کنون پنج آموزشگاه توسط مدیر کاروان سامان‌دهی و ساخته شده است.
3. برگزاری اردوی آموزشی- زیارتی در مضجع منور بی‌بی زینب خاتون با

ص: 346
هدف کسب تجربه سفر گروهی، ایجاد روحیه تعاون و همکاری، ارتباط معنوی و آشنایی زائران با یکدیگر، بررسی وضعیت جسمی با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه و مسافت راه‌پیمایی، این مراسم از شش صبح تا مغرب ادامه یافت.
4. اهدای لوح به مزدوجین حج، متولدین این ماه و لوح برای پایان اعمال پس از ایام تشریق، همچنین لوحی برای خانواده‌ها در ایران تهیه شده که در روز عید قربان برایشان ارسال شد.
5. تعیین گروه‌های ارشاد با نام‌گذاری و ابلاغ کتبی به یکایک مسؤولان گروه ارشاد و جلب مشارکت آن‌ها در امور اجرایی کاروان، رسیدگی به سالمندان و تعاون و همکاری با دیگران.
6. همکاری در طواف‌های مستحبی «همراه با شهدا» به نیابت از شهدا.
7. برگزاری مسابقات فرهنگی و ختم صلوات، قرائت و ترتیل قرآن.
8. برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی و کپی از روزنامه آوای خراسان جنوبی برای اطلاع‌رسانی به حجاج از استان.
9. تهیه عکس از همه مراسم روزانه و در نهایت برگزاری نمایشگاه عکس در همان روز.
10. شناسایی زائران با تخصص‌های گوناگون؛ برای مثال آرایش‌گری که وظیفه حلق زائران را به عهده گرفت. همچنین توسط عکاس کاروان یک فایل کامپیوتری باز شده و حدود 7000 عکس از زائران تهیه شد.
کاروان 33161 همدان، اکبر نوری هم در کارهای الکترونیکی نقش فعالی داشته است. این کاروان در بحث الکترونیکی از آغازین روز ثبت‌نام تا اعزام، کلیه فعالیت‌های مربوط به احکام و مناسک حج را تصویربرداری کرده و به صورت نمایشی برای زائران آموزش داده بود، این آموزش‌ها کارگاهی بود و ضمناً جلسات شورای فرهنگی و ارشاد هم برگزار می‌شده و همه دستورالعمل‌های سازمان از طریق

ص: 347
سیستم صوتی- تصویری در اختیار زائر قرار می‌گرفت، در این طرح زائران به صورت فعال در تمام جلسات مشارکت داشتند و در هر جلسه از معرفی و ارائه گزارش هر یک از زائران استفاده می‌شد.
- گروه‌بندی زائران با روی‌کرد فرهنگی(کاروان به چهارده گروه تقسیم شده بود).
- تدارک منشور کاروان در هشت بند که محوریت آن خدمت‌گزاری عوامل و رسیدن به تقرّب الهی بوده است.
- طراحی انواع مسابقات شامل پنج نوع مسابقه با روی‌کرد خاص فرهنگی، سی روز، سی سؤال، سی جایزه، سی برنده، هر روز سؤال نصب و در روز بعد هم به موضوع سؤال پرداخته می‌شد و برنده با قید قرعه مشخص می‌گردید.
- مسابقه موسمی، قبل از اعزام زائر به مشاعر و بعد از مشاعر و مدینه در سه مرحله برگزار شده است.
- مسابقه الغدیر با چهارده سؤال به نیت چهارده معصوم(ع).
- در هر روز آموزش قرآن و جلسه انس با قرآن، توسط قاری برای بار اول خوانده می‌شد و بار دوم هم‌خوانی توسط زائران انجام می‌شد. حتی بی‌سوادان هم با نگاه به قرآن مشارکت می‌کردند.
- طراحی ختم قرآن که بنای آن از قبل از سفر بوده و طرح هزار، دو هزار و سه هزار صلوات هم برگزار شد.
- بیان خاطرات زیبا از تأثیری که امور معنوی حج بر زائران گذاشته است.
- دفتر ثبت صورت‌جلسات کلاس‌های آموزشی در ایران به همراه عکس‌ها و پیام‌های جلسه.
- دفتر اعمال مخصوص ماه ذی‌حجه.
- تلخیص کتاب‌های مربوط به حج.

ص: 348
- طرح اهدای ارائه کارت بندگی به همه اعضای کاروان.
- طرح طواف‌های مستحبی.
- طرح «حی علی الصلاه» برای شرکت در مسجدالنبی و مسجدالحرام و گفتن اذان در هر روز صبح.
- برنامه‌های مختلف برای جشن غدیر.
- تهیه جزوه حج از دیدگاه امام(قدس سره) و مقام معظم رهبری.
- توصیه‌های بهداشتی و تراکت‌های مختلف موضوعی.
- رموز موفقیت و سخنانی از بزرگان برای سازندگی و تهذیب نفس.
- طرح همراه آسمانی(هر کدام از زائران یک شهید را در نظر داشت تا در اعمال مستحبی او را شریک کند و مورد شفاعتش قرار گیرد).
- تشکیل کتابخانه فعال و موضوعی و طرح اجرای روزنامه‌دیواری.
- برگزاری نمایشگاه هفته حج.
- برگزاری جلسات اختصاصی بانوان در امور مربوط به خودشان.
- هشدار مربوط به مواد مخدر، سرقت و سایر موارد.
کاروان 13439 به مدیریت غلامرضا بقایی نیز در عرصه‌های دیگر فعال بوده از جمله:
- تهیه آزمایشات پزشکی از ایران و در اختیار قراردادن وضعیت جسمانی زائر در هر لحظه به پزشک کاروان. این تعیین وضعیت در شش مرحله انجام شده و زائران خانم و آقا جداگانه فایل‌بندی شده، تلفن منزل زائر و یکی از بستگان نیز اضافه شده بود.
- در جلسات آموزشی در ایران، آموزش مسافر قبله به صورت پروژکتوری و تصویری انجام شد، و مورد توجه قرار گرفته، مقرر گردید که در سال‌های بعد عمومی شود.
- ضمناً اطلاعات فردی هر زائر شامل نام و نام خانوادگی، تعیین مرجع، آدرس و

ص: 349
سایر مشخصات را آورده‌بودند.
- خادمین، اعضای شورای فرهنگی، اعضای گروه ارشاد مشخص شده بودند و نمایندگان زائران و درصد باسواد و بی‌سواد، وضعیت سنی کاروان در یک نگاه مشخص شده و همچنین وضعیت شغلی، میانگین سنی و تاریخ رفت و برگشت هم مشخص شده بود.
- برپایی مسابقات مختلف فرهنگی که مجموعاً در 3000 برگ و 20 مسابقه در مکه و مدینه اجرا شد.
- برپایی جشن‌ها در قالب دعوت‌نامه کامپیوتری انجام شده، برای مثال در جشن پیوند حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) این تراکت‌ها و دعوت‌نامه‌ها چاپ شده، همچنین برای عید غدیر و جشن امام هادی(ع) نیز همین روند ادامه داشت.
- تهیه پوسترهایی درباره اسماءالله که در جاهای مختلف نصب شده بود.
- تهیه آدرس نموداری از مراکز مهم مکه و مدینه برای راهنمایی بهتر زائران.
- تهیه تراکت‌هایی برای راهنمایی داخل هتل‌ها(اتاق روحانی، اتاق مدیر، مطب پزشک).
- تهیه نشریه‌هایی که در آن وقایع مهم هفته توضیح داده می‌شد به همراه احکام و مناسک و معرفی اماکن. بعضی از زائران نیز این مسیر را ادامه دادند و خودشان نشریاتی را ارائه کردند.
- تهیه فلش‌هایی برای راه‌یابی منازل مکه در اطراف مکان‌هایی که از اتوبوس پیاده می‌شدند.
- تهیه نمودارهایی از سن، مشاغل، تحصیل و وضعیت کاروان.
- کارتکس برای انبار تهیه شده بود که تاریخ مصرف و تولید کالا را مشخص می‌کرد.
- دفتر پاسخ‌گویی به تلفن‌ها، رفع اشکالات اتاق‌ها و فرم‌های تقاضا.

ص: 350
- تهیه اذکار هفته و حدیث روز و یک پیام روزانه و جلسه ختم قرآن که در هر روز مشخص می‌کردند چه جزئی باید خوانده شود.
- ثبت صورت‌جلسه‌های گروه ارشاد.
- تقسیم کاروان به شش گروه با رنگ‌های مختلف که برای بی‌سوادان مناسب بود.
- کارت‌های حدیث و پندهای معصومین(ع) که حدود شصت نوع بودند.
- تهیه قبله‌نما برای اتاق‌ها.
- نشان کاروان برای آقایان و خانم‌ها به کمک کیف‌های گلدوزی و کفش.
- تهیه دفترچه زائر با نقشه‌های اماکن، همراه با مسابقه جدول.

غرفه شماره 16 (نقاشی کودکان)

غرفه بسیار زیبا و خالصانه‌ای بود که حاوی نقاشی‌های کودکان از خانه خدا و مسجدالنبی(ص) و اماکن مکه و مدینه بود. در این غرفه نقاشی کودکان به نمایش درآمده بود، کاروان 13328 به زائران سفارش کرده بود تا در جلسات خاص، فرزندان یا نوه‌ها را همراه خود بیاورند و البته در حد دبستان باشند.
سپس متنی کودکانه بر ایشان نوشته شده که به پیوست می‌آید و از آن‌ها خواسته شده بود تا جمله‌نویسی و نقاشی کنند. در این کاروان پنجاه نقاشی ارائه شد که مسؤولان کاروان به همه آن‌ها جایزه دادند. بسته جایزه آن‌ها شامل: ساعت مچی، جامدادی، قبله‌نما، مهر نماز، جانماز، سرکلیدی کاروان و خودکار بود که انعکاس خوبی هم داشته است.
در این غرفه کاروان‌های دیگر نیز به تناسب از کودکان، برای نقاشی کشیدن مدد گرفته بودند و تصاویری که حاکی از فطرت پاک و آرزوهای ناب و ذهنیتی که از مکه مکرمه و مدینه منوره داشتند، بسیار شفاف و بی‌ریا کشیده شده بود. کاروان 11198 و کاروان 13385 در این راستا مشارکت فعال داشته‌اند.

فعالیتهای فرهنگی کاروانها

اشاره

ص: 351
در حج امسال، علاوه بر محصولات فرهنگی و برگزاری نمایشگاه در رقابتی سالم، کاروانها عموماً با اقدمات متنوعی تلاش داشتند برنامههای فرهنگی خود را توسعه دهند. در این‌جا تنها به نمونههایی از آن‌ها اشاره میکنیم.

طرح حفظ و ماندگاری برکات حج‌

شورای فرهنگی کاروان 13172، با ارائه نموداری در یک صفحه «چگونگی حفظ و ماندگاری آثار و برکات معنوی حج» را به زائران خود در حج تمتع امسال ارائه داد. این نمودار در عین ساده بودن، به‌راحتی قابل اجراست و می‌تواند اوقات حاجی را به نحو مطلوب پوشش دهد.
این نمودار ده بخش دارد و عناوین کلی آن عبارتند از: انس با حرم مکه و مدینه، نماز، قرآن کریم، اذکار و ادعیه، خواب، وضو و طهارت، اخلاق در عمل، انس با مفاهیم ادعیه، آداب معاشرت و خرید سوغات.
به‌عنوان مثال، در یکی از بخش‌های «اذکار و ادعیه» آمده است: یک‌صد ذکر «لا اله الا الله» بعد از نماز عشا، باعث جلب رضایت خداوند و سعادت‌مندی خواهد شد.» و یا در بخش «خرید سوغات» آمده است: «خرید سوغات بعد از انجام اعمال عبادی و با رعایت اعتدال و میانه‌روی و به قصد استحباب».

تقسیم کار و واگذاری مسؤولیت به زائران‌

سیدعلیرضا لواسانی، مدیر کاروان 17795 در اقدامی جالب وظایف خود را به بیست نفر از زائران تفویض کرده است. وی با شناسایی زائران تحصیل‌کرده کاروان خود، سایر زائران را در گروه‌های ده نفری تقسیم نموده و مسؤولیت هر گروه را به یکی از بیست زائر برگزیده سپرده تا یار و یاور مدیر، روحانی و معینه کاروان باشند.
وی برای هر کدام از گروه‌های ده نفره، اسامی زیبایی مثل: هاجر، منا، صفا و از این قبیل انتخاب کرده است. این کاروان همچنین در نظر دارد چند تن از زائران

ص: 352
خود را در پایان سفر حج، به عنوان حاجی نمونه معرفی و هدایایی را تقدیم ایشان نماید.

ارائه کارت هم‌سفر آسمانی به زائران‌

اداره حج و زیارت مازندران در اقدامی ابتکاری، کارت زیبایی را به نام «هم‌سفر آسمانی» تهیه کرده و به هر کدام از زائران بیت‌الله الحرام امسال، یکی از آن کارت‌ها را اهدا کرده است.
کارت همسفر آسمانی، فرازی از وصیت‌نامه یک شهید استان را دارد به همراه متنی ادبی و زیبا، که طی آن از زائر خواسته شده که شهید همراه خود را در طول سفر یاد کند. در بخشی از این متن ادبی آمده است:
«اکنون که به میعادگاه عارفان دلداده دعوت شده‌اید، یادتان باشد که امنیت و استقلال امروز ایران عزیزمان، مرهون حماسه دلیرمردانی است که دریا، تشنه یک قطره اشک‌شان بود و آسمان، مفتخر از پروازشان. همانان که عاشقانه جنگیدند تا کوچه باغ‌های شهرمان عطر یاس را گم نکند. اکنون چه زیباست در سعی و صفای قلب‌های‌تان زمزمه لطیف شهدای‌مان را به گوش سپرده، در جای‌جای این حضور عاشقانه با همسفری آسمانی همراه باشید ...»
در کارت «همسفر آسمانی» از زائر درخواست شده که برای هر شهید، روزه، نماز و طواف مستحبی، تلاوت قرآن و ذکر صلوات انجام شود. همچنین قرار است حاجی پس از بازگشت از سفر حج با حضور در جمع خانواده آن شهید، ضمن تجدید پیمان با آرمان شهیدان، به خاطر همراهی با شهیدان خانواده، از ثواب صله‌رحم هم بهره‌مند شود.

ترویج فرهنگ تلاوت قرآن‌

ص: 353
کاروانهای بسیاری با هدف اشاعه فرهنگ قرائت قرآن و نیز استفاده بهینه از اوقات زائران و جلوگیری از اتلاف وقت ایشان در تردد مکرر به حرم امن الهی، قرآن تک جزء را تهیه نموده‌اند تا ضمن توجه زائران به کلام وحی، مشکل کمبود وجود قرآن در ساختمان‌های محل استقرار زائران را در مکه مکرمه جبران نماید. قرآن‌های تهیه شده با همیاری خیّرین بوده و عوامل کاروان با در اختیار قرار دادن موقت آن‌ها به زائران، در اشاعه فرهنگ قرآنی تلاش می‌کنند.
این کاروانها همچنین قرآن‌ها را در اختیار سایر کاروان‌های مستقر در محل اسکان قرار می‌داند تا آن‌ها نیز از برکات تلاوت کتاب آسمانی بهره‌مند شوند.

راه اندازی مؤسسه خیریه‌

در کاروان 20185، عبدالامیر صادقی، روحانی این کاروان اقدام به تشکیل موسسه خیریه‌ای به نام سیدالشهدا(ع) نموده تا با کمک زائران حج و عمره به ایتام شهر اهواز رسیدگی نماید. این مؤسسه از سال 1381 راه‌اندازی شده و یکی از برکات سفرهای زیارتی است. مؤسسه یاد شده در راستای درمان، تحصیل و امور فرهنگی ایتام و نیازمندان تأسیس شده و فعالیت‌های عمده‌ای دارد.
این اقدام می‌تواند به عنوان الگو برای سایر کاروان‌ها و روحانیون معزز مورد عنایت قرار گیرد.

استفاده از ظرفیت افراد توان‌مند در کاروان‌

حضور برخی از افراد شاخص و هنرمند در موسم حج، غنیمتی است که باید از آن بهره‌برداری کرد. کاروان 15138 در اقدامی جالب با دعوت همزمان از «جعفر گونزالس»، کمونیست مسلمان‌شده و مهران رجبی، بازیگر توان‌مند کشورمان جلسه باشکوهی را ترتیب داد. زائران از شنیدن خاطرات ناب این دو شخصیت اشک

ص: 354
ریختند.

برگزاری شب خاطره‌

در کاروان 11265 مراسم شبی با خاطرات حج در سه محور «حج در سال‌های گذشته»، «موقعیت ممتاز حجاج ایرانی در عربستان» و «خاطرات تشرف به حج» در شب دوازدهم ذی‌حجه در این کاروان برگزار شد. در پایان، زائران کمک‌های نقدی خود را برای مستمندان شهرشان «مرند» تقدیم کردند.

بزرگداشت یاد شهدا

کاروان 12132: مراسم یادواره شهدا و گرامی‌داشت خاطره شش شهیدی که والدین محترم‌شان در کاروان حضور دارند، با سخنرانی و تقدیم هدایا به ایشان برگزار شد.
کاروان 30313: به مناسبت پنجم آذر و در سال‌روز تشکیل فرمان حضرت امام(قدس سره) مبنی بر تشکیل بسیج، مراسمی در محل استقرار کاروان برگزار شد و یکی از فرماندهان نواحی بسیج سپاه مازندران سخنرانی کرد.
کاروانهای 30269 و 30268: مراسم تجلیل از شهیدان و گرامی‌داشت هفته بسیج با حضور زائران و خانواده‌های شهیدان منسوب به کاروان برگزار شد. ساداتی مدیر منطقه 3 مکه مکرمه و حجه‌الاسلام یعقوبی، روحانی کاروان قائم‌شهر سخنرانان مراسم بودند. حسن‌ختام مراسم نیز مداحی برادر مشهدی سری در فضایل اهل بیت(ع) بود.
کاروان 30176: مراسم هفته بسیج، طی جلسه با شکوهی با حضور خانواده شهدا برگزار شد. حجه‌الاسلام شکری روحانی کاروان، توحید قبادی، حسن صفارزاده و حاجیه خانم صدیقه ساروی سخنرانان مراسم بودند. آقای محمدجعفری پدر شهید که خود و دو فرزندش به افتخار جانبازی نائل شده‌اند نیز در زمره سخنرانان بودند.

ص: 355
این کاروان هجده خانواده شهید و چهار جانباز را با خود همراه دارد.
کاروان 30225: یادواره شهدای منسوب به کاروان، همزمان با روز شهادت امام جواد(ع) در محل استقرار زائران برگزار شد. مدیر و روحانی کاروان در این مراسم سخنرانی کردند.

برگزاری مراسم در اعیاد و وفیات‌

به مناسبت شهادت امام جواد(ع) مراسم سوگواری در محل استقرار کاروان‌های شاهرود و دامغان برگزار شد. در این مراسم ضمن بزرگ‌داشت هفته بسیج، از ایثارگران و خانواده‌های شاهد و نیز خادمان افتخاری زائران تجلیل شد.
به مناسبت شهادت حضرت جواد(ع) و نیز یادواره 25 شهید منسوب به زائران کاروان 30212 بهشهر، جمعه‌شب مراسمی در محل استقرار این کاروان برگزار شد. در این مراسم حجه‌الاسلام والمسلمین نقویان سخنرانی کرد.

طرح محاسبه اعمال‌

اقدام دیگر برخی از کاروانها طراحی «فرم محاسبه اعمال روزانه» است و برنامه‌ای که حاجی در یک روز خواهد داشت. عباس جعفری، معاون کاروان مربوطه که این طرح ابتکاری را رقم زده، فرمی را هم جهت نظرسنجی درباره کیفیت و کمیّت مطالب نشریه زائر طراحی نموده که بدین‌وسیله از ایشان سپاس‌گزاری می‌نماییم.

طرح نایب‌الزیاره‌

تمامی زائران و عوامل کاروان 19308 مشهد مقدس به مدیریت «رضا رحیمی خوش»، کارت ویژه‌ای با خود همراه دارند تا براساس آن هر کدام نایب‌الزیاره یک شهید باشند. به این صورت که مثلًا نام و نام‌خانوادگی شهید «حجت‌الله توسلی» بر

ص: 356
روی این کارت درج شده، به همراه تاریخ تولد، تاریخ شهادت و تصویر شهید. این کارت همراه زائر است تا در هر مکان مقدسی که حضور می‌یابد، برای آن شهید هم زیارتی داشته باشد.

آسیب‌شناسی کارهای فرهنگی کاروان‌ها

پرچم‌های رنگارنگ که هر کدام تابلوی راهنمای زائران یک کاروان ایرانی شده‌اند، چنان متنوع و پرشمارند که رنگین‌کمانی چندبعدی را در برابر نگاه مخاطب عرضه می‌کنند؛ شاید خیلی‌ها به این نکته بیندیشند که آیا نمی‌توان با نظم و ترتیبی زیبنده دولت و ملت و نام ایرانی به پلاکاردهای عمدتاً پارچه‌ای نصب شده در سطح شهر مکه سر و سامانی بخشید؟
صارمی زائری است که از تهران آمده، موضوع گزارش را با او مطرح می‌کنیم. وی که کارشناسی‌ارشد دارد و خود را اهل مطالعه می‌داند، در پاسخ به سؤال ما می‌گوید:
«روی موضوع خوبی دست گذاشته‌اید. راستش، این تنوع رنگ‌ها و بدتر از آن شکل پارچه‌ها که ابعاد گوناگونی دارند، شاید زیبنده نام ایرانی نباشد؛ اما من می‌خواهم موضوع مهم‌تری را بیان کنم. آن هم، کتاب‌هایی است که قبل از سفر به ما داده‌اند و عمدتاً از یک چیز حرف زده‌اند و محتوای واحد دارند، در حالی که می‌شد تمامش را خلاصه کرد و در یک کتاب آورد، این همه کتاب برای من که تحصیلات عالیه دارم و اهل مطالعه هستم، رغبتی برای مطالعه ایجاد نمی‌کند، چه برسد به این که افراد کم‌سواد یا سالمندانی که از نظر بینایی مشکل دارند بخواهند آنها را مطالعه کنند.»
صارمی سپس با لحنی پر از گلایه می‌گوید: «می‌دانید چقدر هزینه شده تا این کتاب‌ها تولید شود؟! آیا بهتر نیست قبل از سفر از زائر سؤال کنند، اگر او نیاز دارد این کتاب را به او بدهند، بدتر این که پولش را هم از ما می‌گیرند».

