میقات حج-جلد 48

ص: 45
پنج- عبودیت و بندگی
یکی از حکمت‌های فاخر حج، تعیین عیار بندگی و تسلیم بودن و تثبیت رقّیت و عبودیت است. باید عبد بود تا به حریم محبوب بار یافت و نشان «اطعنی» را دریافت کرد.
بنده مطیع، با دل و جان، سر به سودای دوست می‌نهد و در فراخنای زندگی، می‌پسندد آنچه که جانانش می‌پسندد. سر به فرمان او دارد تا چه بفرماید و چه بخواهد؛ بیابان‌ها و خشکی‌ها را پشت سر می‌نهد، فشار گرما و سرما، باد وبوران، خستگی و گرسنگی و ... را تحمّل می‌کند؛ لباس دنیوی بر می‌کند؛ همچون عاشقان می‌چرخد و چون گدایان می‌دود؛ سنگ می‌چیند و سنگ می‌اندازد؛ قربانی‌اش را در بیابان رها می‌کند و چون غلامان سر می‌تراشد و ... تا اثبات کند که او «بنده» است و «عبد».
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله مخصوصاً هنگام مناسک حج می‌فرمود: «لبیک بحجّة حقّاً تعبّداً و رقّاً»؛ (1) «در کمال عبودیت و بندگی حجّ خانه تو را اجابت کردم».
از جمله تقصیر در بندگی‌ها روآب شو از شرمندگی‌ها
شد حق منادی؛ قل یا عبادی تو جان ندادی کو بندگی‌ها
در راه یوسف، کف‌ها بریدند ای در رهش کم زان پردگی‌ها
صاحبِ «الاربعین» می‌نویسد:
«مسلمانان مکلّف‌اند، از اقصی نقاط زمین با نهایت فروتنی و تواضع، در برابر پروردگار و خواری و تضرّع در مقابل عظمت و بزرگی صاحب آن، به زیارتش بروند ... این خود نشانه‌ای از کمال اطاعت و اظهار بندگی و عبودیت است و زائران را به کارهای غیر طبیعی و غریب مکلّف کرده، به اعمالی به ظاهر دور از طریق عقل وا داشته تا ثابت شود که اعمال ایشان فقط به قصد امتثال امر و محض عبودیت است و سبب دیگری ندارد. این یکی از رازهای بزرگ است که در این عبادت نهفته است ...» (2)
و در جای دیگر می‌نویسد:
«گروهی عجب دارند که مقصود و مراد از این اعمال (مناسک حج) چیست؟ آن از غفلت ایشان بود از حقیقت کارها که مقصود از این بی مقصودی است و غرض از آن بی غرضی است؛ تا بندگی بدین پیدا شود و نظر وی جز به محض فرمان نباشد و هیچ نصیب دیگر- عقل را و طبع را- بدان راه نباشد تا آن خود جمله اندر باقی کند ...» (3)
صاحب «محجّة البیضاء» در باره این حکمت عرشیِ حج توضیح می‌دهد که:
«... (اعمال حج برای این است که) رقّیت و بندگی (حج گزاران) تمام‌تر و اذعان و انقیاد آنان نسبت به پروردگار خویش کامل‌تر شود. از این رو، برای ادای این امر (خداوند متعال) آنان را به اعمالی مکلّف ساخت که نفوس با آنها انس نداشته و عقول آنها را درک نمی‌کند؛ مانند انداختن سنگ به جمرات و آمد و رفت مکرّر میان صفا و مروه. با امتثال این اوامر و اعمال است که منتهای رقّیّت و کمال عبودیت ظاهر می‌شود .. رفت و آمد میان صفا و مروه و رمی جمرات و نظایر این اعمال، اموری است که نه نفس از آنها لذّتی می‌برد و نه طبع با آنها انس دارد و نه عقل معانی آنها را درک می‌کند و آنچه انسان را به انجام دادن این اعمال وا می‌دارد، تنها امر خداوند و صرفاً قصد امتثال حکم او است؛ چه اجرای امر او واجب است و در این امر عقل از تصرّف و دخالت معزول و نفس و طبع از سابقه انس و انگیزه رقّیت تهی است؛ زیرا عقل هرچه را درک کند، معنایش این است که طبع بدان گرایش یافته و این گرایش کمکی به او و انگیزه‌ای برای تحقّق

---

1- کتاب الأربعین، امام محمد عزالی، ص 56
2- کتاب الأربعین، امام محمد عزالی، ص 56
3- کمیای سعادت، ج 1، ص 238