ص: 357
صارمی گلایه‌اش را سنگین‌تر هم می‌کند و ادامه می‌دهد: «اگر یک زائر مثل من بابت پولی که برای کتاب‌های تحمیلی از او گرفته‌اند، رضایت نداشته باشد، چه باید بکند؟ آیا کسی که این کتاب‌ها را داده شرعاً مسؤول نیست؟
مخاطب بعدی گزارش، مدیر یکی از کاروان‌های استان فارس است. وی درباره موضوع گزارش «پلاکاردهای رنگارنگ، زشت یا زیبا» چنین می‌گوید:
«به نظر من هم‌سان‌کردن پلاکاردها باعث یک‌نواختی می‌شود و زائر باید مثلًا از میان ده پلاکاردی که ابتدای یک خیابان فرعی آویزان شده، کاروان خود را پیدا کند، که این بسیار مشکل است، چرا که زائر، بیشتر از متن پلاکارد، شکل آن را به خاطر می‌سپارد.»
به این مدیر کاروان یادآور می‌شوم که اگر هر کاروانی با علامتی خاص به صورت استانی یا شهری مشخص بشود، بحث یک‌نواختی هم حل خواهد شد. او در تکمیل این نظر می‌گوید: «بله، اگر کار کارشناسی بشود و مثلًا هر استانی از یک رنگ و یک شکل خاص برای طراحی پلاکاردهای ویژه راهنمایی زائر خود استفاده کند، قطعاً نتیجه مطلوب حاصل می‌شود، اما ...»
این مدیر کاروان ادامه نمی‌دهد، ولی من پی‌گیر «اما» ی او می‌شوم، اصرارم را که می‌بیند پاسخ می‌دهد: «به نظرم بسیاری از کارهای دیگر اگر بهینه‌سازی شود، اولویت دارد بر بحث نظم پلاکاردها».
گشت‌وگذار در میان کاروان‌های ایران این حسن را هم دارد که گاهی مخاطبین ما با «خسته نباشید» گفتن به خدمت‌گزاران نشریه زائر، به ادامه خدمت بیشتر، تشویق‌مان کنند؛ اما زیباتر این است که می‌بینیم در تابلو اعلانات بسیاری از کاروان‌ها، بریده‌هایی از نشریه زائر را برای مطالعه زائران نصب کرده‌اند. این تکه بریده‌ها جدای از صفحات نشریه است که معمولًا روی دیوار محل استقرار کاروان نصب شده است.

ص: 358
مهندس رضوی، یکی از خدمت‌گزاران زائران کاروانی از تهران، ضمن بیان این موضوع که «سامان‌دادن پلاکاردها کاری مقبول است؛ اما اگر مدیر کاروان سلیقه به خرج بدهد، در عین تنوع شاهد نمایی زیبا از کار خواهیم بود»، به خلاقیت‌های برخی مدیران کاروان‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید:
«به نظر من همه چیز به سلیقه و توان مدیر کاروان برمی‌گردد، مثلًا کاروانی را دیده‌ام که به تمامی زائران خود لباس‌های متحدالشکل داده‌اند، که اگر زائران در مورد نحوه استفاده لباس‌ها هم سلیقه به خرج بدهند، به تدریج شاهد تبلور فرهنگ و روش تازه‌ای در نوع خدمات ارائه شده کاروان‌ها و زائران خواهیم بود».
«پلاکاردهای رنگارنگ؛ زشت یا زیبا» می‌تواند موضوع قابل توجهی در جهت ارائه خدمت بهتر به زائران باشد. از سوی دیگر، وقتی زائر نظم و انضباط را در تمامی اجزای سفر خود- حتی در نحوه طراحی و نصب پلاکاردهایی که او را به محل اقامت راهنمایی می‌کنند- می‌بیند، خود را مکلف و موظف به رعایت هر چه بیشتر مواردی می‌داند که برای رفاه خودش تعبیه شده، البته تمامی زائران ما در این سفر معنوی، نظم را سرلوحه امور خود قرار داده‌اند، هر چند روی سخن این گزارش ما با عوامل کاروان‌ها و متصدیان اجرای عملیات بزرگ حج است.

ص: 359

فصل چهارم: سازمانها و نهادهای همکار

اشاره

ص: 361
سازمانها و نهادهای همکار
برگزاری حج تمتع، اقدام سترگی است که تحقق شایسته و تأثیرگزاری فردی، ملی و بین‌المللی بایسته آن، در بعد فرهنگی و اجرایی، بدون مشارکت و همکاری سازمانها و نهادهای کشور امکان‌پذیر نیست. با توجه به نقش این نهادها و سازمانها در چگونگی برگزاری حج کشورمان، به گوشهای از اقدامات آنان در حج 87 اشاره میکنیم.

سازمان حج و زیارت‌

اشاره

یکی از مهم‌ترین سازمان‌های همکار بعثه مقام معظم رهبری که بُعد اجرایی عملیات حج را به عهده دارد، سازمان حج و زیارت است. این سازمان در همه ابعاد این کنگره بزرگ وظیفه‌های اجرایی دارد و مستقلًا گزارش حج‌گزاری هر سال را ارائه می‌دهد و ما به عنوان مهم‌ترین سازمان‌های همکار به مهم‌ترین بخش‌های آن می‌پردازیم.

ویژگیهای حج 87 از زبان رییس سازمان‌

ریاست سازمان حج و زیارت با اشاره به دو بُعد فرهنگی و اجرایی معتقد است تأثیرات فرهنگی و موفقیت برنامه‌ها جزبا اجرای درست برنامه‌ها امکان‌پذیر نیست و کار فرهنگی نمی‌تواند صورت بگیرد، مگر فضا و ظرفیت و آرامش‌خاطر برای مجریان و افراد کاروان فراهم شود.
از دیدگاه ایشان، وضعیت اجرایی مراسم حج امسال‌با دو ویژگی «هماهنگی» و «شناخت صحیح» همراه بوده است. وی هماهنگی و پیشرفت‌های حاصله در تغذیه، حمل و نقل، بهداشت و دسترسی آسان به حرم مطهر و خانه امن الهی را مهم‌ترین

ص: 362
اقدامات اجرایی با روی‌کرد فرهنگی دانست.
ایشان در خصوص تفاوت ارزش پول و ارزو تفاوت قیمت آن‌ها در بازارهای مختلف اظهار داشت: «ما در دو مورد این موضوع را بررسی کردیم. بخشی که ما می‌توانیم در آن تأثیرگذار باشیم و آن این‌که با مدیریت صحیح مالی و هماهنگی با بانک‌ها، ارز لازم در اختیار زائران قرار دهیم و بخشی هم مربوط به بازار آزاد است که با توجه به شرایطموجود، سازمان حج نمی‌تواند کار خاصی برای خریدارز مردم در عربستان انجام دهد و اقدام مؤثری را پیش‌بینی کند.
رییس سازمان حج و زیارت به موضوع دوبرابر شدن بودجه فرهنگی کاروان‌ها نسبت به سال گذشته اشاره کرد و گفت: «با توجه به برنامه‌های سی روزه کاروان‌ها در امور مختلف فرهنگی و مشارکت مستقیم مدیران در شورای مربوطه، این فعالیت‌ها از رشد کمّی و آیین مناسبی برخوردارند و برگزاری مسابقات، خاطره‌نویسی، جلسات قرائت قرآن و ... در این راستاست.»
ریاست سازمان گفت: «امسال برای نخستین بار تمام مدیران کاروان‌ها موظف شدند، از طریق شوراهای فرهنگی، یک برنامه فرهنگی و اجرایی یکماهه را طراحی کنند. بر این اساس، مدیران و عوامل اجرایی برای تمام روزهای حضور زائر در عربستان برنامه‌هایی دارند که نتیجه آن نظام‌مند شدن فعالیت‌های زائر در این سفر معنوی و زندگی سی روزه اوست. البته جهت‌گیری‌اصلی این طرح و برنامه‌ها فرهنگی و معنوی است.
مدیران کاروان‌ها این برنامه‌ها را پیش از اعزام به صورت مکتوب در اختیار مدیران استان قرار می‌دهند تا مدیران سازمان حج، بر مبنای این طرح و برنامه کاروان‌ها، عمل‌کرد و برنامه‌هایشان را در عربستان ارزیابی کنند. این نکته را هم باید بگویم که این برنامه‌ریزی‌ها، بودجه و امکانات مورد نیاز را نیز نظام‌مند می‌کند. در واقع با این کار مطلع می‌شویم که مثلًا چه بودجه‌ای برای چه برنامه‌ای و با چه

ص: 363
روی‌کردی هزینه شده است.»
رییس سازمان حج وزیارت درباره ویژگی‌های مثبت حج امسال تأکید کرد که برای اولین بار، سازمان حج از تمامی ظرفیت خود استفاده کرده و 104080 زائرامسال در قالب 574 کاروان وارد عربستان شده‌اند.
وی در خصوص تحقق شعار نوآوری و شکوفایی در عملیات حج با تأکید بر این‌که نگاه کارگزاران حج همواره نگاهی اصلاح‌گرا و آرمان‌خواه است، گفت: تأکید مقام معظم رهبری تکلیف ما را سنگین‌تر و مسؤولیت‌مان را بیشتر کرد و برای همین در تمام حوزه‌های کاری، تیم‌های ویژه‌ای برای طرح‌های نو، تقویت نقاط قوت و رفع نواقص طراحی شد.»
سازمان حج و زیارت در سال شکوفایی و نوآوری برای موسم حج تمتع تمهیداتی اندیشیده بود تا ضمن خدمت بیشتر به حجاج ایرانی، نوآوری مورد نیاز را نیز تحقق بخشد. نمود این نوآوری‌ها در بخش‌های مختلف محسوس است. برای تبیین این فعالیت‌ها، اکنون به وضعیت عمل‌کردهای ستادهای اجرایی حج امسال میپردازیم.

وضعیت مسکن‌

حج مطلوب از دیدگاه دولت و مردم، ویژگی‌هایی دارد که تحقّق آن مستلزم حصول شرایط و زمینه‌هایی در ایران و عربستان است. همان‌طور که عربستان سعودی برای ارائه خدمات به حجاج کشورهای اسلامی مقید به حدودی است، کشورهای دیگر هم جهت تأمین امکانات رفاهی حجاج خود، همه عوامل و پیش‌نیازها را در اختیار ندارند.
در کنار این نوع معیشت، تفکر، فرهنگ و بافت اجتماعی، فکری و اقتصادی حجاج، سطح انتظارات آنان را تعیین می‌کند. اساساً همه دست‌اندرکاران حج در پی

ص: 364
آنند تا به نحو بهینه از امکانات موجود بهره بگیرند و در قالب مقدورات، قوه‌ها را به فعل تبدیل کنند و تمام جهت‌گیری‌ها و گرایش‌ها به سوی مطلوبیت و کاهش محدودیت‌هاست.
رقابت میان کشورهای اسلامی، همه‌ساله در عرصه بازارِ مسکنِ عربستان که به یک‌باره با جمعیت میلیونی، آن هم ظرف مشخص زمانی، وارد آن کشور می‌شوند و باید یک ماه یا کمتر و بیشتر توقف داشته باشند، وجود دارد. این محدودیت زمانی و ازدحام جویندگان مسکن، موجب پیدایش تنگناهایی در زمینه تهیه مسکن برای حجاج می‌گردد.
امسال برای اولین بار طرح «کارت نقشه» برای حجاج ایرانی خانه خدا طراحی شد که شامل کارت شناسایی، همراه نقشه دقیق اقامت‌گاه هر حاجی بود. چنین نقشه‌ای کمک می‌کرد که اگر زائری محل اقامت خود را گم کند، بتواند با نشان دادن نقشه درج شده در پشت کارت شناسایی‌اش، حتی به فردی غیرایرانی، از او کمک بگیرد و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به کاروان بپیوندد.
نوآوری دیگر در موضوع مسکن حجاج، اجاره هتل‌های نزدیک‌تر به مسجدالحرام بود. امسال برای حدود 25 درصد از حجاجی که در سال‌های قبل در منطقه «عزیزیه» و در منازل آنجا ساکن بوده‌اند، هتل‌هایی در نزدیکی مسجدالحرام در نظر گرفته شد. این اقدام نه تنها نسبت به سال گذشته، بلکه در طول تاریخ برگزاری حج یک فعالیت بی‌سابقه است.
البته در هر منطقه از مناطق محل استقرار حجاج ایرانی نماینده‌ای در موضوع اسکان از سوی سازمان حج و زیارت مشخص شده است. موقعیت و خدمات مسکن‌های جدید مانند موقعیت و خدمات دیگر هتل‌هاست و همچنین از نظر نزدیکی به حرم، مشکل رفت و آمد برای زائران وجود ندارد و زائران می‌توانند به صورت پیاده از این محل‌ها به حرم رفت و آمد کنند.

ص: 365
به‌دنبال امضای این تفاهم‌نامه که طی نشست مشترک رؤسای دو سازمان انجام گرفت، با هدف اجرای مفاد موافقت‌نامه کارگروه «تأمین مسکن مناسب حجاج و عمره‌گزاران» با مشارکت نمایندگان تام‌الاختیار دو سازمان و دعوت از سایر سازمان‌های ذی‌ربط تشکیل می‌شود. (1) مسؤولان حج و زیارت برای تأمین تسهیلات در مسکن حجاج، بلافاصله پس از برگزاری حج، برای موسم سال بعد فعال می‌شوند؛ به طوری که قرارداد حدود هشتاد درصد از ساختمانهای حج 87 پس از حج سال گذشته؛ یعنی چهارم محرم بسته شده است. این قرار داد شامل 191 هتل در مکه برای پوشش 574 کاروان با ظرفیت حدود 104 هزار نفر بوده است.
امسال در مدینه، هر هتل سه الی چهار نوبت به زائران ایرانی سرویس داده، اما در مکه یک مکان اقامتی فقط برای یک نوبت زائر، آن هم در 22 روز بوده است. در مدینه، زائر پس از توقّف هفت- هشت روزه به مکه می‌رود و عده‌ای دیگر که از راه می‌رسند، جایگزین اولی‌ها می‌شوند. این واقعه در مورد زائران «مدینه بعد» هم مصداق دارد.
در مکه حتی بالاتر از حد استاندارد؛ ما برای حدود 132 هزار نفر مکان اقامتی ارائه کرده‌ایم، اما حدود یکصد هزار نفر را در آن اسکان داده‌ایم. دولت عربستان بابت تصریح هر زائر حدود سه متر را به عنون سرانه اقامت اختصاص داده و استاندارد کرده، اما سرانه در نظر گرفته ما، حدود چهار متر است.
در مکه اماکن اقامتی در ده گروه قیمتی اجاره می‌شود. بالاترین رقم برای مدت 22 روز برای هر زائر 4450 ریال و پایین‌ترین آن 1450 ریال سعودی است؛ ولی با این حال، همان کم‌ترین سرویس‌دهی اقامتی ما به زائران در اولین رتبه خدمت در

1- سید مرتضی حسینی، مسؤول مسکن سازمان حج و زیارت.

ص: 366
میان زائران سایر کشورهاست.
بسیاری از کشورها امسال به خاطر گرانی قیمت اسکان، زائران خود را به نقاط بسیار دور مثل: العوالی، شوقیه و الحمراء انتقال دادند که مسافت‌شان تا مسجدالحرام بیش از بیست کیلومتر بود. به همین جهت امسال ازدحام کمتری را در اطراف مسجدالحرام شاهدیم؛ چون این حجاج از لحاظ دوری راه و نیز حمل و نقل مشکل داشتند و کمتر برای نماز به مسجدالحرام می‌آمدند. بخشی از این مشکلات از اینجا ناشی شده که وزارت حج عربستان، 400 ساختمان را از رده خارج کرده، مسائل عمرانی اطراف حرم هم مزید بر علت شد. (1)

وضعیت حمل و نقل‌

بخشی از عملیات اجرایی حج را حمل و نقل حجاج تشکیل می‌دهد که از زمان حضور در فرودگاه و مبدأ تا هنگام مراجعت به کشور، به صورت هوایی و یا زمینی انجام می‌پذیرد و برای سهولت هر چه بیشتر آن، نیازمند تنظیم و پی‌گیری برنامه‌عملی- کاربردی مبتنی بر تجربیات قبلی و ایجاد هماهنگی با چند دستگاه دولتی و غیردولتی در ایران و عربستان است و بخش حمل و نقل زمینی حجاج در عربستان هم شامل نقل و انتقال از فرودگاه جده یا مدینه، در هنگام ورود به عربستان و انتقال به فرودگاه به هنگام خروج از آن کشور است. بنابراین یکی از مقولات مهم در حج، بحث حمل و نقل است و بخش اعظم حمل و نقل هم مربوط به جابه‌جایی زمینی حجاج میان جاده‌های مکه و مدینه و جده و یا در داخل شهرهای مکّه و مدینه جهت انتقال حجاج از منزل تا حرم می‌باشد.
در مورد نقل و انتقال حجاج در عربستان یک نکته را باید دانست و آن این که، همه ابعاد حمل و نقل زمینی و شرایط و نرخ‌های آن در عربستان توسط حکومت آن

1- گفت‌وگو با مسؤول اجاره مسکن.

ص: 367
کشور مشخص و تعریف و تثیبت شده و در قالب قراردادی است که قبلًا میان هیئت رسمی حج جمهوری اسلامی ایران با مقامات و مسؤولان عربستان تنظیم می‌گردد.
امسال، بهبود در برنامه‌ریزی و اجرا در امر حمل و نقل چشم‌گیر است. در امر آموزش و توجیه عناصر خدماتی کارهای خوبی برای ارائه خدمات بهتر انجام شده بود، در بحث اطلاع‌رسانی نسبت به سال گذشته تفاوت‌های جدی و محسوسی وجود داشت. هم جزوات منتشر شده در اختیار زائران قرار گرفته بود و هم مدیران کاروان‌ها در این مورد برای تشریح جزوات، توجیه شده بودند.
همچنین نرم‌افزارهای خوبی با قابلیت‌نصب بر روی موبایل، طراحی و در اختیار زائران قرار گرفته بود تا از سردرگمی حجاج در مدینه و مکه و احتمال گم‌شدن آن‌ها جلوگیری کند. همچنین برای نخستین بار نقشه جامع و دقیقی در اختیار مدیران کاروان‌ها قرار گرفته بود.
ازدحام مربوط به ایستگاه‌های حمل و نقل مربوط به حضور یک‌باره زائران و هجوم به سمت وسایل حمل و نقل عمومی از جمله مشکلات فراراه زائران برای بازگشت به هتل‌ها پس از اقامه نمازهای جماعت بود. ستاد حمل و نقل مکه مکرمه با سامان‌دهی مناسب و ایستگاه خاص برای اتوبوس‌های حمل و نقل حجاج ایرانی که با پوسترها و برچسب‌هایی متمایز بودند از زائران خواسته بود که نیم‌ساعت پس از اتمام نماز جماعت، حرم را ترک کنند.
برابر تاریخ ابلاغ شده، از روز 14 ذی‌حجه، اولین کاروان‌های «مدینه بعد» از مکه مکرمه به سمت مدینه منوره حرکت کردند. در همین حال گروه پیش‌رو همه کاروان‌های «مدینه بعد» 48 ساعت قبل از اعزام کاروان برای تدارک مقدمات ورود این گروه از زائران، راهی مدینه منوره شده بودند تا تمهیدات و تسهیلات لازم را برای ورود حجاج به شهر پیامبر(ص) مهیا نمایند. در همین حال در خود مکه نیز

ص: 368
برنامه‌های خاصی برای بازگشت حجاج به میهن اسلامی تدارک دیده شده بود.
زمان بازگشت زائران ایرانی به کشور، از طریق فرودگاه جده روز پانزدهم ذی‌حجه بود و بر اساس هماهنگی‌های صورت گرفته و برنامه دو شرکت هواپیمایی ایران‌ایر و سعودی، بخش نقلیه این شرکت‌ها 24 ساعت قبل از پرواز برگشت زائران، بار استاندارد توافق شده حجاج ایرانی را بدون محاسبه وزن در محل اسکان زائران تحویل دادند.
ناگفته نماند که در مورد اضافه‌بار زائران که خارج از ساک‌های استاندارد است، به ازای هر کیلوگرم اضافه بار مبلغ بیست ریال سعودی اخذ می‌کنند. علاوه بر این که بار اضافه‌زائران همراه با بار استاندارد مجموعه کاروان به مقصد مورد نظر ارسال نمی‌شود که این موضوع مشکلات خاص خود را دارد.
برای بازگشت حجاج، 75 حجم انتقال به وسیله ناوگان هوایی داخلی(50 هما و 25 شرکت ماهان در مشارکت با هواپیمایی سعودی) و 25 به‌وسیله هواپیماهای سعودی انجام گرفت.

وضعیت تغذیه‌

هر چند که نمی‌توان سازمان حج و زیارت را در خصوص خدمات‌رسانی از طریق توزیع مایحتاج روزانه حجاج از طریق تهیه کالای ایرانی مسؤول دانست، اما چنین به نظر می‌رسد که اهتمام این سازمان برای بهره‌گیری از همراهی و کمک‌های سایر سازمان‌ها و دستگاه‌ها، فتح بابی خواهد بود تا در آینده‌ای نه‌چندان دور، شاهد افزایش صادرات کالاهای ایرانی به عربستان باشیم.
دست‌یابی بهتر و مناسب‌تر زائران از امکانات مناسب و عرضه کالاهایی داخلی با کیفیت مرغوب، دریچه و زاویه‌ای برای معرفی تولیدات ایرانی در بازار عربستان و امکان معرفی آن برای کسانی است که در موسم حج تمتع و عمره در این کشور حضور دارند.

ص: 369
نحوه فعالیت در دو سال اخیر به این صورت بود که سازمان حج و زیارت درحوزه مواد غذایی از طریق تماس با شرکت‌های مختلف و انجام مناقصه، کالایی را انتخاب و با انجام تمامی مراحل، از ابتدایی‌ترین تا آخرین مراحل آن در عربستان، کالا را در اختیار زائر قرار می‌داد.
بر اساس نیاز، هماهنگی‌های لازم در این زمینه با سفارت ایران در عربستان و وزارت بازرگانی در ایران و سایر سازمان‌های مرتبط صورت می‌گیرد. با توجه به انجام اقدامات اولیه توسط این سازمان، غذاهای بسته‌بندی طبخ شده ایران به زودی وارد عربستان شده، پس از تست چندین غذای ایرانی در سازمان حج و زیارت برای انتخاب بهترین غذا و انجام نظرسنجی مکتوب از طریق حجاج، این نتیجه به دست آمد که حجاج ایرانی غذای بسته‌بندی را می‌پسندند؛ از این‌رو تلاش شد تا در موسم عمره این طرح اجرا شود و به‌تدریج، زمینه برای استفاده از این رویه در حج تمتع نیز به‌دست آمد.

راه‌اندازی آشپزخانه متمرکز

یک نمونه دیگر از فعالیت‌های اجرایی، بحث آشپزخانه متمرکز است. از دغدغه‌های اصلی سازمان، کاهش عملیات اجرایی است. می‌دانیم که تهیه غذا، بر عهده مدیران کاروان‌ها بود. از سال 80، با توجه به مقررات کشور عربستان در خصوص طبخ متمرکز و خارج از منازل و هتل‌ها، تصمیم بر ایجاد آشپزخانه مرکزی گرفته شد، اما باز هم کاروان‌ها به صورت فردی در آن آشپزخانه فعالیت می‌کردند.
تجهیزات اصلی آشپزخانه‌های متمرکز شهرهای مقدس مکه و مدینه به دست صنعت‌گران ایرانی ساخته شده است. طبخ غذای تمام زائران ایرانی در آشپزخانه‌های متمرکز، از سال 81 عملیاتی شد. پیش از آن، غذا در آشپزخانه هتل‌ها پخته می‌شد که خطرات و نگرانی‌های فراوانی را به دنبال داشت؛ انفجار و آتش‌سوزی و به کارگیری نیروهای بسیار زیاد در هتل‌ها از آسیب‌های این کار بود.

ص: 370
با تدبیر مدیران حج وزیارت ابتدا 60، سپس 80 و هم‌اکنون حدود 100 زائران از غذای آشپزخانه‌های متمرکز استفاده می‌کنند.
امسال تقریباً به یک نظام طبخ صنعتی نزدیک‌تر شدیم. از پایان موسم حج سال گذشته طراحی‌هایی انجام شد که با همکاری برخی نهادهای داخلی، برخی سازمان‌های کشور عربستان و حتی برخی شرکت‌های خصوصی دیگر کشورهای مورد تأیید به نظام‌مند شدن طبخ مرکزی کمک کرد. برنامه‌ریزی، حمایت، تأمین مالی و تجهیز اقلام مورد نیاز اتفاق افتاد، به طوری که امسال ضمن صرفه‌جویی در موارد مصرفی و استفاده بهینه از نیروی انسانی، کیفیت محصولات نیز بسیار عالی بود و طبق نظر کارشناسان به استانداردهای بهداشتی بسیار نزدیک شده‌ایم و طبخ صنعتی در عملیات حج زائران ایرانی، در حال تکمیل شدن است. (1)

گردش کار در آشپزخانه های مرکزی‌

گردش‌کار در آشپزخانه‌های مرکزی و پخت متمرکز از ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است. سازمان حج و زیارت بر اساس برنامه غذایی مصوب و با توجه به تعداد زائران در وعده‌های غذایی مختلف، اقدام به تهیه مواد اولیه به میزان پیش‌بینی شده می‌نماید و آن‌ها را در اختیار آشپزخانه‌های مرکزی قرار می‌دهد. مواد اولیه با توجه به ظرفیت‌سردخانه‌ها و انبارهای موجود در آشپزخانه، به تدریج به ما تحویل داده می‌شود.
پس از تحویل مواد اولیه، با توجه به آمار زائران و درصد غذای اضافی و رژیمی مصوب- که همان میزان پخت آشپزخانه در روز خواهد بود- و جدول برنامه غذایی، گروه آماده‌سازی، اقدام به آماده‌نمودن مواد اولیه جهت طبخ می‌نمایند. به عنوان مثال اگر فردا یک‌شنبه، ناهار سبزی‌پلو با ماهی داشته‌باشیم، گروه آماده‌سازی

1- گفت‌وگو با آقای قهرودی، ریاست سازمان.

ص: 371
با توجه به آمار زائران در روز یکشنبه- که توسط بخش رایانه و آمار در اختیار گروه‌های مختلف قرار می‌گیرد- از روز قبل اقدام به قطعه‌بندی ماهی‌های موجود در سردخانه برای طبخ ماهی نموده است؛ یعنی ابتدا در چند روز قبل، ماهی‌ها از سردخانه منجمد(- درجه) خارج شده و به سردخانه صفر درجه جهت عمل «دیفراست» (1) فرستاده می‌شود. بعد از دیفراستِ مواد اولیه، گروه آماده‌سازی اقدام به فرآوری و آماده‌نمودن مواد نموده، اصطلاحاً اقدام به «پستایی» یا انباشته‌نمودن مواد آماده طبخ می‌نماید.
با توجه به این‌که احتمال تغییر در آمار غذایی کاروان‌ها توسط مدیران و پزشک کاروان وجود دارد- که معمولًا این تغییر در غذای رژیمی کاروان‌ها زیاد دیده می‌شود- نمی‌توانیم آمار قطعی طبخ را برای چند روز استخراج نموده، در اختیار گروه‌های مختلف جهت برنامه‌ریزی قرار دهیم. به همین دلیل آمار دقیق زائر برای وعده شام را تا ساعت صبح روز جاری و آمار ناهار روز بعد را تا ساعت چهار عصر تهیه نموده، در اختیار گروه‌های مختلف طبخ و توزیع قرار می‌دهیم.
بعد از تهیه غذا و قرار دادن آن‌ها در «هیتر» های مخصوص به جهت حفظ زنجیره گرمایی غذا، مرحله توزیع غذا آغاز می‌شود. این بخش یکی از بخش‌های بسیار مهم و پرمخاطره تلقی می‌شود. احتمال دارد به دلیل ناشی‌گری راننده و کارگران خارجی به کار گرفته شده در این بخش جهت حمل و نقل هیترها، غذای یک یا چند کاروان سرنگون شده، تمامی زحمات گروه‌های پخت از بین برود. ممکن است که راننده در برخورد با ترافیک، نتواند تصمیم درستی برای مسیریابی جدید گرفته، غذای کاروان‌ها دیر به دستشان برسد و ....
به عنوان مثال، امروز باید هیتر برای کاروان از کاروان تحت

1- عمل دیفراست، به خارج شدن مواد غذایی منجمد شده از حالت انجماد می‌گویند.

ص: 372
پوشش این آشپزخانه که زائرانشان وارد مکه شده‌اند، توزیع گردد. در بخش رایانه و آمار، فرم‌های مخصوص هیترچینی برای قرار دادن غذا درون هیتر تهیه می‌شود و به همراه لیست مخصوصی در اختیار گروه‌های مختلف توزیع قرار می‌گیرد.
هر هیتر قبل و بعد از تکمیل شدن، توسط چند نفر بازرسی و کنترل می‌شود و از صحت تعداد و نوع غذای درخواستی کاروان‌ها اطمینان حاصل می‌کنند؛ در پایان مسؤول بهداشت آشپزخانه با اندازه‌گیری دمای هیتر، در صورت مناسب بودن دما، اجازه پلمپ شدن هیتر و خروج آن را صادر می‌نماید.
کامیون‌های حمل هیتر که هر کدام ظرفیت دوازده هیتر را دارند، باید به ترتیبی از هیتر پر گردند که وقتی در مسیر تخلیه هیتر، به اولین کاروان رسیدند، هیتر مخصوص آن کاروان در ابتدای صف خروج قرار گرفته باشد.

وضعیت امنیتی‌

یکی از واحدهای بسیار فعال در حوزه ستادی، بخش حراست است که کارهای آن پیش از موسم آغاز میشود و حفاظت و نگهداری از اموال و اثاثیه، خویشتن‌بانی و رعایت مسائل امنیت شخصی به‌ویژه برای بانوان و عدم تردد در معابر بدون همراه، رعایت پوشش کامل و حجاب اسلامی، و همچنین پرهیز از آنچه که موجب وهن شیعه است، مانند: عریضه‌نویسی و خاک‌برداشتن از بقیع و خودداری از مجادله، مباحثه و منازعه با وهابیون افراطی در بقیع و مانند آن، از موارد آموزشی است، این آموزش با استفاده از قالب‌های مختلفی همچون آموزش حضوری و غیرحضوری، تراکت، بروشور و آموزش‌های الکترونیکی صورت می‌گیرد.
مدیران کاروان‌ها و عوامل پذیرایی نیز آموزش ویژه می‌بینند. در این کلاس‌ها به سطح‌بندی مخاطبان مانند: سن، سواد، فرهنگ و ... نیز توجه وافی می‌شود تا بهترین نتیجه را به دست آوریم. ضمناً در کنار آموزش‌های عمومی، به بعضی از افراد آموزش‌های ویژه و تخصصی داده می‌شود تا با آخرین وضعیت سیاسی، اجتماعی و

ص: 373
جغرافیایی کشور میزبان آشنا شوند. در ایام موسم نیز با استفاده از تراکت‌ها و تبلیغات لازم به آموزش استمرار می‌بخشیم.
در ایام موسم، حراست به اطلاع‌رسانی به‌هنگام از رویدادها و همچنین تأمین امنیت حجاج و نظارت دقیق بر سلامت آنان می‌پردازد؛ از این رو با دقت و وسواس کافی بر نحوه طبح غذا اشراف دارد. همچنین به ورود و خروج کالاها از انبارها نظارت دارد. بحمدالله در پرتو آموزش کافی و نظارت مستمر و پی‌گیرانه واحد حراست، امسال حج آرام و روانی را پشت سر می‌گذاریم و تعداد دستگیرشدگان نیز بسیار کاهش یافته است. (1) هر سال حراست سازمان با آسیب‌شناسی و پی‌گیری موضوعات مرتبط با حج و تشکیل کمیته‌های تخصصی، نسبت به ایجاد و استقرار واحدهای حراست در ستادهای اجرایی حج اقدام می‌کند و به انجام وظیفه اصلی خود درباره حفاظت و صیانت از کارکنان، کارگزاران و زائران گرامی می‌پردازد.
حراست سازمان بلافاصله پس از اتمام حج، طبق معمول مشکلات و آسیب‌ها را به طور همه جانبه بررسی کرده و حتی‌الامکان در جهت اصلاح روند امور و رفع کاستی‌ها تلاش می‌کند. برای نمونه در حج 86 مشکلاتی به‌وجود آمده بود، اما با تمهیداتی که با هماهنگی ارگان‌های مسؤول، خصوصاً نیروی انتظامی اندیشیده شد و خوشبختانه با کنترل دقیق برادران زحمت‌کش ناجا مستقر در فرودگاه‌ها، امسال به ندرت شاهد چنین پدیده‌هایی در بین زائران بودیم و امیدواریم در آینده نزدیک به حداقل ممکن برسد.
وی با اشاره به وجود سرقت از زائران در کشور عربستان گفت: «در سال جاری با تشکیل کلاس‌های آموزش و تشریح شیوه‌های سرقت و تبیین روش‌های

1- گفت‌وگو با آقای هاشمی، مسؤول حراست ستاد مدینه منوره.

ص: 374
پیش‌گیری برای زائران و مدیران و عوامل از میزان سرقت‌ها کاسته شد. این کاهش چشم‌گیر در بهبود آرامش بین زائران بسیار مؤثر بوده است که امیدواریم همچنان شاهد ادامه این روند باشیم.»
در پی آسیب‌شناسی‌های انجام شده در سال‌های قبل نسبت به مسائل امنیتی حجاج، ضرورت استقرار و فعالیت‌دفاتر حراست در ستادهای مکه و مدینه کاملًا شناخته شد و از تجارب کسب شده در راستای تأمین آسایش و آرامش روانی حجاج بهره‌برداری لازم به عمل آمد.
در موسم حج امسال تذکرات و توصیه‌های حراستی جهت توجیه زائران، مدیران و عوامل کاروان‌ها بازده مناسبی داشته است. گم‌شدن برخی از زائران مسن، سرقت، دست‌گیری، علل واقعی و بهانه‌های واهی برای دستگیری، برخورد عناصر شرور و بایدها و نبایدهای رفتاری که منجر به تهدید می‌شود، از جمله این توصیه‌هاست.
این واحد به زائران ایرانی توصیه کرده بود که ضمن لزوم رعایت مقررات عربستان و عدم طرح مسائل تفرقه‌انگیز و حساسیت‌زا از بروز برخی مشکلات پیش‌گیری کنند. زائران ایرانی در ایام تشریق باید مواظب باشند تا از چادرهای محل استقرار خود دور نشوند و در مسیر رمی جمرات، از مسیرهای مطمئن تردد کنند. همچنین زائران محترم در صورت امکان، تلفن همراه خود را به حرم نبرند و هنگام خروج از ساختمان، وجه نقد و طلا و اشیای قیمتی را به صندوق امانات یا مدیر بسپارند و هنگام ظاهر شدن در معابر و خیابان‌ها و بازارها، به منظور تبدیل‌ارز، تعویض سیم‌کارت و ... مراقب اموال خود باشند.

وضعیت اطلاعات و آمار

واحد رایانه سازمان حج و زیارت پیش از موسم تمتع 1387، تمهیدات متعددی را جهت تبادل، انتقال، بهره‌برداری از آمار و اطلاعات موجود و تنظیم صحیح فرایند فعالیت‌های جاری به کار بست. برخی از تمهیدات نوآورانه واحد رایانه که امسال

ص: 375
برای نخستین بار اجرا می‌شود به شرح زیر است:
برگزاری ارتباط مکانیزه بین بانک عامل، سازمان حج و زیارت، اداره اتباع امور خارجه، خطوط هواپیمایی و مرکز پزشکی حج و زیارت که این ارتباط تأثیر قابل‌توجهی در امر ثبت‌نام زائران در کاروان‌ها داشت.
این واحد در سال جاری سهمی از ظرفیت کاروان‌ها را به رزرو از طریق اینترنت اختصاص داد و امکانات بسیاری را برای کنترل و سهولت ثبت‌نام برای مدیران کاروان‌ها به وجود آورد؛ به نحوی که با ثبت نام یک زائر در کاروان، در همان زمان پزشک کاروان و بانک عامل، از ثبت‌نام وی مطلع می‌شدند و پس از پرداخت وجه توسط زائر در بانک و بدون ارائه فیش، مدیر کاروان و سازمان در مرحله اول، اطلاعات زائر را برای اداره اتباع خارجه و سپس جهت اخذ ویزا و صدور بلیت برای سازمان و خطوط هوایی مربوطه ارسال می‌کردند.
امسال به دلیل این بسترسازی، زائران و خانواده‌هایشان توانستند در سایت سازمان، تاریخ پرواز، هتل، شماره تلفن‌ها، آدرس و تاریخ خروج از شهرهای مکه و مدینه و مراحل صدور ویزا را مشاهده کنند.
در موسم حج امسال در کشور عربستان نیز شبکه‌ای متمرکز راه‌اندازی شد و ستادهای مناطق و انبارها و آشپزخانه‌ها در مکه و مدینه با یکدیگر در ارتباط بودند. ستادهای مناطق به وسیله نرم‌افزاری که در اختیار داشتند، می‌توانستند اطلاعات را در مرکز مشاهده نمایند و انبارها و تدارکات از وضعیت پخت آشپزخانه‌ها مطلع شوند. آشپزخانه‌های مرکزی نیز اطلاعات خود را از سرِوِر ستاد مرکزی دریافت می‌کردند که این هم‌پوشانی تأثیر به‌سزایی در ارسال کالا و میزان پخت داشت.
امسال در بخش قربانی نیز نرم‌افزار جامعی طراحی شده بود که از ثبت‌نام تا زمان ذبح در منا، اطلاعات، قابل کنترل و ردیابی بود. بدین صورت که مدیران کاروان‌ها از طریق سایت، فیش و مقدار واریزی خود را دریافت و اطلاعات نمایندگان و

ص: 376
ناظران شرع را معرفی و ثبت می‌نمودند و پس از پرداخت وجوه، میزان پرداخت و تعداد ذبح شبانه و روزانه کاروان مشخص شده، در هنگام قربانی نیز دقیقاً توسط نرم‌افزار کنترل و آمار ذبح نگه داشته می‌شد.
برای حج امسال برای امداد گم‌شدگان نیز نرم‌افزاری تعبیه شده بود که شیفت‌های امداد را به صورت اتوماتیک و مکانیزه در محل‌ها و ساعت‌های مختلف و باکنترل‌های دقیق تقسیم‌بندی می‌کرد.

وضعیت رفاهی در حج 87

یکی از خدمات رفاهی که سازمان حج و زیارت در اختیار زائران بیت‌الله‌الحرام در موسم حج تمتع و عمره قرار می‌دهد، عبارت است از تأمین پوشش بیمه‌ای حجاج در قالب قراردادی که طی مراحل خاصی با یک شرکت بیمه داخلی منعقد می‌گردد و زائران گرامی با پرداخت حق بیمه، از رهگذر آن می‌توانند از مزایای تعیین شده برخوردار شوند.
سابقاً صندوقی به نام رفاه زائران وجود داشت که این‌گونه موارد را سازمان‌دهی می‌کرد؛ اما سازمان، از سال 1374 به این سو با بهره‌گیری از تسهیلات صنعت بیمه و انعقاد قرارداد گروهی، حجاج اعزامی را از نظر عمر، حوادث و درمان بیمه می‌نماید و همچنین بار مسافر نیز هنگام رفت و برگشت تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. در چند سال اخیر، هر ساله قرارداد بیمه ارتقا پیدا کرده، تعهدات جدیدی بر عهده بیمه‌گر نهاده شده و علاوه بر آن، امکان بیمه تکمیلی برای زائران با شرایط خاص فراهم گردیده است.
در حج سال جاری مانند سال‌های پیشین، کلیه زائران خانه خدا و کارکنان و عوامل اعزامی در حج تمتع که از طریق سازمان حج و زیارت به عربستان مشرف شده بودند، تحت پوشش شرکت بیمه قرار گرفتند. امسال مبلغ سرانه حق بیمه بابت حوادث 56000 ریال و بابت بار همراه مسافر 4000 ریال و مجموعاً شصت هزار ریال

ص: 377
بود که مدیر کاروان پیش از سفر از زائران دریافت و به حساب مربوطه واریز کرده بود، مدت اعتبار این قرار داد دو روز قبل از اعزام تا 15 روز بعد از سفر در نظر گرفته شده بود.
در قبال مفقود شدن یا سرقت اشیا و اموال به استثنای چند مورد مثل: وجه نقد، دندان مصنوعی، عصا، جواهرات و لنز، عینک و ویلچر، ساعت، سمعک و گوشی گران‌قیمت، بعد از تکمیل فرم‌هایی که در اختیار کاروان قرار دارد و تأییدیه‌های لازم برحسب محاسبه کارشناس بیمه، مبالغی به عنوان خسارت پرداخت خواهد شد.

وضعیت مشاعر در حج 87

انتقال زائران به مشاعر

انتقال حجاج از مکه معظمه به مشاعر در ایام تشریق، جهت انجام قسمتی از اعمال حج تمتع و در آخر بازگرداندن آنان به شهر مکه در یک مجموعه عملیات برنامه‌ریزی شده، تحت عنوان «حمل و نقل مشاعر» در برنامه‌های سازمان و ستاد حج مکه پیش‌بینی شده و به موقع اجرا می‌شود.
زائران محترم روزهای نهم(بعضی هشتم) تا دوازدهم ذی‌حجه را در چادرهای عرفات و منا به سر می‌برند و پس از وقوف در عرفات، برای رسیدن به سرزمین منا در مکان مقدس مشعرالحرام وقوف دارند. در مدت اقامت در منا، اعمال مهم رمی جمرات سه‌گانه و قربانی و حلق را انجام می‌دهند و موضوعات اجرایی در خدمت‌رسانی به حجاج در ایام مذکور به موارد حمل و نقل، اسکان، تغذیه، بهداشت و امدادرسانی تقسیم و تجزیه می‌شود. چگونگی و فرآیند استقرار و اسکان حجاح در عرفات و منا همواره مورد توجه خدمت‌گزاران حجاج در ایران و عربستان بوده است.
اصولًا مدیریت تخصیص چادرها و اسکان زائران کشورمان در ایام تشریق، از

ص: 378
اهمیت بالایی برخوردار است و مستلزم تجربه، مطالعه و احاطه دقیق بر سرزمین، مسیر منا، مشعر و عرفات و شناخت کلیه عوامل و ابتکارات و شیوه‌های مدیریتی سعودی‌ها و ... است.
با کشور میزبان مذاکراتی انجام شد تا با انجام عملیات عمرانی و راه‌سازی در زیر پل منا، مانع تکرار حوادث تلخ سال‌های گذشته شود.
با هماهنگی‌های صورت گرفته با پلیس راهنمایی و رانندگی عربستان «طریق هشتم» مسیر ورود کاروان‌های ایرانی به مشعر اعلام شد و به کاروان‌ها توصیه شد که اگر خودروها تا پیش از ساعت یک بامداد به مقصد برسند، می‌توانند مسافرانشان را در جوار چادرهایشان پیاده کنند و در غیر این‌صورت با پارک خودروی مربوطه در پارکینگ زائران، باید مسافتی را تا چادرها پیاده طی کنند.
در آستانه انجام مناسک حج و فرا رسیدن ایام تشریق، جابه‌جایی زائران به عرفات، مشعر و منا از دغدغه‌مهم عملیات حج است. بر اساس برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌های انجام شده، اتوبوس‌های ویژه انتقال و اعزام زائران ایرانی از ساعت 14، روز هفتم ذی‌حجه آماده تحویل به مدیران کاروان‌ها بود و آنان می‌توانستند نسبت به خروج و انتقال اتوبوس‌ها از پارکینگ ظرف مدت 20- 30 دقیقه برای هر کاروان اقدام کنند.
پس از اذان مغرب روز هشتم ذی‌حجه، حرکت زائران کشورمان به سوی عرفات آغاز شد و تا صبح فردای روز نهم ادامه یافت؛ به گونه‌ای که تا پیش از ظهر روز نهم ذی‌حجه، همه حجاج ایرانی وارد عرفات شده، در چادرهای تعبیه شده مستقر شده بودند. پس از آن در غروب همین روز، حرکت به سمت مشعرالحرام آغاز شد.
با پی‌گیری‌های صورت گرفته از سوی حمل و نقل برون شهری و ستاد حج و زیارت، بلیت‌های اتوبوس‌های کاروان‌ها از سوی شرکت‌های «حافل» و «تاسکو» صادر شده بود که در روز ششم ذی‌حجه توسط ستاد مناطق نُه‌گانه مکه تحویل

ص: 379
کاروان‌ها شد. انتقال حجاج به مشاعر مقدس با حدود 2200 دستگاه اتوبوس انجام گرفت و هزینه صندلی هر زائر در این ایام 360 ریال محاسبه شد که معادل 96 دلار بود.

وضعیت اسکان در مشاعر

در مدت وقوف در عرفات، ظرفیت اسکان در هر چادر صد نفر برآورده شده بود و در مدت وقوف در منا، با توجه به حدود شرعی منا در مساحت کم و محدودیت‌هایی که در مورد همه کشورها اعمال می‌شود، به ازای هر زائر 06/ 1 متر فضای لازم تعیین شده بود که به این ترتیب، در هر چادر چهارده نفر اسکان یافتند.
بدیهی است مدیران محترم کاروان‌ها زائران محترم را در خصوص محدودیت مکان در چادرهای منا توجیه کردند. بدین معنا که با توجه به حدود شرعی منا تخصیص زمین بیشتر حتی با پرداخت هزینه آن برای دولت سعودی و مؤسسه مطوفی حجاج ایران میسّر نخواهد بود.
به منظور اطلاع‌رسانی و آشنایی به موقع مدیران کاروان‌ها با مناطق مشاعر مقدسه(عرفات، مزدلفه و منا) و نیز مسیرهای رمی جمرات(رفت و برگشت) که در ساعت‌های مختلفی تغییر می‌کند، حضور مدیران در جلسه آموزشی- توجیهی پلیس راهنمایی و رانندگی منطقه مشاعر مقدس الزامی بود؛ زیرا با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده در مسیرهای رفت و برگشت رمی جمرات، آشنایی با مقررات عبور و مرور در عرفات و مشعر و نیز تسهیل در رفت و آمد زائران و کاهش مشکلات، آموزش و توجیه مدیران کاروان تأثیر به‌سزایی داشت. این کلاس آموزشی- توجیهی ساعت 9 صبح سه‌شنبه(چهارم ذی‌حجه) در محل «صالون ریماس» برگزار شد.

وضعیت قربانی‌

ص: 380
مکانیزه شدن طرح قربانی حجاج، بسیاری از مشکلات و دغدغه‌ها را از بین برده است. در کنار این امکان و فرصت ایجاد شده، سامان‌دهی ذابحین ایرانی و ایجاد کاروانی برای آنان، نوید دیگری است. در راستای توجیه طرح، به زائران اطمینان خاطر داده شد که در عرفات، مشعر و منا توجه‌ها باید به سوی خدا باشد و حاجی‌ها دیگر نباید برای قربانی کردن به قربان‌گاه بروند و مشغول مسائل حاشیه‌ای باشند؛ مراجع عظام نیز با فتاوای خویش، چنین امکانی را برای آنان فراهم آورده‌اند.
در این صورت با ایجاد طرح مکانیزه دیگر لازم نیست زائر وارد کشتارگاه شود. همچنین، ارسال گوشت قربانی به کشورهای دیگر و تقسیم آن بین فقرا و پرهیز از تلف‌شدن آن، ضمن آن که دیگر لازم نیست «حاجی» و مسؤول کاروان‌ها پول هنگفتی را با خود حمل کنند تا برای قربانی بپردازند.
نشست توجیهی و هماهنگی نیروهای مسؤول در امر قربانی و نیز شیفت‌های مختلف امداد گمشدگان در مشاعر مقدس عرفات و منا در سالن همایش‌های هتل «دارهادی» با حضور رییس سازمان حج و زیارت برگزار شد و نیروهای هر بخش با وظایف خود در دو حوزه مهم قربانی و امداد آشنا شدند.
حدود یک میلیون و 500 هزار حاجی در این طرح شرکت کردند. ما هم از این قاعده مستثنا نبودیم؛ ولی ما با تغییرات جزیی وارد این طرح شدیم و برخی کاستی‌ها را هم برطرف کردیم.
ذابحین ما 95 نفر ایرانی و همه از نیروهای متدین و آشنا به مسائل شرعی بودند. ملاک انتخاب آنان تعهد به مسائل شرعی، توانایی در ذبح شرعی، سرعت و قدرت در انجام ذبح بود. البته انتخاب ذابحین از همه استان‌ها پس از انجام گزینش و بررسی توانایی آنان صورت گرفته بود تا به صورت حرفه‌ای عمل کنند.
آنان برای انجام قربانی‌ها بعد از نماز عید قربان دست به کار شدند و 80 تا 85 کار در روز عید به پایان رسید؛ هر چند تلاش بر این بود که کار را صددرصد به

ص: 381
پایان برسانیم. ضمناً برکار ذابحین پنج ناظر روحانی بر شرعی بودن قربانی، نظارت می‌کردند.
نحوه اطلاع‌رسانی به حجاج نیز چنین بود که حاجی‌هایی که ذبح قربانی آنان انجام نشده بود، پس از رمی جمرات به چادرها برمی‌گشتند و منتظر می‌ماندند تا ذبح قربانی آنان انجام شود؛ به ترتیب ذبح‌ها انجام می‌گرفت و تا ساعت 10 صبح روز یازدهم ذی‌حجه، ذبح قربانی تمام حاجی‌ها به پایان رسید. البته ذابحان تا ساعاتی بعد در کشتارگاه ماندند تا اگر برای کسی مشکلی ایجاد شد، پاسخ‌گو باشند.
هر ذابح در روز 1500 رأس گوسفند ذبح میکند. البته از آنجا که پس از ذبح گوسفندها باید سلاخی شوند و نیروهای سلاخ توسط بانک اسلامی تأمین می‌شوند، گاهی با کم‌کاری آنان مواجه شده بودیم.
خرید گوسفند هم از طریق مناقصه و توسط بانک توسعه اسلامی انجام گرفت. سال گذشته یک نفر برنده مناقصه شد که کار را با مشکل مواجه کرد ولی امسال سه نفر برنده مناقصه شدند. خرید گوسفند از کشورهای استرالیا، جیبوتی، نیوزیلند و ... و برخی کشورهای آمریکایی بود. البته بر شرعی‌بودن گوسفندهای خریداری شده نظارت شده بود و این نظارت هم توسط بانک، هم ناظران و نیروهای ستادی ما و هم نمایندگان کاروان‌ها انجام گرفت. قیمت گوسفند امسال 395 ریال سعودی بود.
به غیر از ذابحین و پنج- شش نفری که به آنان خدمات می‌دهند، حدود 85 نفر هم کار ستادی مثل نام‌نویسی از کاروان‌ها، ارتباط بین نماینده کاروان با ناظران و ذابحان و ... را عهده‌دار بودند.
سالن‌های قرمز و آبی، سالن‌های مکانیزه بودند و هر کدام شامل بخش چپ و راست و هر بخش هم چهار سالن داشت که در مجموع به شانزده سالن می‌رسید. البته در منطقه «مویصم» چهل نقطه ذبح هم در اختیار داشتیم.
چیزی از گوشتهای قربانی وارد کشور ما نمی‌شود. ما برای ورود گوشت به

ص: 382
کشور، دنبال شرایط خاصی هستیم. ورود این دام‌ها به کشور، باید زیرنظر سازمان دامپزشکی باشد که از زمان خرید و محل ورود گوسفند به عربستان تا زمان ذبح و سلاخی و نگهداری آن. همه چیز را زیر نظر داشته باشد؛ ولی هنوز این شرایط فراهم نشده است.
بانک توسعه اسلامی، گوشت‌های قربانی را به کشورهای مختلف فقیر ارسال می‌کند؛ ولی درخواست ما این بود که گوشت قربانی کشورمان را به لبنان و آذربایجان و چند کشور دیگر ارسال کنند.
در حج سال جاری نیز همانند چند سال اخیر، سازمان حج و زیارت با هماهنگی بانک توسعه اسلامی که نهادهای اقتصادی سازمان کنفرانس اسلامی است، انجام فریضه قربانی زائران را به صورت متمرکز انجام داد. مهم‌ترین اقدمات و تمهیدات انجام شده در این مراسم به این ترتیب بود:
1. تعداد 95 ذابح حرفه‌ای از بین ذابحان متقاضی سراسر کشور برگزیده شده‌اند که در سالن‌های مکانیزه «منا» زیر نظر سازمان حج و زیارت امر قربانی را به انجام رساندند.
2. گوشت قربانی حج سال جاری نیز به مصرف مردم نیازمند در کشورهای لبنان، افغانستان، سوریه و چند کشور مسلمان آفریقایی رسید.
3. هر زائر پیش از سفر مبلغ 106 هزار تومان به حساب مدیر کاروان خود واریز کرد و مدیر هم پس از جمع‌آوری وجوه زائران، آن را به صورت یک‌جا به حساب سازمان حج و زیارت واریز کرده، فیش‌های مربوطه را برای تحویل گرفتن کوپن‌های طرح قربانی در عربستان دریافت کرده بود.
4. پنج نفر از روحانیون مسلط به مسائل طرح قربانی، نظارت شرعی بر نحوه ذبح گوسفندان را برعهده داشتند.

ص: 383
5. از همه زائران «وکالت در توکیل» به نمایندگان کاروان برای انجام قربانی اخذ شده بود.
6. انجام قربانی در شب در سال‌های گذشته به تأیید برخی از مراجع عظام تقلید رسیده بود؛ بنابراین زائران می‌توانستند با مشورت با روحانیون محترم کاروان‌ها از این امکان برای تسریع در انجام قربانی استفاه کنند.
7. برای هر یک از زائران «گواهی انجام قربانی» که توسط واحد قربانی تهیه شده، صادر و توسط مدیر کاروان به آنان تحویل شد.
8. نیروهای واحد طرح قربانی، از ساعت اولیه شب عید قربان، آماده نوبت‌دهی به مسؤولان کاروان‌ها بودند تا آنان بتوانند در ساعت اولیه صبح روز عید آغاز به ذبح کنند.
9. کوپن‌های طرح قربانی در مناطق نُه‌گانه مکه مکرمه، بر اساس زمان‌بندی از پیش‌اعلام‌شده و حداکثر تا روز ششم ذی‌حجه توزیع گردید.

ص: 384

سازمان صدا و سیما

نقش رسانه ملی در تبیین سفر معنوی حج‌

سازمان صدا و سیما در موسم حج در زمینه اطلاع‌رسانی و پوشش خبری حج نقش اصلی را ایفا میکند. امسال گروه صدا و سیما توجه ویژه‌ای به برنامه‌های زنده و ارسال گزارش‌های مرتبط با حج داشت و تنوع ساختاری مناسبی در کار آن به چشم میخورد.
پرویز فارسیجانی، دبیر شورای معارف سیما درباره برنامه‌های سازمان صدا و سیما برای حج امسال گفت: «بحث «حج» یک بحث همگانی است و دستگاه‌های مختلف همه باید کمک کنند تا «رسانه» بتواند از ظرفیت‌ها و توانایی‌های آن‌ها استفاده کند و خودش نیز در آن سهیم باشد. البته امسال توجه ویژه‌ای به برنامه‌های زنده و ارسال گزارش‌های مرتبط با حج شده و تنوع ساختار در این ایام زیاد خواهد بود.»
دبیر شورای معارف سیما اظهار کرد: «از هفته حج، ویژه‌برنامه‌های خود را به این مناسبت آغاز کرده‌ایم و در طول مدتی که زائران عازم سفر خانه خدا هستند تا زمانی که از سفر حج بازمی‌گردند، برنامه‌ریزی ویژه‌ای داریم تا از این فضای معنوی بی‌بهره نمانیم.»
دبیر شورای معارف سیما ادامه داد: «برنامه‌های «تا نیایش»، «آفتاب شرقی» و «روضه رضوان» که از شبکه دو پخش می‌شوند، هر کدام ویژه‌برنامه‌هایی به مناسبت این ایام دارند و در رابطه با موضوع حج، میهمان دعوت نموده و گزارش‌هایی را تهیه کرده‌اند.
وی به مستندی از کمال تبریزی درباره سفری که سال گذشته به حج داشته و از شبکه سه سیما پخش شد، اشاره کرد و گفت: «کار کوتاهی به نام «فروع دین» از دیگر ویژه‌های شبکه سه سیماست که در فواصل برنامه‌ها پخش می‌شود. شبکه یک سیما نیز در بخش‌های مختلف خود به شکل‌های خاصی این امر را مورد توجه قرار

ص: 385
داده و شبکه قرآن به شکل کاملًا خاص، با پخش سخنرانی و ارائه گزارش، بحث حج را پوشش می‌دهد.
البته در مناسبت‌های خاص مثل عید سعید غدیر، عید قربان و روز عرفه، مراسم ویژه مثل پخش دعای عرفه از شبکه‌های مختلف سیما را خواهیم داشت.
دبیر شورای معارف سیما درباره نقش رسانه در جامعه، عمل به سخنان مقام معظم رهبری درباره تبیین معنوی بودن سفر حج، جایگاه فرهنگی حج در وحدت مسلمانان و شناخت حجاج از جایگاه فردی و اجتماعی حج اظهار کرد: «نقش رسانه در تبیین این سفر بزرگ و معنوی بسیار مهم و تأثیرگذار است و ضرورت دارد در این زمینه جلسات کارشناسی، حتی در طول سال بین دستگاه‌های مختلف برگزار شود و ابعاد مختلف حج متناسب با وظایف رسانه‌ها تبیین شود.
باید نقش مناسبی برای بحث حج در طول سال داشته باشیم که اوج آن نیز در زمان اعزام حجاج به خانه خداست. ما بسیار می‌توانیم کمک کنیم که حجاج ره‌توشه‌های روشن و شفافی را دریافت کنند که برای خودسازی فردی برکات متنوعی دارد و همچنین می‌توانیم با پخش برنامه‌های ویژه برای کسانی که قبلًا به این سفر معنوی مشرف شده‌اند، وظیفه‌ای راکه در پاس‌داشت این سفر دارند، یادآوری کنیم.»
فارسیجانی تأکید کرد: «در این زمینه ما باید یک هم‌دلی و هماهنگی و برنامه‌ریزی مدون و مشخص داشته باشیم تا از پراکنده‌کاری و موازی‌کاری جلوگیری شده، اثر رسانه را در مخاطبان خودش کارآمد کند.»
وی درباره ضرورت تهیه و تولید نمایش، موسیقی و نماهنگ‌های فاخر در این زمینه گفت: «قطعاً رسانه‌صداوسیما می‌تواند با کارهای فاخر این‌چنین تأثیرگذار باشد و به عبارت دیگر در بخش القایی با تولید موسیقی و سرودهای خوب و در بخش اغنایی با گزارش‌ها و حتی نمایش‌های پربار می‌تواند تأثیرگذار باشد.»

ص: 386

تولید نغمات مناسب حج‌

مدیر اداره «نغمات رادیو» از ارسال چند لوح فشرده حاوی ادعیه، زیارات و گزارش‌هایی حاوی فضای حسی و عاطفی این مراسم تا پیش از ماه ذی‌حجه به شبکه‌های رسانه ملی خبر داد.
مجید حسینی از حج به عنوان یکی از مناسک مذهبی- که محتوا و شکل آن را خود شرع تعیین می‌کند- یاد کرد و افزود: «کار در حوزه مناسک مذهبی ویژگی خاص خود را دارد؛ بعضی از جنبه‌های دین، محتوا را تعیین می‌کند و می‌توان شکل را به تناسب تغییر داد، اما برای بعضی از جنبه‌های دین، علاوه برمحتوا، شکل هم مشخص شده که از آن جمله‌می‌توان به مناسک حج اشاره کرد.»
ایشان در پاسخ به پرسشی درباره لزوم شناخت نغمات فاخر با موضوع حج در این ایام خاطرنشان کرد: «کار در حوزه دین نیازمند معرفت و شناخت است؛ در حال حاضر درباره وجوه دین حرف نویی گفته نمی‌شود. لذا شاهد تولید کارهایی که دارای محتوای بسیار غنی در این زمینه باشند، نیستیم»!
آقای حسینی با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت حج، موضوعی مانند حج را نیازمند تبیین و تولید معرفت نو دانست و افزود: «در حال حاضر برای ساخت‌برنامه‌های نو و فاخر نیازمند آن هستیم که اساتید حوزه و دانشگاه درباره موضوعات مختلف معرفت، تعریف جدیدی کنند.»
وی در پاسخ به این پرسش که «آیا سازمان صداوسیما نمی‌تواند از اساتید حوزه و دانشگاه برای ورود به ورطه‌های جدید، دعوت به همکاری کند؟» گفت: «سازمان صداوسیما منتشرکننده معرفت است، البته این سازمان می‌تواند سفارش‌دهنده معرفت هم باشد؛ اما معرفتی که سفارشی است، مشخص است چگونه از آب در می‌آید.»
حسینی‌به این پرسش که «آیا نداشتن تصویر در رادیو توصیف حال‌وهوای مناسک حج را دشوارنمی‌کند؟» پاسخ منفی داد و گفت: «این که در رادیو تصویر

ص: 387
نداریم، پیش از آن که تهدید باشد، فرصت است؛ چرا که به تعداد آدم‌هایی که شنونده برنامه‌های رادیو هستند، می‌توان تصویر ساخت. ضمن این‌که در بسیاری از جنبه‌های معرفت دینی تصویرکردن باعث گرفتن محتوا می‌شود.»
مدیر اداره نغمات رادیو در پاسخ به پرسشی درباره لزوم ارائه تصویری درست توسط گزارش‌گران رادیو از مکان، آدم‌ها و حال‌وهوای مناسک حج، اظهار کرد: «گزارش‌گران مناسک حج، باید واقعیت را توصیف کنند؛ اما درحال حاضر می‌بینیم که آن‌ها به جای این‌کار، حال‌وهوای این مراسم را توصیف می‌کنند. گزارش‌گر باید زاویه درستی از این مناسک به مخاطب ارائه دهد و به این مسأله توجه داشته باشد که قرار نیست ملکوت عالم را توصیف کند، بلکه قرار است ملک عالم را توصیف کند.»

فیلم‌های صدا و سیما در موسم حج‌

قرار است صدا و سیما به‌مناسبت ایام حج، اعیاد قربان و غدیر شش فیلم تلویزیونی از شبکه یک سیما پخش کند. «شاه کلید»، «زمانی برای درنگ»، «چندم قدم نزدیک‌تر»، «یک فنجان چای گرم» «شاید زود؛ شاید هرگز» و «روز بعد از خوشبختی»، فیلم‌هایی هستند که هم اکنون در مراحل مختلف تولید هستند و در فاصله این اعیاد مبارک از شبکه یک سیما پخش خواهند شد.
«شاه کلید» به کارگردانی سامان مقدم، یکی از این فیلم‌هایی است که فیلم‌نامه آن را آرش قادری نگاشته و در آن بازی‌گرانی چون: مجید مظفری، بهاره رهنما، سیروس ابراهیم‌زاده، پروین قائم مقامی، کیانوش گرامی، امیر حسین رستمی و محمد ساربان به ایفای نقش پرداخته‌اند.
داستان «شاه کلید» درباره دزدی است که پس از سال‌ها توبه می‌کند و وارد خانواده می‌شود و متوجه می‌شود خواهرش با سروان نیروی انتظامی دارد ازدواج می‌کند.

ص: 388
سیروس مقدم نیز برای این ایام، دست به کار تولید «روز بعد از خوشبختی» شده است. این فیلم تلویزیونی داستان فردی به نام یحیی را دنبال می‌کند که می‌خواهد به حج برود؛ اما در راه اتفاقاتی برای او رخ می‌دهد که مسیر زندگی او را تغییر می‌دهد.
«شاید زود؛ شاید هرگز»، نیز عنوان فیلمی است که به کارگردانی رضا بهشتی و تهیه‌کنندگی پریسا عشقی، به زودی جلوی دوربین ناصر محمود کلایه می‌رود. این فیلم که بر اساس نوشته‌ای از پریسا عشقی و رضا بهشتی ساخته می‌شود، درباره یک استاد دانشگاه است که در سفر به مکه با واقعیت‌های تازه‌ای از زندگی خود روبه‌رو می شود. در این فیلم میکائیل شهرستانی، کاظم بلوچی و مهوش افشارپناه به ایفای نقش خواهند پرداخت.
یکی دیگر از فیلم‌های تلویزیونی ایام حج شبکه یک سیما «زمانی برای درنگ» نام دارد که آن را سید روح‌الله حجازی با تهیه کنندگی مشترک خودش و مسعود فیروزه کارگردانی می‌کند. در این فیلم بازیگرانی چون: حسین یاری، آهو خردمند، مریم کاویانی، مهران احمدی، مرتضی ضرابی، سعید دولتی و رضا ناجی به ایفای نقش می‌پردازند.
«زمانی برای درنگ» داستان دو روایت است که در انتها به هم متصل می‌شوند؛ در روایت اول عزیز(رضا ناجی) بنا دارد تا در منطقه‌ای کارخانه بزرگی را احداث کند، اما در این راه با موانعی روبه‌رو می‌شود. در روایت دوم مصطفی(حسین یاری) که داماد عزیز است، در راه بازگشت از اصفهان با آمبولانس برخورد می‌کند. که دختری جوان و نوزادی در آن هستند او آن‌ها را تا روستایی همراهی می‌کند.
در داستان «یک فنجان چای گرم» که آن را یلدا جبلی کارگردانی می‌کند، قصه یک صبح تا شب از زندگی تعدادی از افراد شهرمان است. روز با رضا شروع می‌شود که راننده تاکسی تلفنی است و رضاست که در طول روز به واسطه کارش به

ص: 389
قصه افراد دیگر کشیده می‌شود. در واقع مسافران مختلف در طول روز هستند که موقعیت قصه را شکل داده، در پیش‌برد داستان و تم اصلی که انتظار و تنهایی آدم‌هاست، کمک می‌کند و بعد از پرداختن به قصه‌های افراد و مسافران مختلف که هر کدام نماینده قشری از ساکنان شهرمان هستند، در پایان روز سفر یک روزه رضا در خانه فرهاد که جانبازی چهل ساله است به پایان می‌رسد. فرهاد، خیلی چیزها در زندگی ندارد ولی با نگاه متفاوتش به زندگی به گونه‌ای واقعی زندگی می‌کند و همین تفاوت نگاه او به زندگی، باعث جذب رضا به شخصیت فرهاد می‌شود. تهیه کننده این فیلم، «رسول صدر عاملی» است.
«چندم قدم نزدیک‌تر» ششمین فیلمی است که توسط اکبر تحویلیان تهیه می‌شود و کارگردانی آن برعهده «اصغر هاشمی» است. در این فیلم سمیرا خارج از کشور در رشته دکترای فلسفه مشغول تحصیل است و تنها برادرش سهیل، عازم عمره دانشجویی است. سمیرا به خاطر سهیل، جهت بدرقه او به ایران می‌آید. سمیرا هنگام رساندن سهیل به فرودگاه تصادف می‌کند. سهیل به کما می‌رود و این آغاز کشمکش بین خانواده است.

برنامه‌های ویژه رسانه‌ملی برای هفته حج‌

برنامه‌های ویژه رسانه ملی از اول ماه ذی‌قعده، مصادف با دهم آبان ماه آغاز می‌شود و رسانه ملی با این روی‌کرد، برنامه‌های متنوع و گسترده‌ای برای این ایام تدارک دیده است.
حسن گروسی، رئیس امور حج و زیارت صدا و سیما و مدیر شبکه اینترنتی «لبیک»، با اعلام این مطلب افزود: «بیش ازپنجاه عنوان برنامه مستند، داستانی، نماهنگ و ... که قبلًا از سوی تولید حج و زیارت تهیه شده است، برای پخش از شبکه‌های مختلف، در اختیار حوزه سیما قرار گرفته است.
در ایام هفته حج، «برنامه روضه رضوان»، به طور زنده و با ساختاری جدید، هر

ص: 390
شب پس از اذان مغرب، از شبکه دوم سیما و برنامه «باران به روایتی دیگر» از شبکه سوم سیما و برنامه «طواف عشق»، هر روز از ساعت 30/ 15 الی 30/ 16 از رادیو ایران پخش خواهد شد و نظر به حضور مسؤولان و متولیان فرهنگی و اجرایی حج در این برنامه‌ها، به زائران حج تمتع توصیه می‌شود این برنامه‌ها را ملاحظه نمایند.»
گروسی اعلام کرد که در سال جاری علاوه بر افزایش کمّی برنامه‌های حج و زیارت، ارتقای سطح کیفی برنامه‌ها نیز مورد نظر ویژه قرار گرفته و به همین منظور، علاوه بر جذب نیروهای کیفی و کارآمد، از اندیشه‌های صاحب‌نظران در امر حج نیز بهره‌گیری شده است.
مدیر حج و زیارت صدا و سیما گفت: «در سال نوآوری و شکوفایی، شاهد تحولات جدیدی در تولیدات حج و زیارت خواهیم بود و به همین منظور در حج تمتع سال جاری علاوه بر تولید مستند «غباری در کهکشان»- که به مقوله لزوم یک‌پارچگی جامعه مسلمین می‌پردازد- نسبت به تولید برنامه‌های «آداب زیارت»، «اسرار بقیع»، «حج ملل»، «آن سفر کرده» و ... اقدام خواهد شد.»
به‌گفته وی، نظر به لزوم توجه خاص به حج‌گزاری اقوام مختلف ایرانی، در سال جاری مستندهای «تبار طواف»، «همسفر نور»، «هودج‌پران عشق» و «از کوچ تا اوج» برنامه‌هایی هستند که آیین حج‌گزاری مردم استان‌های یزد، هرمزگان، خراسان و فارس را به تصویر خواهند کشید.
گروسی اعلام کرد که امسال، نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه دو دقیقه‌ای با موضوعات حج و زیارت و با هدف گسترش فرهنگ حج ابراهیمی، با محورهای حج و وحدت اسلامی، حج و انتظار، حج و ولایت، حج و نماز، اسرار و رموز حج، حج اقوام ایرانی و حج سایر ملل مسلمان برگزار می‌شود و به چهارده نفر از صاحبان آثار برتر، فیش تشرف به عمره مفرده اهدا و برنامه‌های مورد نظر از شبکه‌های تلویزیونی ملی و شبکه لبیک پخش خواهد شد.

ص: 391
مدیر حج و زیارت صدا و سیما با اشاره به لزوم استفاده از ظرفیت‌های عظیم حج و زیارت، توجه به رسانه‌های مجازی و خصوصاً اینترنت را اجتناب‌ناپذیر دانست و افزود: «در هفته حج، سایت اینترنتی لبیک به نشانی
WWW.LABBAIK.IR
که در حال حاضر با زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی مورد استفاده کاربران قرار دارد، هشت‌زبانه می‌شود و به زبان‌های فرانسه، اسپانیولی، آلمانی، اردو و ترکی استانبولی ارتقا می‌یابد.»
طبق اعلام مدیر حج و زیارت صدا و سیما، در گروه هنرمندان حج تمتع امسال، افرادی نظیر امین تارخ، دانیال حکیمی، مهران رجبی، حسین سهیلی‌زاده و مجید قناد حضور دارند و سفرنامه مستند این گروه با عنوان «سرشت نگاه» توسط تولید حج و زیارت تهیه و از شبکه‌ها پخش خواهد شد.

عمل‌کرد تیم صدا در حج 87

مدیر رادیو قرآن که در موسم حج امسال حضور داشت، گفت: «گروه اعزامی صدا به سرزمین وحی از ابتدای هفته، برنامه‌های گزارشی و زنده را به اکثر شبکه‌های رادیویی ارسال می‌کند که بخش عمده‌ای از آن متشکل از تلاوت‌های قاریان اعزامی به حج، سخنرانی و اجرای تواشیح، همچنین پخش مستقیم تلاوت قرآن و اذان به صورت زنده، هنگام اذان به افق تهران است.»
وی افزود: «پخش برنامه از رادیو قرآن به صورت گزارش و تلاوت قرآن‌در اولویت کاری ما قرار دارد که فقط از رادیو سراسری قرآن، روزانه به مدت 120 دقیقه برنامه روی آنتن ارسال می‌شود و نیز از دیگر شبکه‌های رادیویی، روزانه به مدت 60 دقیقه برنامه پخش می‌شود.»
محمدزاده اظهار داشت: «پخش برنامه دعای کمیل و ندبه به صورت مستقیم از طریق رادیو قرآن و دیگر شبکه‌های صدا نیز از دیگر برنامه‌های گروه چهار نفره اعزامی صدای جمهوری اسلامی ایران به حج تمتع است که دعای کمیل از رادیو

ص: 392
ایران و دعای ندبه نیز صبح‌های جمعه به صورت یک‌هفته درمیان از شبکه رادیو معارف و قرآن پخش می‌شود.
پخش مستقیم برنامه «شبی با قرآن» که با حضور اعضای کاروان قرآنی جمهوری اسلامی ایران در مدینه منوره در بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد، نیز از دیگر فعالیت‌های گروه اعزامی رادیو در حج تمتع امسال بوده است.»
وی با اشاره به این مطلب که امسال برای اولین‌بار گروه رادیو قرآن برای پوشش برنامه‌های قرآنی و دینی به حج تمتع اعزام شده است، یادآورشد: «در مکه مکرمه نیز اگر امکانات فراهم باشد و منع انتظامی نداشته باشیم، به صورت مستقیم برنامه‌های قرآنی کاروان اعزامی از کشورمان را در رادیو قرآن و دیگر شبکه‌های صدا ارسال خواهیم کرد.»
محمدزاده در پایان، برنامه‌های کاروان قرآنی اعزامی از جمهوری اسلامی به حج را خوب ارزیابی‌کرد و گفت: «گروه اعزامی شامل قاریان، حافظان و گروه‌تواشیح به سرزمین وحی با تلاش فراوان، فضای معنوی ویژه‌ای را در بین کاروان‌های ایرانی فراهم کرده‌اند.»

ص: 393

وضعیت پزشکی در سال جاری‌

اشاره

بررسی عمل‌کرد هیئت پزشکی در سال‌های قبلی این خدمات نشان می‌دهد که خدمات پزشکی هر سال رو به رشد بوده است.
دکتر مقانلو معاون درمان بیمارستان هیئت پزشکی حج با اشاره به این‌که هیئت پزشکی دارای چهارده تخت سی‌سی‌یو و یک تخت آی‌سی‌یو است، افزود: «خدمات درمانی و پزشکی درمانگاه‌های ایران در اسرع وقت به زائران ارائه می‌شود؛ اما جراحی‌ها به خاطر ممانعت دولت عربستان باید در بیمارستان‌های سعودی انجام شود.»
وی با اشاره به این‌که هم‌اکنون 250 متخصص ایرانی در درمانگاه‌های ایران در مکه مکرمه مشغول به فعالیت هستند، افزود: «تشکیل کاروان وقوف اضطراری و کمیسیون اعزام از اقدامات دیگر هیئت پزشکی بوده و در ایام تشریق، پانزده آمبولانس کار انتقال زائران بیمار را انجام خواهند داد.»
دکتر مقانلو با بیان این‌که پرونده کامل پزشکی برای تمام کسانی که به حج مشرف می‌شوند، تشکیل می‌شود افزود: «هیچ زائری بدون تشکیل این پرونده وارد عربستان نمی‌شود و در موضوع اعزام، سلامت فرد مهم‌ترین عامل اعزام است.»
معاون درمان هیئت پزشکی حج ایران در مکه مکرمه از کاهش 30 تا 40 درصدی آمار مرگ و میر زائران ایران در حج تمتع سال جاری خبر داد. آمار مرگ و میر زائران در سال‌های گذشته به مراتب بیشتر از امسال بوده که این مسأله به خاطر توجه زائران به رعایت بهداشت و آگاهی خوب آن‌ها برای پیش‌گیری از بیماری‌ها بوده است.
دکتر مقانلو اعلام کرد: «حدود دوازده دستگاه اتوبوس مجهز به تجهیزات و تخت‌های بیمارستان به همراه دوازده دستگاه آمبولانس در اختیار زائران بیمار

ص: 394
خواهد بود و پزشکان متخصص و کادر پزشکی آنان را تحت مراقبت خود قرار می‌دهد و روحانیون هم بر صحت اعمال آنان نظارت خواهند کرد.»
وی همچنین از ایجاد صدای مشاوره برای بررسی بیماری‌های زنان خبر داد و گفت: «این شبکه 24 ساعته تمام مشکلات درمانی بانوان را بررسی می‌کند.»

ایجاد شبکه سلامت‌

معاون درمان بیمارستان هیئت پزشکی حج در مکه مکرمه خبر از ایجاد شبکه سلامت در هیئت پزشکی ایران داد. دکتر اسماعیل مقانلو در جمع خبرنگاران با اعلام این خبر افزود: «هدف از تشکیل این شبکه، دسترسی بهتر زائران به پزشکان متخصص است و این سامانه در همه ساعات شبانه‌روز پاسخ‌گوی مسائل بهداشتی و پزشکی زائران خواهد بود.»
وی از زائران ایرانی خواست پیام‌های سلامت را که از طریق پزشکان کاروان‌ها و نشریه زائر منتشر می‌شود، جدی بگیرند و به آن جامه عمل بپوشانند. معاون درمان بیمارستان هیئت پزشکی اعلام کرد: «خوشبختانه با توجه زائران به توصیه‌های پزشکی، آمار مراجعه زائران به بیمارستان بسیار کمتر از سال‌های قبل است.»

هیئت پزشکی در مشاعر

با توجه به شرایط حاکم بر مشاعر، موضوع پزشکی در ایام تشریق از اهمیت بالایی برخوردار است، از این رو همواره نیازمند برنامه‌ریزی فوق‌العاده‌ای است.
با همکاری بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج، کمیته‌ای متشکل از مدیر کاروان، پزشک و روحانی کاروان تشکیل شده تا ضمن شناسایی افراد مسن و ضعیف و ناتوان و تهیه‌شرح حالی از وضعیت این دسته از زائران، با حضور نمایندگان پزشک و مدیر و روحانی کاروان این افراد اتوبوس‌های مستقل و یا اتوبوس‌های خانم‌ها در اختیار این افراد قرار می‌گیرد تا بتوانند اعمال خود را

ص: 395
راحت‌تر و بهتر انجام دهند.
امسال برای نخستین بار در مشاعر، بیماران از امکانات آزمایشگاهی بهره‌مند شدند. استقرار درمانگاه‌های تخصصی زائران ایرانی در صحرای عرفات و منا قبل از ورود زائران ایرانی به صحرای عرفات و منا تشکیل می‌شود و در واقع پزشکان، همپای زائران و بلکه جلوتر از آن‌ها در این منطقه حضور می‌یابند و به آن‌ها خدمات ارائه می‌کنند.
پزشکان با لباس احرام، به صورت شبانه‌روزی در این مناطق در دو بخش زنان و مردان به زائران خدمات بهداشتی و درمانی ارائه می‌کنند. در ایام تشریق پزشکان و کادر هیئت پزشکی، اقدام به ایجاد اورژانس و دو کلینیک مجزا برای خواهران و برادران در عرفات و منا کردند.
رییس هیئت پزشکی ایران در عربستان گفت: «مقدمات انجام وقوف اضطراری در مشاعر مقدسه برای بیماران مهیا شده است.» دکتر حُلی‌ساز گفت: «کاروان وقوف اضطراری به بیمارانی که از ناراحتی‌های قلبی، شکستگی و برخی بیماری‌های دیگر رنج می‌برند، اختصاص دارد؛ زائرانی که امکان حضور آنان در کاروان‌ها نیست.»
دکتر حُلی‌ساز با اشاره به این که کاروان وقوف اضطراری را پزشکان متخصص، کادر پرستار و روحانیون به منظور نظارت بر اعمال بیماران همراهی می‌کنند، گفت: «این کاروان بر اساس نظر شرع مقدس، هنگام شب وارد عرفات می‌شود و از مشعر و منا عبور نموده، پس از آن بیماران به بیمارستان‌های عربستان و گروه پزشکی حج در مکه بازگردانده می‌شوند.»

ص: 396

سازمان هواپیمایی کشور

اشاره

یکی از سازمانهایی که در اجرایی‌کردن عملیات حج نقش مهمی دارد، هواپیمایی کشور است که در انتقال و بازگشت حجاج نقش مهمی ایفا میکند؛ از این رو به عنوان یکی از سازمان‌های همکار، گوشهای از همکاریها و فعالیتهای این سازمان در عملیات حج 87 را مرور میکنیم.»

اقدامات پیش از شروع پروازها

هر سال برای انتقال حجاج به عربستان و بازگشت آنان، پیش از آغاز پروازها برنامه‌ریزی می‌شود. (1) شرکت‌های هواپیمایی ایرانی و سعودی که کار انتقال حجاج را برعهده دارند، گفته‌اند که برنامه‌ریزی کرده‌اند تا عملیات انتقال حجاج با مشکلات کمتری صورت گیرد و تا جایی که امکان دارد، پروازها نیز بدون تأخیر انجام شود.
تأخیر در عملیات پروازی از مشکلات همیشگی زائران است و مسؤلان شرکت‌های هواپیمایی می‌گویند که در این میان عوامل متعددی مانند قدیمی‌بودن هواپیما، هماهنگی ارگان‌ها و شرایط جوی نقش دارند.
نخستین جلسه هماهنگی پروازهای حج تمتع به ریاست «کاپیتان خانلری» معاون وزیر و رییس سازمان هواپیمایی کشوری در سالن کنفرانس این سازمان تشکیل شد. در این جلسه که جمعی از معاونان و مدیران کل سازمان هواپیمایی کشوری، مدیر عامل و رییس هیئت مدیره شرکت فرودگاه‌های کشور، مدیر کل فرودگاه‌های استان تهران، مدیران عامل شرکت‌های هواپیمایی، نیروهای امنیتی و انتظامی، گمرک و نمایندگان سازمان حج و زیارت حضور داشتند، رییس سازمان هواپیمایی کشوری بر اجرای پروازهای ایمن و سلامت برای این سفر معنوی تأکید

1- ر. ک: در آستانه حج، همایش شکوه پرواز.

ص: 397
کرد.
جعفرزاده، سخن‌گوی سازمان هواپیمایی کشوری گفت: «رعایت دقیق ایمنی در سطح فرودگاه‌های کشور و شرکت‌های هواپیمایی، ایجاد انسجام در بخش‌های فنی و عملیاتی، لزوم ایجاد هماهنگی قبلی برای خدمت رسانی مناسب به زائران، روان‌سازی واحدهای هندلینگ برای کوتاه کردن زمان ایستایی مسافران، سرعت بخشیدن قسمت‌های بازرسی و حمل سریع بار زائران از مهم‌ترین موضوع‌های مورد بحث و بررسی این جلسه بود.
سخن‌گوی سازمان هواپیمایی کشور یادآور شد: «در این جلسه همچنین اعضای جلسه با کالبدشکافی عملیات‌های گذشته، پاره‌ای از مشکلات و موارد حادث شده را طرح و برای رفع مشکلات و موانع احتمالی راه‌کارهای لازم را ارائه کردند.»
مدیر روابط عمومی سازمان هواپیمایی کشور همچنین گفت: «پروازهای حج تمتع امسال از هفده فرودگاه از جمله: مهرآباد تهران، مشهد، ساری، گرگان، اصفهان، شیراز، اردبیل، کرمان، اهواز، یزد، زاهدان، رشت، کرمانشاه، ارومیه، بندرعباس، بوشهر و تبریز انجام خواهد شد. رفت پروازهای حج تمتع امسال از 22/ 8/ 87 تا 12/ 9/ 87 و برگشت از 23/ 9/ 87 تا 11/ 10/ 87 خواهد بود.»
وی افزود: «کالای همراه زائران در سال 85 حدود 72 کیلو گرم بود که سال گذشته به 65 کیلوگرم کاهش یافت.»
امسال بیش از 104 هزار نفر زائر ایرانی خانه خدا با ناوگان دو شرکت هما و سعودی‌ایر عازم عربستان میشوند. چهل هزار زائر از فرودگاه مهرآباد و بقیه از 16 فرودگاه دیگر شهرها به سرزمین وحی آمدند.

آغاز پروازها

فرودگاه مهرآباد تهران برای پذیرایی از زائران و بدرقه آن‌ها آماده شده است. در

ص: 398
دیداری از ترمینال حجاج در بامداد سه‌شنبه، ترمینال کاملًا آماده به نظر می‌رسید و به علاوه کارکنان فرودگاه در بخش‌های مختلف آن آماده بودند تا از زائران استقبال و آن‌ها را بدرقه نمایند.
برای آمدن زائران و بدرقه‌کنندگان آن‌ها، مقررات ترافیکی ویژه‌ای در اطراف سالن حجاج فرودگاه اعمال می‌شود و پلیس انتظار دارد که همگان به آن توجه نمایند.
با اولین پرواز حجاج بیت‌الله الحرام به سوی سرزمین وحی که قرار است در آخرین دقایق سه‌شنبه شب صورت گیرد، کار انتقال بیش از 100 هزار زائر ایرانی بیت‌الله الحرام به عربستان سعودی آغاز می‌شود. جعفر زاده گفت: «اعزام 50 این زائران با شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی و بقیه با هواپیمایی سعودی است.»
سخن‌گوی سازمان هواپیمایی کشور نیزگفت: «این گروه از زائران که تعداد آنان 460 نفر بود، با پرواز شماره 1017 هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(هما) به مقصد مدینه پرواز کردند.» رضا جعفرزاده افزود: «دومین گروه زائران نیز در ساعت 30 دقیقه بامداد چهارشنبه به مدینه منوره اعزام شدند.»

مشکلات پروازهای حجاج‌

در سال جاری توسط 34 پرواز رفت و 38 پرواز برگشت، 14092 نفر از فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد به سرزمین وحی و بالعکس جابه‌جا شدند.
وی با اشاره به این‌که افزایش پروازهای برگشت به دلیل تغییر در نوع هواپیما بوده است، بیان کرد: «عمده تأخیرهای پرواز حجاج در سال جاری مربوط به پروازهای برگشت بوده است.
در پروازهای برگشت حجاج، 22 پرواز بین یک تا سه ساعت، 6 پرواز بین پنج تا شش ساعت و یک پرواز هم بیش از شش ساعت تأخیر داشتیم، که عمده این تأخیرها از ناحیه شرکت‌های هواپیمایی سعودی بوده است.»

ص: 399
مدیرکل فرودگاه‌های خراسان‌رضوی گفت: «تأخیر در پروازهای حجاج در سال جاری نسبت به سال گذشته به دلیل شرایط مناسب جوی به طور چشم‌گیری کاهش داشته است.»
اسماعیلی تصریح کرد: «برای رفاه حال استقبال‌کنندگان از حجاج در سال جاری بیست هزار مترمربع پارکینگ اختصاص داده شد.»
وی همچنین از احداث انباری برای بارهای بجامانده حجاج در فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد خبر داد و یادآور شد: «با انجام این کار، بارهای بجامانده به حجاج تحویل داده شد.»
وی با اظهار امیدواری نسبت به بهره‌برداری این سالن و استفاده حجاج از آن در سال آینده، یادآور شد: «تاکنون حدود سه میلیارد تومان اعتبار برای احداث سالن حجاج فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد هزینه شده و برای تکمیل آن به یک میلیارد تومان اعتبار دیگر نیاز است.»

ص: 400

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی‌

اشاره

یکی دیگر از سازمان‌هایی که در حج کشورمان ایفای نقش می‌کند، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است که جایگاه آن را در حج امسال در گفت‌گو با دکتر مصطفوی رییس سازمان ارتباطات اسلامی و مشاور رییس جمهور جویا میشویم.

مصاحبه با دکتر مصطفوی‌

خدمت جناب آقای مصطفوی، رییس سازمان ارتباطات اسلامی و مشاور رییس جمهور رسیدیم تا ضمن گفت‌وگو با ایشان، نحوه تعامل این سازمان را با بعثه مقام معظم رهبری جویا شویم:
* لطفاً درباره سازمان ارتباطات و مأموریتهای آن توضیح بفرمایید.
طبق اساس‌نامه سازمان فرهنگ و ارتباطات- که به تأیید مقام معظم رهبری هم رسیده- وظیفه اصلی سازمان، ایجاد هماهنگی لازم بین دستگاه‌های فرهنگی کشور برای انجام فعالیت‌های فرهنگی در خارج کشور است. در واقع وظیفه اصلی، اعمال مدیریت امور فرهنگی خارجی است و به همین دلیل هم اعضای شورای عالی این سازمان، رؤسای دستگاه‌های فرهنگی کشورند؛ مثل: وزیر خارجه، وزیر ارشاد، مسؤولان مجمع جهانی اهل‌بیت، مجمع تقریب مذاهب، جامعه‌المصطفی، صدا و سیما و ....
* نقش سازمان ارتباطات و فرهنگ اسلامی در جهان اسلام چیست؟
تلاش ما در سازمان این است که تمامی ظرفیت‌های فرهنگی کشور را شناسایی و از سوی دیگر، از طریق نمایندگان ما- که در بیش از شصت کشور مستقرند و سفارتخانه‌هایمان که در 130 کشور حضور دارند- رایزنی‌های فرهنگی کنیم و تحولات و رخدادهای فرهنگی کشورهای دیگر را رصد کرده و مورد مطالعه قرار دهیم.

ص: 401
بنابراین سعی می‌کنیم در یک تعامل نزدیک، از ظرفیت‌ها، محصولات و تولیدات فرهنگی کشور، اعم از بخش خصوصی یا دولتی، مراکز فرهنگی، یا شخصیت‌های فرهنگی برای ارائه در کشورهای دیگر و مخاطبان خارجی از آن‌ها استفاده کنیم.
می‌دانیم که حج، یکی از مهم‌ترین زمینه‌های حضور فرهنگی جمهوری اسلامی در خارج از کشور است. موضوع حج آن قدر فضای متنوع فرهنگی برای کشور فراهم می‌کند که علاوه بر موسم حج- که حج‌گزاران در عربستان حضور دارند و زمینه مساعدی برای ارتباط با آن‌ها فراهم می‌شود- در خارج از زمان موسم حج نیز ما در کشورهای مختلف از موضوع حج استفاده می‌کنیم و در زمینه‌های مختلف فرهنگی مثل آموزش، پژوهش و تحقیقات ابعاد مختلف فعالیت‌های فرهنگی همچون: برگزاری نمایشگاه‌های عکس، صنایع دستی، نقاشی، کتاب، شب‌های شعر، نمایش فیلم و امثال این‌ها بهره می‌گیریم.
* درباره فعالیتهای سازمان فرهنگ در موسم حج توضیح دهید.
درباره موسم حج، ما در یک هماهنگی نزدیک با بعثه مقام معظم رهبری، هم‌سویی‌هایی را در قالب یک موافقت‌نامه مشترک بین سازمان و بعثه انجام داده‌ایم. بر اساس این موافقت‌نامه، در طول سال، سازمان تمهیدات لازم را فراهم می‌کند که محصولات فرهنگی تولید شده، مثل کتب و جزوات درباره حج را از طریق رایزنی‌های فرهنگی به مخاطبان خارجی منتقل کند و زمینه‌های ارتباط بعثه مقام معظم رهبری با سایر بعثه‌های کشورها را فراهم نماید. برگزاری سمینارهای مشترک با کشورها درباره موضوع حج و برگزاری نمایشگاه‌های مربوط، از تصمیمات مشترک سازمان و بعثه است.
تلاش ما بر این است که در زمان حج، در یک ارتباط نزدیک با حجاج ایرانی مقیم خارج از کشور، بتوانیم مشکلاتشان؛ مخصوصاً معضلات فرهنگی و اجتماعی

ص: 402
آنان را که در قالب کاروان‌های ایرانیان مقیم خارج از کشور به عربستان می‌آیند، حل و فصل کنیم. فرصت بسیار مناسبی است که اداره کل امور ایرانیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در چارچوب بعثه مقام معظم رهبری، ارتباط مداوم با ایرانیان مقیم خارج از کشور برقرار کند. به همین منظور دیدار از کاروان‌های ایرانیان مقیم خارج از کشور و برگزاری یک همایش اختصاصی در مکه معظمه برای این دسته از حجاج، در دستورکار سازمان قرار دارد.
سازمان به همراه بعثه دیدارهایی را با مسؤولان بعثه‌های کشورهای اسلامی تنظیم می‌نماید تا زمینه خوبی برای انتقال و دریافت تجربیات متقابل فراهم شود. و دیدار از بعضی کاروان‌های مسلمانان کشورهای دیگر، به منظور شناخت متقابل و ایجاد ارتباط، از برنامه‌های دیگر سازمان است.
البته تمامی تلاش‌های این سازمان، در موسم حج در چارچوب مدیریتی بعثه مقام معظم رهبری انجام می‌گیرد و با توجه به مسؤولیت فرهنگی بین‌المللی سازمان، تعدادی از مدیران سازمان در بخش‌های مختلف بعثه افتخار خدمت‌گزاری دارند تا بتوانند فعالیت‌های فرهنگی حج را پس از موسم حج نیز ادامه دهند. تبعاً در رابطه با حج عمره نیز، سازمان تلاش می‌نماید که خدمت‌گزار باشد.
* با توجه به این‌که بخشی از کارهایتان در خصوص انتقال فرهنگ ناب اسلامی به دیگر کشورهای اسلامی است، آیا در راستای این هدف با درخواست‌های متقابل هم روبه‌رو هستید؟
در ارتباط با بعثه‌های کشورهای اسلامی، با توجه به جوّ تبلیغاتی شایع علیه جمهوری اسلامی ایران، بعضاً موانعی برای ایجاد ارتباط وجود دارد که همکاران این سازمان تلاش می‌کنند در ارتباطات خود، زمینه تماس بین بعثه‌ها را فراهم کنند. البته بسیاری از بعثه‌ها هم خودشان علاقه‌مند به تماس و تبادل‌نظر و انتقال تجارب هستند؛ مانند: یمن، سوریه، ترکیه، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، مصر و ...

ص: 403
همچنین برخی از شخصیت‌های علمی و دینی از کشورهای مختلف نیز علاقه‌مندند با علمای ایرانی تبادل‌نظر داشته باشند که از فرصت حج برای این منظور نیز استفاده می‌شود.
* همان‌طور که مستحضرید، در اجرای مطلوب کنگره عظیم حج، برنامه‌هایی در پایان موسم حج، برای سال بعد طراحی می‌شود. درباره تعامل بیشتر و مستمر با بعثه مقام معظم رهبری چه اقداماتی در سازمان ارتباطات انجام گرفته است؟
برای اعمال دیپلماسی دینی و استفاده از ظرفیت‌بالای حج برای انتقال معارف و ارزش‌های دینی به مخاطبان خارجی و تأمین منافع حداکثری نظام مقدس اسلامی، تلاش شد در سازمان، بخشی با عنوان «حج» دایر شود. همکارانی نیز از سازمان متمرکز بر این موضوع نسبت به سیاست‌گذاری و اجرای فعالیت‌های حج در طول سال تعیین شده‌اند. این بخش با بعثه مقام معظم رهبری در ارتباط نزدیک است و تلاش می‌کند تا ظرفیت فرهنگی دستگاه‌های مختلف مربوط را هماهنگ نموده، مورد بهره‌برداری قرار دهد.
* برای حج چه برنامه‌هایی را مدنظر دارید؟
حج برای سازمان ما بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که زمینه حضور و فعالیت فرهنگی کشورمان را در بسیاری از کشورها، حتی کشورهای غیراسلامی که مسلمانان در آن جا حضور دارند، فراهم می‌کند؛ مثلًا می‌توانیم کارهای پژوهشی یا نمایشگاهی با موضوع حج داشته باشیم. حج فرصتی فراهم می‌آورد تا با مخاطبین‌مان در خارج از کشور همکاری و تبادل چند جانبه ارزشی و دینی داشته باشیم، آن هم به صورت متنوع.
* با توجه به این مهم، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی چه تمهیداتی اندیشیده‌است؟
همان‌طور که گذشت، از سال گذشته بخش «حج در سازمان فرهنگ و ارتباطات

ص: 404
اسلامی» را تشکیل دادیم. در این بخش چند نفر از کارشناسان خبره و آشنا به موضوع حج حضور دارند و تلاش می‌کنند تا به صورت متمرکز ظرفیت‌های مختلف کشور را در رابطه با حج؛ با برنامه ریزی متناسب با نیازمندی‌ها و شرایط محیطی کشورها و مخاطبین مهیا کنند. بنابراین لازم بود که در این باره بعثه مقام معظم رهبری هم مرتبط باشیم. در این ارتباط نشست‌های مشترک خوبی داشته‌ایم و موافقت‌نامه‌ای تهیه شده تا نوع تعامل و فعالیت‌ها مشخص شود. اندیشه ما این است که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با توجه به امکاناتی که در داخل و به‌ویژه در خارج کشور دارد، می‌تواند در خدمت بعثه مقام معظم رهبری باشد؛ بالاخص در موسم حج و عمره.
* آیا این ارتباط می‌تواند باعث ارتقا و افزایش تعامل فرهنگی ما با سایر کشورها و ایرانیان خارج از کشور شود؟
بله، اصلًا یکی از بخش‌های مهم کار فرهنگی ما در خارج کشور، دیپلماسی فرهنگی است؛ به خاطر نگاهی که به فعالیت‌های فرهنگی داریم. ما معتقدیم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نظام قدرت‌مندی در محورهای گوناگون از جمله سیاست، اقتصاد، امنیت و ... است، اما فرهنگ در زمره مزیت‌های جمهوری اسلامی ایران است. در دنیایی که اینک گرفتار فقر اخلاق و معنویت است، ما حرف‌های زیادی برای گفتن داریم و تمام جهان از این بابت در تنگناست. ما، هم فرهنگ اصیل اسلامی را داریم و هم غنای فرهنگی و تمدن را.
از این‌رو می‌توانیم از فرهنگ به عنوان ابزار قدرت برای تعامل استفاده کنیم، این یعنی دیپلماسی فرهنگی همراه با دیپلماسی دینی!
* نتیجه می‌گیریم فرهنگ، علاوه بر این که زیربنای سایر فعالیت‌هاست، راه‌گشا هم هست؟ آن هم در بستری دینی مثل حج.
بله. ما با یک حرکت فرهنگی می‌توانیم اهداف ارزش‌مند نظام مقدس‌مان را در خارج کشور تحقق بخشیم، به‌ویژه با توجه به دیپلماسی دینی. البته می‌دانید که

ص: 405
دیپلماسی دینی جمهوری اسلامی ایران در حال ارائه به جهان اسلام است، ما با صاحبان ادیان الهی گفت‌وگو داریم و مشترکاتی را برای خداپرستان و کسانی که به ارزش‌های معنوی و اخلاقی و الهی پایبند هستند دنبال می‌کنیم، این وقتی اهمیت خودش را نشان می‌دهد که ما بتوانیم با فقر اخلاق و معنویت در دنیا مقابله کنیم.
* و حج مناسب‌ترین فرصت است برای این همدلی؟
- بله، در موضوع حج، ما، هم می‌توانیم از طریق بعثه‌ها ارتباطی رسمی با دولت‌ها داشته باشیم که همین امسال هم با اکثرشان مذاکراتی داشته‌ایم و هم می‌توانیم با سازمان‌هایی که امور حج را دنبال می‌کنند مرتبط شویم. این جزو وظایف ماست که در قالب همکاری و هماهنگی با بعثه مقام معظم رهبری ارتباط مفیدی با دولت‌ها و ملت‌ها در موضوع حج داشته باشیم. ما به صورت شفاف مسائل مربوط به حج را با دولت‌ها به عنوان موضوعی فرهنگی دنبال می‌کنیم.
* پس راهی بس طولانی و بلند را در پیش‌رو دارید؟
همین‌طور است، کاری که در حال انجام است، هنوز با اهداف و خواسته‌های ما فاصله‌ای طولانی دارد؛ اما تلاش می‌کنیم تا این راه بلند را از طریق مشارکت با سایر دستگاه‌های دولتی و غیردولتی که ظرفیت متناسب با موضوع را دارند، به سرعت و با دقت طی کنیم. این مهم از طریق مدیریت فرهنگی ممکن می‌شود.
در زمینه حج، دیپلماسی مردمی هم یکی از محورهای مهم کار ماست. تلاش می‌کنیم تا موضوع حج را در «پیوست فرهنگی» فعالیت‌های‌مان قرار بدهیم. ما فعالیت‌های بسیاری را در حال اجرا داریم که موضوع حج به راحتی می‌تواند در آن‌ها دیده شود.
* به نظر می‌رسد اگر موضوع حج در پیوست فرهنگی قرار بگیرد چشم‌انداز خوبی را در پیش‌رو داشته باشید.
- بله، البته ما قرآن و نماز را هم می‌توانیم در این زمینه مثل حج وارد کنیم؛ چون

ص: 406
زمینه‌های ارزش‌مندی برای این موضوعات در بستر کار فرهنگی در خارج کشور وجود دارد. تلاش می‌کنیم برای پروژه‌های بزرگی که در خارج کشور داریم، حتی پروژه‌های اقتصادی، «پیوست فرهنگی» را تدارک ببینیم.
* ایرانیان مقیم خارج چگونه می‌توانند از این پیوست‌های فرهنگی بهره‌مند شوند؟
اصلًا یکی از مخاطبان مهم ما در خارج کشور همین عزیزانی هستند که ایرانی‌اند؛ اما در خارج سکونت دارند و مشغول کار یا تحصیل هستند. خوشبختانه اکثر این عزیزان، انسان‌هایی فرهیخته، متدین و علاقه‌مند به نظام هستند و ارزش‌مندند، بنابراین ضرورت دارد ما با تمام ایرانیان ساکن در خارج، بالاخص با این عزیزان ارتباطی نزدیک داشته باشیم. این عزیزان در کشوری که مقیم شده‌اند، تشکیل زندگی داده‌اند و صاحب فرزند شده‌اند. این تمایل و علاقه در ما و ایشان هست که فرزندان‌شان با فرهنگ ایران اسلامی؛ یعنی با میهن و موطن خویش آشنا باشند، از این‌رو بحث آموزش زبان فارسی و معارف دینی و ارزش‌ها را برای ایشان تدارک دیده‌ایم، موسم حج هم فرصت ارزشمندی است که ما با ایرانیان متدین و علاقه‌مند مرتبط شویم.
* می‌بینیم که برای این مهم تمهیدات خوبی هم اندیشیده‌اید.
بله، خوشبختانه بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج، امکانات خوبی را برای ایرانیان مقیم خارج فراهم کرده‌اند تا این عزیزان در موسم حج و در کشور عربستان بتوانند بهره کافی را ببرند. این امکانات شامل مواردی است؛ از جمله اختصاص کاروان‌های ویژه‌ای که در خدمت ایشان است و نیز اماکن اقامتی مناسب. ما هم در ملاقات‌هایی که در محل استقرارشان داریم و از نزدیک خدمت‌شان می‌رسیم، تلاش می‌کنیم تا از نزدیک با خواسته‌ها و مشکلات‌شان و حتی پیشنهادهایی که دارند آشنا شویم.

ص: 407
* اهم برنامه‌هایی که برای آن‌ها تدارک دیده‌اید چیست؟
تلاش کرده‌ایم تا برنامه‌ای متنوع داشته باشیم؛ از جمله این که زمینه آشنایی‌شان را با آخرین تحولات مورد علاقه‌شان فراهم کنیم و زمینه مناسبی را برای طرح مشکلات و پیشنهادهای آنان تدارک دیده‌ایم.
تشکیلات مرتبط با این عزیزان از جمله وزارت امور خارجه، سازمان حج و زیارت و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این همایش حضور دارند و امیدواریم بتوانیم در قالب یک کار متقابل و مشترک، زمینه‌های خدمت‌رسانی بیشتر به ایرانیان مقیم خارج را فراهم کنیم. سعی کرده‌ایم در زمینه این خدمت‌رسانی تمامی دستگاه‌های مرتبط را با هم هماهنگ کنیم.
* عمده‌ترین مشکلی که در موسم حج برای ایرانیان مقیم خارج رخ می‌دهد چیست؟ برای حل آن در سال نوآوری و شکوفایی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
این عزیزان بسیار تمایل دارند که در کنار موسم حج، سفری هم به سرزمین و وطن خود داشته باشند که محدودیت‌هایی هم هست، مثل موضوع ویزا یا انتقال از فرودگاه امام خمینی(قدس سره) به مهرآباد و یا عزیزانی که با گذرنامه‌های سایر کشورها می‌آیند.
البته سال گذشته به گونه‌ای این مشکل حل شد؛ اما امسال تلاش کرده‌ایم تا با هماهنگی‌های صورت‌گرفته، موضوع ورود و خروج این عزیزان و اقامت‌شان را حتی برای آن‌هایی که از نظر کشورمان مشمول به حساب می‌آیند فراهم کنیم که این، بشارتی است برای عزیزان‌مان که خارج کشور هستند و امسال به حج تمتع مشرف شده‌اند.
* برای ثبت و ضبط خاطرات و یادداشت‌هایی که این عزیزان از سفر حج خواهند داشت، فکری شده است؟

ص: 408
بله، چون تجارب مفیدی نصیب‌شان خواهد شد که می‌تواند برای نسل‌های بعد از ایشان مفید باشد و نیز هموطنان ما می‌توانند حج را از نگاه یک ایرانی ساکن در خارج کشور ببینند، تمهیداتی اندیشیده شده تا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ثبت و ضبط خاطرات ایشان حمایتی انجام بدهد. البته رسانه‌ها و سایر عوامل هنری مثل مستندسازان هم از این فرصت خوب در جهت ارتباط دوسویه این عزیزان اقداماتی انجام خواهند داد.

ص: 409

سازمان تجارت جهانی‌

اشاره

دیگر از سازمانهایی که در برگزاری فریضه حج همکاری دارد، سازمان تجارت جهانی است. خروج مبالغ زیادی ارز از کشور در ایام سفر زائران، موضوع جدیدی نیست؛ اما این خروج به دو طریق صورت می‌گیرد، بخش عمده آن توسط زائران و از طریق خرید کالا و بخش دیگر، توسط دولت برای تهیه مایحتاج غذایی حجاج است که برای رفع بخش دوم، طی سال‌های اخیر تدابیر جدی اندیشیده شده است.
اصرار بسیاری از زائران برای خرید کالای خارجی از عربستان(با وجود اختصاص فروشگاه‌هایی خاص برای عرضه کالای ارزان و کیفی در فرودگاه‌های ایرانی هنگام ورود حجاج به کشور)، باعث شده تا سالانه میزان قابل توجهی ارز به جیب تولیدکنندگان کالاهای خارجی بدون کیفیت واریز شود. گرچه بسیاری از اجناس خریداری شده فقط یک‌بارمصرف‌اند، با این حال، این معضل همچنان باقی مانده و برای رفع آن راهی جز فرهنگ‌سازی و آموزش زائران وجود ندارد.
یکی از ابتکارات به‌جا و ماندنی دولت طی دو سال اخیر، تلاش برای تهیه مایحتاج روزانه زائران در عربستان سعودی است. موفقیت مسؤولان سازمان حج و زیارت برای تهیه غذای موردنیاز زائران از طریق تولیدکنندگان داخلی، بر هیچ‌کس پوشیده نیست. اگر فردی طی دو سال اخیر به این کشور سفر کرده باشد، براین ادعا صحه می‌گذارد.
بر اساس توافق سازمان حج و زیارت و سازمان توسعه تجارت؛ دبیرخانه‌مشترک کارگروه مستقر در سازمان توسعه تجارت، گزارش عمل‌کرد خود را هر سه ماه یک‌بار به رؤسای دو سازمان ارائه خواهد کرد و کلیه حمایت‌های سازمان توسعه تجارت برای صادرات به عربستان نیز با هماهنگی سازمان حج و زیارت انجام خواهد شد.

اهتمام مسؤولان بازرگانی و فرهنگی‌

ص: 410
توافق‌نامه اخیر سازمان‌های توسعه تجارت و حج و زیارت- که آبان ماه گذشته امضا شد- نشان از اهتمام جدی مسؤولان بازرگانی و فرهنگی کشور برای تهیه مایحتاج حجاج و عمره‌گزاران از طریق تأمین کالای داخلی با کمک به اقتصاد کشور، حمایت از تولیدات داخلی و ممانعت از خروج ارز دارد.
بر اساس این توافق‌نامه، کارگروه تأمین مناسب مایحتاج حجاج و عمره‌گزاران تشکیل می‌شود تا خدمات‌دهی به حجاج در شرایط مناسبی صورت گیرد.
در حال حاضر بیش از چهل قلم کالای ایرانی در سبد تغذیه زائران ایرانی در عربستان قرار گرفته که کمک بسیاری به اقتصاد کشور و تولیدکنندگان داخلی خواهد کرد. براساس برخی آمارهای رسمی طی دو عمره و دو حج، بیش از میلیارد تومان مواد غذایی از ایران به عربستان ارسال شد.
مساعدت در خصوص اجرای سیاست‌های حمایتی مربوط به سازمان توسعه تجارت نظیر امور بانکی، بیمه‌ای، جوایز و مشوق‌ها و ... جهت تسهیل صادرات کالای ایرانی به عربستان، به‌ویژه در زمینه تأمین مایحتاج زائران خانه خدا را در توافق‌نامه منعقده برای تشویق تولیدکنندگان نباید از نظر دور داشت.
رییس کل سازمان توسعه تجارت ایران می‌گوید: «توزیع مواد غذایی ایرانی توسط سازمان حج و زیارت، فعالیتی است فراتر از مسؤولیت و مأموریت سازمان حج و زیارت که قابل تقدیر است و این سازمان نهایت تلاش خود را برای تقویت این حرکت می‌کند.»
مهدی غضنفری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی ایرنا افزود: «شرایط رقابتی دنیا آن‌چنان سنگین وفشرده است که انتظار نداریم موفقیت در حوزه تجارت به اندازه انجام مسؤولیت در حوزه مأموریت‌های اصلی سازمان حج و زیارت چشم‌گیر باشد.»
معاون وزیر بازرگانی همچنان بر لزوم مشارکت بخش خصوصی در فعالیت‌های

ص: 411
تجاری تأکید می‌کند و می‌گوید: «لازم است شرکت‌های خصوصی، اتاق‌ها، کنسرسیوم‌ها و شرکت‌های بزرگ صادراتی فضای جدید کسب و کار را در نظر بگیرند؛ زیرا بدون مشارکت قوی و گسترده و حفظ استانداردهای بین‌المللی، حضور ایران در هیچ بازاری از جمله عربستان، حتی اگر روز به روز بر تعداد زائران افزوده شود، ماندگار نخواهد شد.»
این مقام مسؤول به طرح این موضوع که به هیچ وجه، نفوذ سازمان حج و زیارت در خصوص تهیه مایحتاج زائران و بازار زیارتی به این معنا نیست که موضوع رقابت در تجارت به فراموشی سپرده شده است، گفت: «از اتاق‌های بازرگانی و کنسرسیوم‌های صادراتی انتظار می‌رود با ارائه کالاهای کیفی و نشان تجاری(برند) مورد انتظار، در این بازار مشارکت کنند.»
وی به اختصاص خط حمل‌ونقل کالا از طریق بندرامام(قدس سره)، بندردمام و بندر جده توسط این سازمان برای تسهیل در حضور و نفوذ در بازار عربستان اشاره می‌کند و می‌گوید: «تمام تلاش‌ها برای حضور بخش خصوصی در بازار عربستان صورت می‌گیرد تا بتوان بخشی از بازار را به دست آورد.»
وی در عین حال معتقد است که توافق‌نامه امضا شده میان دو سازمان، از سوی سازمان توسعه تجارت ایران، بیان‌گر کلیه حمایت‌های این سازمان برای صادرات به عربستان با هماهنگی سازمان حج و زیارت است.
معاون وزیر بازرگانی با بیان این‌که با شناسایی مشکلات موجود و ارائه راه‌کار جهت رفع آن‌ها می‌توان امکان صدور بیشتر کالا به عربستان را فراهم کرد، گفت: «دراین زمینه کمک‌های فنی و پیشنهادهای اجرایی در خصوص ارتقای کیفی محصولات صادراتی و اخذ استانداردهای لازم در عربستان بسیار مهم به نظر می‌رسد.»

ص: 412

وزارت امور خارجه‌

اشاره

یکی دیگر از همکارانی که در برگزاری حج، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، وزارت امور خارجه است. در مصاحبه با آقای محمد سیبویه، به نقش این وزارت‌خانه بیشتر پی میبریم. ایشان مدت چهار سال و نیم کنسول ایران در جده و مسؤول امور زائران در طول سال، اعم از عمره و حج تمتع بود. اینک به عنوان مسؤول دفتر وزارت امور خارجه مستقر در ستاد مدینه منوره است.
گفت‌وگو با مسؤول دفتر وزارت امور خارجه
* در مورد هدف از تشکیل دفتر وزارت امور خارجه توضیح دهید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در راستای اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی و تسهیل و پیش‌برد امور عبادی و مناسک زائران، وزارت خارجه اقدام به ایجاد دفاتری در جده، مکه مکرمه و مدینه منوره نمود که در ارتباط تنگاتنگ با بعثه مقام معظم رهبری، همچنین در همکاری و هماهنگی با سازمان حج و زیارت و دیگر ارگان‌های دست‌اندرکار زائران است. در این راستا وزارت امور خارجه، تعدادی از کارشناسان زبده و با تجربه خود را جهت استقرار در این دفاتر تعیین و اعزام می‌کند.
* در مورد نوع کار دفاتر در موسم و قبل از آن‌توضیح بفرمایید.
هر سال پیش از آغاز موسم سفارت جمهوری اسلامی در ریاض و سرکنسول‌گری در جده، به منظور حل مشکلات گذشته و پیش‌گیری از مشکلات و تسهیل امور زائران ملاقات‌های متعدد و در سطوح مختلف با مقامات سیاسی- انتظامی، امر به معروف و نهی از منکر، مسؤولان امارت‌ها(بالاترین سطح در هر استان) مکه و مدینه، جده، ثبت‌احوال، گذرنامه، بیمارستان‌ها و دیگر ادارات و مراکز سعودی مرتبط در امور حج به عمل می‌آورند.
با ورود کارشناسان اعزامی تصمیمات این ملاقات‌ها مورد پی‌گیری و

ص: 413
ملاقات‌های جدیدی نیز با یکایک مقامات بلندپایه ارگان‌های یاد شده انجام می‌گیرد.
تمهیداتی هم برای رفاه و تسهیل امور زائران درباره عدم مراجعه به سرکنسول‌گری در جده، با توجه به بُعد مسافت و عدم امکان خروج زائر از مکه و مدینه انجام می‌شود. این تسهیلات از قبیل همراه داشتن مهرها و اسناد و مدارک لازم کنسولی است.
مثلًا برای زائری که گذرنامه‌اش مفقود می‌شود، برگه عبور موقت صادر می‌شود که سند دولتی است و زائر در طول اقامتش در این‌جا، مجوز رسمی اقامت و مدرک مسافرتی برای بازگشت به ایران را دارد.
این دفاتر در حقیقت کار کنسولی، کار سیاسی بر اساس مورد، همچنین پاسخ به پرسش‌های زائران را در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انجام می‌دهند. افزون بر این کار، اطلاعات لازم را برای مبادلات تجاری، آموزشی و فرهنگی در اختیار زائران می‌گذارند. برای مثال، بازدید از مراکز فرهنگی یا تجاری برای تعامل و احیاناً انعقاد قراردادهای تجاری و فرهنگی را از قبل فراهم می‌نماید.
* جناب آقای سیبوبه، در مورد عمل‌کرد و فعالیت‌هایتان بفرمایید.
از کارهای عمده، انجام امور زائران مانند: ثبت ازدواج زائران، ولادت‌ها، وفیات، مراجعه به مراکز انتظامی، دادگاه‌ها و زندان‌ها در خصوص پی‌گیری، اقدام و وصول دیات زائران مصدوم، اعم از فوتی و غیرفوتی، آزادی زائران بازداشتی و زندانی در طی یک فرایند اداری با اخذ وکالت است. همچنین احقاق حقوق زائران در ازای هرگونه زیان وارده به دیگران و یا بروز اختلاف با شهروندان سعودی و زائران دیگر کشورها نیز انجام می‌گیرد. ضمناً پی‌گیری اموال مسروقه زائران نیز به عهده این دفتر است.
با توجه به این‌که عمده مشکل زائران در ارتباط با تضییقات مأموران ارشادی و

ص: 414
غیرارشادی مستقر در حرم شریف نبوی به‌ویژه در بقیع و اُحُد می‌باشد از این‌رو دفتر وزارت امور خارجه با دریافت گزارش در خصوص اهانت و مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتن زائران، بی‌درنگ از طریق مقامات سیاسی، انتظامی، امنیتی و امر به معروف، اقدامات لازم را در جهت آزادی زائر از یک سو و اعلام مراتب اعتراض نسبت به بدرفتاری و سخت‌گیری‌ها به مقامات سعودی از دیگرسو انجام می‌دهد، البته و در طول موسم حج، دفاتر وزارت امور خارجه همواره با مقامات یادشده در تعامل و گفت‌وگوست.
در کنار این کارها منتقل‌کردن گله‌گزاری‌ها یا شکایات یا پیشنهادهای زائران به ارگان‌های مختلف داخلی در امر حج به عهده این دفتر است. یکی دیگر از وظایف مهم دفاتر وزارت‌خانه، راهنمایی، پاسخ‌گویی و حل مشکلات چند هزار زائر ایرانی مقیم خارج از کشور است که هر ساله برای ادای حج تمتع وارد عربستان می‌شوند.
این دسته از زائران به صورت کاروانی یا شخصی می‌آیند و گاهی از کاروان‌ها درباره عدم تعهدات‌شان شکایت دارند. چون از این تعداد، جمعیت قابل‌توجهی از ایرانیان از طریق ایران وارد و بعضاً با مشکلات فرودگاهی در داخل کشور و مشکل گذرنامه‌ای مواجه می‌شوند. برای مثال افراد مشمول که خدمت سربازی انجام نداده‌اند، برای یک‌بار اجازه ورود به کشور دارند. با ورود چند ساعته، روی گذرنامه آن‌ها مهر ورود و خروج می‌خورد و در نتیجه یک بار حق ورودشان از بین می‌رود؛ از این‌رو دفتر مشکلاتشان را حل‌و فصل می‌کند.
هر سال نمایندگان دفاتر، کاروان‌های آزاد زائران مقیم خارج از کشور را مورد بازدید قرار می‌دهند و ضمن خوش‌آمدگویی پای سخن و مشکلاتشان می‌نشینند. از وظایف دیگر این دفاتر حل و فصل اختلاف و کشمکش‌ها بین بعضی زائران ایرانی با اتباع دیگر کشورهاست که معمولًا از طریق مصالحه و یا جبران خسارت‌ها انجام می‌گیرد.

ص: 415
همچنین از فعالیت‌های دیگر دفتر، عیادت از زائران بیمار بستری شده در مراکز پزشکی جمهوری اسلامی ایران و بیمارستان‌های عربستان سعودی است.
در عین حال، هرسال همایشی نیز با حضور زائران مقیم خارج از کشور در مکه مکرمه با مشارکت حضرت آیه الله ری‌شهری و بالاترین مقام وزارت امور خارجه- که هر سال در موسم حج وارد عربستان می‌شوند و عمدتاً در سطح معاون وزیر می‌باشد- تشکیل می‌شود. امسال این همایش با حضور جناب حجه الاسلام و المسلمین آقای محمد علی شهیدی، معاون کنسولی و امور مجلس و ایرانیان خارج از کشور، مسؤولان دفاتر وزارت امور خارجه و دیگر مقامات برگزار شد.
ضمناً انجام بعضی از درخواست‌های دفتر بعثه مقام رهبری و ستادهای سازمان حج و زیارت، همچنین شرکت در جلسات مختلف هیئت‌های علمی بعثه و جلسات روزانه واحدهای مستقر در ستادهای مدینه و مکه نیز از کارهای عادی این دفتر است. ناگفته نماند که ارتباط و ملاقات با دفاتر مراجع تقلید عظام نیز در دستور کار قرار دارد.
با گفت‌وگو با آنان و شنیدن اظهاراتشان برای حل مشکلات اقدام می‌نمایند. این مشکلات ممکن است از سوی مأموران و دستگاه‌های عربستان باشد. در هر حال، تلاش کافی برای حل مشکلات مزبور به عمل می‌آید. این امر جدا از ملاقات‌های سفیر(جناب آقای حسینی) و کنسول(جناب آقای مرتضایی‌فر)، معاون و دفاتر وزارت خارجه با دفتر آیات عظام است.
در کنار این وظایف، ترخیص و حل مشکلات مربوط به ورود تعداد زیاد کتب و نشریات و مواد غذایی و وسایل صوتی و تصویری و ... نیز بخش مهمی از وقت دفاتر را به خود مشغول می‌سازد که با ارتباط با وزارت اعلام و ثقافه ترخیص صورت می‌گیرد. انجام مراسم تشریفات و استقبال رسمی ورود و خروج و نقل و انتقال نماینده‌ولی‌فقیه در امور حج و مقامات عالی‌رتبه کشورمان از طریق سالن

ص: 416
تشریفات فرودگاهی و نیز استقبال از ورود بعثه‌های آیات عظام و مراجع تقلید در بدو ورود و به هنگام خروج نیز از کارهای این دفاتر است.
در حج سال جاری و به گواهی تمام دفاتر مراجع عظام تقلید، هیچ مشکل و تضییقات و بی‌حرمتی نسبت به آنان صورت نگرفته است و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مراکز مشخص شده مدینه منوره راه یافته‌اند.
امسال با تمهیداتی که انجام گرفت، حتی حوادث و تضییقات نسبت به سال‌های گذشته کاهش چشم‌گیری یافته‌است؛ ناگفته‌نماند که افزون بر حل و فصل مشکلات زائران، هرگونه رفع مشکلی برای ارگان‌ها و نهادهای دست‌اندرکار بر پایی حج، از قبیل صدا و سیما، معاونت‌های بعثه و ستادهای سازمان حج، هواپیمایی، هلال احمر و مانند آن نیز به عهده دفتر وزارت امور خارجه است.

تشکیل خانه ایرانیان‌

حجه الاسلام شهیدی در حاشیه همایش «هنگامه وصال» که در بعثه مقام معظم رهبری و با حضور پرشور هزارتن از ایرانیان مقیم خارج از کشور برگزار شد، از مقدمات شکل‌گیری «خانه ایرانیان» در برخی از مناطق دنیا با هدف تسهیل در امور هموطنان ایرانی خارج از کشور خبر داد.
حجه الاسلام شهیدی، معاون امور پارلمانی و کنسولی وزارت خارجه در این همایش اعلام کرد: «یکی از مسائل مورد توجه و مشکل‌ساز ایرانیان در برخی از کشورها، عدم دسترسی آن‌ها به سفارت به دلیل طولانی بودن مسافت و یا نبود مرکز سرویس‌دهی در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیاست که این موضوع مشکلاتی را برای ایرانیان مقیم خارج از کشور به وجود آورده است.»
وی در این باره خبر داد: «در تهران تصمیم گرفته شد در شهرها و کشورهایی که به دلیل دوری مسافت و یا ازدحام هموطنان، ارائه تسهیلات با مشکلاتی همراه است و ایجاد سرکنسول‌گری نیز با موانع یا مشکلاتی مواجه است، مرکزی بنام" خانه

ص: 417
ایرانیان" تشکیل شود که این مرکز فعالیت‌های مختلف کنسولی ایرانیان را هماهنگ و به روز می‌نماید.
رسالت این مراکز، ارائه تسهیلات لازم در اموری مانند تمدید گذرنامه، شناسایی مشکلات هموطنان خارج از کشور و ... خواهد بود.

ص: 418

گمرک جمهوری اسلامی ایران‌

اشاره

در حج امسال روابط عمومی گمرک ایران اعلام کرد: «ساک‌های مسافرتی حجاج در صورتی که حاوی کالای ممنوعه نبوده، یا جنبه تجاری نداشته باشد، به عنوان کالای مجاز، مشمول تسهیلات گمرکی خواهد بود و مسؤولان گمرک مساعدت لازم را برای ترخیص آن‌ها به‌عمل خواهند آورد.»
تمامی زائران براساس ماده 31 آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات، می‌توانند حداکثر تا سقف ارزشی 80 دلار کالای مجاز، بدون پرداخت حقوق گمرکی ترخیص نمایند و مازاد بر آن، در صورت نداشتن جنبه تجاری تا سقف ارزشی 80 دلار با پرداخت حقوق گمرکی و دو برابر سود بازرگانی قابل ترخیص است؛ مشروط بر این‌که کالاهای مزبور از نوع کالاهای ممنوع شرعی و یا قانونی نبوده، جنبه تجاری هم نداشته باشد.
بر اساس این گزارش، انواع تلویزیون، ضبطصوت‌های بزرگ، چرخ‌خیاطی، جاروبرقی، ماشین ظرف‌شویی، لباس‌شویی، انواع یخچال و فریزر، آب‌گرم‌کن، اجاق گاز، دوچرخه، کالسکه بچه، فرش ماشینی، موکت، ماشین بافندگی، چینی‌آلات، موتوربرق، کولر گازی و کالاهایی از این نوع از سوی مدیران کاروان‌ها به عنوان بار همراه زائر محسوب نمی‌شوند و زائران باید از خرید آن‌ها خودداری کنند.
آقای فرهمند با اعلام این مطلب گفت: «بارهای بیش از چهل کیلوگرم زائران از طریق فرودگاه جده به ایران انتقال نمی‌یابد و هم اکنون بارهای بیش از این مقدار در فرودگاه جده به حالت بلاتکلیف رها شده است.
زائران حتی با پرداخت مبلغ اضافی نیز نمیتوانند بار بیش از چهل کیلوگرم را به ایران انتقال دهند؛ بنابراین از زائران درخواست می‌کنیم بار بیش از چهل کیلوگرم را به فرودگاه جده انتقال ندهند.»

ص: 419
فرهمند تصریح کرد: «چنانچه زائران بیش از این مقدار بار به فرودگاه‌های عربستان حمل کنند، از انتقال آن به ایران جلوگیری خواهد شد و با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهند گردید.

هزینه بار اضافی‌

بر اساس توافق‌ها، از هر زائر دو ساک را می‌پذیرند و به ازای هر ساک اضافه، دویست ریال سعودی اضافه‌بار باید پرداخت شود. در غیر این‌صورت، آن ساک به بخش کالاهای متروک گمرک می‌رود و احتمال دارد با خود زائر به کشور نرود و در فرودگاه‌های دیگر این بار را بتوان پیدا کرد.

ص: 421

فصل پنجم: اقدامات عربستان‌

اشاره

ص: 423
اقدامات عربستان‌

بخش اول: اقدامات فرهنگی‌

اشاره

عربستان همه ساله برای موسم حج برنامههایی را تدارک میبیند که میتوان آن‌ها را به دو دسته فرهنگی و اجرایی تقسیم کرد. در این‌جا اقدامات فرهنگی عربستان را در موسم حج مرور میکنیم.

وضعیت قبرستان بقیع‌

مسائل مربوط به بقیع- که ریشه در اختلافات ما با وهابیت دارد- همواره مورد توجه متولیان فرهنگی در عربستان بوده است. امسال نیز برای ایجاد محدودیت در بقیع، برنامههایی تدارک دیده بودند که برای نمونه، وضعیت آن را در برخی از روزها گزارش میکنیم:
امسال عوامل ارشادی مستقر در بقیع، زائران معترض به سیاست‌های اخیرشان را از بقیع اخراج میکردند. اخراج حدود 25 نفر از زائران شیعه هندی در حال دعا در عصر روز یک‌شنبه و تعداد دیگری از آنان در عصر روز دوشنبه از نمونه‌های بارز جدیت عوامل ارشادی در برخورد با معترضان به سیاست‌های آن‌هاست.
سه‌شنبه وضعیت عمومی بقیع آرامتر بود و عوامل ارشادی همچنان بر محدود کردن زائران اصرار داشتند. عصر به دلیل عدم بازگشایی راه‌پله‌های شمالی، جمعیت بسیار فشرده شد و زنان و زائران سایر کشورها دچار مشکل شدند و به این وضعیت اعتراض کردند.
در سال‌های گذشته یکی از راه‌پله‌ها برای ورود و دیگری برای خروج اختصاص یافته بود که تاکنون برنامه مشخصی نسبت به این موضوع نبوده است.

ص: 424
اگر چه در این روز، بقیع روند آرامی را در پیش داشت، اما در شیوه جدید عوامل مستقر در آن‌جا از توقف زائران در مقابل قبور حضرات ائمه(ع)، جلوگیری و کتب در اختیار افراد را جمع‌آوری کرده و زائران در حال ذکر مصیبت و چهره‌های محزون را با تحریک رفتاری و ایجاد واکنش، از بقیع اخراج می‌نمودند.
امسال در بعضی از روزها تعداد هفت نفر از عوامل ارشادی، فقط در اطراف قبر حضرت ام‌البنین(س) و حدود ده نفر در قسمت مرقد ائمه(ع) حضور داشتند و به ترویج افکار خود می‌پرداختند و گاهی نسبت به حضرت امام رضا(ع) و امام خمینی(قدس سره) ایجاد شبهه می‌کردند.
در روز شنبه (1)، عوامل ارشادی عمده توان خود را در محل قبور مطهر ائمه به زبان فارسی صرف می‌گردند و طی تذکر به زائران مبنی بر بستن کتب دعا، بیش از هشت جلد کتاب دعا را دست زائران گرفته، توقیف کردند. آن‌ها عمدتاً با زبان فارسی و با صدای بلند به زائران تذکر می‌دادند.
با این حال برخی از گروه‌های ایرانی در داخل قبرستان در گوشه و کنار به ویژه کنار در ورودی به ذکر دعا و مرثیه‌خوانی می‌پرداختند. در این روز بعد از نماز عصر، زائران وارد قبرستان شدند که از ابتدا طناب کنار محل عبور و ایستایی برای احترام به مرقد مطهر چهار امام معصوم(در قسمت غربی) تا حدودی به عقب کشیده شد و از حوالی 30/ 16 درِ ورودی مسدود شد.
صبح روز دوشنبه (2) بعد از نماز، درِ بقیع طبق روال معمول گشوده شد و طناب مقابل قبور ائمه از کنار نرده به سمت شیروانی و سایبان(محل استقرار نیروهای پلیس) کشیده شده بود که پس از 15 دقیقه به جای ثابت قبلی در پشت درِ ورودی منتقل شد. ازدحام جمعیت در ورودی و مقابل قبور ائمه اطهار(ع)، به حدی‌بود که

1- 26/ 8/ 87

2- 28/ 8/ 87

ص: 425
منجر به افتادن تعدادی از زائران به روی زمین گردید.
در نقاط مختلف قبرستان بقیع عوامل ارشادی با صحبت‌های خود سعی می‌کردند زائران را به قسمت انتهایی بقیع و محل دفن عثمان راهنمایی و هدایت کنند.
در روز سه‌شنبه (1)، در پی تذکر عوامل ارشادی هفت جلد کتاب دعا در محل قبور ائمه توقیف شد. عوامل تبلیغی سعودی نسبت به بحث و گفت‌وگو و ایجاد شک و شبهه در اعتقادات شیعی همچنان تلاش می‌کنند و گاهی بین صحبت‌ها به ارزش‌های عالیه ایران اسلامی، روحانیون و زائران با به کار بردن کلمات نامربوط و بی‌ادبانه اقدام می‌کنند. و سه نفر ایرانی را به علت نشستن روی زمین و استفاده از کتاب دعا از بقیع بیرون کردند.
در روز سه‌شنبه (2) همزمان با خروج زائران از بقیع، عوامل ارشادی با برخی از زائران درباره امام زمان به بحث پرداختند که با واکنش شیعیان روبه‌رو و با دخالت پلیس، زائران به بیرون بقیع هدایت شدند که به صورت دسته‌جمعی در مقابل در ورودی بقیع تجمع کردند و با ذکر صلوات اقدام به خواندن دعای فرج با صدای بلند کردند.
در محل دفن حضرت ام‌البنین(س) که یک سیاه‌پوست با تسلط کافی به زبان انگلیسی برای زائران صحبت و نسبت به اعتقادات شیعه ایجاد شبهه می‌کرد. عوامل مخفی ارشادی به زبان‌های مختلف آشنایی داشتند و به صورت گسترده، هم‌رنگ زائران و در میان آن‌ها حضور پیدا کرده، تفکرات خود را تبلیغ می‌کردند.
با توجه به برخوردهای نامناسب مأموران و عوامل تبلیغی سعودی با زائران، دفتر حوزه نمایندگی ولی‌فقیه و سرپرست حجاج در تاریخ 1/ 9/ 87 روحانیون و مدیران

1- 29/ 8/ 87

2- 5/ 9/ 87

ص: 426
کاروان‌ها خواست در صورت برخورد نامناسب مأموران و عوامل تبلیغی سعودی با آنان، مراتب را در اسرع وقت به صورت مستند و ذکر جزئیات، جهت پی‌گیری به دفتر بعثه مقام معظم رهبری منعکس نمایند.

اقدامات وزارت اوقاف‌

وزارت اوقاف عربستان هم اطلاع‌رسانی گسترده‌ای را برای حجاج آغاز کرده است. وزارت امور اسلامی و اوقاف عربستان به منظور تشویق حجاج به پای‌بندی به آموزش‌ها و تعلیمات وزارت حج، اطلاع‌رسانی گسترده‌ای را برای حجاج داخلی و خارجی آغاز کرده است. این اطلاع‌رسانی توسط مبلغان وزارت حج و خطبای مساجد و نیز رسانه‌های مختلف در سراسر عربستان با عنوان «حج با مجوز، درخواستی شرعی است» انجام می‌گیرد.
شیخ طلال بن احمد العقیل، مشاور وزیر حج عربستان و ناظر کمیته اطلاع‌رسانی اسلامی حجاج گفت: «اطلاع‌رسانی امسال در سطحی گسترده و فراگیر انجام می‌گیرد و شامل تعداد زیادی مطبوعات و برنامه‌های تلویزیونی است که شرح کاملی در مورد مناسک حج و اهمیت پای‌بندی به تعلیمات آن در اختیار شهروندان سعودی قرار می‌دهد.»
علاوه بر این، اطلاع‌رسانی از طریق تابلوهایی که در میدان‌های اصلی شهرنصب شده و همچنین با استفاده از سه میلیون کتاب و نوار برای حجاج داخل و پانزده میلیون نسخه‌قرآن و نوار برای حجاج خارجی انجام می‌گیرد و در جریان آن از بسیاری ازابزار اطلاع‌رسانی دیداری و شنیداری نیز استفاده می‌شود.

ص: 427

آماده سازی مساجد

دکتر عبدالرحمن بن سعید الحازمی، مدیر کل بخش شئون اسلامی گفت: «وسایل مورد نیاز 9076 مسجد در منطقه مکه مکرمه و مناطق تابع آن تهیه شده و در مورد نظافت و بهداشت، مرمت و پاک‌سازی مساجد: نمره، خیف و مشعرالحرام پنج قرارداد عمده با شرکت‌های مرمت و پاک‌سازی به امضا رسیده است».
وی گفت: «به ارگان‌های تابع تأکید گردیده که هرگونه کم و کاستی در مساجد بین راه حجاج شناسایی و برای رفع آن‌ها اقدام شود در این میان مساجدی که نماز جمعه در آن‌ها ادا می‌شود، از اهمیت بیشتری برخوردارند». او خاطر نشان کرد که مجموعه این مساجد به 150 مسجد خواهد رسید، در حالی که در سال گذشته 100 مسجد برای استفاده حجاج در بین راه در نظر گرفته شده بود.
الحازمی اضافه کرد: «به ائمه مساجد تأکید شده که تنها کسانی می‌توانند به وعظ و ارشاد بپردازند که دارای مجوز از سوی شئون اسلامی کشور باشند».

حج 87 در رسانه ها

برنامه های رادیویی تلویزیونی‌

به منظور اطلاع‌رسانی درباره وقایع موسم حج شبکه اول تلویزیون عربستان سعودی از روز شنبه (1) ارائه یک برنامه خبری جدید به مناسبت نزدیک شدن به ایام حج را شروع کرد.
عنوان این برنامه «مجله حج» بود که قبل از برنامه خبری ساعت 30/ 18 شبکه اول تلویزیون عربستان سعودی پخش می‌شد. در این برنامه علاوه بر اخبار حج، مسائل و موضوعات اعتقادی مورد بحث قرار می‌گرفت.

1- 25/ 8/ 87 مطابق با 16 ذیقعده.

ص: 428
در همین حال، شبکه اول تلویزیون عربستان سعودی از همان روز لوگو(نشانه) حج را در کنار صفحه خود قرار داد. این لوگو از یک تصویر گرافیکی از کعبه شریف و عدد 1429 که سال‌شمار قمری را نشان می‌دهد، تشکیل شده است.
برنامه رادیویی «راهنمای حج عربستان سعودی» که در بردارنده برنامه‌های زنده، گفت‌وگوها و ملاقات‌های هدف‌مند با مقام‌های مسؤول اجرای حج می‌باشد، به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی، اردو و اندونزی در طول مدت شبانه‌روز برنامه پخش می‌کند.

پوشش رسانهای حج‌

شرکت‌های داخلی حجاج درعربستان با چهل شبکه تلویزیونی بین‌المللی و عربی و اسلامی، شرکت‌های تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی با هدف فراهم شدن امکان پوشش خبری مراسم حج وارد مذاکره شدند. به نوشته روزنامه عکاظ، این شرکت‌ها در مورد اجاره دادن ساختمان‌هایی در نزدیکی منا و پوشش خبری مراسم حج از سوی شبکه‌های تلویزیونی با آنان گفت وگو کردند.
این درحالی است که شرکت‌های تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی امیدوارند امکان تبلیغ تولیدات آنان در طول مراسم حج و سرمایه‌گذاری برروی بزرگ‌ترین تجمع جهانی اسلامی(حج) فراهم شود. از سوی دیگر 32 شرکت دست‌اندرکار امور حجاج در داخل عربستان، که برخی ساختمان‌ها را به مدت دو سال اجاره کرده‌اند، در حال بررسی درخواست‌های شبکه‌های تلویزیونی و شرکت‌های تبلیغاتی برای استفاده از این مناطق هستند.
ارزش اجاره این ساختمان‌ها در طول مراسم حج امسال، به سی میلیون ریال رسید که از سوی 32 شرکتی که نماینده چهار گروه هستند، پرداخت شد.
هر یک از این گروه‌ها یک ساختمان مستقل از سایر گروه‌ها را تحویل گرفت

ص: 429
که برای پذیرایی از هشت‌هزار زائر خانه خدا آماده می‌شود. قیمت اجاره این ساختمان‌ها برای هر یک از زائران به پنج هزار ریال رسید.

پوشش خبری حج‌

مسؤولان عربستان اعلام کردند: «امسال بیش از 250 نفر از نمایندگان رسانه‌های مختلف خبری جهان اخبار و مناسک حج تمتع را پوشش رسانه‌ای و تصویری می‌دهند».
تمام این خبرنگاران و نمایندگان رسانه‌های خبری که در خارج از عربستان فعال بودند، به صورت گروهی و یا انفرادی برای پوشش رسانه‌ای و تصویری اخبار حج به این کشور وارد شدند.
نمایندگان خبرگزاری‌های مهم جهان، خبرنگاران، روزنامه‌نگاران، وبلاگ نویسان، مسؤولان پایگاه‌های اینترنتی خبری مهم و کارگردانان رادیو و تلویزیونی از جمله این افراد بودند.
بر اساس این گزارش، با وجودی که اعمال و مناسک حج در سال جاری تاکنون بدون هیچ‌گونه حادثه بوده، اما بازتاب اخبار و مناسک حج در رسانه‌های مختلف خبری نسبت به سال‌های گذشته از روند روبه‌رشدی برخوردار بوده است.
در دهه 1990 م. اخبار و مناسک حج، خارج از خاورمیانه پوشش خبری نداشته و پس از پوشش نخستین خبر حج توسط یک خبرگزاری غربی در یک دهه پیش، دیگر رسانه‌های غربی نیز به پوشش این گونه اخبار اقدام کردند.

حج در رسانه های بیگانه‌

امسال رسانه‌های غربی با برجسته‌سازی اقدامات عربستان سعودی در زمینه امنیتی،

ص: 430
اخبار حج و شروع مراسم حج سال جاری را پوشش می‌دهند.
«صدای آمریکا»، در صبح روز یک‌شنبه به نقل از خبرنگار خود در قاهره گزارش کرد: «مراسم سالانه حج به طور رسمی در عربستان شروع شده است. در عین حال مقامات سعودی تلاش می‌کنند از وقوع مجدد فجایع سال‌های گذشته جلوگیری کنند».
هر کشور مسلمانی سهمیه‌ای دارد که تصریح می‌کند چه تعداد زائر به مراسم حج اعزام خواهد کرد. نیروهای مداخله ضربتی سعودی که برخی از آن‌ها سر تا پا سیاه پوشیده‌اند، در خارج مکه، نزدیک کوه عرفات، مشغول سرودخوانی و تمرین برای مقابله با اختلال‌های احتمالی و بلایای طبیعی هستند».
«صدای آمریکا» افزود: «تلویزیون دولتی سعودی گزارش می دهد پنجاه هزار سرباز و نیروی پلیس که با بالگرد و زره‌پوش مجهز شده‌اند، در حال آماده‌باش قرار دارند. تعداد زیادی آمبولانس، ماشین آتش‌نشانی و خودروی پلیس نیز به چشم می‌خورد».
این شبکه همچنین خبری از نایف بن عبدالعزیز، وزیر کشور و همچنین رییس کمیته نظارت بر مراسم حج نقل کرد که پادشاهی عربستان، نهایت تلاش خود را برای آسایش و امنیت زائران در مراسم حج امسال کرده است. و می‌گوید: «برای حفظ امنیت و آسایش زائران هر کاری که از دست ما بر می‌آمده، انجام شده است».
وی افزود: «تا کنون هیچ اطلاعاتی مبنی بر احتمال تهدید امنیتی دریافت نکرده است؛ ولی با این وجود، نیروهای کشورش با یاری خداوند متعال، تلاش خواهند کرد که هیچ چیز آرامش مراسم حج امسال را بر هم نزند».
در نزدیکی مکانی که حجاج به طور نمادین به سوی شیطان سنگ پرتاب می‌کنند، دولت عربستان برای ساختن یک پل دو طبقه عابر پیاده بسیار بزرگ، بالغ بر یک میلیاد دلار هزینه کرده است. در سال‌های اخیر، چند تن در حین اجرای مراسم سنگ‌اندازی، زیر دست و پای زائران کشته شده‌اند.

ص: 431
«بی. بی. سی» در سرویس خبری بین‌المللی خود و «سی. ان. ان» نیز با خبرهایی روی سامانه خبری عربی خود، با تأکید روی مسائل امنیتی، خبر شروع مراسم حج را صبح یک‌شنبه پخش کردند.

اطلاعات و اخبار

پرجمعیتترین حج تاریخ‌

مراسم حج سال جاری از روز یک‌شنبه‌با وقوف زائران در صحرای منا در 21 کیلومتری مکه آغاز می‌شود. در حالی‌که پنجاه سال پیش، عده زائران خانه خدا ده هزار نفر بود، امسال حدود سه میلیون زائر به زیارت خانه خدا و انجام اعمال حج می‌پردازند.
تلویزیون عربستان در این روز گفت: «حج امسال از نظر عده حاجیان حاضر، پرتعدادترین حج تاریخ است. سفارتخانه‌های این کشور بیش از یک‌میلیون و هشتصدهزار ویزا برای زائران خارجی صادر کرده‌اند و حداقل یک‌میلیون و دویست هزار نفر نیز از داخل عربستان سعودی برای انجام مناسک حج به مکه مکرمه آمده‌اند.

گسترده‌ترین نمازجمعه سال‌

گسترده‌ترین نمازجمعه سال در مکه مکرمه برگزار شد و بیش از دو میلیون زائر خانه خدا نماز جمعه را در بیت‌الله الحرام اقامه کردند.
نمازگزاران برای آن‌که بتوانند در داخل محوطه حرم شریف الهی جایی برای اقامه نماز داشته باشند، از ساعت‌ها پیش از ظهر، به حرم مشرف شده بودند و نمازگزاران بی‌شماری نیز نماز را در صحنین مسجد و در مقابل کعبه شریف و نیز خیابان‌های اطراف اقامه کردند.
تصاویر تلویزیونی که از زاویه‌های مختلف از داخل و پیرامون حرم دریافت

ص: 432
می‌شد، نشان دهنده آن بود که صفوف نمازگزاران جمعه در خانه خدا، این هفته به تمامی خیابان‌های اطراف حرم شریف الهی گسترده شده بود.
خطیب جمعه صحن بیت‌الله العتیق در خطبه‌های نماز، زائران را به استفاده از فرصت عظیم حج برای خودسازی معنوی و بهره‌گیری هرچه بیشتر از ماه ذی‌حجه، ماه حج، دعوت کرد.
وی با تبریک ورود به ماه ذی‌حجه، به ضیوف‌الرحمان توصیه کرد از معنویت حج کمال بهره‌برداری را نمایند تا انوار حج همواره بر زندگانی آن‌ها پرتو بیفکند.
وی گفت: «ذی‌حجه ماهی پربرکت است و مراسم حج در آن صورت می‌گیرد. در این ماه بر مؤمنان است که هر چه بیشتر به یاری هم بشتابند و آن‌هایی که استطاعتی دارند، فقرا را مورد دست‌گیری و یاری قرار دهند».
تصاویری که همچنان‌از طریق تلویزیون عربستان سعودی دریافت می‌شود، نشان می‌دهد که تمامی صحن حرم شریف الهی و صحنین اطراف و نیز خیابان‌های پیرامونی حرم از انبوه حجاج بیت‌الله الحرام که بعد از اقامه نماز جمعه در انتظار ورود به وقت نماز عصر هستند، پوشیده است.
زائران ایرانی در نماز جمعه این هفته در کنار خانه خدا حضوری گسترده داشتند و این فریضه را همراه با دیگر نمایندگان جهان اسلام- که برای انجام مناسک حج به سرزمین وحی مشرف شده‌اند- به جای آوردند.

تحویل پرده جدید کعبه‌

هر سال روز اول ذی‌حجه، پرده کعبه تحویل پرده‌دار کعبه می‌شود تا در روز نهم ذی‌حجه به جای پرده قبلی، کعبه را بپوشاند. همزمان با نخستین روز ماه ذی‌حجه پرده جدید کعبه به شیخ عبدالعزیز الشیبی تحویل شد تا در روز عرفات، برابر با نهم ماه جاری تعویض شود.
این پرده به ارزش مادی 20 میلیون ریال عربستان، از حریر طبیعی و به رنگ سیاه،

ص: 433
دارای 14 متر ارتفاع است که در یک‌سوم بالایی آن، یک کمربند با عرض 90 سانتی‌متر و به طول 47 متر متشکل از 16 قطعه مربع شکل تعبیه شده و با زنجیره‌ای از طلا و نقره پوشیده شده است.
پرده جدید خانه کعبه، دارای پنج قسمت است که هر قطعه یک سمت کعبه را در بر گرفته و قسمت پنجم پرده بر در خانه خدا قرار می‌گیرد و هر یک از این قطعه‌ها، تکمیل‌کننده قطعه دیگری است. در تهیه این پرده از 150 کیلوگرم طلا و نقره استفاده شده است.
بر اساس یک رسم قدیمی، همه ساله در موسم حج، برابر با روز نهم ذی‌حجه پرده خانه خدا تعویض می‌شود.
روز یک‌شنبه (1) بر اساس تقویم عربستان سعودی، روز عرفه بود که به طور معمول هر سال، در این روز که جمعیت حاضر در صحن حرم شریف الهی کم است، پرده خانه خدا عوض شد.

اقامه نماز باران‌

ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی از مردم کشورش خواست تا در تمامی این کشور روز چهارشنبه (2) نماز باران بخوانند.
شبکه اول تلویزیون عربستان سعودی: گفت‌که در بارش باران بسیار تأخیر شده است. بارش باران در نیمه دوم آبان ماه امسال در عربستان سعودی و یمن که چند سالی است دچار خشک‌سالی می‌باشند، به جاری شدن سیل انجامید که تلفاتی را نیز دنبال داشت.
در بیانیه‌ای که از تلویزیون عربستان سعودی پخش شد، گفته شد: «همه باید با

1- 17/ 9/ 87 مطابق با 8 ذی‌حجه

2- 6/ 9/ 87 مطابق با 27 ذیقعده.

ص: 434
استغفار، توبه، عبادت، صدقه، صلوات و دعا از خداوند طلب بخشش کنند تا خداوند باران را نازل کند».

فراخوان استهلال ماه ذی‌حجه‌

شورای دادگاه عالی عربستان با صدور اطلاعیه‌ای، تمام مسلمانان این کشور را به دقت در مشاهده هلال ماه ذی‌حجه در پنج‌شنبه (1) فراخواند. به گزارش خبرگزاری عربستان، در این اطلاعیه از کسانی که هلال ماه ذی‌حجه را مشاهده می‌کنند، خواسته شد که این موضوع را به نزدیک‌ترین دادگاه محل اقامت خود اطلاع دهند یا در صورت نبود دادگاه، به یکی از دفاتر وابسته به آن در منطقه محل سکونت خود مراجعه کنند.
این شورا همچنین مسلمانان عربستان را به دقت و توجه در رؤیت هلال ماه و همکاری دراین زمینه بر اساس تقوا و ایمان فراخوانده است.

اعلان عید قربان‌

روز دوشنبه (2) از طرف دولت عربستان عید قربان اعلام گردید و در سرتاسر عربستان سعودی و از جمله در مسجدالحرام و حرم شریف نبوی(ص) نماز عید سعید قربان اقامه شد.
به همین مناسبت فرخنده و مسعود، ملک عبدالله، پادشاه و امیر سلطان ولی‌عهد عربستان سعودی پیام تبریکی خطاب به حجاج بیت‌الله الحرام از طریق تلویزیون این کشور فرستادند و قبولی عبادات آن‌ها را مسئلت کردند.
فرماندهان ارشد نظامی و مقامات دولتی عربستان که امور حج را اداره و نظارت

1- 7/ 9/ 87 مطابق با 28 ذیقعده

2- 18/ 9/ 87 مطابق با 9 ذی‌حجه.

ص: 435
می‌کنند، روز دوشنبه در منا با ملک عبدالله ملاقات و گزارش کار خود را به وی ارائه کردند.

آشنایی با دانشگاه ام‌القری از زبان یک زائر

دانشگاه(جامعه ام القری) چیزی شبیه «جامعه المصطفی» در ایران است که دانشجویان دینی از سراسر جهان اسلام در آن‌جا به تحصیل می‌پردازند.
یک زائر جست‌وجوگر که ساعتی را برای آشنایی با این دانشگاه به آنجا رفته بود می‌گوید: که برخورد اساتید به‌ویژه اساتید مصری با وی مطلوب بوده و در ادامه با طلبه‌ای از پاکستان برخورد نموده که با اطلاع از ایرانی و شیعه بودن وی برآشفته و با غوغاسالاری و سروصدای زیاد، عده‌ای را به اطرافشان کشانیده و شبهاتی درباره مدد خواستن شیعیان از علی(ع)، تقیه، تحریف قرآن، متعه و نحوه برگزاری نماز و مانند آن را طرح کرده و مذهب تشیع را نوآور و اهل بدعت دانسته است.
وی می‌گوید: «به فراخور حال به روشن‌گری و ردّ شبهات اقدام کردم که مورد استقبال حاضران قرار گرفت؛ به طوری که لحظه به لحظه بر عصبانیت طلبه پاکستانی افزوده می‌شد. نکته قابل توجه این‌که متأسفانه دانشجویان، اطلاعات بسیار کمی از ایران و تشیع داشتند و حتی این طلبه پاکستانی می‌گفت: شما در ایران برای اهل سنت مسجد ندارید! و اهل سنت آزادی در اعمال عبادی خود ندارد! و با توضیحاتم مبنی بر وجود مساجد متعدد در ایران و بهره‌مندی از ائمه جمعه و جماعت، دیگران به تعجب و تفکر فرو می‌رفتند.
حتی نسبت به امور سیاسی ایران نیز اطلاع چندانی نداشتند و می‌گفتند: شما به نهضت‌های آزادی‌بخش کمک نمی‌کنید! پس از توضیحاتی در این راستا، با اجازه یکی از اساتید در کلاس درس دانشگاه حضور یافتم، موضوع تدریس، جنگ بدر بود و سه نفر از دانشجویان به صورت کنفرانس آن را اداره می‌کردند و استاد نیز با

ص: 436
جدیت و توجه کافی، نکات حساس و مجمل را موشکافی کرده، توضیح می‌داد.
در ادامه هم در مصلای دانشگاه در نماز جماعت شرکت کردم و محیط دانشگاه را در حالی ترک کردم، در این اندیشه بودم، ای کاش فرصتی در دانشگاه به وجود می‌آمد تا اساتید و علمای دینی به تبیین و دفاع از عقاید شیعه می‌پرداختند؛ در آن صورت، مطمئناً نگاه و نگرش دانشجویان نیز تغییر می‌یافت.

همایش های عربستان در موسم حج‌

اشاره

هم‌زمان با موسم حج همایشهای متعددی برگزار میشود که آن‌ها را مرور می‌کنیم:

کنفرانس «اسلام در کشورهای غربی»

روزنامه الشرق الاوسط- چاپ لندن- نوشت: «دکتر احمد بن نافع المورعی، رییس کمیته علمی کنفرانس «شناخت اسلام در کشورهای غیر اسلامی، واقعیت‌ها و پیش‌بینی‌ها» با بیان این که نهمین کنفرانس مکه از سوی انجمن رابطه العالم الاسلامی برگزار می‌شود، گفت: موضوع این کنفرانس با توجه به اهمیت حیاتی آن در این عصر که همواره اسلام به تندروی و خشونت متهم می‌شود، شناساندن دین اسلام، نشان دادن اصول و مبادی آن و بیان ارتباط اسلام با سایر ادیان است».
وی افزود: «انجمن نخبگان، اندیشمندان، پژوهشگران، دانشگاهیان واساتید دانشگاه‌های اسلامی را به این کنفرانس دعوت کرده تا تلاش‌هایی در راستای تعریف درست از اسلام، چالش‌ها و موانع پیش‌روی آن مورد بررسی قرار گیرد».

گردهمایی «آشنایی با سیره و سنت پیامبر (ص)»

گردهمایی آشنایی با سیره و سنت نبی اکرم(ص) ویژه تازه مسلمانان و

ص: 437
غیرعرب‌زبانان از روز (1) سه‌شنبه به همت انجمن جهانی جوانان مسلمان در مدینه منوره آغاز شد.
به گزارش روزنامه عربستانی الریاض، در نخستین روز این گردهمایی، سخنرانی‌هایی با موضوع سیره و سنت نبوی(ص) به زبان‌های اردو، بنگالی، برمه‌ای، امهری(زبان مردم اتیوپی)، اندونزیایی، انگلیسی و فیلیپینی ارائه شد.
مصطفی بن علی علوی ابراهیم، مدیر دفتر انجمن جهانی جوانان مسلمان در مدینه گفت: «هدف از برپایی این گردهمایی، آشنایی ملت‌های جهان با سیره و سنت نبوی(ص) و فضیلت‌های اخلاقی پیامبر گرامی اسلام است».
وی افزود: «در حاشیه این گردهمایی که تعداد زیادی از اقلیت‌های‌ساکن در عربستان حضور دارند، علاوه بر ارائه سخنرانی به زبان‌های مختلف، فعالیت‌ها و برنامه‌های فرهنگی متنوعی نیز برگزار می‌شود».
مصطفی بن علی بن علوی ابراهیم در پایان گفت: «برپایی نمایشگاه کتاب به زبان‌های مختلف و نمایشگاه عکسی از فعالیت‌های مرکز اطلاع‌رسانی اقلیت‌های عربستان در زمینه برگزاری دوره‌های علمی و شرعی از فعالیت‌های جانبی این گردهمایی است.

همایش فرهنگ حج‌

باشگاه ادبی فرهنگی مکه، نشست" فرهنگ حج" را با مشارکت اتحادیه بین‌المللی علمای مسلمان، شورای هماهنگی مؤسسات مکه‌و کمیته‌پزشکی حج در مشاعر مقدس‌برگزار کرد.
به گزارش‌پایگاه اطلاع‌رسانی حج به نقل از مهر، شیخ عبدالله بن بیه، معاون

1- 28/ 8/ 87 مطابق با 19 ذیقعده.

در روز (1) چهارشنبه نخستین همایش «فرهنگ حقوق بشر» به منظور اشاعه آموزه‌های اسلامی در زمینه رعایت حقوق هم‌نوعان، در عربستان برگزار شد. با توجه به این‌که حقوق بشر از اصول اساسی دین اسلام به شمار می رود، این همایش در راستای اشاعه آموزه‌های اسلامی و مبارزه با پدیده‌های خشونت و هتک حرمت دیگران برگزار می‌شود. گسترش احترام به خود و دیگران از اهداف این همایش عنوان شده است.

1- 4/ 10/ 87 مطابق با 25 ذی‌حجه.

حج 29

مشخصات کتاب

مقدمه‌

اشاره

اشاره

چگونگی تدوین کتاب‌

فصل اول: در آستانه حج 87

گذری بر نوگرایی در ابعاد حج‌

اشاره

الف: نگاه نو، به بُعد معنوی حج‌

ب: نگاه نو به فلسفه و اعمال حج‌

ج. توجه به قرآن و انس با آن در حج‌

د. حج و تحکیم وحدت بین مسلمانان‌

ه. تحقّق نوآوری، در پرتو مدیریت نوگرا

آهنگ حج‌

دیدار کارگزاران حج با مقام معظم رهبری‌

مشروح سخنان مقام معظم رهبری‌

خلوص مایه رضایت نبوی‌

فرصت عظیم حج‌

حج، دریچهای به معنویت و ریاضتی اختیاری‌

حج، مایه گریز از تفاخر و مادیت‌

دریافت شکوه معنوی حج‌

فراغت حجاج برای سیر الی الله‌

حج، سفر قلبی و روحی‌

حضور قلب در حج وسیله‌انقطاع الی الله‌

بهره گیری بهینه از فرصت حج‌

حج فرصتی برای وحدت امت اسلام‌

عدم استفاده ابزاری از حج‌

حج فرصتی برای جمهوری اسلامی‌

جمهوری اسلامی ایران بازتاب دهنده‌مظلومیت مسلمانان‌

خودسازی و اصلاح اجتماعی‌

پاسداری از دستاوردهای انقلاب‌

گزارش سرپرست حجاج ایرانی‌

همایش سراسری روحانیون و مدیران کاروان‌ها

اشاره

سخنان نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج‌

سخنان رییس سازمان در همایش‌

گردهمایی کارگزاران حج اهل سنت‌

گردهمایی بزرگ حجاج‌

اشاره

سخنان نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج‌

مصاحبه معاون آموزش و پژوهش بعثه‌

سخنان مدیر حج و زیارت استان تهران‌

سخنرانی معاون آموزش و پژوهش بعثه در نمازجمعه تهران‌

گردهمایی «شکوه حج»

اشاره

سخنان سرپرست حجاج ایرانی‌

سخنان ریاست سازمان حج و زیارت‌

سخنان مدیر عامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران‌

بدرقه اولین کاروان با حضور سرپرست حجاج ایرانی‌

شرکت سرپرست حجاج در برنامه گفت‌وگوی خبری‌

فصل دوم: فعالیتهای بعثه مقام معظم رهبری‌

اشاره

بخش اول: دفتر نمایندگی ولی فقیه‌

استقبال از سرپرست حجاج ایرانی‌

ملاقاتهای سرپرست حجاج‌

اشاره

الف: ملاقاتها در مدینه منوره‌

اشاره

ملاقات با نمایندگان دفاتر مراجع عظام تقلید

دیدار با بعثه عراق‌

دیدار با رییس بعثه مصر

دیدار با رییس بعثه سنگال‌

ملاقات با بعثه لبنان‌

دیدار با اعضای بعثه یمن‌

دیدار با علمای اندونزی‌

ب: ملاقات‌ها در مکه مکرمه‌

اشاره

دیدار با بعثه لبنان‌

دیدار با رییس بعثه چین‌

دیدار با بعثه عمان‌

دیدار با رییس بعثه بحرین‌

دیدار با رهبر مسلمانان ساحل عاج‌

دیدار با وزیر امور مذهبی پاکستان‌

دیدار با وزیر امور دینی الجزایر

دیدار وزیر امور دینی اندونزی‌

دیدار با وزیر ارشاد سودان‌

دیدار با اعضای پارلمان افغانستان‌

دیدار با رییس تجمع علمای مسلمین لبنان‌

بازدیدهای نماینده ولی‌فقیه‌